Özdüzenlemeli Öğrenmenin Geliştirilmesi

Schraw vd., (2006)’ya göre özdüzenlemeli öğrenme bilişsel strateji kullanımı, üstbilişsel kontrol ve motivasyonel inançların birlikteliğini gerektirmektedir. Bu tanıma göre özdüzenleyici öğrenciler ilk olarak bilişsel, üstbilişsel ve motivasyonel becerilere sahiptirler ve ikinci olarak bu becerileri öğrenme sürecini planlama, hedef koyma, strateji kullanma, izleme ve öğrenme hedeflerini değerlendirmek için kullanırlar. Üçüncü olarak, özdüzenleyici öğrenciler çeşitli stratejileri esnek şekilde kullanırlar, bu stratejileri özyeterlik ve epistemolojik görüşler gibi çeşitli uygun motivasyonel inançlar ile birlikte arttırırlar.

Schraw vd., (2006) fen eğitiminde etkin bilişsel stratejilerin kullanılması, üstbilişsel farkındalık ve uygun motivasyonel inançların desteklenmesi için önerdikleri modelin kullanışlılığı açısından altı genel öğretim stratejisine vurgu yapmaktadır. Tablo 4’de özdüzenlemeli öğrenme ve fen öğrenmenin geliştirilmesi için önerilen öğretim basamakları sunulmaktadır. Schraw vd. (2006)’ya göre, fen eğitiminde özdüzenlemeli öğrenme becerilerinin geliştirilmesi için fen sınıflarında,

1) Sorgulama temelli öğretim yönteminin kullanılması, 2) Öğrencilerin işbirliği yapması,

3) Strateji öğretimi,

4) Zihinsel modellerin yapılandırılması ve kavramsal değişimin gerçekleştirilmesi, 5) Öğrenmeye yardımcı teknolojik materyallerin kullanılması,

36

6) Motivasyonel inançların düzenlenmesini sağlayan ortamların oluşturulması desteklenmelidir.

Tablo 4.

Bilişsel, Üstbilişsel ve Motivasyonel Süreçlerin Geliştirilmesine Yönelik Kullanılabilecek Altı Genel Öğretim Stratejisi

Bilişsel süreçler Üstbilişsel süreçler Motivasyonel süreçler Sorgulama Eleştirel düşünmeyi

destekleme Planlama, izleme ve değerlendirmeyi geliştirme Uzman modelini destekleme İşbirlikli Öğrencilerin stratejilerini modelleme

Modelleri değerlendirme Akranlar arası

öğrenmeyi destekleme

Stratejiler Çeşitli strateji kullanımını destekleme

Stratejiler hakkında bilgi sahibi olunmasını destekleme Özyeterlik inancını arttırma Zihinsel modeller Modellerin analiz edilmesini sağlama Modellerin değerlendirilmesini sağlama Modellerin yeniden yapılandırılmasını sağlama ve kavramsal değişim Teknoloji Model ve simülasyon kullanma

Modellerin test edilmesine, değerlendirilmesine ve revize edilmesine yardımcı olma Bilgi kaynaklarını ve işbirlikli çalışmayı sağlama Kişisel inançlar Öğrenciler arasındaki ilişkiyi ve sürekliliği sağlama Kavramsal değişimi ve değerlendirmeyi destekleme Bilim adamlarının epistemolojik inançlarını modelleme

Schraw, G., Crippen, K. J., & Hartley, K. (2006). Promoting self-regulation in science education:

Metacognition as part of a broader perspective on learning. Research in science Education, 36, 111-139’dan Türkçe’ ye uyarlanmıştır.

Sorgulama temelli öğretim yönteminin kullanılması

Sorgulama temelli öğretim yöntemi bilimsel kavramların ve bilimsel süreç becerilerinin araştırmalar yoluyla kazanılmasına fırsat veren öğrenme ve öğretme stratejilerinin kullanılması olarak tanımlanır (National Research Counsil, 1996). Özdüzenlemeli öğrenme becerilerinin geliştirilmesi amaçlanan fen sınıflarında sorgulama temelli öğretim yöntemi;

37

araştırma problemini belirleme, hipotez kurma, hipotez test etme, verileri değerlendirme gibi bilimsel düşünme sürecinde kullanılan üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılmasını esas alır. Bu öğretim yönteminin kullanıldığı ortamlarda öğrenciler akranlarına soru sorar, veri toplar, bunları değerlendirir ve çıkarımda bulunarak sonuca ulaşma gibi zihinsel eylemlerde bulunur (National Research Counsil, 1996).

Sorgulama temelli öğretim yöntemi özdüzenlemeyi iki şekilde destekler. İlki bilişsel öğrenme stratejilerinin ve üstbilişsel stratejilerin kullanılarak öğrencileri anlamalarını izlemesini ve öğrenme sürecine aktif bir şekilde katılmasını teşvik eder. İkincisi de uzman ve akran modellerinin ve kullandıkları stratejilerin gözlenmesi (özellikle tahmin-gözlem- açıkla TGA, soru sorma, argümantasyon gibi araştırma stratejileri) ile fen öğreniminde başarılı olmak için öğrencilerin motivasyonunu arttırır (Schraw vd, 2006).

İşbirliğinin desteklenmesi

İşbirliği, bu modelde bir öğretim stratejisi bağlamında ele alındığından sorgulama temelli öğrenimi teşvik etme, stratejilerden yararlanma, zihinsel modellerin geliştirilmesi ve paylaşılması ve kişisel inançların açık hale getirilmesi gibi faktörlerin desteklenmesi için bir araç olarak sunulmaktadır. İşbirliği birçok yönden öğrenmenin ve özdüzenlemeli öğrenme becerilerinin geliştirilmesine yardımcıdır (Schraw vd., 2006). Sınıf ya da grup tartışmalarında uzman veya akran modelleri bilimsel kavramların ve sahip olunan zihinsel modellerin açıkça ortaya konmasına yardımcı olur. Sahip olunan zihinsel modellerin paylaşılması, sınıf tartışmalarında bireyin kendi kavramlarını düşünmesine ve düzenlemesine yardımcı olur. Öğretmen bu esnada etkin geri bildirimler ile öğrenmeye yardımcı olur (Schunk, 1996). Ayrıca bireyler grup çalışmalarında öğrenme hedefleri doğrultusunda kullandıkları bilişsel, üstbilişsel ve motivasyonel stratejileri paylaşarak, strateji paylaşımı yaparlar. Birey kendi kullandığı stratejileri akranlarının ki ile kıyaslar ve strateji bilgisi artar (Davis, 2003). Grup çalışmalarında akranları ile birlikte çalışan, tartışan ve onları gözlemleyen bireyin öğrenme sürecinde bir becerinin kazanılmasına yönelik özyeterliği ve motivasyonu artar (Pajares, 1996). İşbirliğinin fen sınıflarında kullanılmasının en yaygın ve tekin yollarından biri işbirlikli öğrenme gruplarının oluşturulmasıdır. Hogan (1999) üstbilişin ve özdüzenlemenin geliştirilmesi için öğrenme gruplarında sesli düşünme tekniğinin kullanılmasını önermektedir. Sesli düşünme tekniği bireylerin üstbilişsel farkındalık geliştirmesinde önemli bir rol oynar. Öğrenme gruplarında strateji paylaşımı; öğreticinin kendi stratejisini açıklayarak model olması, akranların sesli

38

düşünme tekniğiyle kendi stratejilerini paylaşmaları ve sosyal öğrenme ortamında öğrencilerin kendi stratejilerini düzenlemeleri ile gerçekleşir (Schunk, 1996).

Öğretmen ve öğrenci arasında gerçekleşen işbirliği de oldukça önemlidir. Öğretmen öğrenme sürecinde kullandığı bilişsel stratejilerini, üstbilişsel planlama, izleme ve değerlendirme süreçlerini, öğrenme hedeflerini, hedef yönelimlerini ve motivasyonel inançları ile düzenleme stratejilerini paylaşarak öğrencilere model olabilir (Schunk, 1996). Strateji öğretimi

Öğrencilerin bilimsel kavramları derinlemesine öğrenmesine yardımcı olan stratejilerin öğretilmesi fen eğitimi açısından oldukça önemlidir (Schraw vd., 2006). Strateji öğretimi bilişsel, problem çözme ve eleştirel düşünme stratejilerinin öğretimini kapsamaktadır. Bilişsel stratejiler öğrenmenin gerçekleşmesi için; problem çözme stratejileri daha derin bir anlama için ve eleştirel düşünme stratejileri de çıkarımda bulunma ve bilginin analizi için gereklidir.

Bilişsel stratejiler için birçok sınıflandırma mevcuttur. Hattie vd., (1996) fen sınıflarında kullanılan ve etkili olan bilişsel stratejileri altını çizme, özet çıkarma, ana düşünceyi belirleme, gözden geçirme, metinle ilgili okuma esnasında sorular çıkarma, çalışma ortamını düzenleme, yardım arama, hedef belirleme olarak sınıflandırmaktadır. Problem çözme stratejileri problemin tanımlanması, problemin ortaya konması, uygun çözüm önerisi ve çözümün değerlendirilmesi gibi süreçleri ve problemde verilenlerin/ istenenlerin ortaya konması gibi stratejilerin kullanılması problemin daha etkili çözülmesine yol açar (Kahle & Boone, 2000). Eleştirel düşünme stratejileri ise bilginin kaynağının belirlenmesi, bu bilgilerin sınırlılıklarının analizi ve önceki bilgilerle tutarlılığını düşünme gibi birçok stratejiyi içermektedir (Schraw vd., 2006).

Zihinsel modellerin yapılandırılması ve kavramsal değişimin gerçekleştirilmesi

Fen eğitiminin en önemli amaçlarından biri de bilimsel anlayışa uygun şekilde zihinsel model oluşturulmasıdır (Gunstone & Mitchell, 1998). Zihinsel modeller, bireyler tarafından bilişsel işlemler sonucunda oluşturulan bir çeşit zihinsel temsillerdir (Harrison ve Treagust, 2000). Öğrencilerin bilimsel anlayışa uygun zihinsel model geliştirmeleri bu modelleri kullanarak bilimsel olguları doğru bir şekilde açıklamalarını sağlar (Hogan & Thomas, 2001). Bilimsel anlayışa uygun zihinsel modellerin oluşturulması için strateji kullanımı, yansıtma ve değerlendirme içeren etkinlikler yapılmalıdır (Weaver, 1998).

39

Zihinsel modellerin ortaya konması da oluşturulması kadar önemlidir. Bilimsel anlayışa uygun olmayan zihinsel modele sahip öğrenciler birçok yanlış kavramaya sahiptirler. Öğrencilerin olgularla ilgili bilim insanlarından farklı olarak kendilerinin önbilgilerine ve deneyimlerine dayanarak oluşturdukları bu yanlış kavramalar, öğrencilerin daha sonraki kavramları öğrenmesini olumsuz etkiler ve bu yanlış kavramalar değişime karşı oldukça direnç gösterir (Chinn & Malhorta, 2002; Posner, Strike, Hewson, & Gertzog, 1982). Uygun olmayan zihinsel modellerin değiştirilmesi kavramsal değişim ile mümkündür. Kavramsal değişim öğrencilerin var olan kavramlarından rahatsızlık duyması, yeni kavramın öğrenci için anlaşılır olması, öğrenci açısından yeni kavramın diğer kavramlarla uyumlu ve tutarlı olması ve öğrenci açısından yeni kavramın diğer olguları açıklamada kullanması ile sağlanır (Hewson ve Thorley, 1989). Öğrencinin önbilgisinin ortaya konması, bilimsel çelişki yaratma ve yeni bilginin düzenlenmesini sağlama sınıf tartışmaları ve işbirlikli öğrenme grupları ile etkili olabilir. Sınıf ve grup tartışmalarında akranları ile sahip olduğu bilimsel kavramları tartışan öğrenci, öğretmeninin de yönlendirmesi ile zihinsel modellerini yenileyebilir (Hogan, 1999).

Öğrenmeye yardımcı teknolojik materyallerin kullanılması

Fen eğitiminde özdüzenlemeli öğrenme becerilerinin geliştirilmesi için kullanılabilecek etkin yollardan biri de teknolojiden faydalanmaktır. Zihinsel modellerin görselleştirilmesi (Jonassen, Carr & Yueh, 1998), soyut kavramların animasyon, simülasyon ve üç boyutlu modeller kullanılarak öğretilmesi (Pea, 1993), öğrencilere öğrenme ve performansları ile ilgili dönüt verilmesinde (Atkinson, Derry, Renkl & Wortham, 2000) ve onların sanal ortamda ödevlerini yaparken birbirlerinden yardım almalarında (Scardamalia & Bereiter, 1996) teknolojiden faydalanılabilir.

Motivasyonel inançların düzenlenmesini sağlayan ortamların oluşturulması

Özyeterlik ve epistemolojik inançlar fen öğreniminde önemli bir role sahiptir (McRobbie & Thomas, 2000). Özyeterlik inancı öğrencilerin fen öğrenmesinde etkilidir çünkü öğrenciler fen öğrenimi sırasında genel olarak güvenlerini ve ilgilerini kaybederler. Yüksek özyeterlik inancına sahip öğrenciler zor bir görev veya başarısızlık ile karşılaştıklarında bile göreve yönelik ilgilerini arttırarak ısrar, çaba ve süreklilik davranışları sergilerler (Pell & Jarvis, 2001). Etkili öğretim, akran modeli, işbirlikli öğrenme ve bilgi içeren geri bildirimler sağlanarak öğrencilerin özyeterlik inançlarını arttırmak mümkündür (Pajares, 1996; White, 1998).

40

Fen eğitiminde özdüzenlemeli öğrenme becerilerinin geliştirilmesi için önerilen bu model bilişsel ve üstbilişsel stratejilerin öğretimine vurgu yapmaktadır. Motivasyonel süreçlerin geliştirilmesi sadece özyeterlik ve epistemolojik inançlar açısından ela alınmakta ancak motivasyon alanyazını incelendiğinde bu boyut biraz eksik kalmaktadır. Tezin bu bölümünde motivasyon ve özdüzenlemeli öğrenmede motivasyonun yeri ve önemi daha detaylı incelenecektir.