İş üzerindeki etkileri

KKP sistemini kurmak ve uygulamak tek başına yeterli olmayıp işletmeler aynı zamanda sistemin örgüte, çalışanlarına ve çevresine olan etkilerini kontrol etmelidir. Farklı bir ifade ile; KKP sisteminin işletmenin hem iç çevresi hem de dış çevresi üzerindeki etkilerinin ölçülmesi gerekmektedir.

Venkatesh ve Davis (2000:186), literatürde genişletilmiş teknoloji kabul modeli (GTKM) veya teknoloji kabul modeli 2 (TKM2) olarak adlandırılan, geliştirdikleri modelde; KKP sistemlerinin, işletme çalışanlarının işleri üzerinde olumlu etkiye sahip olduğunu ileri sürmektedir. Benzer şekilde, Karimi ve arkadaşları da (2007a:221-222; 2007b:101-102); KKP sistemleri ile çalışanların işlerinde etkililiklerini ve esnekliklerini artırdığını ve değişen şart ve koşullara sistem sayesinde daha rahat adapte olabildiklerini belirtmektedir.

Türkçeye “Kaynak Temelli Görüş” (KTG) şeklinde çevrilen “Resource Based View” (RBV) yaklaşımına göre; bilgi teknolojilerinin (BT) işletmede ürettiği değeri ölçme ve kontrol etmede, işletmede gerçekleştirilen işlemler bir çerçeve sunar. Aynı zamanda bu çerçeve, işletme yeteneklerinin ortaya konmasında ve somut hale getirilmesinde de önemli bir araçtır (Karimi ve diğ., 2007a:229; Helfat & Peteraf, 2003; Vade & Hulland, 2004).

Türkçeye “İşlem Temelli Görüş” (İTG) şeklinde çevrilen “Process Based View” (PBV) yaklaşımı; çeşitli formüller yardımı ile iş etkinliği, etkililiği ve esnekliği gibi göstergelerin hesaplanarak, işletme çıktılarının tespiti neticesinde, bilgi teknolojileri (BT) yatırımlarının işlevsel ve operasyonel seviyede meydana getirdiği birinci derecede etkilerin tartışılmasına dayalı bir yaklaşımdır (Barua, Kriebel, & Mukhopadhyay, 1995; Grant, 1991; Karimi ve diğ., 2007a:229; Mooney, Gurbaxani, & Kraemer, 1996).

99

“Etkinlik” ve “etkililik” kavramı, özellikle birbirine çok karıştırılan kavramlardır. Etkinlik; mevcut işletme kaynaklarından işletmenin istifade etmede ne kadar yarar sağladığının ve böylelikle örgütsel performansı ne derecede desteklediğinin ifadesidir. Başka bir deyişle, faydalı çıktı elde etmek için işletme kaynaklarının ne kadar etkin kullanıldığının ölçüsüdür. Etkililik ise; örgütte karşılaşılan sorunların üstesinden gelme seviyesi veya önceden belirlenmiş amaçlara ulaşabilme seviyesidir. Farklı bir ifadeyle; ulaşılması hedeflenen amaca nispeten, ulaşılabilen sonuç olarakta ifade edilmektedir (Tutar, 2013:227).

Bilgi teknolojilerinin (BT), işletmelerin operasyonları üzerindeki etkileri ise; otomasyon üzerindeki etkiler, bilgi üzerindeki etkiler ve dönüşüm üzerindeki etkiler olmak üzere üç boyutta incelenmektedir (Mooney ve diğ., 1996; Karimi ve diğ., 2007b:108). İşletme yöneticilerine göre; bilgi teknolojilerinin (BT) iş üzerindeki bu etkileri sayesinde maliyetler ve atıl zaman azalmakta, üretkenlik, kalite ve müşteri hizmetlerindeki faydalar ise artmaktadır (Shang & Seddon, 2002:271-299).

4.3.1.1 Üretkenlik üzerindeki etkileri

Bir KKP sisteminin etkilerini tam anlamıyla değerlendirebilmek, sistem kullanımından kaynaklı oluşan doğrudan ve dolaylı faydaların çokluğu ve bu faydaların tanımlanma zorluğu ve karmaşıklığı nedeniyle oldukça güçtür (Eid & Abbas, 2017:531). Fakat, işletmeler ve araştırmacılar bu faydaların neler olduğunu optimum seviyede belirleyebilmek için çalışmalarına devam etmektedirler.

Mevcut araştırmalar, Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) sistemlerinin işletme çalışanlarının işleri üzerinde olumlu etkiye sahip olup özellikle üretkenliklerini artırdığını ileri sürmektedir. Banker ve arkadaşlarının (2006) Dinamik Yetenek Teorisine yaslanmış olarak Amerika’ da faaliyet gösteren fabrikalarda yaptıkları araştırma, üretim yeteneğinin aracılık (moderatör) etkisinin, KKP sistemlerinin üretim verimliliğinde, ürün kalitesinde ve üretilen malların pazarlanma süreleri üzerinde ciddi bir etkiye sahip olduğunu göstermektedir. Aral, Brynjolfsson ve Wu (2006) tarafından KKP uygulayan 623 firma üzerinde yapılan araştırma, KKP sisteminin uygulanması sayesinde verimlilik, stok devir hızı ve kaynakların kullanımında iyileşmeler yaşandığını göstermektedir.

Firmaların pek çoğunun özellikle üretim işletmelerinin küreselleşmenin artması ve yoğun rekabet sebebiyle maliyetlerde tasarruf sağlamak, üretimi ve ürün kalitesini geliştirerek kazançlarını yükseltmek için KKP sistemlerine geçiş yaptığı görülmektedir. Bunun başlıca sebebi, KKP sistemlerinin uygulama sonrası aşamada

100

işletmenin üretkenlik performansı üzerinde oldukça etkin olmasıdır (Ali ve Miller, 2017:671).

Umble ve arkadaşları (2003:244), KKP sisteminden elde edilen faydaları, elde edilen veya ulaşılan faydalar olarak tanımlamakta ve faydaların başarı ölçütü olarak üretimde artış, etkin zaman yönetimi, planlama ve liste döngü zamanlarında azalma, hammadde stok seviyelerinde azalma vb. gibi üretimle ile ilgili faktörleri ortaya koymaktadırlar.

Venkatesh ve Davis’e (2000:199) göre; kullanıcıların ihtiyaçlarına cevap verebilen sistemler sayesinde işletme çalışanlarının performansı, işteki etkinliği ve üretkenliği artmaktadır. Böylelikle, kullanıcı işi üzerinde olumlu etkiye sahip olduğunu düşündüğü sistemi sahiplenme ve kullanma konusunda daha istekli olmaktadır.

4.3.1.2 Etkililik üzerindeki etkileri

Bilgi teknolojileri (BT), işletmelerin operasyonel ve işlevsel anlamda etkinlik ve etkililiklerini artırmaktadır. Artan operasyonel etkililik ve esneklik; karın, kazanç değerinin ve rekabet üstünlüğünün artmasını sağlamaktadır (Karimi ve diğ., 2007a:229; Melville, Kraemer, & Gurbaxani, 2004; Tang & Tikoo, 1999).

Mandal ve Gunasekeran (2003), uygulama sonrasında KKP sisteminin etkililiğini ölçmek için uygulama sonrası stratejiler ve sürekli olarak sistem uygulama performansını izlemeye imkân veren bir geri bildirim sistemi önermektedirler (Ali & Miller, 2017:679). Chou ve Chang’ın (2008) 10 farklı endüstri alanında çalışan 106 kişi ile yaptığı araştırmaya göre; sistemin gerek kişiselleştirmeye açıklığı gerekse örgütsel mekanizmalar ile uyumu, işbirliği ve görev verimliliği gibi ara faydaları geliştirmekte ve genel faydaları etkilemektedir.

Bu açıklamalardan anlaşılacağı üzere; istisnalar haricinde Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) sistemleri de bir bilgi teknoloji (BT) yatırımı olarak; işletmelerin operasyonel ve fonksiyonel etkililiklerini, bilgiye erişim seviyelerini, işletme birimleri arasında veri bütünleşmesini ve işin gereklerini yerine getirme becerisini artıracak ve işletmenin işlemlerine değer katacak sistemlerdir.

4.3.1.3 Esneklik üzerindeki etkileri

Operasyonel seviyede, bilgi teknolojileri (BT) değeri ve etkileri üç boyutta incelenmektedir. Bunlar; otomasyon üzerindeki etkiler, bilgi üzerindeki etkiler ve dönüşümsel etkilerdir (Mooney ve diğ., 1996; Karimi ve diğ., 2007b:108).

101

 BT’nin otomasyon üzerindeki etkileri; stok ve iş gücü maliyetlerini azaltarak, üretim hacmini ve güvenilirliği artırarak işlerde etkililiğin artmasına sebep olmaktadır (Banker & Kauffman, 1988; Karimi ve diğ., 2007b:108).

 BT’nin bilgi üzerindeki etkileri; kaynakların kullanım oranını artırarak, sorunlara yanıt vermeyi ve çözüm bulmayı hızlandırarak, kaliteyi geliştirerek ve israfı azaltarak işlerde etkinliğin artmasına yol açmaktadır (Karimi ve diğ., 2007b:108: Porter & Millar, 1985).

 BT’nin dönüşüm üzerindeki etkileri; ürün - hizmet inovasyonunu mümkün kılarak, atıl zamanı azaltarak ve müşteri hizmetlerini geliştirerek işlemlerde esnekliği artırmaktadır (Barua, Kriebel, & Mukhopadhyay, 1995; Karimi, Somers, & Gupta, 2001; Karimi ve diğ., 2007a:229; Mukhopadhyay, Kekre, & Kalathur, 1995).

Bilgi teknolojilerinin (BT) dönüşümsel etkileri ürün ve hizmetler üzerinde yenilikler yapmayı mümkün kılarak, atıl zamanları azaltarak ve müşteri ilişkilerini geliştirerek işletmelerin işlemleri üzerinde esneklik meydana getirmektedir (Barua ve diğ., 1995; Karimi ve diğ., 2001; Karimi ve diğ., 2007a:229; Mukhopadhyay ve diğ., 1995). Özetle KKP sistemleri uygulayan işletmelerin süreçleri ve operasyonları esneklik ve etkinlik kazanmaktadır. Bu kazanç ise KKP sistemi uygulayan işletmeleri rakiplerine göre daha avantajlı hale getirmektedir.

Shang ve Seddon’a (2002:279) göre; Kurumsal Kaynak Planlama (KKP) sistemlerinin faydaları boyutlara ayrılsa da, bu faydalar aynı zamanda iç içe geçmiş durumdadır. Operasyonel faydalar, yönetim etkililiğinin artmasıyla meydana gelirken, stratejik faydalar işlem etkililiğine dayanmaktadır. Alt yapısal faydalar ise işletmenin esnekliği, maliyet azaltımı ve yeteneklerin artmasına yol açmaktadır. Yani örgütsel faydalar, yönetsel faydalara paralel olarak ortaya çıkmaktadır.