Aksiyoloji ve Öğretim Programları

Değerlerin niteliği ve bunların nasıl öğretilebileceği gibi konulara felsefi bir perspektiften bakılmasının yararlı olacağını girişte belirtmiştik. Felsefe, bilgeliğin sevgisi demektir; yaşamın sonsuz gerçekliğini ve genel ilkelerini arar. Öğretim programları, bireye gerçek hayatta bilginin pratik kullanımında ve fikirlerini geliştirmesinde yardım eder. Bu nedenle öğretim programları felsefenin dinamik yüzü olarak karşımıza çıkar. Öğretim programı, öğrencilerin davranışlarının değiştirilmesi için kullanılırken felsefe öğretmenler ve planlamacıların öğrenci davranışlarını değiştirmeye yönelik yeni yollar ve temel ilkeler bulma sürecinde yardımcı olmaktadır. Felsefe öğretim yöntemlerini daha iyi kullanabilmek için yeni yöntemleri keşfetmeye ve sınıf ortamında nasıl kullanacağımıza yardımcı olur.

Aynı zamanda öğretmene ve planlamacıya öğrencinin ve programının başarısını değerlendirmek için yeni yollar ve yöntemler sağlar. Eğitim felsefesi eğitim uygulamaları ve politikalarının planlaması ile ilgili karar alma süreçlerinde yol gösterici kurallar ve ilkeler sağlamaktadır. Programlar öğretmenlerin ontolojik, epistemolojik ve aksiyolojik perspektifleri ve inançlarından önemli ölçüde etkilenmektedir.

Ortaöğretim Öğrenim Programlarında ve Politika Belgelerinde Değerlerin Yer Alma Durumu: Çalışmanın bu noktasında öğretim programları ele alınmıştır. Programların üzerinde durulmasının nedeni öğretmenlerin değer kazandırmak için uyguladıkları ve kullandıkları stratejileri net bir şekilde anlamaktır. Programlar öğrencilere kendi gelişimi için gerekli olan becerileri sağlayan öğrenci merkezli eğitim yoluyla değerlerin öğretimini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Öğretmenlerin Türkiye Cumhuriyeti Anayasasında belirtildiği gibi ahlaki ve milli değerlere nasıl aracılık ettiklerini anlamak için kullanılmıştır. Anayasa,

43

okullarda eğitiminin uygulanması yoluyla değer odaklı bir toplum yaratmayı ayrıca tüm vatandaşların saygıyla muamele gördüğü değerlerin öğretilmesi için sağlam bir temel oluşturmayı da amaçlamaktadır. Toplumda öğrencilerin daha yüksek ahlaki yargılara ulaşmalarına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Bu belgelerin aksiyoloji ile bağlantısı ise öğrencilerin kendi gelişimleri için gerekli olan becerileri sağlayan eğitim yoluyla değerlerin öğretimini geliştirmeyi amaçlamasıdır. MEB öğretim programlarının başlangıcında değerlerin öğretimi ile ilgili açıklamada bulunmuştur. Buna göre “eğitim sistemi değerleri kazandırma amacı çerçevesindeki işlevini, öğretim programlarını da kapsayan eğitim programıyla yerine getirir. "Eğitim programı"; öğretim programları, öğrenme öğretme ortamları, eğitim araç gereçleri, ders dışı etkinlikler, mevzuat gibi eğitim sisteminin tüm unsurları göz önünde bulundurularak oluşturulur.” denilmektedir ve öğretim programlarında bu anlayışla değerler, ayrı bir program veya öğrenme alanı, ünite, konu vb. olarak görülmemiştir. Tam aksine bütün eğitim sürecinin nihai amacı ve ruhu olan değerler, öğretim programlarının her birinde ve her bir biriminde yer aldığı” vurgulanmıştır (MEB, 2018).

Milli Eğitim Bakanlığınca 2018 yılında uygulamaya konulan öğretim programlarının tamamında değer eğitimine ayrı bir önem verildiği görülmektedir. ”değerlerin öğretimi” tüm öğretim programlarında temel konu olarak belirlenmiştir. Müfredat değişiklikleri ile yapılmak istenen en temel yeniliğin, “değerlerin öğretimi”nin tüm derslerin ana ölçütü yapılma gayreti olduğu anlaşılmaktadır. “Değerler” tüm dersler için “temel konu”

sayılmakta ve her bir derste doğrudan “değerler” ile ilgili bir başlık açılmış bulunmaktadır.

MEB, yasalarda da belirtildiği gibi eğitimin “milli” olmasını esas almakta, tüm öğretim programlarına “değerler” ana başlığını eklemektedir. Bu değerleri de aşağıdaki gibi sınıflandırmaktadır (MEB, 2017).

1. Milli değerler, 2. Manevi değerler, 3. Evrensel değerler.

Öğretim programlarının tanıtımı sırasında Talim Terbiye Kurulu Başkanlığı değer eğitimine atıfta bulunmuş ve “Müfredatlara Yapılan Başlıca Müdahaleler” başlığında değerlerin öğretiminde verilmesi gereken konular, yöntem ve gerekçe açıklanmıştır. Buna göre;

“Okullar ve okullarda uygulanan müfredatlar, sosyal davranış modelleri sağlayarak öğrencilerin değer sistemlerinin gelişiminde önemli rol oynar. Okuldaki etkinlikler, aleni

44

yahut örtük olarak öğrencilerin değerlere ilişkin bilgi ve kavrayışlarını, toplumun bir üyesi olarak belirli değerleri davranışa dönüştürmeleri için gereken becerileri geliştirmelerine yardımcı olur” şeklinde açıklanmıştır (MEB, 2017).

Önceki öğretim programlarından farklı olarak yenilenen öğretim programlarında değerler ve değer eğitimi programın ana eksenini oluşturduğu bakanlıkça sıklıkla dile getirilmektedir. Derslerin her birinde kazanımlarla ilişkilendirilerek öğrencilere aktarılması hedeflenen millî, manevi ve evrensel değerler on ana başlık altında toplanmış, bu değerlere ilişkin tutum ve davranışlar belirlenmiştir. Öğretim programlarında öğrencilere aktarılması hedeflenen MEB tarafından yenilenen öğretim programlarında değerlere ilişkin tutum ve davranışlar adlı tablosunda belirtilmiştir. Yine MEB tarafından değer eğitiminin bütün eğitimin nihai gayesi ve ruhu olduğu, ayrı bir müfredat veya konu/öğrenme alanı olarak görülmemesi gerektiği, bu bakımdan okullar ve öğretmenlerin değerleri öğretim programlarının bütünleyici bir parçası (mütemmim cüzü) olarak ele alması ve uygun yaklaşımları kullanarak öğrencilerine kazandırması istenilmiştir (MEB, 2018).

Tablo 2.2: Öğrencilere kazandırılması hedeflenen değerler ile bunlara ilişkin tutum ve davranışlar (MEB, 2018)

Değerler Değerlerle İlişkili Tutum Ve Davranışlar Adalet Adil olma, Eşit davranma, Paylaşma

Dostluk Diğerkâmlık, Güven duyma, Sadık olma, Vefalı olma, Yardımlaşma

Dürüstlük Açık ve anlaşılır olma, Doğru sözlü olma, Etik davranma, Güvenilir olma, Sözünde durma.

Öz Denetim Davranışlarını kontrol etme, Davranışlarının sorumluluğunu alabilme, Öz güven sahibi olma.

Sabır Azimli olma, Tahammül etme.

Saygı Alçakgönüllü olma, Başkalarına kendine davranılmasını istediği şekilde davranma, Diğer insanların kişiliklerine değer verme.

Sevgi Aile birliğine önem verme, Fedakârlık yapma.

Sorumluluk Kendine, çevresine, vatanına, ailesine karşı sorumlu olma.

Vatanseverlik Çalışkan olma Dayanışma, Kurallara ve kanunlara uyma, Tarihsel ve doğal mirasa duyarlı olma, Toplumu önemseme.

Yardımseverlik Cömert olma, Fedakâr olma, İş birliği yapma, Merhametli olma, Misafirperver olma, Paylaşma.

45

MEB tarafından tablo 2.2:’ de belirtilen değerlerin kazandırılması için aşağıdaki başlıklara uygun davranılması istenilmiştir; değerlerin yalnızca Öğretim programlarında yer alan lafızlar olmaktan çıkarılması, öğrencilere okul içinde ve dışında değerleri pratiğe dönüştürmeleri için uygun ve etkili fırsatlar sağlanması. Değerlerin anlamlı ve kalıcı olması için öğrencilere kazanımların içerik boyutu (konu) ile ilişkilendirilerek ve konu anlatımından ziyade öğrencilerin akıl yürütme, sorgulama, araştırma, yorum yapma, bağlantı kurma ve değerlendirme becerilerini kullanabilecekleri drama, rol oynama vb. çalışmalarla aktarılması. Öğrencilerin kendilerini güvende hissedecekleri, destekleyici, toplum bilincini geliştiren, karşılıklı sevgi ve saygıya dayanan bir sınıf ortamı oluşturulması ve değerlerin aktarılmasının sadece sınıf veya okul ortamı ile sınırlı kalmaması, okul-aile iş birliğinin sağlanması gerekliliği vurgulanmıştır (MEB, 2017)”.

46

Tablo 2.3: Ortaöğretim öğretim programları, sınıf düzeyleri ve kazanım sayıları (MEB, 2018)

Ortaöğretim Programları

9.Sınıf Kazanı m Sayısı

10.Sınıf Kazanım

Sayısı

11.Sınıf Kazanım

Sayısı

12.Sınıf Kazanım

Sayısı

Toplam Kazanım

Sayısı

Almanca 48 37 34 34 153

Anadolu İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri

47 105 107 57 316

Beden Eğitimi Ve Spor

41 39 33 31 144

Bilgisayar Bilimi 68 129 197

Biyoloji 11 17 34 29 91

Cağdaş Türk Ve Dünya Tarihi

32 28 60

Coğrafya 22 34 69 58 183

Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi (9-12)

21 29 17 22 89

Felsefe 18 21 39

Fen Lisesi Biyoloji 12 17 35 31 95

Fen Lisesi Fizik 44 41 68 83 236

Fen Lisesi Kimya 42 26 35 32 135

Fen Lisesi Matematik 45 27 29 38 139

Fizik 44 39 62 68 213

Görsel Sanatlar 46 28 20 25 119

İngilizce 38 29 26 27 120

Kimya 38 23 35 31 127

Matematik 41 27 28 34 130

Müzik 25 22 24 21 92

Peygamberimizin Hayatı

29 29 27 24 109

Sağlık Bilgisi Ve Trafik Kültürü

45 45

Tarih 28 33 20 81

T.C.İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük

33 33

Temel Dini Bilgiler (İslam 1-2)

25 29 54

Türk Dili Ve Edebiyatı

58 12 25 95

Türk Kültür Ve Medeniyet Tarihi

74 74

Toplam 3169

47

Tablo 2.3. de de belirtildiği gibi kazanım sayıları sınıf düzeylerine göre ayrı ayrı incelenmiş ve tüm ortaöğretim programlarının 3169 kazanımdan meydana geldiği tespit edilmiştir. Kazanım sayısı en fazla olan ders grubu 316 kazanım ile Anadolu İmam Hatip Lisesi Meslek Dersleri en az ise 33 kazanım ile T.C.İnkılap Tarihi Ve Atatürkçülük dersidir.

Tablo 2.5: Değerlerin kazanımlarda yer alma oranı (MEB, 2018)

Değer Adı Frekans Yüzde

Adalet 71 2.451657

Dostluk 30 2.451657

Dürüstlük 30 1.035912

Öz Denetim 36 1.243094

Sabır 42 1.450276

Saygı 73 2.520718

Sevgi 63 2.175414

Sorumluluk 123 4.247238

Vatanseverlik 36 1.243094

Yardımseverlik 27 0.93232

Tablo 2.4.’de belirtildiği gibi 3169 kazanım içinde sadece coğrafya ve Anadolu İmam Hatip meslek dersleri kazanımlarının öğretim programında yer alan değerlerle ilişkilendirildiği tespit edilmiştir. Diğer ders gruplarında ise sadece açıklamalar kısmında değerlere vurgu yapılmıştır. Programlarda yer alan değerler içinde en fazla vurgu yapılan

%4,24 ile sorumluluk en az vurgu yapılan ise %0,93 ile yardımseverlik değerleridir.

48