5. HAMMADDE OLARAK MADEN KULLANILAN GELENEKSEL MESLEKLERGELENEKSEL MESLEKLER
5.1. ALTIN ‹fiLEMEC‹L‹⁄‹
5.1.1. ANKARA’DA ALTIN ‹fiLEMEC‹L‹⁄‹ (KUYUMCULUK) Derleyen: Selim Demirel
Derleme yeri ve tarihi:Ulus/Ankara, 2004
Kaynak kifli: Erkan Gündüz, 1972 Erzurum do¤umlu, alt›n ifllemecisi.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 15 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Ustas›ndan ö¤renmifltir.
Mesle¤i kimlere ö¤retti¤i: 15 y›l içinde birçok ç›rak yetifltirmifltir. fiu an-da an-da iki ç›rak yetifltirmektedir.
Alt›n ifllemecili¤i; alt›n›n eritilip silindirden geçirilmesi ve iflleme aletleriyle flekillendirilmesi ile yap›lan geleneksel mesleklerimizden biridir. Bu meslek alt›n üzerinde yap›lan iflleme ve motiflendirme sanat›d›r.
Yap›m Aflamalar›
Ürün yap›m›na alt›n› eritmekle bafllan›r. Eritilen alt›n silindirden çekilir. Alt›n hangi model yap›lacaksa malzeme pergelle ve kumpasla ölçülüp makasla kesilir.
Kesilen bu alt›na penseyle ana flekli verilir ve bu malzemeye iye ile tesviye çal›fl-ma yap›l›r. Bu çal›flçal›fl-ma alt›n ifllemecili¤inin en önemli safhalar›ndand›r. fiekil ve motifleri yap›ld›ktan sonra alt›n, asite at›l›r ve a¤art›l›r. A¤art›lan alt›n f›rça maki-nesinde f›rçalan›r. Sonra cila makimaki-nesinde parlat›l›r. Parlat›lan bu malzeme s›cak su dolu makinede y›kan›r. Son olarak talafl ile kurutulup kullan›ma haz›r hale ge-tirilir.
Kullan›lan Aletler
Kumpas ve Pergel: ‹fllenecek parçan›n kal›nl›¤›n›n ve çap›n›n ölçülmesin-de kullan›l›r.
‹yeler: ‹fllenecek malzemenin ince tesviyesinde kullan›l›r. Törpülemek ve pürüzlerini almak için kullan›l›r. ‹yeler bombeli ve düz iye olmak üzere ikiye ayr›-l›r. Bombeli iye ürünün içini tesviye etmek için kullan›ayr›-l›r.
Malafa: Yüzükleri büyütmek için çekiçle kullan›lan alettir.
Pürmüz ve Çift: Çift ile malzemeyi tutup pürmüz ile kaynak yapmak için kullan›l›r.
Polisaj Makinesi: Yap›lan ürünün parlat›lmas›n› sa¤lamak için kullan›l›r.
Bilezik Büyütme ve Düzeltme Aleti: Bilezikleri büyütmede ve düzelt-mede kullan›l›r.
Yüzük Büyütme ve Düzeltme Aleti: Yüzükleri büyütmede ve düzeltme-de kullan›l›r.
F›rça Makinesi: Yap›lan ürünün üzerindeki kaynak izlerini temizlemede kullan›l›r.
Y›kama Makinesi: Cila olan ürünlerin deterjanl› suda y›kand›¤› makinedir.
Makas: Ürünün kesilmesinde kullan›l›r.
Pense: Ürünün tutulmas›nda ve bükülmesinde kullan›l›r.
Parmak ve Yüzük Ölçme Aleti: Yüzüklerin ve parmaklar›n ölçülerini al-mak için kullan›l›r.
K›l Testere: Yap›lan ürünlerdeki figürlerin yap›m›nda kullan›l›r.
Meslekle ‹lgili Sorunlar
Alt›n ifllemecili¤i unutulmaya yüz tutan meslekler aras›ndad›r. Çünkü usta-lar, yan›na ç›rak bulmakta güçlük çekmektedir. Bundan dolay› gelecek kuflaklara bu mesle¤i aktaracak kifliler azalmaya bafllam›flt›r. Ayr›ca bu mesle¤i tan›t›c› çal›fl-malar›n yetersiz olmas› meslekle ilgili sorunlardand›r.
5.2. BAKIRCILIK
5.2.1. AFYON-SANDIKLI’DA BAKIRCILIK Derleyen: Hesna Özgürler
Derleme yeri ve tarihi: Sand›kl›/Afyon, 2004
Kaynak kifli: Ali Üstün, 1934 Sand›kl› do¤umlu, evli, ilkokul mezunu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 60 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Dedesinden ö¤renmifltir.
Mesle¤i kimlere ö¤retti¤i: O¤ullar›na ö¤retmektedir.
Derleyen: fiule Çelik
Derleme yeri ve tarihi: Afyon, 2004
Kaynak kifli 1: Hüseyin Kesin, 1933 do¤umlu, ilkokul mezunu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 65 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Bak›rc› ustas›n›n yan›nda ç›rak olarak yetifl-mifltir.
Mesle¤i kimlere ö¤retti¤i: Yan›nda ç›rak yetifltirmifltir.
Kaynak kifli 2: Ahmet Kesin, 53 yafl›nda, lise mezunu.
Sand›kl›’da, eski sanayi olarak bilinen yerde, bak›rc›lar ve demirciler faaliyet göstermektedir. Ali Usta, yörenin bilinen en eski bak›rc› ustalar›ndan biridir.
Kullan›lan Hammadde ve Araçlar
Ali Usta, bak›r›n hammaddesini Manisa’n›n Kula ilçesinden getirtmektedir.
Bak›rc›l›kta kullan›lan aletlerin bafl›nda dövme, kesme, s›k›flt›rma, tutma, bükme gibi ifllere yarayan el aletleri gelir. Makas, büyük makas, mafla, tutgaç, pergel, ib-rik demiri, metre, kerpeten, tokmak, çekiç, uzun çekiç, karga burun, t›rnak maka-s› bunlara örnektir. Ayr›ca bu aletlerin d›fl›nda mingit vard›r. Yuvarlak ibrikleri ya-parken kullan›l›r. Bora¤›, cezve yaya-parken; mengine, bir aletin sap›n› s›k›flt›r›p bü-kerken; matkap gü¤üm, sürahi gibi ürünlerin saplar›n› delerken; s›vama, bak›ra flekil verirken; büyük torna, kal›p yaparken; kaynak, tak›m› kaynak yaparken kulla-n›l›r. Oyma kalemle bak›r üzerine istenilen desenler çizilir. (F:27) Parlatma maki-nesiyle, ifllenen bak›r›n son aflamas› olan parlatma yap›l›r. Bak›rc›l›kta kullan›lan önemli bir alet ise örstür. Örs üzerinde bak›r düzenli aral›klarla vurularak inceltilir ve flekil verilir. Ürünlerin dip k›sm› çekiç ve tokmakla dövülerek flekillendirilir. Ba-k›rc›l›kta çok çeflitli ürün yap›ld›¤› için kullan›lan alet say›s› da bir hayli fazlad›r.
Hüseyin Usta bak›rdan en çok kaymak tavas› yapmaktad›r. Kaymak tavas›n›n yap›m› flöyledir:
Levha halinde gelen bak›r, kal›ba konulup flekil verildikten sonra kaynak ya-p›lacak k›s›mlar› suyla ›slat›l›r. Çinko ile boraks kar›fl›m›, bu ›slak zemin üzerine in-ce bir flekilde dökülüp rengi karar›ncaya kadar ateflte tutulur ve kaynak ifllemine son verilir.
Bir kaymak tavas›n›n yap›m›nda 3 farkl› örs kullan›lmaktad›r. Örslerden biriy-le taban oluflturulur, yani taban k›sm› çekiçbiriy-lenir. ‹kinci örsbiriy-le kenarlar›n›n düzbiriy-len- düzlen-mesi ve süsledüzlen-mesi yap›l›r. Bir di¤eriyle de kavisler verilip tabanla gövdenin eflit flekilde aç›lmas› sa¤lan›r.
Bu bölgede hep temel ihtiyaçlar karfl›land›¤› için, Marafl, Erzurum, Antep bölgelerinde görülen bak›r ifllemecili¤ine rastlanmamaktad›r.
Hüseyin Usta’ya kaymakç›l›kla u¤raflan birkaç köy sakini siparifl vermektedir.
Hüseyin Usta kaymak tavas› yan›nda talebe göre kaday›f tepsisi de yapmaktad›r. Ba-k›r, iletken oldu¤u için özellikle tatl›c›lar bak›r› tercih etmektedir. Bak›r kaplara tatl›
konuldu¤u zaman zehirleme yapmaz dolay›s›yla kalay yap›lmas›na gerek duyulmaz.
5.2.2. ANKARA’DA ALEM YAPIMI Derleyen: Osman Aktafl
Derleme yeri ve tarihi: Ankara, 2004
Kaynak kifli: Mustafa Güngör, 1936 Ankara do¤umlu, evli, ilkokul mezunu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 54 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Ustas›ndan ald›¤› bak›r e¤itimini alem üzeri-ne uygulayarak bu mesle¤i tamam›yla kendi çabalar›yla ö¤renmifltir.
Alemler, Osmanl› mimarisinden günümüze kalan bir gelenek olup; kubbe, mi-nare, tonoz gibi örtü ö¤elerinin tepe noktalar›nda yer alan tunç, bak›r, pirinçten yap›lm›fl; ay, ay y›ld›z, lale biçimlerindeki bezemelerdir. Bunlar cami, medrese, tek-ke, türbe, kapal› çarfl›, imaret gibi çok çeflitli yap›larda kullan›l›r. Selçuklularda pek görülmeyen alemler Osmanl›larda yayg›nlaflm›flt›r. Sadece mimaride de¤il bayrak direklerine ve tafl›nan sancaklara tak›lan bafll›klara da “alem” denilmektedir.
Günümüzde hala bir çok yap›m›z› süsleyen alemler, art›k say›lar› çok azalan ustalar taraf›ndan el eme¤i göz nuru ile yap›lmaktad›r. Ankara’da bak›rc›lar›n meskeni olan Samanpazar› eski hareketlili¤ini yitirmesine ra¤men, hala bu ifl üzerine emek harcayan birkaç ustay› bar›nd›rmaktad›r. Ancak bu ustalardan sa-dece bir ikisi alemler üzerinde çal›flmaktad›r.
Kullan›lan Aletler ve Yap›m Aflamalar›
Alemlerin haz›rlan›fl› s›ras›nda, bak›rc›l›k mesle¤inde kullan›lan aletler kulla-n›lmaktad›r. Bunlar›n en önemlileri çekiç ve örstür. Çekiçler çeflitli boy ve a¤›rl›k-ta, çeflitli a¤›z yap›lar›na sahip bak›ra flekil vermekte kullan›lan ana aletlerdir. Ör-sün her türlüsü bu meslekte kullan›l›r. Bunlar›n en önemlisi “sava” ad› verilen örstür. Bu örste birçok ifl yap›labilmektedir. Bir de ufak sava vard›r. Bu örs daha küçük boyuttaki alemlerin haz›rlanmas› için kullan›l›r. Yani minber alemleri, kü-çük çeflmelerin alemleri için kullan›l›r. Di¤er bir örs ise alemlerin düzlefltirilmesin-de kullan›lan düz örstür. Bu örsün düzlefltirilmesin-de¤iflik boylarda çeflitleri vard›r. En uzunu bir buçuk metreden biraz uzun olan bu örsler çok büyük camilerin alemlerini
haz›r-lamakta kullan›lmaktad›r. Kaynak kifli flu an bu büyüklükte bir cami inflaat› olma-d›¤› için bu örsleri uzun süredir kullanamad›klar›n› söylemektedir. Alemler haz›r-lan›rken her parçan›n ifllenmesinde ve daha sonra de¤ifltirilmesi gerekti¤inde kullan›lacak örsün bak›r üzerinde tam oturmas› gerekmektedir.
Kullan›lan bir di¤er önemli alet tokmakt›r. Çekiçler gibi çeflitli boy ve a¤›z ya-p›lar›na sahip birçok tokmak, alem imalat› s›ras›nda kullan›lmaktad›r. Bunlar top-lama, yuvartop-lama, düzleme gibi amaçlarla kullan›lmaktad›r. Son zamanlarda biraz daha yumuflak olmas› nedeniyle plastik tokmaklardan da faydalan›lmaktad›r.
Alemlerin yap›m›nda önemli bir yere sahip olan makaslar üç çeflittir. Düz makaslar, e¤ri makaslar ve difl makaslar›. Düz makaslar levhalar› kesmeye yarar.
E¤ri makaslarla yuvarlak bak›r levhalar›n içi oyulur. Difl makaslar›, birlefltirilecek olan iki bak›r levhan›n uçlar›n› kesmede kullan›l›r. Her iki bak›r levhan›n uçlar› difl makas› ile kesilir ve üst üste getirilerek kaynat›l›r, çekiç ve tokmaklarla dövülerek izleri kaybedilir. Sonuçta kaynak yeri çok az belli olan bak›r levha elde edilir. Bu bak›r levha ifllenerek alemin parçalar›n› oluflturur. Levhalar Çorum’daki bak›r fab-rikalar›ndan gelmektedir. Bu levhalar ölçülere göre çeflitli büyüklükte daireler ha-linde kesilir. Yine bu levhalardan baz›lar› önceden haz›rlanarak gerekti¤inde kul-lan›lmak için muhafaza edilir.
Alemler, dikey bir eksen üzerinde yukardan afla¤›ya do¤ru ay (hilal), küçük küp, boyun, armut, bilezik, büyük küp, kova gibi bölümlerden oluflur. Her bölüm iki parçadan oluflur ve bu bölümler kaynat›l›p çekiç ve tokmakla dövülmek sure-tiyle bir araya getirilir. Bu birlefltirme s›ras›nda levhalar›n uçlar› difl makaslar›yla ke-silir, birlefltirilerek alemi meydana getirir. Alemler camilere veya minarelere tak›l-madan önce boyanmas› gerekir. Alemler d›fl cepheye dayan›kl› boya ile boyan›r.
Alemler kubbe ve külah›n d›fl çizgilerini yukar›ya do¤ru bütünleyici bir gü-zellik anlay›fl›n›n yan› s›ra yap›sal zorunluluklar nedeniyle de kullan›l›r. Çünkü alemler kubbe ve külahlara kaplanan kurflun levhalar›n tepede birlefltikleri nokta-daki aç›kl›¤› örtmekte ve rüzgâr ve ya¤murun etkisiyle kurflun levhalar›n bozul-mas›n› engellemektedir.
Alemler çeflitli büyüklükte ve çeflitli flekillerde haz›rlan›rlar. Mustafa Usta bu-nun iste¤e göre de¤iflti¤ini söylemektedir. Minber alemlerinde (F:28) büyüklük caminin geniflli¤i ile orant›l› iken minarelerde genelde tek bir boy kullan›l›r.
5.2.3. ANKARA’DA BAKIRCILIK Derleyen: Ayflegül Atak
Derleme yeri ve tarihi: Samanpazar›/Ankara, 2004
Kaynak kifli 1: ‹hsan Geredeli, Polatl›/Ankara do¤umlu, 52 yafl›nda, bak›rc›
ustas›.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 36 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Ustalar›ndan ö¤renmifltir.
Kaynak kifli 2: Haydar Demir, Yozgat do¤umlu, 38 yafl›nda, ifllemeci ustas›.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 26 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: ‹sa Torun adl› ustas›ndan ö¤renmifltir.
Derleyen: Zeynep Gönültafl
Derleme yeri ve tarihi: Ankara, 2004
Kaynak kifli: ‹lhami Zeyrek, 1933 Erzurum do¤umlu, evli, 8 çocuk sahibi, ilkokul mezunu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 64 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: A¤abeyinden ö¤renmifltir.
Bak›rc›l›k kendi içinde ifllemecilik ve dövmecilik olmak üzere ikiye ayr›lmak-tad›r. Bak›rc›l›¤›n yap›ld›¤› Samanpazar›’nda, dövmecilik yerini ifllemecili¤e b›rak-m›flt›r. Teknolojinin ilerlemesi, hayat›n di¤er alanlar›nda oldu¤u gibi bak›rc›l›k mesle¤inin dövmecilik kolunu da etkilemifl durumdad›r.
Eskiden yayg›n olarak kullan›lan bak›rdan yap›lm›fl kapakl› tencereler, tepsi-ler vb. ürüntepsi-ler bugün yerini çelik, teflon malzeme ile yap›lm›fl ürüntepsi-lere b›rakm›fl-t›r. Bu anlamda dövmecilik hem zaman almas› hem de günümüzde kullan›lma-mas› sebebiyle yap›lmamaktad›r. Dövmeci ustalar› bak›rc›l›k mesle¤ini ifllemecilik yaparak devam ettirmektedir.
‹fllemecilik bugün aktif olarak yap›lmaktad›r. Son zamanlarda ifllemecilik an-tika ve süs eflyalar›nda vücut bulmufltur.
Bak›r ustalar› kapakl› tas, gü¤üm, ibrik, helke, kazan, tepsi, tablo gibi ürün-lerin üzerini ifllemektedirler. Bu ürünürün-lerin üzerine kilim motifi, gül motifi, lale motifi, Osmanl› motifi, çeflitli tarihi sahneler ve manzaralar nakfledilmektedir.
Kullan›lan Araçlar Bak›r Levha: Yap›lacak ürünün ana malzemesidir.
Karbon Ka¤›d›: Bak›r levha ile ayd›nger ka¤›d›n›n aras›na konularak moti-fin bak›ra geçmesinde kullan›l›r.
Ayd›nger Ka¤›d›: Bak›r levhan›n üzerine ifllenecek motif bu ka¤›da çizilir.
Z›mba: Bak›rc› ustas›n›n en çok kulland›¤› araçt›r. Demirden veya çelikten yap›lmaktad›r. Z›mba, bak›r› ifllemeye yarayan do¤al keskidir. Z›mbalar, d›flar›da sat›lmamakta ustalar›n kendileri taraf›ndan imal edilmektedir.
Z›mbalar›n nokta z›mba, beflli z›mba, ovel z›mba, t›rnak z›mba olmak üzere pek çok çeflidi vard›r. Bu çelik ya da demirden yap›lm›fl z›mbalar›n ucunda nok-ta, yaprak, y›ld›z ve çeflitli harflerden oluflan motifler bulunmaktad›r.
Çekiç: Z›mbayla ifllemeyi yapabilmek için z›mbaya vurmakta kullan›l›r.
Örs: Bak›r› döverken ve ifllerken ürünün üzerine konulan demir alettir.
Ç›rakl›k: Bak›r levhan›n ifllendi¤i aflamada üzerine yerlefltirildi¤i ve dengeyi sa¤lamaya yarayan alettir.
Yap›m Aflamalar›
Bak›rdan yap›lm›fl bir duvar tablosunun yap›m› flöyledir: ‹lk aflamada bak›r levha al›n›r. Bak›r levhan›n üzerine karbon ka¤›d› yerlefltirilir. Karbon ka¤›d›n›n üzerine bak›ra ifllenecek olan motifin çizildi¤i ayd›nger ka¤›d› konulur. (F:29) ‹flle-meci ustas› bu bak›r levhan›n alt›na dengeyi sa¤lamak üzere karfl›l›kl› olarak ç›rak-l›k ve örsü koymaktad›r. Bu haz›rç›rak-l›klardan sonra usta z›mban›n ve çekiç darbeleri-nin yard›m›yla motifin üzerinden geçerek ifllemeye bafllar. Kabartmalar›n yap›lma-s›yla iflleme aflamas› biter ve dövme aflamas›na geçilir. Tablonun kenarlar› ve arka-s›na “gamze” ad› verilen tak›lma yeri yap›l›r. Tablo parlat›lmaya gönderildikten sonra en son aflamada nikel kaplama yap›l›r ve tablo kullan›ma haz›r hale gelir.
Ürünün yap›m süresi ustan›n maharetine göre de¤iflmektedir. Bir tablo bir günde yap›labilece¤i gibi bir ayda da yap›labilmektedir.
Kaynak kifli ‹lhami Zeyrek bak›rc›l›kta 3 çeflit çekiç kullanmaktad›r. Bunlar:
Nari Çekici: Toplama çekici. Dövülen bak›r›n toplan›p daralmas› için kulla-n›l›r.
Nallama Çekici: Bak›rlar›n kenarlar›na tel sarmak için kullan›l›r.
Perdah Çekici: Ürün son halini ald›ktan sonra onu süslemek için kullan›l›r.
Yap›m Aflamalar›
‹lhami Zeyrek’in anlat›m›yla bak›rc›l›k flu flekilde yap›l›r: Çorum Fabrikas›ndan levha halinde gelen bak›rlar, yap›lacak ürünün ölçülerine göre kesilir. Kesilen bak›r-lar elvani örs denen bir demirde dövülerek ifllenir. ‹fllenen bak›rbak›r-lar sertleflti¤i için bunlar›n yumuflamas›, yerine gelmesi, k›vam›n› bulmas› için ateflte tavlan›r. Tavla-ma iflleminin yap›ld›¤› Tavla-makineye körük denir. Ateflten al›nd›ktan sonra yumuflaTavla-mas›
için bak›r bir süre (5-10 saniye) suda bekletilir. Böylece zamandan tasarruf edilmifl olunur. So¤uyan bak›r tekrar dövülüp körük ad› verilen ocakta tavlan›r. Bu ifllem, ürün k›vam›na gelinceye kadar devam eder. Ürünün daha parlak görünmesi ve da-ha uzun ömürlü olmas› için ölçü oturunca ürüne nikelaj boya at›l›r. Tüm bu ifllem-ler tamamlan›nca vitrine koyulan ürünifllem-ler müflteriifllem-lerin be¤enisine sunulur.
Bak›rc›l›¤›n kullan›m alanlar› oldukça genifltir. Mutfak eflyas›ndan müzik ale-tine, süslemelerden alemlere kadar bir çok alanda bak›r madeni kullan›l›r.
‹lhami Usta, bak›rc›l›k sanat›n›n geçmifl zamanlardaki icras›yla günümüzdeki icras› aras›nda pek fark olmad›¤›n› yani geliflen teknolojinin el sanat›ndan bir fley götürmedi¤ini, kullan›lan aletlerin de makineyle çal›flan körük d›fl›nda halen elle ifllendi¤ini, sanat›n püf noktas›n›n burada oldu¤unu söylemektedir.
Ürünlerin Pazarlanmas› ve Kazanç Durumu
Bak›rc›l›¤›n günümüze kadar ald›¤› yol bak›rc› ustalar› taraf›ndan farkl› yo-rumlanm›flt›r. Kimi usta bu mesle¤in eskiye nazaran günümüzde daha çok ilgi gördü¤ünü kimi usta ise bu mesle¤in eskiden daha çok yayg›n oldu¤unu söyle-mektedir.
Bak›rdan yap›lan bu ürünler daha çok turistlere süs eflyas› olarak sat›lmaktad›r.
5.2.4. ÇORUM’DA BAKIRCILIK Derleyen: Hülya Selvi
Derleme yeri ve tarihi: Çorum, 2004 Kaynak kifli: Ercan Gökmen
Çorum’da bak›rc›l›k, dövmecilik ve ifllemecilik olarak iki aflamaya ayr›lmakta-d›r. Bak›r bir le¤enin yap›m aflamalar› flöyledir.
Fabrikadan levha halinde gelen bak›r›n kenarlar›na “difl makas›” ad› verilen bir aletle difller aç›l›r. (F:30) Bu ifllemden sonra her iki kenar üst üste getirilerek kaynak çekiciyle dövülerek birbirine tutturulur. Daha sonra buraya kaynak döküle-rek kaynak oca¤›nda kaynat›l›r ve esnemesini önlemek için etraf›na tel geçirilip oyuk çekiç ad› verilen bir aletle dövülür. Yuvarlak bir hal alan bak›r›n alt taraf› tek-rar difl makas›yla kesilir ve taban ad› verilen k›s›mla çekiç yard›m›yla birbirine pe-kifltirilir. Sonra parlakl›k verilen bak›r le¤en, talafl ile kurutularak parlak hale getiri-lir. ‹flleme yap›m›nda kullan›lan perdah çekici ile taneler halinde dövülerek flekil verilir. (F: 31) Bu ifllemler s›ras›nda f›rça ve kaynaklar› ezmek için çekiç kullan›l›r.
Kalay ifllemi s›ras›nda kalaylanacak ürünün içerisine kalay ve n›flad›r dökülüp k›zg›n ateflin üzerine bir mafla yard›m›yla tutulur. Daha sonra bir pamuk yard›m›
ile silinerek kalay ifllemi tamamlan›r.
Semaver yap›m›nda çok daha farkl› aletler kullan›lmaktad›r. Semaverin su konulacak k›s›mlar› pres ad› verilen bir aletle delinir. Pek çok çeflidi bulunan bu preslerin her biri farkl› bir amaçla kullan›l›r. Kimisi ile daha büyük ürünler yap›l›r-ken, kimisi de örne¤in çaydanl›k gibi küçük ürünlerin delinmesi s›ras›nda kullan›-l›r. Semaverin üzerine nohut ad› verilen kordon nak›fllar›n yap›m› s›ras›nda bir nak›fl aleti kullan›l›r.
Bak›r ifllemecili¤i de kendi aras›nda kabartma ve oymac›l›k olarak ikiye ayr›-l›r. Kabartma ifllemi, bak›r üzerine yerlefltirilen flekillere çelik tarak ve keski ile dar-beler halinde vurularak tamamlan›r.
5.2.5. GAZ‹ANTEP’TE BAKIRCILIK Derleyen: Fatma Demirdelen
Derleme yeri ve tarihi: Gaziantep, 2004
Kaynak kifli: fierif Kas›lan, 1967 Gaziantep do¤umlu, evli, 3 çocuk sahibi, ilkokul mezunu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 27 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Babas›ndan ö¤renmifltir.
Mesle¤i kimlere ö¤retti¤i: Kardefline ö¤retmektedir.
Çarfl›da geleneksel mesle¤i sürdüren usta say›s› gün geçtikçe azalmaktad›r.
Burada bak›r yap›m›ndan ziyade bak›r sat›fl› daha çok görülmektedir.
fierif Usta yöre halk›ndan sat›n ald›¤› bak›rlar› pûrmüz ad› verilen bir aletle eritip, bunu hammadde olarak kullanmaktad›r. Ancak as›l hammadde fabrikadan temin edilmektedir. Önce bu hammadde eritilir ve üretilecek ürünün flekli verilir.
Daha sonra z›mba denilen bir aletle bu ürünlere motifler yap›lmaktad›r. (F: 32-33) Motiflerin yap›m› s›ras›nda üretilen ürün kütük ad› verilen alete tak›l›p, bu kütük üzerinde motifler ifllenmektedir.
5.2.6. KASTAMONU’DA BAKIRCILIK Derleyen: Esin Kayabafl›
Derleme yeri ve tarihi: Kastamonu, 2004
Kaynak kifli: Ahmet Ortaakarsu, 1926 ‹hsangazi do¤umlu, evli.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 50 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Ustas›ndan ö¤renmifltir.
Mesle¤i kimlere ö¤retti¤i: Ç›raklar›na ö¤retmifltir.
Sac halinde bak›r, hurda bak›r›n Samsun’a gönderilip eritilen k›sm›ndan el-de edilmektedir. Fabrikadan gelen parçalar, aletlerle istenilen flekle getirilmekte-dir. Bak›r yap›m›nda kullan›lan aletler:
E¤ri M›h, Misren ve Küçük E¤ri M›h: Bak›ra flekil vermek için kullan›l›r.
Kazan Dibi(Kalak): Kazan›n dibini dövmek için kullan›l›r.
Nar›n ve Çatarova: Bak›r›n ifllenmesinde kullan›l›r.
Palyüzü: Bak›r› içinden dövmede kullan›l›r.
Miyane: Yap›lan bak›r›n sap›na dokunmadan bak›r› içinden dövmede kulla-n›l›r.
Ahmet Usta ço¤unlukla bak›r sahan, ibrik ve tepsi yapmaktad›r. Günümüz-de s›k rastlan›lmayan yumurtal›k Günümüz-denilen sahan› da yapabilmektedir.
5.2.7. MALATYA’DA BAKIRCILIK Derleyen: Meltem Cengiz
Derleme yeri ve tarihi: Malatya, 2004
Kaynak kifli: Süleyman Nak›fll›, 1952 Malatya do¤umlu, evli, ilkokul mezu-nu.
Mesle¤i kaç y›ld›r yapt›¤›: 39 y›ld›r yapmaktad›r.
Mesle¤i kimden ö¤rendi¤i: Ustas›ndan ö¤renmifltir.
Malatya’da geçmiflin en önemli mesleklerinden olan bak›rc›l›k halen yaflat›l-maktad›r. Bak›rc› dükkanlar›, dar bir sokakta karfl›l›kl› olarak s›ralanm›flt›r. Bu dük-kanlar›n ço¤unun üst kat›nda kalay oca¤› da bulunmaktad›r.
Kullan›lan Aletler
Bak›rc› ustalar›n›n bak›r kap yap›m›nda kulland›klar› aletler çeflitli adlar tafl›-maktad›r:
Dip örsü; bak›r kaplar›n dip k›s›mlar›n›n dövülmesinde kullan›l›r. Tüm bak›r kaplar›n dipleri bu örs üzerinde dövülür. Örslerin yüzeyinin pürüzsüz ve cilal› ol-mas› gerekir. Dip örsüne taban örsü de denir.
Nari; toplamaya yarayan bir alettir. Çeflitli boylar› vard›r.
Tokmak; dövmeye ve toplamaya yarayan bir alettir. Dayan›kl› bir a¤açtan yap›l›r. (F:34)
Tel narisi; tel takmaya yarayan bir alettir.
Makas; bak›r levhalar›n kesimi s›ras›nda kullan›l›r.
Miana; nari gibi bir çekiç türüdür. A¤›z k›sm› biraz daha sivriltilmifltir.
5.2.8. SAKARYA’DA BAKIRCILIK Derleyen: Elif Çetinkaya
Derleme yeri ve tarihi: Sakarya, 2004
Derleme yeri ve tarihi: Sakarya, 2004