Âşûrânın menşei hakkında kaynakların belirttiği görüşleri iki noktada toplamak mümkündür. 1. Âşûrâ, Hz. Mûsâ ve kavminin, Firavun’un zulmünden kurtulduğu ve yahudilerin oruç tutmakla mükellef olduğu bir gündür. Daha çok müsteşriklerin benimsediği bu görüşe göre müslümanların mübarek bir gün olarak kabul edip oruç tuttukları âşûrâ yahudi geleneğine dayanmaktadır. 2. Âşûrâ, Hz. Nûh’tan itibaren bütün Sâmî dinlerde mevcut olan ve Câhiliye devri Araplar’ı arasında da Hz. İbrâhîm’den beri önemli görülüp oruç tutulan bir gündür. Bu görüş, Hz. Âişe ile Abdullah b. Ömer’in rivayetlerine dayanır. Âişe’nin (Pala, 2012: 322-323) rivayeti şöyledir: “Âşûrâ Kureyş’in Câhiliye devrinde oruç tuttuğu bir gündü. Resûlullah da buna riayet ediyordu. Medine’ye hicret edince bu orucu devam ettirmiş ve başkalarına da emretmişti. Fakat ramazan orucu farz kılınınca kendisi âşûrâ gününde oruç tutmayı bırakmış, bundan sonra müslümanlardan dileyen bu günde oruç tutmuş, dileyen tutmamıştır” (Buhârî, “Savm”, 69; Müsned, VI, 29-30). Abdullah b. Ömer’in aynı konudaki rivayeti de şöyledir: “Âşûrâ Câhiliye devri insanlarının oruç tuttuğu bir gündü. Fakat ramazan orucu farz kılınınca Resûlullah’a âşûrâ konusu sorulmuş, o da, ‘Âşûrâ Allah’ın günlerinden bir gündür, dileyen bu günde oruç tutsun, dileyen tutmasın’ buyurmuştur” (Müsned, II, 57, 143). Ashap arasında ilimleriyle temayüz etmiş bu iki sahâbînin rivayetlerinden, âşûrânın Câhiliye devri Araplarınca önemli sayıldığı açıkça anlaşılmaktadır. Hz. Âişe’nin âşûrâ gününde Kâbe örtülerinin değiştirildiğini anlatan diğer bir rivayeti de bunu desteklemektedir
(Müsned, VI, 244). Arapların, âşûrâ günü doğduğu rivayet edilen ve Kâbe’yi inşa eden ataları Hz. İbrâhîm’in hâtırasına hürmeten bu günü yaşatmış olmaları uzak bir ihtimal değildir. Hz. Mûsâ ile İsrâiloğulları’nın Firavun’un elinden âşûrâ günü kurtulduğunu ve Hz. Nûh’un gemisinin Cûdî dağına aynı gün oturduğunu söyleyen yahudileri Hz. Peygamber’in tekzip etmemesi, hatta “Biz Mûsâ’ya sizden daha lâyıkız” diyerek bu günde oruç tutulmasını emretmesi (bk. Buhârî, “Savm”, 69; Müsned, II, 359-360), âşûrânın Nûh’tan itibaren semavî dinlerde önemli bir yer işgal ettiğine işaret etmektedir.
Yukarıda kısaca değindiğimiz aşure bahsine Lâmi‘î Çelebi bir beytinde Hz. Nûh ile ilişkilendirerek yer vermiştir:
Tulû‘ı mâh-ı âşûrâdedür çün Ola Nûh ile sâl-i ‘ömri hemtâ (Lâmi‘î Çelebi, 358, M.27/5)
2.1.3. HZ. NÛH’UN ÖMRÜ
Nûh AS’ın yedi yüz veya bin sene yaşadığı söylenmektedir. Bu yüzden Nûhî veya Nûh ömrü tabiri vardır. (Onay, 1993: 322)
Kur’an-ı Kerim’de Hz. Nûh’un yaşıyla ilgili olarak şu bilgi yer almaktadır:
“Andolsun ki biz Nûh’u kendi kavmine gönderdik de o bin yıldan elli yıl eksik bir süre onların arasında kaldı. Sonunda onlar zulümlerini sürdürürken Tufan kendilerini yakalayıverdi. Fakat biz onu ve gemidekileri kurtardık ve bunu âlemlere bir ibret yaptık” (Ankebût, 29/14-15)
Hz. Nûh’un kabrinin nerede olduğu bilinmemekte, çeşitli yerlerde ona nisbet edilen makam ve kabirler bulunmaktadır. Bir rivayete göre kabri Mekke’de Mescid-i Harâm’da, Mültezem ile Makâm-ı İbrâhîm arasında, diğer rivayetlere göre ise Kerek, Cizre veya Necef’tedir. (Harman, 2007: 227)
XVI. yüzyıl divanlarında Hz. Nûh genellikle uzun ömrü dolayısıyla beyitlere konu olmuştur:
Dürc-i murâd-ı dürri ele girmege gerek Gavvâs-ı bahr-i ‘aşkuña ‘âlemde ‘ömr-ı Nûh (Bağdatlı Rûhî, 369, G.101/3)
Aşağıdaki beyitlerde ise ayrılığın verdiği acıdan kurtulmak için Nûh ömrü kadar vakit geçmesi gerektiğine, sevgiliden ayrı geçen bir ânın bile Nûh ömrü kadar uzun geldiğine işaret edilmektedir:
Nice kılsunlar kenâr ümmîdin ‘aşk ehli kim Çıkmaga girdâb-ı firkatdan gerekdür ‘ömri Nûh (Bağdatlı Rûhî, 372, G.106/2)
“Kavuşmanın zevkiyle geçen gün Hızır’ın hayatı gibidir. Ayrılığın derdiyle geçen an Hz. Nûh’un ömrü gibidir.”
Zevk-i visâlüñ ile geçen gün hayât-ı Hızr Derd-i firâkuñ ile geçen lahza ‘ömr-i Nûh (Bağdatlı Rûhî, 374, G.109/4)
Bağdatlı Rûhî, sevgiliye kavuşmanın ancak Hz. Eyyûb sabrı ve Hz. Nûh ömrüyle mümkün olabileceğine işaret etmiştir:
Ey rûhları subh u lebleri câm-ı sabûh ‘Uşşâka degül bâb-ı visâlüñ meftûh Ümmîd-i visâlüñ eyleyen bî-çâre Eyyûb gerek sabrda vü ‘ömrde Nûh (Bağdatlı Rûhî, 1045, R.14)
Bâkî, dua ederken Allah, Nûh ömrü versin hatadan saklasın demekle birlikte Nûh tufanına da dikkat çekmiştir:
Nûh ‘ömrin virsün Allâhum hatâdan saklasun Yıksa bünyâd-ı sarây-ı ‘âlemi tûfân eger (Bâkî, 33, K.13/15)
Ger bükilmişdür kadi ‘ayb eylemeñ bir pîrdür Nûh devrinden virür bir bir su‘âl itseñ haber (Fuzûlî, 102, K.19/11)
Hayâlî de muazzam bir duaya yer vermiştir: “Zamanın Hz. Nûh’un ömrüyle eş değer ola, devletin adaletle yönetile.”
Zamânuñ ola ‘ömr-i Nûh’a mu‘âdil Ola devletüñle ‘adâlet mu‘âsır (Hayâlî, 157, K.55/19)
Vücut gemisinin yani canın Nûh ömrünce ömrü olsa da akıbeti yine tufana gark olmaktır bundan kurtuluş yoktur:
‘Ömr-i Nûh olsa müyesser yok elüñden hiç halas Fülk-i cismi garka-i tûfân idersin âkıbet
(Hayâlî, 176, M.5/65)
Nev‘î, Hz. Nûh ile Hz. Eyyûb’u birlikte zikretmiştir. Nûh ömrü dolayısıyla Eyyûb ise hastalığa göstermiş olduğu sabrıyla ilişkilendirilmiştir:
Ne ‘ömr-i Nûh virmiş Hak aña ne takat-ı Eyyûb Ya Nev‘î sen sehî-serve kaçan vâsıl ola ‘ömrüm (Nev‘î, 408, G.297/5)
XVI. yüzyıl divanlarında Hz. Nûh uzun ömrü ile Hz. Eyyûb ise sabrı ile sık sık aynı beyitte geçmektedir:
Kinâra gelmege ol mû-miyân hûb Gerekdür ‘ömr-i Nûh u sabr-ı Eyyûb (Taşlıcalı Yahyâ Bey, 267, Ş.2/253)
Taşlıcalı Yahyâ Bey, bu dünyanın fani olduğunu, Kârun gibi zengin, Hz. Nûh gibi uzun ömrümüz olsa da geçici olduğumuzu ifade etmektedir:
Reh-güzerdür bu fenâ bunda mukîm olmadı kes Olsa Kârûn gibi mâlı hem anuñ ‘ömri çü Nûh (Taşlıcalı Yahyâ Bey, 309, G.45/3)
Memi isimli zat için övgü yapılırken ona Nûh kadar çok ömür vermesi için Allah’tan niyazda bulunulmuştur:
Zâtîyi anuñ tîg-ı gamı eyledi mecrûh
Cismümde revân merhem-i vaslını umar rûh Çoklar yaşasın ‘âlem içinde nitekim Nûh Ol dilber-i cerrâh ki anuñ adı Memidür
(Zâtî26, 205, M.25/5)
Zâtî, Hz. Nûh’u işlediği birçok beyitinde hem Hz. Nûh tufanına hem de uzun ömürlü olmasına bir arada yer vermiştir:
Tutalum Nûh gibi biñ yıl ola yaşum ey ‘ömrüm Gamuñ tûfânına had yok n’olur ‘ömr-i dırâzumdan (Zâtî, 34, G.1057/4)
“Ey Nûh, eğer mülk sahibinin yaptıklarını harap etmek istersen uzun ömrünün süresince gözyaşlarımı tufan eyle.”
Eyle tûfân eşkümi ey Nûh yaşın süresi Virmek isterseñ harâba mâliküñ ma‘mûresin (Zâtî, 132, G.1214/3)
Zâtî, bu beytinde ise gözyaşlarını teskin edecek olan dostuna Allah’tan uzun ömür vermesini niyaz etmektedir:
Tûfân-ı eşk-i çeşmüm teskîn idersen ey dost Mânend-i Nûh ‘ömrüñ kılsun Hudâ ziyâde (Zâtî, 159, G.1254/6)
“Eğer ayrılık zamanları ömür olarak hesap edilirse benim yaşımı Nûh’tan fazla saymak gerekir.”
Zâtiyâ ger ‘ömrden mahsûb olursa intizâr Nûhdan artuk kıyâs itmek gerekdür yaşumı (Zâtî, 334, G.1522/5)
“Eğer ayrılık gecesi ömrüm, gözümün yaşı sim ise Allah bana Nûh ömrünce yaş, Kârun zenginliğinde mal vermiştir.” Zâtî, burada yaş kelimesini hem ömür hem gözyaşı anlamında kullanmış ve gözyaşını çokluğu yönüyle Kârun’un malına benzetmiştir:
Şeb-i hicrân eger ‘ömr ü gözümün sîm ise yaşı Baña Hak ‘ömr-i Nûh ile virübdür mâl-i Kârûnı (Zâtî, 455, G.1719/3)
2.1.4. NECÎYYULLÂH OLUŞU
Necîyyullâh, necvâ kökünden gelen Arapça bir kelimedir. Necvâ, birine fısıldamak, gizlice söylemek anlamındadır. Bir diğer anlamıyla necvâ başkasının öğrenmesine engel olmak üzere afetleri gizlemek manasına da gelir.
Necîyullâh, Hz. Nûh’un (AS) lakabıdır. Cenab-ı Hakk’ın kurtardığı anlamındadır. Allah’ın vahyettiği manasını da taşır. Zira Cenab-ı Hakk Hz. Nûh’a gemi yapmasını vahyetmiştir. O da kurtuluş vesilesi olan gemiyi yapmaya başlamıştır.
Bütün peygamberler vahye mazhar olmaları sebebiyle aslında Necîyullâh’tır. Lakin bu vasıf Hz. Nûh’ta ön plana çıkmıştır.
Taşlıcalı Yahyâ Bey, Hz. Nûh’un Neciyullâh vasfına şu beytinde yer vermiştir: Yaşı Yahyâ’nuñ çogaldukça Neciyu’llâh gibi
Oldı Hak deryâsınuñ gavvâs-ı bahr-i hikmeti (Taşlıcalı Yahyâ Bey, 553, G.445/5)
2.1.5. KAVMİYLE MÜCADELESİ
Hz. Nûh, kavmini Allah yoluna davet ederken çok sıkıntılara maruz kalmıştır ve kendi oğlu bile ona inanmamıştır. Hz. Nûh’u ulü’l-‘azm peygamberlerin içinde yer alması onun ne kadar zorluklar içinde peygamberlik görevini icra ettiğinin bir kanıtıdır.
Bağdatlı Rûhî, şu beytinde Hz. Nûh’un oğlu Yafis’in babasına inanmadığını dile getirmektedir:
Dünyâyı kadîm añladı kimi kimi hadîs Nûh añladugın oglı iken bilmedi Yafîs (Bağdatlı Rûhî, 362, G.91/1)
Taşlıcalı Yahyâ Bey, ulü’l-‘azm peygamberlerden üçü olan Hz. Nûh, Hz. Mûsâ ve Hz. ‘Îsâ’ya yer vermiş, onların peygamberlik yolunda başlarından geçen türlü maceralara telmihte bulunmuştur:
Bi-hakk-ı rif’at-i İdris ü ‘Îsâ Bi-hakk-ı mâcerâ-yı Nûh u Mûsâ (Taşlıcalı Yahyâ Bey, 251, Ş.2/81)
2.1.5.1. Çok Ağlaması
Hz. Nûh (AS), kavmini dine davet ederken çok sıkıntılar çekmiş, onları doğru yola sevkedememekten dolayı çok üzülmüş, çok gözyaşı dökmüştür. Klasik Türk şiirinde bu durum hem gerçek hem de mecaz anlamıyla çok kullanılmıştır. Şairler Hz. Nûh’un çok ağlamasına telmihte bulunmak için gözyaşlarını Nûh tufanına benzetmişlerdir.
Fuzûlî, aşk derdiyle yanıp yakılmaktadır. Sevgiliye kavuşamamanın ıstırabıyla döktüğü yaşlar Hz. Nûh’un kavmiyle mücadelesinde döktüğü gözyaşlarını hatırlatmaktadır:
Ehl-i tugyâna eser eyleyemez girye-i Nûh Gerçi her dem oları vâkıf-ı tûfân eyler (Fuzûlî, 143, K.32/23)
Gözyaşları yine Nûh tufanına benzetilmiştir. Yaşların sebebini sormaya gerek yoktur çünkü gözler Nûh tufanını anmak için gözyaşı dökmektedir:
Gözüm merdümleri çokdan kılurlar da‘vi-i ‘ışkum Ne hâcet yaşlarun sormak añarlar Nûh tûfânın (Fuzûlî, 326, G.225/6)
‘Ömer ü Nûh olsa kenâra varımaz fülk-i vücûd Kapladı çevre yanım gözyaşı tûfân şekil (Hayâlî, 38, K.8/17)
Zâtîyâ ol Nûh yaşın görecek Yûsuf-cemâl Merhamet itmez ölürseñ kurı yire dökme yaş
(Zâtî27, 94, G.590/5)
Zâtî, Hz. Nûh’un çok ağlamasına işaret ederek kendi gözyaşının çok olmasını dilemiş bununla birlikte akıttığı yaşların çokluğunu Nûh tufanına benzetmiştir:
Yaşı çog olsun ol iki gözümüñ Nûh-sıfat Nûh tûfânı dimiş Zâtî benüm yaşum içün (Zâtî, 88, G.1145/5)
Katrelerce Nûh tûfânında yaşı var imiş Bu agarmış çeşmümüñ teftîş iderseñ yaşını (Zâtî, 448, G.1406/3)
Sonuç olarak:
İncelemiş olduğumuz XVI. yüzyıl divanlarında Hz. Nûh (AS), 73 beyitte geçmektedir. 34 beyitte Nûh Tûfânı ve Nûh’un Gemisi, 1 beyitte aşure bahsi, 22 beyitte Nûh’un uzun ömrü, 1 beyitte Necîyyullâh oluşu, 2 beyitte kavmiyle olan mücadelesi ve 13 beyitte çok ağlaması işlenmiştir. Aşağıdaki tabloda ise XVI. yüzyıl divanlarında şairlerin Hz. Nûh (AS) ile ilgili beyitlerinin sayıları verilmiştir:
HZ. NÛH BEYİTLERİN KONUSU DİVANLAR N ûh T ûf an ı ve N ûh ’u n Gem isi  şû râ B ah si Hz. N ûh ’u n Ömr ü N ec îy y u llâ h Ol uşu Ka v mi y le M üc ad el es i Ç ok A ğl am ası T o p la m Bağdatlı Rûhî Divanı 2 - 4 - 1 - 7 Bâkî Divanı 2 - 1 - - - 3 Fuzûlî Divanı 6 - 1 - - 2 9 Hayâlî Divanı 3 - - - - 1 4 Hayretî Divanı - - - 0
Lâmi‘i Çelebi Divanı 1 1 1 - - 1 4
Muhibbî Divanı 1 - - - - 1 2
Nev‘i Divanı 2 - 3 - - - 5
Yahyâ Bey Divanı 3 - 3 1 1 1 9
Zâtî Divanı 14 - 9 - - 7 30
2.2. HZ. İBRÂHÎM
Kur’an-ı Kerim’de ismi bildirilen Ulü’l-‘Azm adı verilen beş büyük peygamberden
ikincisi olup, Keldânî kavmine28 gönderilmiştir. Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’den
(SAV) sonra peygamberlerin ve insanların en üstünüdür. İbrâhîm’den (AS) sonra gelen bütün peygamberler onun neslindendir. Oğulları, İsmâîl ve İshâk’ın (AS) soyundan daha birçok peygamber geldiği için “Ebü’l enbiyâ” (peygamberler babası) da denilmiştir. İbrâhîm’in (AS) adı, Kur’an-ı Kerim’de 25 surede 69 defa geçmektedir. Ayrıca Kur’an-ı Kerim’in 52 ayetten müteşekkil 14. suresi de, İbrâhîm Suresi’dir.
İbrâhîm kelimesi, Süryânîce’de “eb rahîm” (merhametli baba) anlamına gelmektedir. (Harman, 2000a: 269)
Kur’an-ı Kerim’de Hz. İbrâhîm hakkında geniş bilgi verilmektedir: Hz. İbrâhîm, Hz. Nûh’un milletindendir (Sâffât, 37/83), inananların babası (Hac, 22/78), Cenab-ı Hakk’ın dostudur (Nisâ, 4/125). Kendisine göklerin ve yerin melekûtu gösterilmiş (En‘âm, 6/75), rabbinin emrettiği yere hicret etmiş (Ankebût, 29/26; Sâffât, 37/99), soyuna da peygamberlik ve kitap verilmiştir (Nisâ, 4/54; Hadîd, 57/26).
Hz. İbrâhîm divan edebiyatında, Nemrud’un zulmü dolayısıyla mağarada büyütülüşü, aklıyla Allah’ı buluşu, Kâbe’deki putları kırması, Nemrud tarafından ateşe atılışı ve ateşin ona gülistan haline getirilişi, cömertliği ve sofrasının bereketi, oğlu Hz. İsmâîl’i kurban etmeye niyetlenmesi, onunla birlikte Kâbe’yi onarması, kıtlık esnasında kum dolu çuvallarının buğday (veya un) olması mucizesi gibi çeşitli hususlara telmih ve teşbihlerle geçer. Ayrıca, Ulü’l-‘Azm peygamberlerden biri ve Hz. Muhammed’in (SAV) atası oluşu ona diğer peygamberlere nazaran üstünlük kazandırmış, hakkında Halîl-nâme adlı bir mesnevî yazılmasına da vesile olmuştur.
XVI. yüzyıl divanlarında Hz. İbrâhîm (AS) ile ilgili tespit ettiğimiz beyitleri sekiz başlık altında incelemeye aldık:
28 Nûh AS’dan sonra Babil’de hüküm süren, yıldızlara ve putlara tapan bir kavimdir. O devirdeki kralının adı da
2.2.1.BABASI ÂZER
Kur’an-ı Kerim, Âzer’den, Hz. İbrâhîm’in onu hak dine daveti sebebiyle, yani dolaylı olarak bahsetmektedir. İslâm kaynaklarına göre Âzer, Kûfe bölgesindeki Kûsâ köyündendir ve Nemrud’un himayesinde bir put ustasıdır. Onun ileri gelen bir kimse, sanatında ün yapmış bir kişi olduğu rivayet edilir. (Tümer, 1991: 316)
“Hz. İbrâhîm’in babası puta tapanların öncülerindendi. Hatta onun, bizzat put yaptığı ve sattığı nakledilir. Hz. İbrâhîm, babasının bu durumuna üzülüyor ve ona acıyordu. Çünkü o kalbine, insanların en yakınıydı. Bundan dolayı ona nasihat etmeyi ve onu küfrünün sonucundan sakındırmayı bir vazife telakki etmişti.” (Tabbara, 1981: 550)
Konu net olarak Kur’an-ı Kerim’de açıklanmakta, Hz. İbrâhîm’in atasından (babasından) Âzer olarak bahsedilmektedir:
“İbrahîm, babası Âzer’e: Birtakım putları tanrılar mı ediniyorsun? Doğrusu ben seni de kavmini de apaçık bir sapıklık içinde görüyorum, demişti.” (En‘âm, 6/74)
Babasının hak dini kabul etmeyip putlara tapmakta ısrar etmesi üzerine Hz. İbrâhîm onun için Cenab-ı Hakk’tan mağfiret dilemiş (Meryem, 19/47; Şûrâ, 26/86; Mümtehine, 60/4), ancak bu dileği kabul edilmemiştir; zira Kur’an-ı Kerim’e göre Hz. İbrâhîm’in babası “Allah düşmanı”dır (Tevbe, 9/114). Hz. Peygamber’den bu konuda nakledilen bir hadisin meâli şöyledir: “Kıyamet günü İbrâhîm, yüzü toza toprağa bulanmış olan babası Âzer’le karşılaşacak ve ona, ‘Ben sana, bana isyan etme demedim mi?’ diyecek; babası da ona, ‘Bugün sana isyan etmem’ cevabını verecektir” (Tümer: Buharî, Enbiyâ, 8)
Fuzûlî, “Âzer” lafzını hem ateş anlamında hem de Hz. İbrâhîm’in babası olan Âzer’i düşündürecek şekilde kullanmıştır:
Âb-ı deryâ üzre geh İlyas-veş seyrân ider Gâh eyler mesken İbrâhîm tek Âzer sabâ (Fuzûlî, 58, K.6/13)
Fuzûlî, Hz. İbrâhîm’in babası Âzer’e ve onun put yapışına işaret ederken Zekeriya peygambere de telmihte bulunmuştur:
Geh Zekeryâ kimi çekmiş çok cefâlar bıçkıdan Geh büt-i Âzer kimi olmuş giriftâr-ı teber (Fuzûlî, 102, K.19/6)
“Eğer nûrunun güzelliği güneşe ışığını salsa Âzer’in teni muhabbet ateşiyle nûr olur.” Burada Allah aşkıyla yanan Hz. İbrâhîm için ateş nûrdan bir parça olmuştur:
Cemâli nûru eger güne salsa pertevini Mahabbet odu ile nûr ola ten-i Âzer
(Hayâlî29, 133, G.127/4)
XVI. yüzyıl divanlarında Hz. İbrâhîm putları kırmasıyla ve babası Âzer de putçuluğuyla geçmektedir:
Cânı yokdur sınmaya bir dem ‘adûnuñ leşkeri Büt-şikenlikde san İbrâhîm-i Âzerdür kılıç (Hayretî, 34, K.11/20)
Lâmi‘î Çelebi, Allah aşkıyla yanarak ateşten korunabileceğimizi mecazi yollardan işlemiştir:
Gövleyüp dîvâne gibi dil düşer ruhsârına Yoksa şart-ı ihtiyât olmakdur Âzerden ırag (Lâmi‘î Çelebi, 257, G.224/4)
Ateş, İbrâhîm’in cismini yakmayıp ona gül bahçesi olduğu gibi, Lat ve Uzza gibi putların da Âzer’e bir izzet vermesi onu doğru yola iletmesi mümkün değildir:
Ne gülşen zâhir olmuş cism-i İbrâhîm’e âteşden Ne ‘izzet añlamış Âzer likâ-yı Lât u ‘Uzzâ’da (Nev‘î, 200, M.7/15)
Zâtî, şiir sanatında usta biri olduğunu ispat etmek için kendini put yapımında usta olan Âzer’e benzetmiştir:
Görse sûzum hased odına yana Âzerî Düzmekde söz sanemlerini dest-i Âzerem
(Zâtî30, 72, K.22/4)
29 261, G.496/1
“Ey Halîlim, sevgilinin yanaklarının güneşi beni yaktı yandırdı diye bugün Âzer bana yandı yakıldı.”
Yakdı yandurdı beni mihr-i rûhı dil-ber diyü Ey Halîlüm yandı yakıldı bu gün Âzer baña
(Zâtî, 12, G.12/3)
“Yalnız kaldık sonrasında ateş gibi ocağa düştük fakat ateş ocağının içinde olmamak bir ateşli bela imiş.”
“Od, ocak, kânun âzer” kelimeleri Hz. İbrâhîm’in ateşe atılması hadisesine işaret edecek şekilde tenasüp sanatıyla kullanılmıştır:
Yalıñ bulunduh od gibi düşdük ocaga lîk Kânun içinde olmamag âzer belâ imiş (Zâtî, 84, G.580/7)
Âzer oğlu İbrâhîm’in Kâbe’ye kulplar takması onun kadir dünyasının kapısına benzemesine bağlanmıştır:
Ey Halîlüm bâb-ı gerdûn-kadrüñe beñzer deyu Kulplar takmışdur İbrâhîm-i Âzer Ka‘beye (Zâtî, 253, G.1400/2)