Ahî Mehmed bin Ahî Hoca’nın Sandukası

Envanter No:- Ölçüleri: - Cinsi:Mermer Tarihi:14. Yy. Metni:

Balık Sırtı Sağ Yüz:

ا ُّياحْلا اوُه هلاِإ اهَٰالِإ الا ُ هاللَّ ِمي ِحهرلا ِن َٰمْحهرلا ِالله ِمْسِب

ام ُهال ۚ ٌم ْوان الا او ٌةانِس ُهُذُخْأات الا ۚ ُموُّياقْل

ِتا اواامهسلا يِف ا

يِف اام او

ِع ُعافْشاي يِذهلا ااذ ْنام ۗ ِض ْرا ْلْا

ُهادْن

Bismillahîrrahmanirrahîm Allâhu lâ ilâhe illâ hüve’l-hayyu’l-kayyûm lâ te’huzuhû sinetün ve lâ nevm lehû mâ fi’s-semâvâti ve mâ fi’l arz men ze’llezî yeşfe’u ‘indehû

Balık Sırtı Sol Yüz:

اام او ْمِهيِدْياأانْياب اام ُمالْعاي ۚ ِهِنْذِإِب هلاِإ

ُي الا او ۖ ْمُهافْلاخ

ِس او ۚ اءااش اامِب هلاِإ ِهِمْلِع ْنِم ٍء ْياشِب انوُطي ِح

ُهُّيِس ْرُك اع

ْلا ُّيِلاعْلا اوُه او ۚ اامُهُظْف ِح ُهُدوُئاي الا او ۖ اض ْرا ْلْا او ِتا اواامهسلا

ُميِظاع

İllâ bi-iznihî ya’lemu mâ beyne eydîhim ve mâ halfehum ve lâ yuhîtûne bi- şey’in min ‘ilmihî illâ bimâ şâe vesia kürsiyyuhu’s-semâvâti ve’l-arz ve lâ ye’uduhû hıfzuhumâ ve hüve’l-‘aliyyu’l-‘azîm.

Sağ Alt Kademe: Birinci Kartuş:

Fi mevt el-Merhum, el-Mağfûr, el-Ba’d, eş-Şehîd, el-Muhtaç, İlâ rahmeti’ İkinci Kartuş:

Llahî te’âlâAhî Mehmed bin Ahî Hoca tâbe serâhumâ Sol Alt Kademe:

Üçüncü Kartuş: Okunamadı.

Dördüncü Kartuş: Okunamadı.

Sivas merkezde, Halfelik mezarlığının girişinde yer alan sanduka, sonradan yapıldığı anlaşılan zemin üzerine yerden yükseltilerek yerleştirilmiştir. Yek pâre mermer bir blok parçaya dikdötgen bir taban ve üzerine beş kenarlı bir prizma eklenerek iki farklı geometrik şekil tek bir forma taşınmıştır. Baş ucunu ayak ucuna nazaran -şeklen pratik bir ayrım sebebiyle- yüksek tutulmuştur. Sandukanın baş ve ayak kısmında burmalı sütunce ile çerçeveli mihraplı şaide işlenmiştir. Mihrabiye formunda tasarlanmış niş, burmalı sütunceler arasına alınarak çevrelenmiştir. Ayak ucundaki mihraplı şaidenin mukarnasları ile üst kısmı teşkil eden beşgen prizma arasındaki boşluğa çark-ı felekler yerleştirilmiştir. Baş ucundaki mihrabiyeli şaidenin mukarnasları dilimli kemer içerisine alınmıştır.

Ufak konturlarla tezyinat grupları birbirinden ayrılarak, programlı bir hat takip dilmiştir. Sandukanın balık sırtı ve kaidesi gayet canlı görünen Selçuklu sülüsüyle tamamen kaplanmış gibidir ancak sülüs yazılar zamanın tahribatı dolayısıyla kararma göstermektetir.359

Değerlendirme:

Beşgen prizmanın dikdörtgen kaideyle birleşme noktası, çok hafif içe çekilerek cepheden verilen su yolu izi, profilde beşgen prizmanın teşekkül ettiği üst parçaya hakk edilmiş olan hattın çerçevesini oluşturmaktadır. Alt parçayı meydana getiren dikdörtgen kaidenin yan yüzleri ikişer kartuş ile bölünerek,Farsça beyitler yerleştirilmiştir. Kartuşları oluşturan dikdörtgen formun kısa kenarları dilimli olarak verilmiş ve yüzeyde meydana gelen boşluk rumî tezyinat ile doldurulmuştur. Bu husus dört kartuş içinde geçerlidir.

Birinci ve ikinci kartuş arasına kare bir çerçeve içerisine sağında ve solunda birer ince minare arasına kandil işlenmiştir. Şamdanı meydana getiren kaide kısmı net olarak seçilmektedir. Şamdanlar arasında ise asma kandil360 _{bulunmaktadır. Simetrik} olarak verilen asma kandilin merkezine ise ...Allah... Lafz-ı Celil-i yerleştirilmiştir. Güney cephesinde de aynı figür yer almakla beraber kandil üzerinde herhangi bir yazı unsuru bulunmamaktadır.

359 _{Gelecek kuşaklara kültürel aktarım ögesi olarak sandukanın bakıma ihtiyacı vardır.}

360 _{Pergamon müzesinde bulunan mezar taşında, bahsi geçen kandil ve şamdan birlikteliğinden meydana} gelen formun daha belirgin ve incelikli bir işçiliği için, Bkz. Karamağaralı, B., age., 1992, (Resim 90).

Karamağaralı Hoca’nın sivas mezar taşalarından bahsederken yayınladığı resimde361 _{yer alan sandukaların özellikle ikisi, kartuş formları ve arasında yer alan} süsleme programı, baş kısmında yer alan mihrabiye formu gibi hususiyetlerle Üç Şehitler mezarlığında bulunan sandukalarla, Halfelik mezarlığında yer alan Ahî Mehmed’e ait olan sanduka benzerlik göstermektedir. Ahî Mehmed’e ait olan bu tip sanduka tezyinatının en eski örnekleri Hemedan’da bulunduğu yine Karamağaralı ifade etmektedir362_.

Timur’un Sivas’ı yağmalaması363 _{esnasında vakfiyesinin zayi olduğu kaydına} dayanılarak, zaviyenin 1400 öncesinde ve büyük bir ihtimalle şehirdeki diğer Ahî zaviyelerinin kuruluş dönemi olan XIV. yüzyılda olması kuvvetle muhtemeldir. Mehmed Kalânsi veya Ahî Mehmed Külâhdûz Zaviyesi olarak bilinen ve günümüzde Sivas merkezde, Kepçeli mevkii Demircilerardı Mahallesi’nde türbesi bulunan zaviyenin banisi olabilir. 1835’e kadar çeşme, zaviye ve türbesinin işlek olduğu kaynaklarda geçmekteyken malesef günümüze ulaşamamıştır364_{. “Kalanisî” tepesi} sivri külah demek olup, Osmanlı döneminde kulâh-dûz365 _{olarak söylenegeldiği ve baş} açık dolaşmanın yadırgandığı Ortaçağ toplumunda Ahî Mehmed’in külah imalatıyla uğraştığı kabul edilir366_.

361 _{Karamağaralı, B., age., 1992, (Resim 26).}

362 _{Karamağaralı, B., Ahlat Mezar Taşları, Ankara, 1992, s.9.}

363 _{Rivayete göre, Timur tarafından öldürülen medrese talebelerine ait mezarların da bulunduğu} anlatılmaktadır. Diğer bir rivayete göre Timur Sivas’ı istila ettiğinde Gökmedrese’yi de ateşe vererek buradaki öğrencilerin içeride dumandan boğularak şehit olmasına sebep olmuştur. Daha sonra da bu öğrenciler o zaman şehrin dışında şimdi ise şehrin içinde yer alan bu mezarlığa defnedilmiştir. Bkz Gürlevik, S., Sivas Mezar Kitabeleri Üzerine Bir İnceleme, (Cumhuriyet Üniversitesi Yayınlanmamış Y.L. Tezi), Sivas, 2008, s.39.

364 _{Demirel, Ö., “Ahî Mehmed Külâh-dûz Zaviyesi”, Ahîlik Ansiklopedisi, Ankara, 2016, C:1, s.143-} 144.

365 _{Kalanisî ve Kulâh-dûz gibi kelimelerin Farsça olması, sandukada Farsça beyitlerin yer alması gibi} durumlar nisbeten Babaîlerden ayıran bir unsur gibi görünmektedir. Zira Babaîlerde görülen Türkî ifadelerin Ahîlerde çok yer etmemesi durumu akla getiren bir hadisedir. Tabi bu ifadeleri söylerken, aynı zamanda Ahîlerin devlet kademelerine yakın olması, dolayısıyla entellektüel seviyeye sAhîp olmaları gereksinimi, o zamanda geçerli olan fütüvvetnâmelerin Farsça olması gibi durumlar değerlendirilip daha sağlıklı ifadelerle konuya temas etmek gerekir.

366 _{Yüksel, H., “Ahî Kitabeleri”, I. Uluslararası Ahîlik Kültürü ve Kırşehir Sempozyumu, C:2,} s.1234.

Fotoğraf No:23 Halfelik Mezarlığı Ahi Mehmed bin Ahi Hoca'ya Ait Sandukanın Kuzey Yüzü

Fotoğraf No:24 Halfelik Mezarlığı Ahi Mehmed bin Ahi Hoca'ya Ait Sandukanın Güney Yüzü

Fotoğraf No:25 Halfelik Mezarlığı Ahi Mehmed bin Ahi Hoca'ya Ait Sandukanın Batı Yüzü

5.9. Ahî Zekeriya’nın Sandukası