Đstanbul Planlama Süreci

Đstanbul’un Osmanlı dönemindeki yapılanma ve imar faaliyetlerine büyük önem verilmiştir. Ancak imar ve planlama çalışmaları işgal yıllarında ve Cumhuriyet’in kurulmasından sonra 1932 yılına kadar ki dönemde duraklamıştır.

1932 yılına kadar kentin tümüne yönelik bir planlama söz konusu olmamış ve imar faaliyetleri istikamet çizgileri olarak kadastro memurları tarafından yapılmıştır. 1932’de kentin genel bir planlama ihtiyacı olduğu gerekçesiyle, Avrupa’dan üç şehirci uzman davet edilmiştir. Agache, Lambert ve Herman Elgötz Đstanbul’da bir müddet kalıp, planlama çalışmaları yapmış, bu çalışmalardan Elgötz’ün planı seçilmiş fakat uygulanamamıştır. 1936 yılında Đstanbul’a davet edilen Prof. Henry Prost 1937 yılının sonuna doğru çalışmalarını formüle etmişti. Şehri bir bütün olarak ele almadan planlamaya çalışan Prost, Tarihi Yarımada, Beyoğlu, Üsküdar ve Kadıköy için planlar düzenlenmişti. Sur dışında ise Rami ve Eyüp kısmının planlarını 1/2.000 ölçekli, tarihi çevreyi koruma amaçlı planlar olarak hazırlamıştır. Kadıköy, Üsküdar, Bostancı alanlarında 1/25.000 ve 1/5.000 ölçekli planlar hazırlayan Prost, Đstanbul’da imar ve kontrol konusunda da bir kanun tasarısı hazırlamıştır. Bu dönemde Đstanbul’un imarı mevcut tarihi kent merkezi etrafında ve her istikamette genişleyen tek merkezli büyüme modeline göre hazırlanan bölgesel nazım imar planları ile tarihi kent dokusunun yıkılıp, yenilenmesi şeklinde devam etmiştir.

1951’de hazırlanmış bulunan planların kent bünyesine uygunluğu ve ya yürürlükten kalkmasına karar vermek üzere Belediye Meclisince bir revizyon komisyonu oluşturulmıştur. Komisyon altı ay çalışmış ve hazırlanan rapor Bayındırlık Bakanlığı tarafından onaylanmıştır. Daha sonra bir müşavirler heyeti ile çalışmalara devam edilmiş Beyoğlu yakasının 1/5.000 ölçekli Nazım Đmar Planı düzenlenmiş ve tasdik edilerek yürürlüğe girmiştir.

1956 yılında Đstanbul Belediyesi Alman Şehirci Prof. Haus Hogg’u davet etmiştir. Hogg kentin tümü için bir yaklaşımda bulunmaya ve çalışmış öneri plan tasarımında yeni yerleşim alanlarını kuzey, kuzey-batı ve doğuda yeni satelitler şeklinde düşünmüştür. Ulaşım şebekesini, fiziki ayırımı olan sınırlarda ve merkezden ışınsal olarak gelişecek arterler üzerine düzenlenmiştir. Planda, Đstanbul için düşünülen nüfus 3.500.000’dir. Hogg’ un planının uygulamaya dönük bir boyutu o dönemde olmamıştır.

1955–1960 devresi; Belediye, Karayolları, Limanlar Dairesi ve daha sonra devreye giren Đmar Đskân Bakanlığı ile ortak çalışmalar sonucu proje ve uygulamaların yoğun olduğu hareketli bir dönem olmuştur. 1959 yılında Đstanbul Đmar ve Planlama Müdürlüğü ve bu müdürlükce üretilen çalışmaların denetim ve uyğulamaya dönüşmesinin sağlanması için bir idare heyeti oluşturulmuştur. Piccinato, bu heyetin danışmanı olarak görev yapmıştır. Kent Mücavir Sahalarıda kapsanarak ayrıntılı ve bütüne dönük araştırılmalar yapılmış ve 1960 senesinde 1/10.000 ölçekli bir Nazım Plan hazırlanmıştır. Piccinato, Đstanbul doğal ve tarihi hüriyetini yok edebilecek en büyük tehlikenin tek merkezli büyüme olduğunu ve bugüne kadar devam etmiş olan bu gelişimin değiştirilerek, ülkenin bütününe ve Marmara Hinterlandına yönelik doğrusal (lineer) biçimde planlanmasının gerektiğini savunmuş ve bu yönde bir nazım plan hazırlanmıştır. Bu plan Metropoliten Alan’ ın bütününü içeren ve Đmar Planları ölçeğine uygun geçerli bir haritanın bulunmaması nedeni ile onanmamıştır.

Sonraki yıllarda, tekrar Prof. Piccinato’nun danışmanlığında, Đl Nazım Planı eskizi hazırlanarak Devlet Planlama Teşkilatına sunulmak sureti ile bazı önemli açıklamalarla uygulamalara yön verilmiştir.

Elde edilen yeni verilere göre, 1971 ve 1973 yıllarında hazırlanan Nazım Planlar onanacak şekilde tamamlanmış olmakla beraber, 1973 yılında T.C. Hükümeti ve Dünya Bankası anlaşması ile Nazım Plan Bürosunda şehirsel gelişme projesi örgütlenmiş ve 4 yabancı firmanın danışmanlığında genel planlama ve ulaşım

arazi kullanış model çalışmaları yapılmış, onanmak üzere Bakanlığa sunulmuş ise de bu çalışmada da onanamamıştır.

Bütün bu planlama ve deneyimlerden yararlanarak Haziran 1979’ da başlatılan yeni bir çalışma programı içinde Planlama ve Đmar Müdürlüğü Yüksek kurulu üyelerinin de iştiraki ile Marmara Bölgesi gelişme şeması ve kentleşme politikaları çalışma dizisi ve Đstanbul Metropoliten Kent bütünü çalışmaları, aynı program içinde entegre edilerek 1/50.000 ölçekte Đstanbul Metropoliten Alan Planı, 1995 hedef yılına göre 1995 öncesi eylem planları ile birlikte hazırlanarak 29.7.1980 tarihinde Bakanlıkça onaylanmıştır.

1992 – 1994 Yılları arasında Belediye Nazım Đmar Bürosu tarafından hazırlanmış olan 2010 hedef yılına göre Đstanbul 1/50.000 Ölçekli Nazım Planı hazırlanmıştır. Bu plan kamuoyu ve ilgili kuruluşlardan ciddi şekilde tenkidler almış ve planın revize edilmesinin bir zaruret olduğu ortaya çıkınca, Belediye 1995 yılında Belediye Nazım Plan Bürosu tarafından Đstanbul 1/50000 Ölçekli Nazım Đmar Planını yapılmıştır (1/50000 Nazım Đmar Plan Raporu).

Đstanbul Metropolü, özellikle son 50 yıl içinde hızlı bir büyüme sürecine girmiş ve büyük oranda plansız ve denetimsiz yapılaşmalarla sağlıksız bir gelişme göstermiştir. Bunun üzerine 2005 yılında Đstanbul Đl Bütünü Çevre Planı’nın hazırlanması konusunda Çevre ve Orman Bakanlığı ile Đstanbul Büyükşehir Belediye Başkanlığı arasında 01.12.2004 tarihli bir protokol imzalanmış olup, 5216 sayılı Yasa’yla tüm Đstanbul Đl sınırlarını kapsamak üzere genişletilen Büyükşehir Belediye sınırlarının içerdiği 5.400 km²’lik alanda 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı’nın yapılması konusunda Đstanbul Büyükşehir Belediyesi yetkili kılınmıştır.

Gerek anılan Protokol uyarınca Đl Çevre Düzeni Planı’nın yapılmasını, gerekse söz konusu Plan’ın hükümleri ile tutarlılık ve bütünlük içerisinde 1/25.000 ölçekli Nazım Đmar Planı’nın hazırlanmasını gerçekleştirmek üzere; Planlama ve Đmar Daire Başkanlığına bağlı müdürlüklerce yapılan ihaleler, Belediye şirketlerinden BĐMTAŞ A.Ş. tarafından üstlenilmiş olup 300’den fazla akademisyen ve uzmandan oluşan ve

Đstanbul Metropoliten Planlama ve Kentsel Tasarım Merkezi (ĐMP) olarak adlandırılan bir çalışma grubu oluşturulmuştur. Plan anılan merkezde 15 ayrı sektör grubunun çalışmaları ve Belediyenin ilgili birim yetkililerinin de katkıları ile üretilmiştir.

Đstanbul Đl Çevre Düzeni Planı’nın hazırlık ve onay aşamaları yasal düzenlemelere uygun olarak yürütülmüştür. 22.02.2005 tarih ve 5302 sayılı Đl Özel Đdaresi Kanunu ve 03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanunu, Đl Çevre Düzeni Planı yapma yetkisini Valinin koordinasyonunda Đl Özel Đdareleri ve Belediyelere vermiştir. Ancak 01.07.2006 tarih ve 5538 sayılı Kanunla ise, Belediye sınırları il sınırı olan Büyükşehir Belediyelerinde Đl Çevre Düzeni Planı yapma yetkisinin sadece Büyükşehir Belediyeleri tarafından kullanılacağı hükmü getirilmiştir. Bu yasal çerçeve içinde Đstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi 1/100.000’lik Çevre Düzeni Planı’nı 14.07.2006 tarihli kararı ile kabul etmiş ve plan 22.08.2006 tarihinde Đstanbul Büyükşehir Belediye Başkanınca onaylanmıştır.

Kurumsal planların mevzuata girişi oldukça yakın bir geçmişe dayanmakta olup, 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu ve 5393 sayılı Belediye Kanunu’nda yer alan hükümlerde belediyeler için stratejik planlarını yapma ve bu planlarla uyumlu olarak performans esaslı bütçelerini hazırlama zorunluluğu getirilmiştir. Đstanbul’da yerinden yönetim kuruluşları olan Đstanbul Büyükşehir Belediyesi ve Đstanbul Đl Özel Đdaresi 2007– 2011 dönemi için stratejik planlarını hazırlamıştır. Đstanbul Büyükşehir Belediye Meclisi ve Đl Genel Meclisi’nde onaylanan planlarda; doğrudan mekânsal planlamayı etkileyen kararlar olduğu gibi, planlama sürecinin yönetimine ilişkin açılımlar, politika ve stratejiler de yer almaktadır. Her iki plan da kurumsal stratejik plan niteliğindedir.