Bu çalışmanın araştırma soruları ve alt soruları aşağıda sunuldu;
1- Kimya öğretmen adaylarının sahip oldukları motivasyonel inançlar nasıldır?
1a- Çalışmadan önce ve sonra kimya öğretmen adaylarının akademik hedefleri ve hedef yönelimleri nasıldır?
1b- Çalışmadan önce ve sonra kimya öğretmen adaylarının özyeterlik inançları nasıldır?
1c- Çalışmadan önce ve sonra kimya öğretmen adaylarının başarı ve başarısızlık ile ilgili yüklemeleri nasıldır?
2- Kimya öğretmen adaylarının motivasyonlarını düzenlemek için kullandıkları stratejilerde bir değişim var mıdır? Varsa nasıl bir değişim olmuştur?
3- Kimya öğretmen adaylarının motivasyonlarındaki değişim sahip oldukları öğrenme stratejilerini (bilişsel, üstbilişsel ve kaynak yönetimi) akademik etkinlikler esnasında kullanmalarını nasıl etkilemektedir?
76
Çalışmada belirlenen sorulara ve alt sorulara cevap bulabilmek, derinlemesine ve ayrıntılı olarak inceleyebilmek için nitel araştırma yaklaşımı kullanıldı. Nitel araştırma yaklaşımı gözlem, görüşme ve doküman inceleme gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, araştırmacının sosyal olguları ve olayları bağlı bulundukları ortam içinde gerçekçi ve bütüncül bir biçimde araştırmasına ve anlamasına olanak sağlayan nitel bir sürecin izlendiği araştırma olarak tanımlanabilir (Yıldırım & Şimşek, 2008). Nitel araştırmanın kapsamlı bir tanımını yapmak zor olsa da temel özelliklerinden bahsetmek mümkündür. Nitel bir araştırmada en fazla karşılaşılan ve bu çalışmada dikkat edilen temel özellikleri doğal ortama duyarlık, araştırmacının katılımcı rolü, algıların ortaya konması, esnek yaklaşım ve tümevarımcı bir süreçtir.
Doğal ortama duyarlık: Nitel araştırma olayları, olguları ve insan davranışlarını doğal ortamlarında incelemeyi esas alır. Araştırma olgusunun içinde bulunduğu doğal ortamında araştırılması gereklidir (Patton, 2005). Bu çalışmada da bu özelliğe dikkat edilerek incelenen olgular kimya öğretmen adaylarının almakta oldukları organik kimya ve uygulama derslerinde, kendi sınıf ortamlarında gözlemlendi ve değerlendirildi.
Araştırmacının katılımcı rolü: Nitel araştırmalarda, araştırmacı alanda zaman harcayan, katılımcılarla görüşüp onlara yakın olan, araştırma sürecinin bir parçası haline gelen ve alanda kazandığı deneyimleri ve tecrübeleri, toplanan verilerin analizinde kullanan kişidir (Yıldırım & Şimşek, 2008). Bu çalışmayı yürüten araştırmacı 2012-2013 akademik yılı boyunca organik kimya dersinde katılımcı gözlemci olarak bulunmuş ve organik kimya dersinin uygulama saatlerini yürütmüştür. Katılımcılar ile birinci dönem boyunca haftada altı saat vakit geçirilmiştir. Katılımcıların araştırmacıya alıştığı ve doğal ortamlarında derslerine devam ettikleri düşünülmektedir. Ayrıca araştırmacı, katılımcılar ile yapılan görüşmeler, sınıf içi gözlemler ve uygulama süresince veri kaynaklarını ve veriyi manipüle etmeden araştırmayı yürütmüştür.
Algıların ortaya konması: Nitel araştırmada amaçlanan, araştırmaya dahil olan bireylerden mümkün olduğunca ayrıntılı ve derinlemesine bilgi toplamak ve onların düşüncelerini, tecrübelerini ve anlayışlarını ortaya koymaktır (Yıldırım & Şimşek, 2008). Bu çalışmada, katılımcı görüşleri yapılan görüşmeler, açık uçlu ölçekler ve katılımcı günlükleri ile kayıt altına alındı ve sonuçlarda verildi.
Esnek yaklaşım: Nitel araştırmada, sosyal olguların tüm olasılıkları ile bilinmesinin zorluğundan dolayı, araştırmanın yönü gerektiği zaman değişebilir, yeni veri toplama
77
araçları geliştirilebilir ya da var olanlar düzenlenebilir, araştırma örneklemi daraltılabilir veya genişletilebilir (Yıldırım & Şimşek, 2008). Bu çalışmada da veri toplama ve uygulama süreci esnek bir yaklaşım ile ele alınarak gerekli görüldüğü yerlerde yeni düzenlemeler yapıldı. Kimya öğretmen adaylarının motivasyonlarını düzenlemek için kullandıkları stratejileri ortaya çıkarmak için yapılan görüşmeler araştırmacının istediği zenginlikte veri elde etmek için yeterli olmadığından yeni bir veri toplama aracı kullanıldı. İncelenen olguyu ortaya daha net koyabilmek için açık uçlu ölçekler/senaryolar kullanıldı. Ayrıca görüşme soruları çalışma boyunca yeniden düzenlendi.
Tümevarımcı bir süreç: Nitel araştırmada, araştırmacının amacı derin, tanımlayıcı ve ayrıntılı verilerden yola çıkarak incelenen araştırma sorularına yönelik ana temaları ortaya çıkarmak ve toplanan verileri anlamlı bir yapıya kavuşturmaktır (Yıldırım & Şimşek, 2008). Bu çalışmada araştırma konusunun kuramsal çerçevesi temel alınarak katılımcılardan elde edilen veriler doğrultusunda temalar elde edilmiş ve var olan temalar düzenlenmiştir. Ayrıca özdüzenlemeli öğrenme alanyazında motivasyon ile ilgili araştırmalara ihtiyaç olduğundan tümevarımcı bir süreç ile nitel yaklaşım kullanılmıştır. Bu çalışmada nitel araştırma desenlerinden eylem araştırması kullanıldı. Eylem araştırması, araştırmacının bizzat ortamda bulunduğu, ortamda ki sorunları ortaya çıkarmaya ya da var olan bir sorunu anlama ve çözmeye yönelik sistematik veri toplamayı ve analiz etmeyi içeren bir araştırma yaklaşımıdır (Yıldırım & Şimşek, 2008). Eylem araştırması, araştırmacının uygulama için de rahatsız olduğu sorunları tespit etmesine ve bu sorunları gidermek için yeni uygulamalar geliştirmesine olanak sağlayan, problem çözmeye yönelik ve süreklilik gösteren bir süreçtir. Mills (2000) eylem araştırmalarının, araştırmacılara ve özellikle öğretmenlere kendi uygulama süreçlerindeki sorunların varlığını anlamalarını ve bu sorunların çözümüne yönelik adımlar atmalarını sağlayarak öğretimin ve öğretmenin mesleki becerilerinin geliştirmesine yönelik önemli katkılar yapacağını belirtmektedir.
Bu çalışma, eylem araştırması türlerinden teknik/bilimsel/işbirlikli eylem araştırması yaklaşımıyla yürütüldü. Teknik/bilimsel/işbirlikçi eylem araştırmasında amaç daha önceden belirlenmiş kuramsal bir çerçeve ile ortamda var olan sorunları çözmek için yeni bir uygulama geliştirmek ve bu uygulamaları test edip değerlendirmektir. Çalışmada izlenen eylem araştırması süreci Şekil 5’ de gösterilmekte ve aşağıda detaylı bir şekilde yer almaktadır.
78 Şekil 6. Çalışmada izlenen eylem araştırması süreci
Araştırma Problemine Karar Verme: Eylem araştırması, uygulama ortamında (bir sınıf ortamı ya da bir örgüt ortamı gibi) uygulayıcıyı rahatsız eden bir durum, geliştirilmesi gereken bir süreç ya da yeni bir yaklaşımın denenmesi gerektiği durumlarda ortaya çıkar (Yıldırım & Şimşek, 2008)
Bu çalışmanın eylem planı içinde, araştırmacı ve çalışmanın yürütüldüğü Üniversite’nin ilgili anabilim dalında organik kimya derslerini veren öğretim üyesi tarafından dersler esnasında bazı sorunlar tespit edildi. Bunlar; kimya öğretmen adaylarının kendi öğrenmelerinin sorumluluklarını almamaları, bilişsel ve üstbilişsel strateji öğretimine katılmalarına rağmen bu stratejileri yeterince ve uygun durumlarda kullanmamaları, belli akademik hedeflere ve akademik etkinlikler karşısında uygun özyeterlik inançlarına sahip olmamaları ve kendi performanslarıyla ilgili yüklemeleri dış faktörlerle ilişkilendirmeleri gibi sorunlardır. Sorunların kısaca öğretmen adaylarının özdüzenleme becerilerinin yetersizliğinden ya da bilişsel, üstbilişsel ve motivasyonel stratejilerini tam olarak özdüzenlemeli öğrenme döngüsüne katamamalarından kaynaklandığı düşünüldü. Araştırma problemi de belirtilen sorunlar doğrultusunda ortaya çıktı.
Organik kimya dersini alan kimya öğretmen adayları öğrenme süreçlerinde bazı sorunlar yaşamaktadırlar. Bu süreci etkileyen etmenler neler olabilir? Bu etmenleri ortadan kaldırmak için neler yapılabilir?
Araştırma Problemine Karar Verme Araştırma Sorularını Belirleme Veri Toplama/ Alanyazın Taraması Veri Analizi/ Yorum Eylem/ Uygulama Planı Geliştirme Eylem Planını Uygulama/ İzleme Uygulamanın Analizi/ Değerlendirme
79
Eylem Araştırması Sorularını Belirleme: Problem durumu belli olduktan sonra bu aşamada araştırmanın soru ya da soruları ortaya konur. İyi ifade edilmiş araştırma soruları, toplanacak veriler ve bu verilerin analizi aşamalarında araştırmacının araştırma problemine odaklanmasına yardımcı olur (Yıldırım & Şimşek, 2008).
Bu çalışmada belirlenen problem durumunu çözmek için Özdüzenlemeli Öğrenme alanyazını dikkate alındı. Alanyazın taraması ile araştırma soruları ve araştırma sorularında yer alacak boyutlar ve değişkenler belirlendi. Buna göre araştırma soruları oluşturuldu:
Kimya öğretmen adaylarının sahip oldukları motivasyonel inançlar nasıldır?
Kimya öğretmen adaylarının motivasyonlarını düzenlemek için kullandıkları stratejiler nelerdir?
Kimya öğretmen adaylarının motivasyonları sahip oldukları öğrenme stratejilerini akademik etkinlikler esnasında kullanmalarını nasıl etkilemektedir?
Veri Toplama: Belirlenen araştırma soruları doğrultusunda eylem araştırması problemini tanımlamak ve problemin çözümüne yönelik öneri elde etmek için çalışmanın ilk döneminde çeşitli veri toplama araçları ile veri toplandı. Veri toplama sürecinde veri çeşitlemesi yapılarak verilerin geçerliğinin güçlendirilmesi ve sonuçların zenginleştirilmesi amaçlandı. Veri toplama sürecine ait detaylı bilgilere ilgili bölümde değinilmektedir. Veri Analizi ve Yorum: Verilerin düzenlenmesi, araştırma soruları çerçevesinde betimlenmesi ve yorumlanmasından oluşan bu aşama veri toplama süreci ile birlikte yürütülmeye çalışıldı. Uygulamadan önce gerçekleştirilen bu aşama araştırmacının toplanan verilerin niteliği ve yeterliği konusunda bilgi sahibi olmasını, veri toplamayı sonlandırmayı ya da ek kaynaklardan ek yöntemlerle veri toplamaya devam edilmesi bilgisine ulaşmasını sağladı. Veri analizi sürecine ait detaylı bilgilere ilgili bölümde değinilmektedir.
Eylem/ Uygulama Planı Geliştirme ve Uygulama: Bu aşamada katılımcılardan elde edilen verilerin analizi ve yorumlanması ile sorunun çözümüne yönelik uygulama planı geliştirildi ve uygulandı. Veri toplama sürecinde araştırma problemine neden olan etkenler belirlenmiş olup, bu etkenleri ortadan kaldırmak için eylem planı hazırlandı. Eylem planı özdüzenlemeli öğrenmenin kuramsal çerçevesi ışığında, kimya öğretmen adayları ile motivasyon boyutunun da içine katıldığı özdüzenlemeli öğrenme ortamını destekleyen bir öğretim gerçekleştirilmesini içermektedir. Eylem planı ve uygulama ile ilgili detaylı bilgilere ilgili bölümde değinilmektedir.
80
Uygulamanın Analizi ve Değerlendirme: Bu aşamada uygulama sonuçları analiz edildi ve araştırma probleminin ne derece çözüldüğüne yönelik çıkarımlarda bulunuldu. Ayrıca bu aşamada uygulamada ortaya çıkan sorunlar, bu sorunların kaynakları, uygulamanın etkililiği ve aynı probleme yönelik yeni öneriler ele alındı. Uygulamanın analizi ve değerlendirme ile ilgili detaylı bilgilere ilgili bölümde değinilmektedir.