Anlatım Yöntemi ile Değerlerin Sınıf Yönetimine Yansıtılmasına İlişkin Çözümleme

Birinci kademe öğretmenlerinin benimsedikleri değerleri sınıf yönetiminde yansıtış biçimlerinden diğerini anlatım teması oluşturmaktadır. Bu tema altında toplanan görüşlerin ortak özelliği, öğretmenlerin sınıflarını yönetirken tercih ettikleri değerlerin neden önemli olduklarına ilişkin düşüncelerini, öğrencilerine doğrudan anlatıyor olmaları oluşturmaktadır.

Değerler eğitimi teknikleri arasında yer alan “telkin eme” tekniği ile yakından ilişkili olan bu yansıtış biçiminde, öğretmenler açıklamalar, örnek vermeler, hikâye anlatımları ve filmlerden yararlandıklarını 33 yüklemeyle belirtmişlerdir.

Açıklama koduna sınıf öğretmenlerince 15 yükleme yapılmıştır. Bu kod altında öğretmenlerin seçtikleri değerlerin getirilerinden ya da neden önemli olduğundan bahsettikleri görülmektedir.

G49: “Benimde bu değerlerin bilincinde olmam gerektiğini anlatırım.”

G54: “Davranışlarına dikkat etmelerini, bir davranışta bulunmadan önce sonuçlarının

neler olabileceğini düşünmeleri gerektiğini vurgularım.”

Görüşmecilerden 3’ü, özel olarak bir değeri nasıl yansıttıklarını ifade etmek yerine, genel ifadeler ile öğrencilerinin dikkatlerini sahip oldukları değerlere açıklayarak çekmeye çalıştıklarını belirtmiştir:

Tablo 20. Anlatım Yöntemi ile Değerlerin Sınıf Yönetiminde Yansıtılmasına İlişkin Bulgular Kod Yük ANLATIM 33 Açıklama 15 Hikâye 3 Film 2 Örnek verme 15

G2: “Öğrencilerime insanların birbirlerini sevmeleri ve saygı duymaları konusunda anlatımlar yaparım, mutluluğun sadece maddiyattan değil; bazı iç değerlere sahip olmaktan geçtiğini anlatmaya çalışarak bu değerleri önemsediğimi sezdirmeye çalışırım.”

Şeklinde görüşlerini ifade eden öğretmen sevgi, saygı ve mutluluk değerleri için öğrencilerine bu değerler konusunda açıklamalar yaptığını; bu sayede kendisi için önemli olan değerleri öğrencilere sezdirmeye çalıştığını belirtmiştir. Görüşmecinin konuyla ilgili düşüncelerini belirtirken “sezdirme” ifadesini kullanması, öğrencilere değerlerini dışarıdan kabul etmeleri için zorlamak yerine dolaylı olarak değerlerin yansıtıldığı şeklinde yorumlanmıştır.

G18: “Hayatın sadece bu dünyadan ibaret olmadığını, öldükten sonrada ahret hayatının

devam ettiğini anlatırım. Öğrencilerin üzerlerine düşeni yaptıktan sonra gerisinin geleceğini anlatırım. Böylece öğrencilerin stres yaşamalarını azaltırım.”

Şekil 3. Anlatım Yöntemi ile Değerlerin Sınıf Yönetiminde Yansıtılması

G23: “Yapılacak her işe ve adımda son derece akıllıca ve tedbirli olunması gerektiği

bilincini vermeye çalışırım. Bu dünyada başıboş olunmadığını fark ettirmeye çalışırım”

G50: “Günlük hayatta bir takım zorluklarla mutlaka karşılaşılacağını; fakat bu

zorlukların üstesinden gelinmesini gerektiğini, yaptıklarımızın ahiret hayatına getirisini anlatırım”

Sonsuz hayat mutluluğu değerini sınıf yönetimlerinde yansıtmak isteyen sınıf öğretmenlerinin, öğrencilerine bu değerin çalışma şekillerine, eğitim hayatlarına katkı sağlayacağını açıkladıkları belirlenmiştir. Öğretmenler, akademik başarılarını olumsuz yönde etkileyebilecek stres konusunda öğrencilerine yardım edebileceğini düşündükleri için, sınıf yönetiminde bu değeri yansıttıklarını söylemişlerdir.

Smetana (2005)’e göre, yetişkinlerin sebeplerini açıklayarak koydukları etkili tepkileri, moral norm ve sosyal eğilimlerin kabul ve anlaşılmasında kolaylık sağlamakla birlikte

çocuklardaki anlamlandırma ve muhakeme etme yeteneğini geliştirmektedir. Yukarıda görüşlerine yer verilen öğretmenlerin, ifade ettikleri değer yansıtışlarının bu bakımdan moral normların anlaşılmasında ve kabul edilmesinde kolaylık sağlayacağı düşünülmüştür.

G54: “Temizlik ve düzen için kılık kıyafetler, okul araç gereçleri, sınıf temizliği gibi

konularda dikkatli olmalarını vurgularım, okula temiz ve düzenli gelmelerini istediğimi ifade ederim.”

İfadeleri ile öğretmen öğrencilerden sınıf kurallarına dair beklentilerini, temizlik ve düzen değerleri ile öğrencilerine açıklamıştır. Benzer bir biçimde öğrencilerinin derse katılmasını sağlamaya çalışan başka bir öğretmen, cesaret ve azim değerlerinin öğrencilerine kazandıracağı faydaları anlatarak, değerlerini aşağıdaki gibi yansıtmaktadır:

G8: “Rahat bir hayat için çalışmalarının şart olduğunu, çalışan insanların arabaları

evleri olduğu, daha huzurlu ve mutlu olduklarını anlatmaya çalışırım”

G8: “Cesaretin çok önemli olduğunu bu sebeple düşüncelerini korkmadan, sıkılmadan

rahatlıkla konuşmaları gerektiğini anlatırım.”

Sınıf öğretmenlerinin aynı zamanda küçük bir toplum özelliği taşıyan sınıflarında insani ilişkileri kuvvetlendirmek ve yardımlaşma duygularını pekiştirmek için aşağıdaki ifadeleri kullandıkları düşünülmüştür. Öğretmenler bir bakıma yardımlaşma konusunda öğrencilerine nasihat vermektedir:

G3: “Toplumda her kişinin birer birey olduğunu, bireylerin dürüst, yardımsever

olmaları için çalışmaları gerektiğini hatırlatırım.”

G47: “….yardımseverliğin önemini vurgularım.”

Birinci kademe öğretmenlerinin, sınıf yönetimlerinde benimsedikleri değerleri yansıtma şekillerinden biri olan anlatım temasının diğer bir boyutunu örnek verme oluşturmaktadır. Bu kod altında toplan ifadeler, öğretmenlerin gerçek hayattan,

çevrelerindeki insanlardan, geçmiş yaşantılar(ın)dan öğrencilerine örnek göstermesi ile değerlerini yansıttıklarını belirten görüşlerinden oluşmaktadır. Örnek verme kodu, 15 öğretmen tarafından kendisine yükleme yapılan kod olmuştur.

G13: “Önemsediğim değerlerin sonucundaki olumlu davranışlara dikkat çekme amaçlı

örnekler veririm.”

G29:” Seviyelerine uygun şekilde iyi-kötü, olumlu-olumsuz gibi karşılaştırmalı

örneklerle anlatırım.”

G42: “Yaşanılan ve yaşanmakta olan olayları ve kendimi örnek veririm.”

G49: “Konularımı gerçek hayatla empati kurarak anlatırım.”

Şeklindeki ifadeler ile öğretmenler, örnek vererek yaptıkları açıklamalarda, gerçek hayatla ilgili ve öğrencilerinin seviyelerine uygun olduklarını düşündükleri olaylara yer vermektedirler.

G16: “Birbirlerinin haklarını yememeleri gerektiğini olaylardan sonuçlar çıkartarak

gösteriyorum. Örneğin elektriği, suyu boşa kullandıklarında hem israfa sebep olduklarını hem de devletin hakkını yediklerini sonucunu çıkarmalarını sağlıyorum.”

Örneğinde olduğu gibi, adalete değerini yansıtmaya çalışan öğretmen, öğrencilerin yakın çevrelerinde yaşanan bir sorundan hareketle, hak ve adalet kavramlarını örneklendirdiğini ifade etmiştir.

G21: “…yapanlardan örnek veririm.”

G41: “Tarihte bu değerleri yansıtarak önemli insanların hayatlarından örnekler

veririm.”

G52: “Çevresindeki başarılı insanlardan örnekler veririm…”

Öğretmenlerden bir kısmı ise, değerleri hayatlarında yansıttıklarını düşündükleri ve öğrencilerinin tanıdığı kişilerin hayatlarından örnekler verdiklerini dile getirmişlerdir. Örnek vermek için seçtikleri kişiler, yansıtmak istedikleri değerlere göre değişkenlik göstermektedir. Bu değerler başarı ya da vatan sevgisi şeklinde olabilmektedir.

G62: “…doğruluk dürüstlük ile ilgili olayları öğrencilerimle paylaşırım.”

G67: “Dürüst ve çalışkan insanların hayatları boyunca bazı küçük engellerle

karşılaşsalar da sonunda bu özelliklerinden dolayı başarılı oldukları örnekleri anlatıp uygulatmaya çalışırım.”

G68: “Dürüstlük kavramıyla ilgili sınıf içi ve toplumsal hayattan birebir örnekler

verirdim.”

Örneklerde olduğu gibi, öğretmenlerin sınıfta yaşanan olaylardan hareket ederek, örneklendirme yaptığı belirlenmiştir. Öğrencilerin şahit olduğu olaylar, öğretmenlerce “ders çıkarılma” fırsatları olarak görülerek, dürüstlük ya da çalışkanlık gibi değerler yansıtılmıştır. Öğretmenlerin örnek vermede kullandıkları son unsur ise kendileridir. Yansıtmak istedikleri değerleri, kendi hayatlarında var olduğunu belirterek, kendilerini aşağıdaki ifadelerde olduğu gibi, sınıfa örnek göstermişlerdir:

G49: “…kendimden örnek veririm.”.

G56: “Temiz ve düzenli: sınıf içinde kendimi örnek gösteririm.”

Anlatım teması adı altında belirlenen kodlardan biri de hikâye kodu olup, kendisine 3 yükleme yapılmıştır. Öğretmenler, sınıf yönetimlerinde önemsedikleri değerleri yansıtırken aşağıdaki ifadelerde olduğu gibi, hikâyelerden yararlandıklarını belirtmişlerdir:

G2: “Anlayabilecekleri hikâyeler yardımıyla bu değerleri önemsediğimi sezdirmeye

G14: “Önem verdiğim değerlerle ilgili yazılar okurum. Sebep-sonuç ilişkisine

dikkatlerini çekmelerini sağlarım.“

Anlatım teması altındaki son kodlama ise film başlığı altında yapılmıştır. 2 yükleme ile ifade edilen bu kısımda, sınıf öğretmenleri yansıtmak istedikleri değerler için film-çizgi filmleri kullandıklarını belirtmişlerdir.

G13: “Model olup ilgili değerlerle alakalı film seyrettiririm.”

G17: “Öğrencilerin ilgisini çekmek ve kalıcılığını sağlamak için çizgi film yoluyla

gösterdim.”

Değerler eğitimi teknikleri arasında yer alan telkin etme tekniği, toplum tarafından mutlak değer olarak kabul edilip; üzerlerinde ittifak edilen, değişmeyen ve her durumda kabul edilen değerlerin öğrencilere sunulması esasına dayanmaktadır. Öğretmenlerin değerlerini yansıtma biçimleri arasında yer alan anlatım, bu tekniğin uygulama şekliyle büyük benzerlikler göstermektedir. Bu tekniğin, öğrencilere değerleri kendi zihinlerinde inşa etmelerine olanak tanımaması; değerleri içselleştirmelerini sağlamak yerine, kabul ettirilmesi esasına dayanması özelliklerinden dolayı, tek başına hızla değişen bir toplumda etkili olamayabileceği kabul edilmektedir (Huitt, 2003). Bu bakımdan, öğretmenlerin anlatım temasına yaptıkları yüklemelerin, öğrenciler üzerinde beklenen etkiyi oluşturmada başarısız olabileceği, ulaşılan sonuçlar arasındadır.

Öğretmenlerin benimsedikleri değerleri anlatım yoluyla yansıttıklarını ifade eden görüşler incelendiğinde, belirtilen görüşlerin Evans (2005) tarafından ifade edilen değerlere dayalı yansıtıcı düşünmeyi desteklemediği görülmüştür. Öğrencilerin somut ya da soyut normlar üzerinde düşünmesine ve kendi fikrilerini ifade etmesine imkân tanıyan normlara dayalı tartışmaların oluşturulmasının öğretmenlerce sınıf yönetiminde yer verilmesinin etkili olabileceği; fakat bu etkinliklerden yararlanılmadığı düşünülmüştür. Bununla birlikte, değerlerin öğrencilerce yapılandırılması sürecinde yansıtıcı düşünmede olduğu gibi önemli araçlardan olan ve “Bilgi edinme sürecinde, irdeleyebilmeyi, çok yönlü sorgulayabilmeyi gerektiren düşünme süreçlerini etkili, tarafsız, disiplinli bir şekilde uygulayabilmeyi, yeni durum ve ürünleri ölçütlere dayalı

değerlendirmeyi ve geliştirmeyi içeren zihinsel, duyuşsal bir süreç” olarak Akınoğlu (2003) tarafından tanımlanan eleştirel düşünme etkinliklerine de öğretmenlerce yer verilmediği görülmüştür. Bu durum, öğretmenlerin yaptıkları değerlerle ilgili anlatımlarında eleştirel düşünmeye olanak tanıyan etkinliklerden yararlanmadıklarını göstermiştir.

4.3.3. Değerlerin Modelleme Biçiminde Sınıf Yönetiminde Yansıtılmasına İlişkin