Ġftira Suçunda Etkin PiĢmanlık

a) Genel Açıklamalar

Kanunumuz 269. maddesinde iftira suçu açısından etkin piĢmanlığa yer vermiĢtir. Bu maddeye göre;

―(1)Ġftira edenin, mağdur hakkında adlî veya idari soruĢturma baĢlamadan önce, iftirasından dönmesi halinde, hakkında iftira suçundan dolayı verilecek cezanın beĢte dördü indirilir.

(2) Mağdur hakkında kovuĢturma baĢlamadan önce iftiradan dönme halinde, iftira suçundan dolayı verilecek cezanın dörtte üçü indirilir.

169 BAYTEMĠR, Erdal, 5237 sayılı TCK Kapsamında RüĢvet Suçu, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Y.2010, S.88, s.386.

(3) Etkin piĢmanlığın;

a) Mağdur hakkında hükümden önce gerçekleĢmesi halinde, verilecek cezanın üçte ikisi,

b) Mağdurun mahkûmiyetinden sonra gerçekleĢmesi halinde, verilecek cezanın yarısı,

c) Hükmolunan cezanın infazına baĢlanması halinde, verilecek cezanın üçte biri, Ġndirilebilir.

(4) Ġftiranın konusunu oluĢturan münhasıran idari yaptırım uygulanmasını gerektiren fiil dolayısıyla;

a) Ġdari yaptırıma karar verilmeden önce etkin piĢmanlıkta bulunulması halinde, verilecek cezanın yarısı,

b) Ġdari yaptırım uygulandıktan sonra etkin piĢmanlıkta bulunulması halinde, verilecek cezanın üçte biri, indirilebilir.

(5) Basın ve yayın yoluyla yapılan iftiradan dolayı etkin piĢmanlık hükümlerinden yararlanılabilmesi için, bunun aynı yöntemle yayınlanması gerekir.‖

TCK‘nın 269. maddesinde iftira suçu açısından çeĢitli olasılıkları içeren oldukça geniĢ kapsam ve içerikli etkin piĢmanlık halleri düzenlenmiĢtir. Bu madde deki etkin piĢmanlık halleri çeĢitli muhakeme evreleri ve aĢamaları ya da iftira mağdurunun ceza veya yaptırıma mahkûm edilmesi veya mahkûmiyet kararının infazı öncesi veya sonrasındaki etkin piĢmanlık davranıĢlarına göre farklı hukuksal etkiyle donatılarak düzenlenmiĢtir.171

Bu maddeye göre etkin piĢmanlık; a) SoruĢturma baĢlamadan önce,

b) SoruĢturma baĢladıktan sonra fakat kovuĢturma baĢlamadan önce,172 c) KovuĢturma baĢladıktan sonra ilk derece mahkemesince hüküm verilmeden önce,

d) Hüküm verildikten sonra kararın infazına baĢlanmadan önce,

e) Ġnfaza baĢlandıktan sonra fakat infaz tamamlanmadan önceki aĢamalar da mümkündür.

171 ÜNVER, Yener, Adliye KarĢı Suçlar, s.90.

172 ―…Sanığın, hırsızlık suçundan dolayı hakkında soruĢturma yapılırken, baĢkasına ait kimlik bilgilerini kullandıktan sonra, aynı gün saat 08:45 sıralarında kendi kimliğini verdiğine iliĢkin tutanak karĢısında, yasal olmayan gerekçelerle etkin piĢmanlık hükümlerine iliĢkin TCY.nın 269.maddesinin uygulanmaması…‖ Yargıtay 4.C.D. 2009/6617-10114 E.K. ve 25/05/2009 tarihli kararı

Failin (müfterinin) mağdur hakkında adli veya idari bir soruĢturma baĢlamadan önce iftirasından dönmesi halinde hakkında iftira suçunun cezasının beĢte dördü indirilecektir (TCK m.269/1), kovuĢturma baĢlamadan iftiradan dönmesi halinde cezanın dörtte üçü indirilecektir (TCK m.269/2), kovuĢturma baĢladıktan sonra hükümden önce iftira eden suçundan vazgeçerse hakkında verilecek cezadan üçte iki oranında indirim yapılacaktır, piĢmanlık mağdurun mahkûmiyetinden sonra gerçekleĢmesi durumunda failin cezasından yarısı ıskat olacaktır, mahkûmiyet kararından sonra infaza baĢlanmadan önce iftira eden iftirasından dönmesi durumunda fail hakkında cezadan yarı oranında indirim yapılacaktır, failin iftirasından mağdurun cezasının infazına baĢlanmasından sonra iftirasından vazgeçmesi durumunda cezasından üçte bir indirim yapılacaktır.

765 sayılı TCK‘nun 285. maddesinde iftira suçunda etkin piĢmanlık hali iki halde düzenlenmiĢ idi, bunlardan birincisi iftiracının iftirasından tatbikat baĢlamadan evvel dönmesi; ikincisi ise tatbikat baĢladıktan sonra iftiracının iftirasından dönmesi idi. 5237 sayılı kanunumuz iftira suçunda etkin piĢmanlığı beĢ ayrı safhada düzenleyerek failin piĢmanlığının derecesine ve zamanına göre değerlendirme yaparak daha adaletli bir Ģekilde fail hakkında indirim oranları belirlemiĢtir. Ayrıca 765 sayılı TCK‘nun 285/son madde ve fıkrasında etkin piĢmanlığın uygulanması emredici bir Ģekilde düzenlenmiĢ olmasına rağmen 5237 sayılı TCK‘da etkin piĢmanlığın uygulanması ve uygulanacak olan indirimin takdiri mahkemenin değerlendirilmesine bırakılmıĢtır, bu durum bizce son derece isabetli olmuĢtur.

TCK‘nun 269. maddesinin dördüncü fıkrasında iftira konusu eylemin idari yaptırım uygulanmasını gerektiren bir eylem olması durumunda idari yaptırıma karar verilmeden önce kiĢinin etkin piĢmanlık göstermesi durumunda hakkında verilecek cezanın yarısı indirilecek, mağdur hakkında idari yaptırım uygulanması durumunda failin iftirasından vazgeçmesi ve piĢmanlık duyması halinde cezasından üçte biri indirilebileceği düzenlenmiĢtir, fakat yasa koyucu etkin piĢmanlığın bu halinde indirim yapılmasını hâkimin takdirine bırakmıĢtır, yani hâkim istemez ise gerekçelerini belirtmek suretiyle fail hakkında etkin piĢmanlık hükümlerini uygulamayabilecektir.

TCK‘nun 269. maddesinin son fıkrasında basın yayın yoluyla iĢlenen iftira suçunda etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulana bilmesi için koĢul olarak piĢmanlığın aynı yol ile ilan edilmesi gerektiği belirtilmiĢtir, bu hükümde son derece isabetli ve

yerinde bir düzenleme olup basın yayın yoluyla hakkı ihlal edilen mağdurun aynı yolla hakkının kendisine hem iadesi hem de itibarının geri verilmesi düzenlenmiĢtir.173

Kanunumuz iftira suçunda etkin piĢmanlık eylemi olarak iftiradan dönmeyi (rücu) esas almıĢtır,174

iftiradan dönme failin mağdura isnat etmiĢ olduğu eylemlerin gerçekte olmayan eylemler olduğunu sözlü ve eylemli bir Ģekilde belirtmesidir, daha doğrusu failin gerçeğe dönmesidir, bu dönüĢ her türlü tereddütten uzak bir Ģekilde olmalıdır, bu bakımdan failin kapalı sözleri, müphem ifadeleri açıkça rücu olduğu anlaĢılamadığından fail hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanmasına imkân vermez. Ġftiracı piĢman olup rücu ettikten sonra bunu istemeyerek gerçekleĢtirdiğini beyan edip rücunu geri almıĢ ise fail hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanmayacaktır.175

Yani iftiradan dönmesini geri alan, iftiraya devam eden kiĢi hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanmaz. Yine mağdur hakkında failin iftirası nedeniyle kovuĢturmaya yer olmadığına dair karar verilmiĢ olsa dahi fail bu kararın verilmesinde mağdur lehine rol oynamamıĢ ise fail etkin piĢmanlık hükümlerinden yararlanamayacaktır.176

Keza, suçladığı kimse hakkında bu nedenle baĢlatılan soruĢturmada gerçeğe dönüp kovuĢturma kararı verilmesinden sonraki oturumdaki beyanlarında aynı kimseye suç yüklemeye devam eden kimsenin bu eylem gerçeğe dönme olarak kabul edilemez.177

Failin açıkça iftira ettiğini söylemesi etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulanması için Ģart değildir, önemli olan failin iĢlenmediğini bildiği halde iĢlenmiĢ gibi ihbarda bulunduğu eylemin gerçek olmadığının açık bir Ģekilde söylemiĢ ve ortaya koymuĢ olmasıdır. Etkin piĢmanlık olarak yapmıĢ olduğu Ģikâyetin gerçeği yansıtmadığını, eyleminden dolayı piĢmanlık duyduğunu belirtmesi gerçeği söylemesi fail hakkında etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulanması için yeterlidir. Yalnızca Ģikâyetten

173 TCK‘nın 269/5. maddesi 5377 sayılı yasa ile değiĢmeden önce ― Ġftira suçunun basın yayın yoluyla iĢlenmesi durumunda etkin piĢmanlık hükümleri uygulanamaz‖ Ģeklinde idi.

174 ―...Sanık HabeĢ Timoçin‘in 9.1.2001 ve 1.2.2001 tarihinde Cumhuriyet Savcılığında alınan ifadesinde "Ģikayetimde iddia ettiğim hususları kızgınlıktan yaptım isnat ettiğim hususlar doğru değildi." Ģeklindeki açıklamasının dönme niteliğinde olup olmadığının ve hakkında TCY.nın 285/son maddesinin uygulanmasına yer açıp açmayacağının kararda tartıĢılmaması...‖ Yargıtay 4.C. D. 2003/13346 E- 2005/1129 K. ve 16/02/2005 tarihli kararı

175 ARTUK-GÖKÇEN-YENĠDÜNYA, a.g.e., s.853.

176 ―... suçlamayı kabul etmeyen sanığın iftiradan geri dönmesi söz konusu değil iken yalnız baĢına iftira suçunun mağduru hakkında kovuĢturma yapılmasına yer olmadığına karar verilmesi nedeniyle sanık hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanarak TCK‘nın 269/2 maddesi uyarınca dörtte üç oranında indirim yapılması suretiyle eksik ceza tayin edilmesi....‖ Yargıtay 4.C. D. 2007/3273-4977 E-K ve 28/05/2007 tarihli kararı

vazgeçme veya iftira ettiği fiili inkâr etme iftiradan dönme sayılmaz, iftira suçunda inkâr (iftira konusu fiilin inkârı), rücu olarak kabul edilemez.178

Burada belirtmek gerekir ki iftira suçunun manevi unsuru ile etkin piĢmanlık hükümlerinin birbirine karıĢtırmamak gerekir. Fiil anında suçun manevi unsuru varsa failin hareketinde sonra gerçekleĢtirdiği davranıĢların etkin piĢmanlık hallerinden birine uyup uymadığı irdelenmeli ve manevi unsurun geriye dönük olarak ortadan kalktığı gibi hukuka aykırı saptamalara yer verilmemelidir.179

Mukayeseli hukukta LihtenĢtayn CK‘ya göre; adli makamlarca suçun takibine baĢlanılmadan iftiradan dönülmesi halinde faile ceza verilmeyecektir. Avusturya CK‘ya göre; iftira suçunun faili, ilgili makamın Ģüphelisi hakkında takibata baĢlamadan öncede kendi özgür iradesi ile bir kamusal takibat tehlikesini ortadan kaldırırsa ceza verilmeyecektir. Ġsveç CK‘ya göre önemli bir zarar meydana gelmeden veya baĢka bir zarar tehlikesi doğmadan failin kendi özgür iradesi ile gerçeğe dönerse suç için öngörülen ceza hafifletilecek ve eğer fiilin iliĢkin olduğu suçun cezası altı aydan fazla olmayan hapis cezasını gerektiriyorsa faile ceza verilmeyecektir.180

b) KoĢulları

aa) SoruĢturma BaĢlamadan Önce Etkin PiĢmanlık

TCK‘nın 269. maddesinin birinci fıkrasında iftira suçunda soruĢturma baĢlamadan önce etkin piĢmanlık hali düzenlenmiĢtir, bu fıkraya göre iftirada bulunan kiĢi mağdur hakkındaki gerçekleĢtirmiĢ olduğu ihbar ve Ģikâyetinden daha doğru bir ifadeyle haksız yere bulunmuĢ olduğu isnatlardan mağdur hakkında soruĢturma baĢlamadan önce vazgeçerse hakkında cezadan beĢte dört oranında indirim yapılacaktır. SoruĢturma baĢlamadan önceki aĢama fail hakkındaki hem adli hem de idari soruĢturmayı kapsayacak Ģekilde düzenlenmiĢtir. CMK‘nun ikinci maddesine göre soruĢturma; kanuna göre yetkili mercilerce suç Ģüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin kabulüne kadar geçen evreyi ifade eder, bu tanımdan anlaĢılacağı üzere suç Ģüphesinin öğrenilmemesinden önce fail iftirasından vazgeçerse ve vazgeçtiğini de açık bir Ģekilde

178 YILDIRIM, Akif, Ġftira suçuna etki eden nedenler, Adalet Dergisi 37. S, Mayıs 2010, s.77. 179 ÜNVER, a.g.e., s.82.

belirtirse etkin piĢmanlık hükümlerinden yararlanacaktır.181

Yargıtay vermiĢ olduğu bir kararında; sanığın, izinsiz silah taĢıma suçu nedeniyle yakalanması üzerine, kardeĢi olan mağdurun kimlik bilgilerini bildirmesi eyleminde mağdur hakkında herhangi bir soruĢturma baĢlamadan önce gerçek kimliğini bildirerek iftiradan döndüğünün anlaĢılması karĢısında, TCK‘nın 269/1. maddesi gereğince cezadan 4/5 oranında indirim yapılması gerektiğinin gözetilmemesi, yasaya uygun olmadığına karar vermiĢtir.182

Failin adli soruĢturma baĢlamadan iftirasından dönmesi durumu 5271 Sayılı CMK ile 5237 Sayılı TCK nazara alındığında bir çeliĢki ortaya çıkmaktadır. Failin yetkili makamlara baĢvurması ile suç tamamlanacağından, soruĢturma evresi de suç Ģüphesiyle baĢlayacağından fail hiçbir vakit bu hükümden yararlanamayacaktır. Ancak TCK da kastedilen bu olmadığı açıktır. Burada savcılığın suç ile ilgili olarak doğrudan doğruya tanık dinlemek, ifade almak, bilirkiĢi dinlemek gibi iĢlem yapmasına kadarki evre kastedilmiĢtir.183

bb) KovuĢturma BaĢlamadan Etkin PiĢmanlık

Mağdur hakkında soruĢturma baĢladıktan sonra kovuĢturma baĢlamadan önce iftira edenin iftirasından dönmesi halinde fail hakkında etkin piĢmanlık hükümlerinin 269.maddenin ikinci fıkrasına göre dörtte üç indirim uygulanacaktır. CMK‘nın ikinci maddesinde kovuĢturma evresi iddianamenin kabulüyle baĢlayıp, hükmün kesinleĢmesine kadar geçen evreyi kapsamaktadır, dolayısıyla fail iddianame kabul edilmeden önce iftirasından vazgeçerse etkin piĢmanlık hükümlerinden faydalanabilecektir. Örnek verecek olursak mağdur hakkında Ģikâyette bulunup soruĢturma açılmasını sağlayıp daha sonra mağdurun olayı gerçekleĢtiren fail olmadığının açıklanması durumunda iftirada bulunan fail hakkında 269/2 maddesi uyarınca indirim yapılacaktır.184

181 ―...Mağdur hakkında herhangi bir soruĢturma yapılmadan iftiradan dönüldüğünün anlaĢılması karĢısında fail hakkında cezadan indirim yapılmaması...‖ Yargıtay 4.C.D. 2006/11766-16266 E-K ve 14/11/2006 tarihli kararı

182 Yargıtay 4.C. D. 2007/10884 E 2008/7055 K ve 16/04/2008 tarihli kararı 183 YILDIRIM, a.g.e., s.78.

184 ―...Diyarbakır Kadın Doğum Hastanesine baĢvuran 15 yaĢından küçük mağdure H.‘nin hamile olduğunun anlaĢılması üzerine baĢlatılan soruĢturma neticesinde mağdurenin alınan beyanında kendisini hamile bırakan kiĢinin teyzesinin oğlu olan Ģüpheli S. olduğu beyan edip Ģüpheli hakkında soruĢturma baĢlatılmasına sebep olup Ģüphelinin ifadesi alınmadan beyanından dönerek kendisini

cc) Hüküm Verilmeden Önce Etkin PiĢmanlık

TCK‘nın 296/3.a maddesinde iftiracının iftirasından mağdur hakkında hüküm verilmeden önce iftirasından vazgeçmesi durumunda cezasından üçte iki oranında indirim yapılacağı düzenlenmiĢtir, hüküm verilmeden önce tabiri; mağdurun iftiracının isnatlarına dayalı eylem nedeniyle yargılanmakta olduğu mahkemenin son kararından önceki aĢamayı ifade etmektedir, bu Ģekilde mağdur hakkında mahkemeden son karar verilmeden önce iftiracı iftirasından vazgeçerse hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanacaktır.185

dd) Hüküm Verildikten ve Ġnfaza BaĢlandıktan Sonra Etkin PiĢmanlık

Ġftiracının iftirasından mağdurun iftira nedeniyle yargılandıktan ve mahkûmiyet kararı ile cezalandırıldıktan sonra fakat mahkûmiyet kararının kesinleĢmesinden önce iftirasından vazgeçmesi halinde cezasından yarı oranında indirim yapılacaktır, bu etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulanması için mağdur hakkında iftira konusu eylem nedeniyle mahkûmiyet kararı verilmiĢ olması ve bu kararın infazına baĢlanmamıĢ olması gerekir. 186

Ġftiracının iftirasından mağdurun iftira nedeniyle mahkûm olduktan ve bu mahkûmiyetin infazına baĢlandıktan sonra iftirasından dönmesi durumunda cezasından üçte bir oranında indirim yapılacaktır, bu etkin piĢmanlık hükmünün uygulanabilmesi için iftira suçunun mağdurunun mahkûmiyet kararının kesinleĢmesi ve infazına

hamile bırakan baĢka bir Ģüpheli olduğu beyan etmiĢ olduğu olayda iftira suçunda etkin piĢmanlık koĢulları oluĢmuĢtur...‖Verilen örnek Siverek Cumhuriyet BaĢsavcılığınca yürütülmekte olan gerçek bir soruĢturmadan kiĢilerin ismi değiĢtirilerek verilmiĢtir.

185 ―... sanık mağdur hakkında mala zarar verme ve konut dokunulmazlığını bozma suçundan ihbar ve Ģikayette bulunduktan sonra mağdur hakkında kamu davası açılması üzerine yargılama aĢamasında iddialarından dönerek mağdurun suçsuzluğunu bildirmesi karĢısında açılan davanın sonucunun beklenmesi ve duruĢmadaki anlatımların mağduru suçtan kurtarmaya yönelik olup olmadığı üzerinde durularak evinin kapısının kırık olduğunun saptanması nedeniyle iddiaların bir bölümünün somut olarak gözetilmesi....‖ Yargıtay 4.C.D. 2007/907-3661 E-K ve 18/04/2007 tarihli kararı

186 EROL, Haydar, Türk Ceza Kanunu, C.3, s.4121. ―…BaĢkasının kimliğini vererek yapılan yargılama sonucu hüküm verildikten, ancak verilen hüküm kesinleĢmeden önce sanığın gerçek kimliğini adli makamlara bildirmiĢ olması karĢısında TCK‘nın 269/3-b maddesindeki etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulanmaması..‖ Yargıtay 4. C.D. nin 2009/13394-150980 E.K. ve 29/09/2009 tarihli kararı

baĢlanmıĢ olması gerekir, infaz tamamlanmıĢ ise kanaatimizce fail hakkında etkin piĢmanlık hükümleri uygulanamaz. Bu halde etkin piĢmanlık hükümlerinin uygulanması mahkemenin taktirine bırakılmıĢtır, bu bizce isabetlide olmuĢtur, mahkeme somut olayı değerlendirecek ve eğer iftira mağduru cezanın büyük bir bölümünü çekmiĢ ise cezasından indirim yapılmayacaktır.