4. BULGULAR ve YORUM
4.4. Araştırmada Kullanılan ÖlçeklerinSiber Aylaklık Davranışlarını Yordama
Bu bölümde bu araştırmanın en önemli amacı olan akademik kontrol odağı, başarı amaç oryantasyonları ve akademik erteleme davranışlarının siber aylaklık davranışlarını yordama gücü tablo halinde (Tablo-19) sunularak yorumlanmıştır.
Tablo–19
Siber Aylaklık Davranışlarının Yordayıcıları Olarak Akademik Dış ve İç Kontrol Odakları, ÖAO, PYAO, PKAO ve Akademik Erteleme Davranışlarına İlişkin Çoklu Regresyon Analizi Sonuçları
Değişken B SHB β t p İkili r Kısmı r
Sabit 36.453 6.409 - 5.688 .000** - -
Akademik Dış Kontrol Odağı .827 .116 .270 7.911 .000** .410 .242 Performans Kaçınma Amaç Or. .746 .182 .158 4.102 .000** .344 .142 Akademik Erteleme .086 .031 .098 2.798 .005** .283 .098 Akademik İç Kontrol Odağı -.372 .168 -.074 -2.208 .028* -.208 -.077 Performans Yaklaşma Amaç Or. .0.47 .130 .012 .363 .717 .091 .013
R=.458 R2=.210
F (5-815)=43.179 P=.000
(*)=p<0.05;(**)=p<0.01
Siber aylaklık üzerinde etkisi olduğu düşünülen, akademik dış ve iç kontrol odağı, başarı amaç oryantasyonları ve akademik erteleme gibi değişkenlerin, üniversite öğrencilerinde ders esnasında yapılan siber aylaklık davranışlarını ne şekilde yordadığını ortaya koymaya yönelik olarak yapılan çoklu doğrusal regresyon analizi sonucunda Tablo 19’daki veriler elde edilmiştir. Akademik iç ve dış kontrol odağı, performans yaklaşma amaç oryantasyonu, performans kaçınma amaç oryantasyonu ve akademik erteleme değişkenleri birlikte, ders esnasında yapılan siber aylaklık davranışlarını anlamlı bir şekilde yordadığı (R=0.458, R2=0.210)görülmektedir(F
(6-814)=38.968, p<.01). Söz konusu beş değişken, birlikte, ders esnasında yapılan siber aylaklık davranışlarının %22’sini açıklamaktadır. Standartlaştırılmış regresyon katsayılarına göre, yordayıcı değişkenlerin, siber aylaklık üzerindeki göreli önem sırası, akademik dış kontrol odağı (β=0.270), performans kaçınma amaç oryantasyonu (β=0.158), akademik erteleme (β=0.098), akademik iç kontrol odağı (β=-0.077) şeklindedir. Regresyon katsayılarının anlamlılık testleri göz önüne alındığında, yordayıcı değişkenlerden performans yaklaşma amaç oryantasyonu (p=0.717) dışındakidiğer dört değişkenin siber aylaklık üzerinde anlamlı yordayıcı olduğu görülmektedir (p<.01). Yordayıcı değişkenlerle siber aylaklık arasındaki ilişkilere
bakıldığında, akademik dış kontrol odağı ile (r=0.410), [diğer yordayıcıların etkisi kontrol edildiğinde (r=0.242)], akademik iç kontrol odağı ile (r=-0.208), [diğer yordayıcıların etkisi kontrol edildiğinde (r=0.077)], performans yaklaşma amaç oryantasyonu ile (r=0.091), [diğer yordayıcıların etkisi kontrol edildiğinde (r=0.013)], performans kaçınma amaç oryantasyonu ile (r=0.344), [diğer yordayıcıların etkisi kontrol edildiğinde (r=0.142)] ve akademik erteleme ile (r=0.283), [diğer yordayıcıların etkisi kontrol edildiğinde (r=0.098)] düzeyinde korelasyon görülmektedir.
Bireyin bir davranışı yaparken altında yatan itici güç ve motivasyonu çevresel etkilere ve dış kaynaklara bağlaması dış kontrol odağı, davranışların gücünü kendi içindeki kaynaklara atfetmesi ise iç kontrol odağı olarak tanımlanmaktadır (Rotter, 1990: 489). Ogden ve Trice (1986) ve Trice ve diğerleri (1987), yaptıkları deneyselçalışmalar daakademik kontrol odağınınakademik başarı, okula ve derslere katılım sıklığı, ders çalışma içine ayrılan süre, ev ödevleri ile ilgili sorumlukları yapma gibi öğrencilerin ders ve akademik unsurlarınıyordadığını kanıtlamıştlardır (Akt: Akın, 2007: 10). Yapılan bir araştırmada üniversite öğrencilerinin içsel denetim odağı yönelimli oldukları zaman ders esnasında arama, sosyal ve haber siber aylaklık davranışlarında azalma olduğu görülmektedir. Dış kontrol odağının alt boyutlarından olan adil olmayan dünya inancı ve çabalamanın anlamsızlığı alt boyutları artıkça siber aylaklık yapma düzeyleri de artmaktadır (Yaşar, 2013: 52-62). Bu araştırma sonucunu destekleyen başka bir çalışma ise (Li, Lepp ve Barkley, 2015: 454) toplamda 516 üniversite öğrencisi üzerinde ders esnasında telefon kullanım davranışlarıyla kontrol odağının gücü incelenmiştir. Araştırma sonucunda iç kontrol gücünün azalması ders esnasında telefon kullanma durumunu artırdığı bulgusuna ulaşılmıştır. Blanchard ve Henle (2008: s.1078-1079), iktisat bölümünden 222 yüksek lisans öğrencisi ile beraber yaptıkları çalışmada önemsiz görülen siber aylaklık davranışları ve ciddi siber aylaklık davranışlar olarak iki kategoride incelemişlerdir. Araştırma sonucunda dış kontrol odağı hem ciddi hem de önemsiz sayılabilecek siber aylaklık davranışlarını yordadığı bulgusuna ulaşmışlardır. Cohen-Charash ve Spector (2001) kontrol odağı değişkeninin kişi için iş esnasında yapacağı siber aylaklık davranışlarında tetikleyici bir unsur olarak ele alınmıştır. Düşük iç kontrole sahip insanların örgütsel bağlılık ve iş amaçlarının zayıf olabileceğini ve siber aylaklık gibi üretken olmayan işlerle uğraşabileceklerini belirtmiştir. Başka bir araştırmada 238 çalışan üzerinde yapılan bir incelemede dış kontrol odağı ile örgütsel adalet algısı ve iç kontrol odağı arasında negatif bir korelasyon bulunmuş ayrıca örgütsel adalet algısı ve iç kontrol odağı zayıf bireylerin
durumsal unsurlardan çabuk etkilendiklerini ve siber aylaklık davranışlarını yoğun gösterdikleri sonucu bulunmuştur (Restubog ve diğ, 2011: 248). Ceyhan ve Gürcan (2008), 499 üniversite öğrencisi üzerinde yaptığı araştırmada üniversite öğrencilerinin kontrol odağı, sosyal kuralları benimseme ve uyma, normal olmayan davranışsal eğilimlere sahip olma gibi faktörlerin, problemli internet kullanım düzeyinin önemli bir yordayıcısı olup olmadığı incelenmiştir. Araştırmanın sonucundaki bulgular, kontrol odağı, normal olmayan davranışsal eğilimlere sahip olma gibi faktörlerin problemli internet kullanım davranışının önemli yordayıcıları olduğunu göstermiştir. Ek olarak, bu araştırmada sosyal kuralları benimseme ve uyma eğililimin problemli internet kullanım davranışlarının önemli bir yordayıcısı olmadığı belirtilmiştir. Başka bir araştırmada ise ders esnasında çevrimiçi oyun ve sosyal paylaşım sitelerine girme sıklığının dış kontrol odağına sahip öğrencilerde iç kontrol odağına sahip öğrencilere göre daha fazla olduğu belirtilmiştir (Koo, 2009: 466).
Bu araştırmada ele alınan siber aylaklık davranışlarının diğer yordayıcıları olan öğrenme amaç oryantasyonu bireyin bir öğrenme davranışını gerçekleştirirken öğrenme ve yeteneklerini geliştirme temeline dayanmaktadır. Ergün, (2012) öğrenci gözüyle siber aylaklık davranışlarının nedenlerini belirlemek amacıyla, 10 üniversite öğrencisiyle yarı yapılandırılmış nitel bir çalışma yapmıştır. Araştırma bulgularına göre siber aylaklık davranışlarının nedenlerini 5 tema (motivasyon, derse hedeflenme, öğretmen, ortam ve zaman) olarak belirlemiştir. Siber aylaklığın eğitim literatürüne girmesiyle beraber öğrencilerin öğrenme davranışları üzerinde önemli bir engelleyici olduğu görülmüştür. Eğitim öğretim ortamına entegrasyonu doğru algılanmazsa öğrenen kişilerin performansına ket vuran, motivasyonu düşüren, dikkati dağıtan, öğrencileri öğrenme amacından uzaklaştıran bir unsur haline dünüşebilir (Ergün ve Altun, 2012;
Kalaycı, 2010; Kırt, 2011;Yaşar 2013). Ders esnasında motivasyon unsurunun zarar görmesi öğrenciyi öğrenme hedefinden uzaklaştırabilmekte bu da diğer türlü siber aylaklık davranışlarına yönlendirebilmektedir. Araştırmada öğrenci görüşlerinden birisi
“Bazı dersler beni kendine çekmiyor. Çünkü ilgi alanım değil. Bir de üstüne bu derslerde başarı göstermedikçe demotive oluyorum. Dolayısıyla bu derslerde çok sıkılıyorum ve internete yöneliyorum” şeklindedir. Bu sonuçlar bize gösteriyor ki öğrencinin kendisini derse ait hissetmesi motivasyonu üst düzeylerde tutacak çalışmaların yer alması bu davranışların sıklığını azaltacağına yönelik bulgular sunmaktadır (Ergün ve Altun, 2012: 47).
Araştırma literatürü incelendiğinde birçok araştırmada “siber aylaklık” ile aynı anlama gelen “cyberbludging”: çalışıyor gibi görünüp tüm mesaisini internette geçiren ve firmanın verimini baltalayan aktiviteler”, “işle ilgisi olmayan internet kullanımı”,
“cyberslacking”, “kişisel web kullanımı”, “problemli internet kullanımı”, “problemli internet bağımlılığı” veya “kaytarma” benzer birçok ifadenin kullanıldığı görülmektedir (Thatcher, Wretschonko ve Fridjhan, 2008: 2237). Literatür incelendiğinde problemli internet kullanımı, internette saattlerce zaman harcama, internette kalmak için günlük ihtiyaçlarını erteleme ya da yapmama, ders veya ödevleri erteleme, diğer yaşamsal aktivitelere ilginin azalması gibi belirtilere yol açtığı görülmektedir (Young, 2004).
Birçok araştırma eğitim araştırmalarının yanında siber aylaklık davranışlarını yordayan kişilik değişkenleri üzerinde durmuşlardır. İş ortamında siber aylaklık davranışlarıyla erteleme davranışları arasında pozitif, 5 büyük kişilik özelliklerinden dürüstlük, anlaşabilirlilik ve iş konusunda özenlilik boyutları arasında negatif bir ilişki bulunmuştur. Bu araştırma siber aylaklığı yordayan diğer bir değişken olan akademik erteleme davranışları ile ilgili yapılan başka bir çalışmada Duman (2016: 64), 392 kişilik bir ergen grup üzerinde problemli internetin akademik erteleme davranışlarına etkisini incelemiştir. Araştırmada akademik ertelemenin önemli yordayıcılarından birisi olarak aşırı internet kullanımı ve internetin olumsuz sonuçları bulgularına ulaşılmıştır.
Odacı (2010: 1111), 398 üniversite öğrencisi üzerinde, akademik özyeterlilik, akademik erteleme ve problemli internet kullanım davranışlarını incelediği bir araştırmada akademik öz yeterliliğin, problemli internet davranışlarını yordadığını; ancak akademik ertelemenin ise problemli internet davranışlarını yordamadığını belirtmiştir. Üç değişken birlikte akademik erteleme davranışının % 26’lık kısmını açıklamaktadır (F (2-395)=70.90, R2 =0.26).Bu araştırmanın çeşitli bölümlerinde diğer literatür araştırmaları tarafından da desteklenen problemli internet kullanımı ve siber aylaklık kavramları birbirlerinin birer formu olarak kullanılabilmektedir (Thatcher, Wretschonko ve Fridjhan, 2008: 2237). Nitekim üniversite öğrencileriy üzerinde yapılan başka bir araştırmada, problemli internet kullanımı, akademik öz yeterlik ve akademik erteleme ilişkisinin incelendiği araştırmada dikkate değer bazı sonuçlar görülmüştür (Odacı ve Çelik, 2012: 389-392). Değişkenlerin birbirlerini etkileme gücünün incelenmesi için araştırmacılar tarafından yapılan doğrusal regresyon analizi sonuçlarına göre, akademik özyeterlik problemli internet kullanımını anlamlı derecede negatif yönde yordamaktayken, akademik erteleme problemli internet kullanımını yordamadığı görülmektedir (Odacı ve Çelik, 2012: 394).
Öz yeterlik kişinin hedefleri hakkında yüksek düzeyde iç görüye sahip olma becerisi olarak tanımlanabilir. (Bandura, 1986). Akademik öz yeterlik ise öğrenme işi ilemeşgul olan bireyin, akademik bir görevi başarıyla tamamlaya yönelik olan inancınn derecesi olarak ifade edilebilir (Zimmerman, 1995). Öz yeterliği yüksek olan bireyler belirli bir görev için kendilerini uygun şekilde düzenleyebilmekte, hedef davranışlar için planlama yapabilmekte ve bu planları idare etme konusunda becerilere sahip olmaktadırlar. Öz yeterlilik kavram olarak iç kontrol odağı, düzenleme becerisi, hedef davranışlar belirleme gibi kavramları kapsayıcı bir özellik göstermektedir (Locke ve Lathman, 1990). İşine bağlı, özenli kişi olmak, sorumlu ve düzenli hareket etmek, ise bilinçlilik olarak tanımlanmaktadır (Barrick ve Mounth, 1990). Başarı oryantasyonu, kısaca bireyin bir görev ve hedefe ulaşmak için çaba göstermesi şeklinde ifade edilebilir (Ames, 1992). Sözü geçen değişkenler bu araştırmada ele alınmış olup bu değişkenlerin siber aylaklık davranışları ve kendi aralarındaki etkilerini araştıran çalışmalar incelendiğinde bazı araştırmalara ulaşılmıştır. Prasad, Lim ve Chen (2010: 1645), 128 üniversite öğrencisi üzerinde yaptıkları araştırmada, değişkenler arasındaki regresyon analizi incelendiğinde öz yeterlik ve öz düzenleme arasındaki ilişki siber aylaklığı önemli derecede yordadığı görülmektedir.Benzer şekilde, etkileşim bilinçlilik ve öz düzenleme arasındaki arasındaki ilişkinin, siber aylaklığı önemli ölçüde yordadığı bulgusudur. Son olarak başarı oryantasyonu ve öz düzenleme arasındaki ilişki de siber aylaklığı önemli derecede yordadığı görülmüştür.Prasad, Lim ve Chen (2010: 1647), bilinçli ve kendini düzenleme becerisine sahip bireylerin neden daha az siber aylaklık davranışları yaptığına yönelik birçok sebep sayılabilir. İlk olarak, bu kişiler, ilgi alanlarına uzun vadede ve kısa vadeli planlar yaparak engelleyici dürtülerin etkisini azaltmaktadırlar. İkincisi bilinçlilik düzeyi yüksek kişiler kendi yararına olabilecek mevcut eylem biçimlerinin önemini araştırrıp ve bu eylemlerin uzun dönem içindeki ağırlığı konusunda farkındalık seviyeleri yüksektir. Kısa vadedeki tatminler uzun vadeli hedeflerle bağdaşmadığında, kendilerine engel olma ve esas hedefe yönelme becerilerine sahiptiler. Tüm bunları siber aylaklık bağlamında ele aldığımızda uzun ve kısa süreleri akademik ve iş görevlerini tamamlamak için siber aylaklığı erteleyebilir bu konuda kendilerini düzenleme becerilerine sahiptirler.
İnternetin ve telefon teknolojisinin eğitim ortamına girmesiyle birlikte esas amaçlanan öğrencilerin öğrenim deneyimlerini çeşitlendirmek, akademik performansı artırmak ve öğrenmeyi zengin hale getirmektir (Foster ve Havemann, 2008; Yılmaz ve diğerleri 2015). Ancak görülüyor ki sözü edilen teknolojiler ve sosyal iletişim ağları
bazı siber aylaklık kullanım davranışlarına sebep olup öğrencilerin öğrenme amacını olumsuz etkilemiştir (Barkman ve Moss, 2012). Öğretmen adayları üzerinde yapılan bir araştırmada cep telefonu ve diğer teknolojik cihazların öğrenme amacını zedelediği, eğitim ile ilgili işlerden ziyade siber aylaklık davranışları için kullanıldığı belirtilmiştir (Lepp, Li, Barkley ve Salehi-Esfahani, 2015).
Lay ve Silverman’a göre (1996) genel perspektiften bakıldığında, erteleme siber aylaklıklığın bir formu olarak ele alınabilir. Temel sebebi öğrenciler ve çalışanlar ne zaman siber aylaklık yaptıklarında, akademik görevlerini veya iş sorumluluklarını erteledikleri görülmüştür. Öğrenciler ders esnasında interneti kendi kişisel amaçları için kullandıklarında çaba ve dikkatlerini öğrenme aktiviteleri üzerine harcayamamakta benzer durum çalışanlar içinde geçerli olup enerjilerini ve konsantrasyonlarını işe verememektedirler (Lim, 2002). Erdoğan ve diğerleri, (2013), 483 lise öğrencisi üzerinde akademik ertelemenin yordayıcları olarak günlük internet kullanımı, mobil telefon bağımlığı değişkenlerinin rolünün incelendiği bir araştırmada günlük mobil telefon kullanımının öğrencilerin akademik erteleme davranışlarını yordadığı bulgusuna ulaşmışlardır. Regreson analizinin 3 adımda yapıldığı araştırmada cinsiyet, günlük mobil telefon kullanımı ve mobil telefon bağımlılığı birlikte akademik erteleme davranışlarını anlamlı derecede yordadığı ve varyansın %10’unu açıkladığını belirtmişlerdir. Başka bir araştırmada üniversite öğrencilerin internet bağımlılık düzeylerinin akademik erteleme davranışları üzerinde anlamlı bir etkisinin olmadığına ulaşılmıştır (Ateş, 2016: 59).
Hem iş alanında hem de eğitim alanında farklı örneklem grupları veya farklı gelişimsel dönemlerdeki bireyleri kapsayan örneklem grupları üzerinde yapılan araştırmalar bu araştırmada siber aylaklıklığı yordayan değişkenleri destekler niteliktedir. Aynı zamanda bu araştırmanın bulgularını desteklemeyen çalışmalara da yer verilmiştir. Araştırmalar incelendiğinde genel olarak kendi öğrenmelerinden sorumlu, öz düzenleme becerisi yüksek, akademik öğrenmelerinde iç kontrol odağına sahip, akademik görevleri ertelemeyen bireylerin ders esnasında internet kullanım davranışlarında da kontrollü hareket ettikleri bulgularına ulaşılmıştır. Bir sonraki bölümde bu araştırmanın bulguları doğrultusunda ortaya çıkan sonuçlar ve sonuçlara göre bazı öneriler sunulmuştur.
5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER