Araştırmada Kullanılan Ölçeklerin Geçerlilik Analizleri

Geçerlilik, bir ölçme aracının ölçmeyi amaçladığı özelliği başka bir özellikle karıştırmadan, doğru ölçebilme derecesidir (Akt: Ercan ve Kan, 2004: 214). Geçerlilikle ilgili önemli çalışmalar ilk olarak L. Cronbach (1949) tarafından yapılmış; geçerlilik deneysel (ampirik) ve mantıksal olmak üzere iki grupta değerlendirilmiştir. Mantıksal geçerlilik bugünkü kullanımıyla içerik geçerliliği olarak adlandırılmaktadır. Deneysel geçerlilik ise faktör analizi yöntemine dayanmaktadır (Şencan, 2005: 727).

Araştırmada kullanılan ölçeklerin içerik geçerliliği uzman görüşü alınarak değerlendirilmiştir. Ölçekler alanında uzman akademisyenlere ve özel sektörde çalışan yöneticilere iletilmiş, kendilerinden ölçekleri; ifadelerin anlaşılırlığı, ölçmek istenilen konuları yansıtması, uygulamada karşılığının olması bakımından değerlendirmeleri ve genel olarak görüş ve önerilerini sunmaları istenmiştir. Alınan 14 uzman görüşüyle ölçeklere son hali verilmiş, böylece içerik geçerliliği sağlanmıştır.

Araştırmada kullanılan ölçeklerin deneysel geçerliliği, bir başka deyişle yapı geçerliliği doğrulayıcı faktör analizi yöntemiyle incelenmiştir. Doğrulayıcı faktör analizi, önceden seçilen faktör modelinin veriye uyumunun sağlanıp sağlanmadığını değerlendirmek için kullanılan en etkili analizdir (Çokluk vd., 2012: 276). Bu analizde uyumu belirten pek çok endeks bulunmaktadır ve araştırmacı bu endekslere göre yapı geçerliliğinin sağlanıp sağlanmadığı konusunda karara varır. Tablo 10, doğrulayıcı faktör analizinde incelenen çeşitli uyum endekslerini ve ilgili ölçeklerin analiz sonuçlarını içermektedir.

Tablo 10. Doğrulayıcı Faktör Analizi Sonuçları

Uyum Endeksi*

Mükemmel Uyum Ölçütleri**

Kabul Edilebilir Uyum Ölçütleri** Bilgi Yönetimi Ölçeği Örgütsel Dayanıklılık Ölçeği Örgüt Yapısı Ölçeği χ²/df 0 ≤ χ2/df ≤ 2 2 ≤ χ2/df ≤ 3 1,96 2,52 1,64

RMSEA ,00 ≤ RMSEA ≤ ,05 ,05 ≤ RMSEA ≤ ,08 ,06 ,07 ,05

SRMR ,00 ≤ SRMR ≤ ,05 ,05 ≤ SRMR ≤ ,10 ,04 ,05 ,04

GFI AGFI

,95 ≤ GFI ≤ 1

,90 ≤ AGFI ≤ 1 ,85 ≤ AGFI ≤ ,90 ,90 ≤ GFI ≤ ,95 ,87 ,84

,85 ,81

,98 ,95

CFI ,95 ≤ CFI ≤ 1 ,90 ≤ CFI ≤ ,95 ,99 ,98 ,96

NFI NNFI ,95 ≤ NFI ≤ 1 ,95 ≤ NNFI≤ 1 ,90 ≤ NFI ≤ ,95 ,90 ≤ NNFI ≤ ,95 ,97 ,98 ,97 ,98 ,91 ,94

IFI ,95 ≤ IFI ≤ 1 ,90 ≤ IFI ≤ ,95 ,99 ,98 ,96

* _{χ²/df= Ki-kare/serbestlik derecesi}

RMSEA=Root mean square error of approximation=Yaklaşık hataların ortalama karekökü

SRMR=Standardized root mean square residuals=Standardize edilmiş artık ortalamaların karekökü GFI/AGFI=Goodness of fit index/Adjusted goodness of fit index=İyilik uyum endeksi/Düzenlenmiş iyilik uyum endeksi

CFI=Comparative fit index= Karşılaştırmalı uyum endeksi

NFI/NNFI=Normed fit index/Non-normed fit index=Normlaştırılmış uyum endeksi/Normlaştırılmamış uyum endeksi

IFI= Incremental fit index=Fazlalık uyum endeksi

**_{Kaynak: İlhan M. ve Çetin B. (2014), "LISREL ve AMOS Programları Kullanılarak Gerçekleştirilen} Yapısal Eşitlik Modeli (YEM) Analizlerine İlişkin Sonuçların Karşılaştırılması", Eğitimde ve Psikolojide

Ölçme ve Değerlendirme Dergisi, 5(2), s. 31.

Doğrulayıcı faktör analizi sonuçlarının değerlendirilmesinde χ²/df'nin kullanılması konusunda görüş birliği olsa da, bunun dışındaki uyum iyiliği endekslerinden hangilerinin değerlendirilmesinin gerekli olduğu hususunda ortak bir kanaate varılmamıştır. Hatta uyum endekslerini "mükemmel" ya da "kabul edilebilir" kılan değerlerde dahi farklı kabuller bulunmaktadır. Bu nedenle, değerleri olmazsa olmaz ön koşullar olarak kabul etmek doğru değildir. Bir ya da daha fazla uyum endeksinin belirtilen değerlerin dışında olması, başka bir deyişle kötü uyum göstermesi ölçeğin doğrulanmadığı anlamına gelmez (Schermelleh-Engel vd., 2003: 52-53).

Tablo 10'da görüldüğü üzere; bilgi yönetimi ve örgüt yapısı ölçeklerinin χ²/df sonucu mükemmel uyum aralığında, örgütsel dayanıklılık ölçeği kabul edilebilir uyum aralığında yer almaktadır. Bazı araştırmacılar, büyük örneklemlerde χ²/df≤3 ise sonucu mükemmel uyum olarak değerlendirmektedirler (Sümer, 2000: 59-60; Çokluk vd., 2012: 271). Bu araştırma, örneklem sayısı bakımından büyük örneklem (n>200) kategorisinde yer almaktadır. Böylece ölçekler, pek çok araştırmacının görüş birliği sağladığı bir değer olan χ²/df sonuçları açısından uyumlu bulunmuştur.

Doğrulayıcı faktör analizinin uygulandığı çalışmalarda sıklıkla incelenen diğer bir endeks RMSEA'dır. RMSEA, evren ile örneklem kovaryansları arasında fark olup

olmadığını ölçer ve çıkan sonuç 0'a ne kadar yakınsa uyum o kadar mükemmel kabul edilir (Çokluk vd., 2012: 269). RMSEA sonuçları incelendiğinde ölçeklerin belirtilen kabul edilebilir değerler aralığında olduğu ve dolayısıyla iyi uyum gösterdiği anlaşılmaktadır.

SRMR endeksi de tıpkı RMSEA gibi düşük değerler aldığında mükemmel uyumun göstergesi olan endekslerden biridir. Zira bu endeksle ortalama hataların karekökü ölçülür ve gözlenen-üretilen matrisler arasında minimum hata olması beklenir (Schermelleh-Engel vd., 2003: 38). Tablo 10'a göre bütün ölçeklerin SRMR sonuçları 0,05'in altındadır ve bu sonuç mükemmel uyumu temsil etmektedir.

Tabloda yer alan diğer uyum endeksleri incelendiğinde; bilgi yönetimi ve örgütsel dayanıklılık ölçeklerinin GFI ve AGFI değerleri dışındaki bütün değerlerin mükemmel veya kabul edilebilir uyum aralığında olduğu görülmektedir. GFI ve onun düzenlenmiş hali olan AGFI, modelin açıkladığı örneklem varyansıdır. Bu iki endeks örneklem büyüklüğüne oldukça duyarlıdır ve büyük örneklemlerde küçük değerler alabilirler (Sümer, 2000: 60). Araştırmada yalnızca bu iki endekste düşük sonuçlar alınması büyük örneklemle çalışılmış olunmasına bağlı olarak değerlendirilmiştir.

CFI, NFI ve NNFI olarak adlandırılan endeksler artmalı uyum endeksleri kapsamında yer alır. Bu endekslerde değişkenler arasında hiçbir ilişkinin olmadığı (null) varsayımsal bir modelle asıl model karşılaştırılır. Asıl model, varsayılan modelden ne kadar uzaksa sonuç o kadar iyi kabul edilir. CFI, iki modelin de kovaryans matrislerini karşılaştırırken; NFI modellerin χ² değerlerini karşılaştırır. Model karmaşıklığının dikkate alınarak serbestlik derecesinin de hesaba katılmasıyla oluşan indeks de NNFI olarak adlandırılmıştır. Üç endeks de 1'e yaklaştıkça mükemmel kabul edilir (Çokluk vd., 2012: 269-270). Tablo 10 incelendiğinde ölçeklerin CFI değerlerinin mükemmel uyum aralığında olduğu, bilgi yönetimi ve örgütsel dayanıklılık ölçeklerinin NFI ve NNFI sonuçlarının mükemmel, örgüt yapısı ölçeğinin NFI ve NNFI sonuçlarının kabul edilebilir uyum aralığında olduğu görülmektedir.

Doğrulayıcı faktör analizinde incelenen son endeks olan IFI, örneklem büyüklüğü ve modelin karmaşıklık derecesini dikkate alarak modelin uyumunu test eder (Gürbüz ve Şahin, 2017: 343). Tablo 10'da görüldüğü üzere üç ölçeğin de IFI sonuçları, mükemmel uyum aralığında yer almaktadır.

Doğrulayıcı faktör analizi sonucunda incelenen uyum endeksleri bütünüyle ele alındığında, araştırmada kullanılan ölçeklerin uyumlu olduğu anlaşılmıştır. Başka bir

ifadeyle ilgili ölçekler, önceden seçilen faktör modeliyle yani alt boyutlarıyla, ilgili örneklemde uyum göstermiştir. Böylece ölçeklerin yapı geçerliliği onaylanmıştır.