Antakya-Şam Yolu

XVIII. yüzyılda Antakya-Şam güzergâhında Zimbakya, Eriha, Maretü’n- Numan, Hama, Humus, Beyrud ve Şam olmak üzere yedi menzilhânenin hizmet verdiği görülmektedir. Bunlardan Eriha ve Maretü’n-Numan menzilhâneleri Halep’den Hama’ya ulaşan ayrı bir tâli yol üzerinde kaydedilmiş olmakla birlikte, bağlantıları incelendiğinde sıralamanın yukarıda belirtildiği gibi olması gerektiği anlaşılmıştır. Mesela; menzil defterlerine göre Zimbakya Menzilhânesi’nin Halep- Hama yolu üzerinde bulunan Eriha yerine, Antakya-Şam yolu üzerinde bulunan Hama ile bağlantılı olması gerekmektedir. Ancak mesafe kayıtlarında Zimbakya Menzilhânesi bu istikamette yalnızca Eriha Menzilhânesi’yle bağlantılı gösterilmektedir171. Muhtemelen 1700-1738 yılları arasındaki menzil defterlerinde Eriha ve Maretü’n-Numan menzilhânelerinin Halep-Hama yolu üzerinde gösterilmesinin sebebi, 1691 yılına ait menzil defterinde Antakya- Şam yolu üzerinde bulunan menzillerin Eriha, Cisr-i Şugur, Hadim, Madik, Hama, Humus, Karacalar, Kadife ve Şam-ı Şerif şeklinde kaydedilmesinden kaynaklanmış olmalıdır172. Ancak inceleme yapılan dönemde, daha önce menzil olarak kaydedilen Cisr-i Şuğur, Hadim, Madik, Karacalar ve Kadife’de menzilhâne bulunduğuna dair bir bilgi bulunmamaktadır. Bu sebeple Eriha ve Ma’retü’n-Numan menzilhânelerinin Halep Menzilhânesi’yle doğrudan bağlantıları olmasına rağmen, mesafe kayıtlarından hareketle, söz konusu iki menzilhânenin Antakya-Şam yolu üzerinde oldukları anlaşılmıştır.

170 _{BOA, MAD. 4004, s.264-265.}

171 _{BOA, MAD. 10492, s.167.}

2.1.2.1 Zimbakya Menzilhânesi

Zimbakya Menzilhânesi, Halep Eyaleti’nin paşa sancağına173 tâbi Derkos Kazâsı’na bağlı Zimbakya isimli mahalde kurulmuştur174_{. Antakya üzerinden} Anadolu Sağ Kol’a bağlanan menzilhânenin Üsküdar’a uzaklığı 241 saattir(1370 km). Zimbakya Menzilhânesi’nin 9 saat uzaklıktaki Eriha ve 10 saat uzaklıktaki Antakya olmak üzere, toplamda 19 saat (51 km) uzunluğa ulaşan iki kolu bulunmaktadır175. Menzil defterlerinden, Zimbakya Menzilhânesi’ne 1719 yılına kadar bir türlü nizam verilemediği anlaşılmaktadır176. Ancak söz konusu tarihten itibaren yeniden nizam verilen menzilhânenin, bütçe kayıtlarından, 1736 yılına kadar aralıksız hizmet verdiği görülmektedir177.

2.1.2.2. Eriha Menzilhânesi

Eriha Menzilhânesi, Halep Eyaleti’nin paşa sancağına178 tâbi Eriha Kazâsı’nda hizmet vermektedir179. Üsküdar’a 250 saat (1421 km) uzaklıkta olan Eriha Menzilhânesi’nin, Ma’retü’n-Numan’a 6 saat, Zimbakya’ya 9 saat180 ve Halep’e 12 saat181 olmak üzere, üç kolu bulunmaktadır. Buradan hareketle söz konusu menzilhânenin 27 saate (153 km) ulaşan bir yol hattı üzerinde hizmet verdiği rahatlıkla söylenebilir.

2.1.2.3. Ma’retü’n-Numan Menzilhânesi

Üsküdar’a 256 saat (1455 km) uzaklıkta olan Ma’retü’n-Numan Menzilhânesi’nin, Hama 12 saat, Eriha 6 saat ve Halep 18 saat 182 olmak üzere, üç kolu bulunmaktadır. Bu bağlantılara göre Ma’retü’n-Numan Menzilhânesi’nin hizmet verdiği yol ağının toplam uzunluğu 36 saate (205 km) ulaşmaktadır.

173 _{Başar, Eyalet, s.56.}

174 _{BOA, MAD. 3217, s.29b.}

175 _{BOA, MAD. 3217, s.29b; BOA, MAD. 4004, s.286; BOA, MAD. 10492, s.167; BOA, MAD. 19156,}

s.7.

176 _{BOA, MAD. 3217, s.29b; BOA, MAD. 4004, s.286.} 177 _{BOA, MAD. 10492, s.167-168; BOA, MAD. 10322, s.146.} 178 _{Başar, Eyalet, s.56.}

179 _{BOA, MAD. 3217, s.30b; BOA, MAD. 4004, s.296.} 180 _{BOA, MAD. 10322, s.172; BOA, MAD. 19156, s.7.} 181 _{BOA, MAD. 10492, s.143; BOA, MAD. 10322, s.122.}

2.1.2.4. Hama Menzilhânesi

Trablusşam Eyaleti’ne tâbi Hama Sancağı’na bağlı183 Hama Kazâsı’nda hizmet veren menzilhâne, Üsküdar’a 268 saat (1523 km) mesafededir. Söz konusu menzilhânenin Humus’a 9 saat ve Ma’retü’n-Numan’a 12 saat olmak üzere, iki kolu mevcut olup, hizmet verdiği yolun toplam uzunluğu da 21 saatti (119 km) bulmaktadır184.

2.1.2.5. Humus Menzilhânesi

Trablusşam Eyaleti’nin Humus Sancağı’na185 tâbi Humus Kazâsı’nda hizmet veren menzilhâne Üsküdar’a 277 saat (1575 km) uzaklıktadır. Humus Menzilhânesi’nin Beyrud’a 18 saat, Trablu’s-Şam’a 30 saat, Hama’ya 9 saat, Ba’albek’e ise 24 saat186 olmak üzere, dört kolu bulunmaktadır187. İn’amât kayıtlarına göre Beyrud ve Hama’ya sürekli, Ba’albek ve Trablus-Şam’a ise bazen beygir gönderilmiş olup, menzilhânenin hizmet verdiği yolun toplam uzunluğu yaklaşık olarak 81 saate (461 km) ulaşmaktadır188.

2.1.2.6. Beyrud Menzilhânesi

Üsküdar’a 295 saat (1677 km) uzaklıkta bulunan Beyrud Menzilhânesi’nin Şam’a 12 saat, Humus’a ise 18 saat olmak üzere toplamda 30 saate (171 km) ulaşan iki bağlantısı bulunmaktadır189. Söz konusu menzilhâne Şam Kazâsı’na tâbi Karalar Nâhiyesi’ne bağlı Beyrud isimli köyde hizmet vermektedir190.

183 _{Kılıç, Eyalet, s.59.}

184 _{BOA, MAD. 10492, s.171-172; BOA, MAD. 19156, s.7.} 185 _{Kılıç, Eyalet, s.59.}

186 _{1708-1718 yılları arasında Humus Menzilhânesi’nin Ba’al-bek’e olan masafesi 20 saat olarak}

kaydedilmiş ve hesaplanmıştır. Bkz. BOA, MAD. 4004, s.316-319; Ancak 1718 yılından itibaren bu mesafe 24 saat olarak hesaplanmıştır. Bkz. BOA, MAD. 10492, s.173-176; BOA, MAD. 10322, s.154; BOA, MAD. 19156, s.7.

187 _{Sayda Menzilhânesi’nin kayıtlı olduğu sayfada “Humusdan ayrılır” ifadesi bulunmasına rağmen}

in’âmat kayıtlarında Sayda’ya beygir gönderildiğine dair bir bilgi bulunmamaktadır. BOA, MAD.

10492, s.177.

188 _{BOA, MAD. 10492, s.173-176.}

189 _{BOA, MAD. 9920, s.10/2; BOA, MAD. 19256, s.7.}

190 _{1723 yılına kadar Beyrud Menzilhânesi’ni Humus menzilcileri idare etmekteyken, iki}

menzilhânenin tek bir menzilci tarafından idaresinin zorluğu sebebiyle, Şam Defterdârı marifeti ve Beyrud karyesi ahalilerinin de işbirliği ile Beyrud Menzilhânesi’nin müstakilen işletilmesi yönünde fermân çıkmıştır. BOA, MAD. 8470, s.33/1. Bir müddet sonra Beyrud Menzilhânesi bu defa da Şam menzilcileri tarafından idare edilmeye başlanılmıştır. Ancak 1727 senesine gelindiğinde Humus

2.1.2.7. Şam Menzilhânesi

Şam Eyaleti’nin paşa sancağına bağlı191 Şam-ı Şerif Kazâsı’nda hizmet veren menzilhâneye ait ilk kayıt 24 Muharrem 1115 / 9 Haziran 1703 tarihlidir. Menzil-i Şam başlığı altında menzil-i Şam-ı Şerif, Menzil-i Aynü’n-Nehar ve Safife olmak üzere üç menzil kayıtlıdır192. Üsküdar’a 307 saat (1745 km) uzaklıkta olan Şam Menzilhânesi’nin Beyrud ve Aynü’n-Nehar’a ulaşan iki kolu tespit edilebilmiştir. Bunlardan Beyrud’a olan uzaklığı 12 saat kaydedilmiş olmakla birlikte193, kaynaklarda Aynü’n-Nehar’a mesafesinin ne kadar olduğuna dair bir bilgiye tesadüf olunamamıştır194.