AMORTİSMAN AYRILABİLMESİ İÇİN GEREKLİ ŞARTLAR İşletmeler açısından amortisman uygulamaları, gerek dönem gideri olarak

dikkate alınmasından gerekse de birden fazla dönemi ilgilendirmesinden do-layı önem arz eden bir uygulamadır. En basit anlatımıyla amortisman, aktife kayıtlı maddi duran varlıkların (Maddi Duran Varlıklar: Bir işletmenin mal ve hizmet üretmek ya da elde etmek, diğer işletmelere kiralamak için veya idari amaçlarla elinde tuttuğu varlıklardır.) kullanıldıkları süre içerisinde uğradıkları değer kayıplarının gider yazılması suretiyle yok edilmesi şeklin-de tanımlanabilir. Bu sebeple, işverenler tarafından şeklin-demirbaş olarak çalışan personellerine verilen giyim harcamaları üzerinden amortisman hesaplanıp hesaplanmayacağı ve faydalı ömrünün ne olacağına değinilmeden önce aktife kayıtlı iktisadi kıymetlere amortisman uygulama için gerekli şartlara kısaca değinmek gerekir.

5.1- Amortisman Konusu:

213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 313’üncü maddesinde amortisman konusu, “İşletmede bir yıldan fazla kullanılan ve yıpranmaya, aşınma-ya veaşınma-ya kıymetten düşmeye maruz bulunan gayrimenkullerle 269’uncu madde gereğince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetlerin, alet, edevat, mefruşat, demirbaş ve sinema filmlerinin birinci kısmındaki esas-lara göre tespit edilen değerinin, bu kanun hükümlerine göre yok edilme-si amortisman mevzuunu teşkil eder” denilmektedir.

Anılan yasa hükmünden anlaşılacağı üzere, bir yıldan uzun süre kullanı-lan, yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz kalması muhtemel bulunan iktisadi kıymetler amortismana tabi tutulacaktır. Amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetler sınırsız olmayıp genel özellikleri itibariyle kanun maddesinde sayılmıştır. Buna göre, gayrimenkuller, VUK’un 269’uncu mad-desince gayrimenkul gibi değerlenen iktisadi kıymetler ile alet, edevat, mefru-şat, demirbaş ve sinema filmleri amortisman konusuna girmektedir.

Bu nedenle; her iktisadi kıymet amortisman konusuna girmemekte, sadece bel-li koşulları taşıyan kıymetlerin değeri amortisman yoluyla giderleştirilebilmekte-dir. Kanun maddesinden de anlaşılacağı üzere işletmelerin VUK’a göre amortis-man uygulayabilmeleri için belli şartların tamam olması gerekmektedir.

5.2- Amortisman Ayrıma Koşulları:

5.2.1- Envantere Kayıtlı Olması:

VUK’un 320’nci maddesine göre amortisman uygulaması, kıymetlerin ak-tife girdiği yıldan başlar. Ancak, aynı Kanunda akak-tife girme konusunda bir tanıma yer verilmemiştir. Bu nedenle, aktife giriş kavramı genel olarak, amor-tisman uygulanacak iktisadi kıymetin deftere kayıtlı olması, değerleme günü envantere dahil olmasını ve hem fiilen işletmenin tasarrufunda bulunan ikti-sadi kıymetin bilfiil kullanılması veya kullanılabilir olmasını şeklinde ifade edilmektedir. Bu durumda, envantere kayıtlı olsa bile fiilen işletmede mevcut olmayan iktisadi kıymetler için amortisman uygulanmayacaktır.

5.2.2- İşletmede Bir Yıldan Fazla Kullanılıyor Olması:

Bir iktisadi kıymetin amortisman konusuna girebilmesi için her şeyden önce bu iktisadi kıymetin işletmede bir yıldan fazla kullanılabilir olması ge-rekir. Aksi durumda iktisadi kıymetin değeri doğrudan gider yazılmalıdır. Ko-nuyu tersinden okursak, işletmelerde bir yıldan fazla süreyle kullanılacak olan ve değeri belli bir tutarın üzerinde olan iktisadi kıymetler içinse doğrudan gider yazılmasına imkan yoktur. Ayrıca, iktisadi kıymetin fiilen bir yıldan faz-la kulfaz-lanılması şart olmayıp, işletmede bir yıldan fazfaz-la kulfaz-lanıfaz-labilir olması yeterlidir. Çünkü, kullanılmasa bile zaman geçmekle iktisadi kıymetin değe-rinde bir azalma söz konudur.

5.2.3- Maliyet Bedelinin Belli Bir Tutarın Üzerinde Olması:

Maliyet bedeli, her yıl Bakanlar Kurulu Kararı ile belirlenen tutarı aş-mayan alet, edevat, mefruşat ve demirbaşlar amortismana tabi tutulmayarak doğrudan dönem gideri olarak yazılabilir. Bu konuda amortismana tabi tutma veya “Gider Sayılan Demirbaşlar” hesabında izlenerek doğrudan gider ya-zılması konusunda seçim hakkı işletmelere bırakılmıştır. Ancak, iktisadi ve teknik bakımından bütünlük arz eden varlıklarda ise bu sınır topluca dikkate alınmalıdır. (460 Sıra No’lu VUK tebliğine göre: 2016 yılı için amortisman sınırı: 900,00-TL’dir.)

İktisadi ve teknik bakımından bir bütünlük arz eden demirbaşların tek tek değeri 900,00-TL’nin altında olsa bile doğrudan gider yazılamaz. Bunların tümünün toplam değeri 900,00-TL’nin altında olması halinde gider yazıla-bilir. (İktisadi ve teknik bakımından bütünlük; belli bir fonksiyonun et-rafında toplanma ve fonksiyonu birbirini tamamlayarak yerine getirme olarak kabul edilmektedir.) Örnek: Otel, Pansiyon gibi hizmet sektöründeki işletmelerde; çatal, bıçak, karyola, dolap, raf, yer döşemesi gibi demirbaşların

iktisadi ve teknik bir bütünlük arz etmesi nedeniyle, her biri belirlenen limi-tin altında kalmış olsa bile bir bütün olarak değerlendirilip amortismana tabi tutulmaları gerekir.

5.2.4-Yıpranmaya, Aşınmaya veya İktisadi Kıymetten Düşmeye Ma-ruz Bulunması:

İktisadi kıymetlerin dönemler itibariyle bölümlere ayrılarak yok edilmesi, amortisman konusunu oluşturduğundan, amortismana konu iktisadi kıymet-lerin yıpranmaya, aşınmaya veya kıymetten düşmeye maruz bulunması ge-rekmektedir. Aksi durumda, böyle bir iktisadi kıymetin vergi matrahının he-saplanmasında kazançtan düşülmesi; gerçekleşmeyen bir giderin kazanç tes-pitinde dikkate alınmasına sebep olacaktır. Bu nedenle, değer kaybının fiilen gerçekleşmiş olma şartı da aranmaz. Bu tür sonuçlara yol açabilecek etkilerin iktisadi kıymetler için bir olasılık taşıyor olması yeterlidir.

Amortismana tabi iktisadi kıymetler için amortisman oranları, iktisadi kıy-metlerin faydalı ömürleri dikkate alınmak suretiyle 333,339,345,365,389,399 ve 406 Sıra No’lu VUK Genel Tebliğlerinde açıklanan faydalı ömürler esas alınarak amortismana tabi tutulacaktır.

5.3- Faydalı Ömür Tespiti:

Vergi Usul Kanununun 5024 Sayılı Kanunlar değişen ve 01.01.2004 ta-rihinden itibaren yürürlülükte bulunan 315’inci maddesinde; “Mükellefler amortismana tabi iktisadi kıymetlerini Maliye Bakanlığının tespit ve ilan edeceği oranlar üzerinden itfa ederler. İlan edilecek oranların tespitin-de iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri dikkate alınır” hükmü mevcuttur.

Bu kanun hükmü ile birlikte Maliye Bakanlığı da duran varlıklar da amortis-man uygulamasında faydalı ömür ilkesini benimsemiştir. Maliye Bakanlığı, duran varlıkların faydalı ömürlerini ve buna göre belirlenecek amortisman oranlarını yayımlamış olduğu amortisman cetvelleri ile bizzat kendisi tespit etmiştir. (Amortisman Oranları Tablosu, Çevrimiçi:www.gib.gov.tr>amortis-man_oranlari Erişim Tarihi:17.08.2016.)

Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen amortisman oranları duran varlık-ların kullanıldıkları sektörler itibariyle 333 Sıra No’lu VUK Genel Tebliği ile ilan edilmiştir. Bu tebliğe göre, liste 1-6 bölümleri arasında genel sınıflamalar yapılarak duran varlıkların faydalı ömürleri ve amortisman oranları belirlen-miştir. (Genel sınıflandırma da, tüm sektörlerde ana faaliyete ilişkin har-camaların dışında kullanılan iktisadi kıymetlerden oluşmaktadır.) Liste-nin geriye kalan 7-69 bölümlerinde ise sektörler itibariyle kullanılan iktisadi

kıymetlerin faydalı ömürleri ve amortisman oranları belirlenmiştir. (Sektörel sınıflandırma da yer alan iktisadi kıymetler ise, mükelleflerin faaliyet ko-nuları dikkate alınarak tespit edilen ve bizzat üretim, imalat, hizmet vb.

aşamalarında kullanılan iktisadi kıymetlerdir.)

Birden fazla sektörel sınıflamada yer alan iktisadi kıymetler içinse, 333,339,345,365,389,399 ve 406 Sıra No’lu VUK Genel Tebliğleri ile bu tebliğlere ek yapılan ekli liste yer alan ve birden fazla sektöre ilişkin işlerde kullanılan veya birden fazla ürünün imalatında yada imalatında kullanılan ik-tisadi kıymetler içi söz konusu tebliğlerle tespit edilen en yüksek faydalı ömür ve en düşük amortisman oranına sahip sektöre ait faydalı ömür ve amortis-man oranı üzerinden amortisamortis-man uygulaması yapılacaktır. (Özen, 30.03.2016, Çevrimiçi:www.tuncayozen.com.tr/mali-musavir/makaleler/genel/amortis-man-uygulamasina-iliskin-pratik-bilgiler)

Mükellefler uygun amortisman oranlarını tespit ederken öncelikle sektörel bazda belirlenen amortisman oranlarını dikkate alacaklar, bu ayrımlarda bu-lunmayan duran varlıklar için uygulanacak oranları 1-6 bölümündeki genel sınıflamada yer verilen oranlara göre tespit edeceklerdir. Listenin herhangi bir bölümündeki sınıflandırmada yer almayan duran varlıklara uygulanacak amortisman oranları için ise mükelleflerin müracaatları üzerine Maliye Ba-kanlığınca belirlenecek oranlar üzerinden amortisman ayrılacaktır. (Akçay, 29.03.2016, Çevrimiçi:www.mya.com.tr/index.php?t=yd&a=1&i=25)

6- DEMİRBAŞ OLARAK VERİLEN GİYİM EŞYASI İÇİN