Beşeriyetin mühim temellerinden birini teşkil iden, mevcudietin devamında ehemmietli bir vazifeyi haiz olan ġadının mevḳii ictimaisi uzun müddetler tenzil idilmiş, insanlıḳ asırlarca ġadının ve ġadınlıġın gözel hasletlerinden vezaifi haḳiḳiyesinin ḳıymet ü ehemmietinden ġafil ġalmış iken hali hazırdaki ġadınların 415
teraḳḳiyatı gendilerinde bu gözel hasletlerin mevcudietini isbat idiyor. Bu haḳiḳati erkeklerde anladıḳları halde hala ġadına mevḳii haḳiḳisini vermeyorlar, faḳat her halde erkekler bu hodbinliklerinin cezalarını medeniyetde hayli müddet geri
83 ġalmaḳle çekmişler ve hala tebdili fikr idilmeyüpda yine ġadına eski nazarle baḳılırsa bu cezai maneviden insanlıġın ġurtulmayacaġı tabiidir.
420
Şimdi erkeklerin daima ġadınlara gendilerinden aşaġı bir mahluḳ nazarı ile baḳmalarının sebebine ve muhtelif memleketlerdeki ġadının vaziyeti huḳukiyesini malumatımız derecesinde tedḳiḳ édelim.
Erkeklerin ġadınları gendilerinden daha az muḳtedir ve daha az muhakemeli telaḳḳi itmelerinde bir dereceye ġadar hhaḳları vardır, feḳat bu ġazıyeyi 425
umumileşdirmemeli. Filvaḳi aḳlın tekemmüli noḳtai nazarından, ġadın erkekden her halde daha aşaġı bir basamaḳdadır. Bu husus fennende ġayrı ḳabili itirazdır. Vicutcede ġadının bir dereceye ġadar erkeġin aşaġısında bulunması şüphesizdir, çünki ekser u mütefenninlerin dédiklerine göre ġadınların hem sinirleri hemde damarları erkeġinkinden eksik ve geridir. Burasını ġadınların ekserisinin bilhassa 430
Anatol ġadınlarının yekdigerine eksikli démeleride teeyid éder. Bununla beraber ġadına saçı uzun, aḳlı ḳısa, nazarı ile baḳmamalı ġadın aḳlınında erkek aḳlına yaḳlaşmasının mümkin oldıġını yine fen isbat idiyor, ve bir ġadının güzel bir terbiyei fikriye ve ahlaḳiye neticesi bu süfliyeti dimaġiye mertebesinden çıḳacaġını söyleyor. Ez cümle ġadının fikren ve ahlaḳen erkekden geri ġalmasına sebep olanlarda yine 435
erkeklerdir. Haḳiḳatende Gkaitenin dédiġi gibi: “ḳadın erkek tarafından cebren ḳapul étdirilen terbiye neticesi ḳadınlıġını gösteriyor.” Filvaḳi esas itibarı ile bu fikir bitün Europa memalikinde bilhassa memleketimizin her köşesinde harfi harfına tatbik édiliyor.
Erkekler ġadının güzelliġine servetine diḳḳat édeceklerine anın maalumatına evsafı 440
ruhiye ve ḳalbiyesine ehemmiet verselerdi tabii ġadında boş ve gülünç şeylere ehemmiyet vermeyerek bu güzel imtiyazları elde itmeye uġraşacaḳ bu suretle bitün ciddiyeti ile vefası ile ġadınlıġını gösterecekdi.
Esasen bir ġadından beklenilen fezailinde başlıcası terbiyei fikriye ve ahlaḳiyesinin mükemmel olmasıdır, ġadını altunla donanacaġına bu meziyetlerle süslenmeliki, oda 445
evladını bunlarle techiz iderek millete, devlete tam bir ġadın, mükemmel bir erkek yetişdirsin, zira erkek terbiyesinin esası ana elindedir. Besiġi sallayan el,dünyaya hökm éder,dérler. Halbuki ne erkekler ġadınların böyle bir terbiye iktisap itmelerine müsaade idiyorlar, vede onlar tam bir terbiyeli evlad yetişdire biliyorlar. Anın içün ġadınlara ezher cihet layḳ olduḳları huḳuḳ verilmelidir.
84 Böyle bir daḳım huḳuḳın ġadınlara bahş idilmesinin sebebide goya anlerin ademi ġabiliġinden bahş olunaraḳ her halde onları sui istimal éderler déniyor, halbuki bu yanlışdır. Şimdiki halde ġadınlar bazı işlerde muvaffaḳ olamayorlarsa, bunın sebebi isdidatlarının noḳsanı deġil, o işlerde mümarese ve terbiyelerinin olmadıġıdır. Yoḳsa eyü bir terbiye gören ġadın istidadı fikrisi sayesinde her şeyi yapmayı ġudretyab olur. 455
Eġer ġadında fıtri bir istidad olmamış olsa idi, birçoḳ erkekleri gölkede bıraḳacaḳ derecede edebiatda ulumu fununda siyasetde şöhret bulmuş Aikateriniler cesareti hariḳ-ü-lade ve icraatı mühimmesi ile kespi şöhret itmiş Jaane d’arc lar memalikim üzerinden güneş eksilmez déyen İspania ġıralı gibi bir hökümdarı azamı her teşebbüsinde aciz braḳan Elisabetler meydana gelmezdi.
460
Velhasıl umumiyet itibarı ile ġadın hiç bir vechle erkekden aşaġı bir mevḳide deġildir. Erkek ġadına nisbetle ne ise ġadında erkeġe nazaren odır. Zaten İnsus Hristos dahi “oὔx ἔνι ἄρσεν ἢ θῆλυ,oὐδέ δoῦλoς ἢ ἐλεύθερoς,ἀλλὰ πὰντες εἰσὶν ἐν
Xριστῷ ἴσoι” déyerek ġadının mevḳiini ta o zeman teayin itmişdi. Bununla beraber
sonraları zemanı müruri ile ġadının mevḳii yavaş yavaş tenezül étmeye nihayet 465
bisbitün düşüp biçareleri arabalara bile ġoşmaḳ adet olmuşdı.
Halbuki Hristosdan evvelki zemanlarda bile Hrodotosın ġavlince Mısırda bir müddet ġadın erkeġin mevḳiinde bulunmuş, feḳat çoḳ geçmeden Faraonın bir idaresi ġadının huḳuḳını laġv ile anı esaret derecesine tenzil itmişdir.
Mısırilerden sonra gelen Acemlerde medeniet biraz daha ileri bulundıġından ġadının 470
mevḳii bilnisbe yükselmiş. Eski Yonanistanda ġadının mevḳii pek yüksek deġil gibidir. Burasınıda teeyid iden mesele evvela Yonanistanda yunaikeyon dénilen şimdiki haremlikler gibi dairelerin mevcudieti, birde bir Yonanlıya ḳadın démenin en böyük tahḳir ad idilmesidir.
Hali hazırda ġadının en aşaġı bir mahluḳ mertebesinde bulundıġı yerler Çin ve 475
Hindistandır. Feministlerden birinin ġavline göre Çinde ġadınların asla şahsietleri yoḳdır. Bunlar insandan ad idilmeyor, hatta isimleri bile oḳunmayorda numero ile 1, 2, 3 déye caġırılıyor.
Hindistana gelince oradada Mano ḳanunı mucibince ġadının mevḳii pek alçaḳ bir dereceye düşüyor. Hindliler ġadın içün gendi haline bıraḳıldıġında insanın mucibi 480
felaketi olur dérler. Hatda rivayete göre Hindistanda zevci ölür ölmez dul ġalan bir ġadın bir küme odun üzerine ġonılup yaḳılır imişki, bu vahşi adeti İnkilizlerin mümanaatına raġmen hala terk édememişler. Memaliki şarḳiyedede ġadın fazla bir
85 imtiyazı haiz deġildir. Mesela Çerkeslerde ġızlar papaları tarafından satılıyor. Arnautlıkda ve Anatolının bazı yerlerinde ġadınlar erkeklerden ayru oturur ve 485
ġocalarını isimleri ile caġıramaz imişlar. Ufak bir iş içün evden dışarı çıḳmaḳ lazım kelse her halde zevcesinin rızasını tahsil étmek lazım imiş. Bu dürlü adetler bil hassa İslamlar indinde pek münteşirdir, anın içün hali hazırda Hristianlıkda ġadının mevḳii, İslam ġadınlarının haline nazaren pek çok şükr idilecek derecedir.
Arab ulemasından biri İslam ġadınları haḳḳında şu sözleri söyleyor: “ Bir ġadın 490
ömrinde üç defa evden çıḳabilmeli, birincisi gelin oldıġı gün ġocasının evine gitmek içün, ikincisi papasının cenaze alayında bulunmaḳ içün, üçüncüside mezara girmek içün déyorki ġadınlara eyü bir serbestiet bahş édiyor!...
Şimdiki halde umumiyet itibarı ile ḳadınların ekserisi elden geldidi ġadar say-u- ġayretleri ile ġuvvei fikrieleri ile hayata ġarışdıḳlarından cemietden haḳlarını 495
gendülerine düşen vazifeyi şiddetle talep éde bilirler, erkeklerde bu hususi nazarı itibara alaraḳ hiç olmazsa ġadınlara gendiler ile reḳabet édecek bir dereceye gelmelerine müsaade étmelidirler, zira ancaḳ ġadının bu reḳabet sayesinde meşaġılı hayatiyeye girmesi ile insanlıḳ kesbi necat édecek, beşeriyet bir ġat daha teali édecek, çünki üdebadan birinin dédiġi gibi:
500
Elpet deġil nasibi ġadınlıġın mezellet, Elpet deġil melekliġin ümidi zulmu şer, Elpet sefil olursa ġadın alçalır beşer.
İ. Mubaġacacoġlu Nevşehirli. 505
LETAİF
–Ḳarıcıġım şu ġız ġurusu teyzene yıl başı hediyesi olmaḳ üzere azaba ne göndermeli; – Ay, zevallı, sende onumu düşünüyorsın, imzasız bir muhabbet mektubu gönderde varsın sevinsin.
Ḳarı ġoca iltifatlarından. 510
Zevce. Yanko, bilirmisin bu gün bir ġazetanın istatistikinde ne oḳudum; Oḳudumki, mahbuslardan yüzde toksanı bekar imişler. Sen buna ne mana veriyorsun;
Zevc. Ne mana vereyim ḳarıcıġım, anlaşılan insanların çoġu mahbus olmayı evlilike tercih idiyorlar.
Zevce. Yanko, bana doġrusunu söyle. Öldükden sonra, öbir düniadada yine görüşüb, 515
86 Zevc. Katinacıġım, sana doġrusunu söyleyimmi, öldükden sonra, artıḳ rahat olmayı tercih iderim.
Bir valide güçük oġlu içün elbise alur iken: Bunlar bana ufaḳ görünüyor bir aydan sonra çocuḳ geyinemez, zan iderim dimesi üzerine:
520
– Hademe: Madam meraḳ étmeyiniz ol ġadarda dayanmayacaḳki démiş.
Mahkemede reis maznuna: Baḳsana bana senin içün hırsızlıḳ étmişin déyorlar, müttehimmisin, deġilmisin, söyle démesi üzerine.
– Hayr reis bey efendi, ben öyle zan idiyordumoya, faḳat vekilim beni bu zehapdan çıḳardı démiş.
525
MUHABBET