AB Telekomünikasyon Sektöründe Liberalizasyon:

Telekomünikasyon sektörünün liberalizasyonu, AB rekabet politikasının şimdiye kadar dahil olduğu ve Komisyonun temel politikalarından e-Europe’un çatısını oluşturan en önemli temel yapısal değişimdir (Ungerer 2001, 16).

Reform hareketi öncesi AB telekomünikasyon sektöründe şebekeler, hizmetler ve terminal cihazlarında tekellerin hakimiyetinin söz konusu olduğu, bu tekellerin dikey entegrasyon içinde faaliyet gösterdiği, birbirinden çok farklı ulusal uygulamaların bulunduğu, üye ülkelerarası ticaretin bu sektörde göz ardı edildiği ve kamu mülkiyetinin söz konusu olduğu bir yapı hakimdi. Fakat bu yapının teknolojik ilerlemeyi engellediği, tüketici tercihlerini göz ardı ettiği, uluslararası telefon kartları call-back41 _{gibi olanaklarla büyük miktarda gelirin}

üye ülkeler dışına çıktığı ve uluslararası rekabet gücünü olumsuz etkilediği görülmüştür (Argyris, 2001).

Bu olumsuz yapıyı değiştirmek amacıyla girişilen birinci kuşak liberalizasyon hareketinin en belirgin amaçları ise şöyledir:

1- Tekellerin ortadan kaldırılması.

2- Pozitif kapsam ekonomilerinin söz konusu olmadığı dikey yapıların ayrılması.

3- Üye ülkelerarası rekabete dayalı pazar yapısına geçilmesi.

4- Uluslararası rekabet gücü sağlayacak bir telekomünikasyon sektörü yaratılması.

5- Devletin telekomünikasyon sektöründeki işletmecilik faaliyetlerine son verilmesi.

Reformla ilgili çalışmalara 1985 yılında başlanmıştır. ATAD’ın rekabet kurallarının telekomünikasyon sektöründe uygulanabileceğine ilişkin kararı42 _da

dikkate alınarak yılında AB’nin telekomünikasyon sektörüne yönelik kapsamlı politik yaklaşımını ortaya koyan 1987 Telekomünikasyon Yeşil Kitabı43

yayınlanmıştır. Daha sonraki aşamalar ise; 1998 yılında tam liberalizasyonun sağlanması sonucunu ortaya koyan 1992 Gözden Geçirme Belgesi44_{, tam}

liberalizasyonun Birlik mevzuatına entegre edilmesine yönelik 1995 yılında

41 _{Çağrının başlatıldığı şebekede, çağrı başlatma ücreti ve bununla bağlantılı konuşma ve}

sonlandırma ücreti gibi ücretler çağrının sonlandırıldığı şebekeden daha yüksek ise, çağrı yapmak isteyen abone karşı tarafı arayıp kendisini aramasını söyler ve karşı taraf buna uyarsa, konuşmanın toplam maliyeti daha düşük olur.

42 _{British Telecommunications, OJ L 360/36 (1983).}

43 _{European Commission, Towards a Dynamic European Economy - Green Paper on the}

Development of a Common Market for Telecommunications Services and Equipment (1987).

44 _{Communication on the Consultation on the Review of the Situation in the}

başlatılan telekomünikasyon reform paketi, 1998 yılında tam liberalizasyona geçiş, Yakınsama Yeşil Kitabı45 _{ile başlayan yakınsama tartışmaları ve Haziran}

2000’de başlatılan yeni telekomünikasyon reform paketi olarak sıralanabilir (Ungerer 2001, 16).

Başlanılan bu reform hareketinde ortaya çıkan güçlükler Argyris (2001) tarafından; politik direnişler, asgari hizmetin sağlanamayacağına yönelik endişeler, ele alınan konuların karmaşıklığı, yerleşik operatörlerin isteksizlikleri ve dirençleri olarak ifade edilmektedir.

Reformlar yukarıda sayılan güçlükler dikkate alınarak Şekil-6’da görüleceği gibi en problemsiz pazarlardan itibaren başlatılmıştır.

45 _{Green Paper on the Convergence of the Telecommunications, Media, and Information}

Şekil-6 : AB Telekomünikasyon Sektöründe Reform Aşamaları

Yukarıda sıralanan her bir direktif, belli bir tür şebekeye veya hizmete erişim veya onun kullanım koşullarını düzenlemektedir. Örneğin, Sabit Telefon Direktifi46 _{sabit telefon şebeke ve hizmetlerine erişim ve kullanımı ile ilgilidir.}

Bu sebeple çıkarılan direktiflerin bütününü belirtmek için açık şebeke yaklaşımı (“Open Network Provision-ONP”) terimi kullanılmaktadır.

1998 yılının hemen başında uluslararası ve bir ölçüde uzak mesafe telefon hizmetleri pazarlarına girişler olmuştur. Çünkü bu pazarlarda kullanıcıya

46 _{Directive 98/10 on the Application of Open Network Provision (ONP) to Voice Telephony and}

on Universal Service for Telecommunications in a Competitive Environment, O.J. L101/24 (1998). Zaman Liberalizasyon Veri Hizmetleri 1993 Terminal Cihazları 1988 Katma Değerli Hizmetler-1990 Uydu Hizmetleri 1995 Mobil Hizmetler 1996 CATV-Alternatif Şebekeler-1996

Alt Yapı ve Sabit Telefon-1998

Yerel Şebekeyi Erişime Açma-2000

erişim, arabağlantı sayesinde sağlanmakta böylece uygun arabağlantı ücretleri sayesinde şebeke dışsallıklarının sebep olduğu, büyük şebeke sahibi olmanın sağladığı rekabet avantajı, yeni girenler lehine giderilebilmektedir. Fakat yerel şebekenin doğal tekel niteliği ve yerleşik operatörün hizmetlerine olan bağımlılık nedeniyle, ses iletişiminde rekabet sadece kurumsal kullanıcılara sunulan hizmetlerde ortaya çıkmıştır.

Birinci nesil reform kapsamında yapılanlar incelendiğinde, telekomünikasyon sektörünün rekabete açılması için münhasır haklar, yasal tekeller gibi pazar dışı faktörlerden kaynaklanan engellerin kaldırılması ve pazara giriş çıkışın serbest bırakılmasının amaçlandığı görülmektedir. Doğal olarak üye ülkeler 86’ncı maddeye göre yapılan bu reform çalışmalarına direnç göstermişlerdir. Fakat ATAD, Komisyonun üye ülkelere yükümlülük getiren direktifleriyle ilgili davalarda47 Komisyon lehine kararlar vererek reformun önünü açmıştır.

Öte yandan AB Komisyonu, telekomünikasyon sektöründe reform çalışmalarını yürütürken rekabet kurallarına ilişkin uygulamalarını da bu çalışmaları destekleyecek tarzda oluşturmuştur. Nitekim GlobalOne48 davasında, ortak girişimin taraflarını oluşturan ve aynı zamanda Avrupa’nın en büyük birinci ve ikinci operatörü olan Deutsche Telekom ve France Telecom’un alternatif şebekelerini 1 Temmuz 1996’dan itibaren liberalleştirmeye başlamaları ve tam liberalleşmeye ilişkin çalışmalarını hızlandırmaları şartıyla izin verilmiştir (Ungerer 2001, 18).

Sektörde pazar dışı etmenlerden kaynaklanan rekabet engellerinin kaldırılması sonrasında, gözler pazar dinamiklerinde kaynaklanan engellere, yani piyasa aksaklıklarına çevrilmiştir. Birinci kuşakta rekabet kuralları reforma dayanak teşkil ederken, ikinci kuşakta bu kurallar reformun konusunu oluşturmuştur.

2.2.2. AB Telekomünikasyon Sektöründe Rekabet: İkinci Kuşak