A. Amerika Birleşik Devletleri
2. Amerika Birleşik Devletleri’nde Eyaletler Düzeyinde Bütçe
Amerika Birleşik Devletleri’nde federal yönetimin yanı sıra eyaletlerin de konumuz açısından incelenmesi büyük önem taşımaktadır. ABD’de hemen hemen tüm eyaletlerin bütçe süreçlerinde birtakım açık veya kapalı sınırlandırma şekli söz konusudur. Bütçenin gelirler veya harcama artışı, genel denge gibi farklı kısımları üzerinde açık sınırlamalar ve bütçenin önerilmesi, düzenlenmesi veya onaylanması gibi aşamaları içeren bütçe süreci üzerinde ise kapalı sınırlamalar söz konusudur. Bu sınırlamalar arasında, hem kamuoyunda hem de akademik literatürde en çok dikkatleri çeken sınırlamalar ise, genel bütçe dengesine uygulanan sınırlamalardır215.
213 Aaron WILDAWSKY, The New Politics of the Budgetary Process, Second Edition, Harper Collins Publishers, New York, 1992, s.244 (Aktaran: WROBEL, a.g.e., s.5).
214 Robert D. REISCHAUER, CBO Testimony, Congressional Budget Office, Washington D.C., June 3, 1992, s.5-6.
215 Antonio FATAS – Ilian MIHOV, “The Macroeconomic Effects of Fiscal Rules”, Journal of Public Economics, Volume 90, Issues 1-2, January 2006, s.104. Erişim: 13.02.2006, http://www.sciencedirect.com/science?_ob=ArticleURL&_udi=B6V76-4G82XWJ-1.
Amerika Birleşik Devletleri’nde genel bütçe dengesinin sağlanmasına yönelik olarak uygulamada eyaletler itibarıyla farklılık arzedebilen beş farklı denk bütçe sınırlandırması söz konusudur. Genel itibarıyla bakıldığında hemen hemen tüm eyaletler denk bütçe gerektiren bir şarta sahiptir. Ancak, ifade edildiği üzere bu konuda beş adet uygulama farklılığı mevcuttur. Eyaletler itibarıyla uygulama alanı bulan denk bütçe sınırlandırmasının beş farklı türü şu şekilde sırasıyla yazılabilir216:
1. Başkan (Eyalet Valisi), bütçe görüşmelerinin başlangıcında bir denk bütçe sunmakla yükümlüdür. Beş tür denk bütçe sınırlaması içinde belki de en zayıf olanı bu sınırlandırma şeklidir.
2. Eyalet Meclisi denk bir bütçeyi meclisden geçirmekle yükümlüdür. Ne yazık ki, bu iki olası sınırlandırmanın ikisi de mali yılsonunda mali disiplinin sağlanması konusunda zorlamada bulunmaz. Bu nedenle, sadece bu iki kuralı kabul eden Illinois, Louisiana, Massachusetts, New Hampshire, New York ve Nevada eyaletleri, yasal olarak mali yılsonunda açığın olmasına izin vermişlerdir.
3. Yılsonunda bütçe açığının devredilmesine izin verilebilir. Ancak, bir sonraki mali yıl bütçesinde devreden açık miktarının açık olarak bütçede yer alması gereklidir. Bu kuralı uygulayan eyaletler bir yıldan diğer yıla açığı aktarabilirler. Yılsonu itibarıyla mali dengeyi gerektirmeyen bu kural da çok etkin değildir.
4. Yılsonu itibarıyla bir sonraki bütçe yılına açık devredilemez. Bu kural etkin bir yılsonu dengesine ihtiyaç duyar.
5. Son denk bütçe sınıflandırması iki yıllık bütçe dönemine sahip olan eyaletlere yöneliktir. İki yıllık bütçe dönemine sahip olan eyaletlerin bir kısmında da bir sonraki iki yıllık bütçe dönemine açığın aktarılması yasaklanmıştır.
Tablo 22: ABD Eyaletlerinde Denk Bütçe Kuralları
yalet aşkan Denk Bütçe Sunmalı dır. yalet Meclisi Denk Bütçeyi Meclisten Geçirmeli dir. ütçe Açığı Devredile bilir. 3) ir Sonraki İki Yıla Bütçe Açığı Devredile mez. ir Sonraki Mali Yıla Bütçe Açığı Devredile mez.
216 Henning BOHN – Robert P. INMAN, Balanced Budget Rules and Public Deficits: Evidence From The U.S. States, NBER Working Paper Series 5533, Cambridge, April 1996, s.8.
1) 2) 4) 5) lahama laska rizona rkansas alifornia olorado onnecticut elaware lorida eorgia awai daho llinois ndiana owa ansas
entucky ousiana aine aryland assachusset s ichigan inesota ississippi issouri ontana ebraska evada ew Hampshire ew Jersey ew Mexico ew York
orth Carolina orth Dakota hio klahama regon ennsylvania hode Island outh Carolina outh Dakota ennessee exas tah ermont irginia ashington est Virginia
isconsin yoming
Kaynak: Henning BOHN – Robert P. INMAN, Balanced Budget Rules and Public Deficits: Evidence From The U.S. States, NBER Working Paper Series 5533, Cambridge, April 1996, s.55.
Tablo 22’de, ABD’nde hangi eyaletlerde denk bütçe kuralının uygulandığı ve bu kuralın hangi yasal zemine dayandığı belirtilmiş ve anayasal düzeydeki sınırlandırmalar “A”, yasal düzeydeki sınırlandırmalar ise “Y” ile işaretlenmiştir. Tablodan da görüldüğü gibi, ABD eyaletlerinin büyük çoğunluğunda denk bütçe kuralı uygulanmaktadır. Vermont eyaleti hariç diğer eyaletlerde bir tür denk bütçe kuralı yürürlüktedir.
ABD Genel Muhasebe Ofisi (General Accounting Office)’ne göre, Vermont ve Wyoming eyaletleri, bütçeyi denkleştirmeye yönelik yasal veya anayasal bir şarta bağlı olmayan sadece iki eyalettir. Ancak uygulamada, Wyoming eyalet yönetimi için bu tür bir beklenti söz konusudur217.
Tabloda yer aldığı gibi, 43 eyalette Başkan parlamentoya bir denk bütçe kanun tasarısı arzetmek zorundadır. 39 eyalette parlamentonun denk bütçe kabul etme zorunluluğu vardır. Toplam 37 eyalette ise, bütçe açıklarının sonraki yıllara devredilmesini engelleyen kurallar mevcuttur. Başkanın parlamentoya denk bütçe kanun tasarısı sunma zorunluluğu kuralı, diğer kurallara oranla kısmen zayıf bir kuraldır. Çünkü, söz konusu denk bütçe kanun tasarısının parlamentoda açık ile bağlanma olasılığı vardır ve ayrıca ilgili hesap dönemi içinde de bütçe açığı gündeme gelebilir ve uygulanan bütçe kanunu açık vererek kapatılabilir. Parlamentonun denk bütçe kabulune zorunlu olması kuralı ise, daha katı bir kuraldır. Bu kuralın zayıf tarafı ise, bütçenin uygulama sonucunda açık verebilir olmasıdır. Böyle bir durumda, bütçe açıklarının finansmanı amacıyla borçlanmaya başvurulması ve bunun sonucunda da açıkların sonraki yıllara yayılması durumu ortaya çıkabilecektir. ABD’nde 37 eyalette uygulanan ve en katı denk bütçe kuralı olan kural ise, açığın izleyen yıllara aktarılamaması kuralıdır. Bu kurala göre, ilgili mali yıl bütçesinin yılsonu itibarıyla denk olarak kapatılması gerekmektedir. Yukarıdaki tablodan da görüldüğü gibi, parlamentoda denk bütçe onaylanma zorunluluğu bulunan toplam 39 eyaletten 30’unda aynı zamanda bütçe uygulama sonucunun da denk olması gerekmektedir. Yine parlamentoya denk bütçe kanun
tasarısı sunma zorunluluğu olan 43 eyaletin 32’sinde de aynı zamanda yılsonu itibarıyla bütçenin denk olarak kapatılma zorunluluğu söz konusudur. Tabloda dikkati çeken diğer bir nokta, eyaletlerde uygulanan denk bütçe kuralının çoğunlukla anayasal bir kural olarak düzenlendikleridir. Bazı eyaletlerde ise, hem anayasal hem de yasal bir kural olarak uygulamaya konulmuştur. Denk bütçe kuralı uygulamasını sadece yasal zemine dayandıran eyalet sayısı ise 6’dır.
Tablo verilerinden anlaşıldığı gibi, ABD’lerinde eyaletler bazında geniş çapta denk bütçe kuralı uygulanmaktadır. Bu kural, hem anayasal hem de yasal çerçeveye dayandırılarak yürürlüğe konulabilmektedir. Ancak, ABD eyaletlerinde uygulanan denk bütçe kuralları her ne kadar katı bir kural olarak uygulandığı yönünde bir izlenim verse de, gerçekte bu uygulamanın çok da katı bir kurala dayanmadığı söylenebilir.
ABD eyaletlerinde uygulanan denk bütçe kuralları, genellikle cari bütçelerini kapsamaktadır ve birçok eyalette sermaye bütçeleri, özel fonlar vb. ise, denk bütçe kuralının kapsamına girmemektedir218. Çoğu eyaletlerde, denkleştirilecek “bütçe”, eyalet yönetiminin birleştirilmiş (konsolide) bütçesi değildir ve bu nedenle de, ABD federal yönetim bütçesi kadar geniş kapsamlı değildir. Federal yönetimin tersine, eyaletler genellikle hesaplarını sermaye ve cari bütçeler şeklinde ayırırlar. Eyaletler çoğunlukla, toplam harcamalarının yaklaşık %9’u tutarındaki büyük ölçekli sermaye harcamalarını borçlanma yoluyla karşılarlar. Aynı zamanda bazı eyaletlerde de zorunlu harcamalar bütçe açığı ile işleyebilmektedir. Kural olarak, genel bütçe bir tarafta planlı harcamalar ve diğer tarafta genel vergi gelirlerinden oluşur ve sadece bu bütçenin denk olması gerekir. ABD Genel Muhasebe Ofisi’ne göre, bu tür “genel fon” harcaması, en düşük % 21 ve en yüksek % 74 oranında olmak üzere ortalama olarak toplam harcamanın % 54’ü olarak hesaplanmaktadır. Bütçenin diğer kısımlarını denkleştirmenin gerekli olduğu durumda, uzun dönemli borçlanmadan elde edilen hâsılatlar, çoğunlukla gelir olarak görülmekte ve kullanılmaktadır219.
ABD’de bütçe açığı ortaya çıktığında, bazı eyaletler otomatik olarak ödenek kesintileri, bazıları belirli ekonomik şartlar oluştuğunda otomatik vergi artışları öngörmektedir. Ancak bu uygulamaların hiçbiri hayata geçirilememiştir220. Anayasal denk bütçe kuralına rağmen, bütçe açıklarını kapatmayı başaramayan görevliler
218 James M. POTERBA, “Balanced Budget Rules and Fiscal Policy: Evidence from States”, National Tax Journal, Vol: 48, No: 1-4, 1995, ss. 329-336.
219 WROBEL, a.g.e., s.7. 220 Erişim: 21.09.2005,
http://www.colorado.edu/Economics/taxpolicy/BalancedBudget/balancedbudgetsummary.ht ml.
hakkında ne tür yaptırımlar uygulanacağı hakkında da ABD eyaletlerinde açık hükümler mevcut değildir. Sadece New Mexico, South Dakota ve Virginia eyaletlerinin yüksek mahkemeleri, bütçe dengesini sağlayamayan görevlileri cezalandırmıştır221.
Yukarıdaki açıklamalarımızdan anlaşıldığı gibi, Amerika Birleşik Devletleri’nde bir taraftan eyaletler seviyesinde, diğer taraftan da federal devlet seviyesinde denk bütçe kuralı, anayasal veya yasal hükme dayandırılarak uygulanmakta veya uygulanması için öneriler geliştirilmektedir. Tüm bu uygulamalara rağmen, denk bütçe kuralının katı kural olarak tanımlanması nedeniyle bütçe açıkları gibi mali sonuçları zaman zaman olumsuz yönde etkilediği görülmektedir.