Üretim Faktörleri

1.3.1. Üretim Kavramı

Üretim farklı şekillerde tanımlanabilir. İnsan ihtiyaçlarını karşılamak üzere üretim faktörlerinin uygun bir ortamda bir araya getirilerek mal ve hizmetlere dönüştürülmesine üretim denir.

Üretim “girdilerin (üretim faktörlerinin) çıktılara (mal ve hizmetlere) dönüştürülmesi”

şeklinde de tanımlanabilir.

Üretimi “insan ihtiyaçlarını gideren mal ve hizmetleri elde etmek amacıyla yapılan her türlü çaba veya faaliyet” olarak da tanımlamak mümkündür (Bovee, Thill,2008).

Ancak son yıllarda mevcut bir ürünün faydasının arttırılması da üretim olarak ifade edilmektedir. “Bir malın insanın ihtiyacını karşılama özelliği” olarak tanımlanabilecek olan fayda, şu şekillerde arttırılabilir.

• Şekil (biçim) faydası: Bir malın fiziki veya kimyasal özelliklerinin değiştirilmesidir. Örneğin: Kumaştan elbise, sütten peynir üretilmesi.

• Yer faydası: Malların üretildiği yerlerden ihtiyaçlarını karşılamak üzere tüketicilerin bulunduğu yerlere ulaştırılması. Örneğin; Diyarbakır’da üretilen karpuzun Türkiye’nin dört bir tarafındaki tüketicilere ulaştırılması.

• Zaman faydası: Malların tüketicilerin her istediği zaman bulabilmeleri için stoklanarak piyasaya sunulması. Örneğin; limonun kış aylarında üretilip depolarda bekletilerek her zaman piyasada bulunmasının sağlanmasıdır.

• Mülkiyet faydası: Tüketicilerin sahip olmak istedikleri malların satış yoluyla el değiştirerek üretici-satıcıdan tüketiciye mülkiyetinin(sahipliğinin) geçmesi. Örneğin; galeride satılmakta olan arabanın mülkiyetinin parasını ödeyen müşteriye geçmesi.

1.3.2. Üretim Faktörleri

Mal ve hizmetleri ortaya çıkarabilmek, üretebilmek için birtakım unsurların varlığı ve birleştirilmesi gerekir. Örneğin buğdayı üretmek için arazi, araziyi ekmek-ekini biçmek ve kaldırmak için traktör, traktörü kullanmak için ise insan gerekir (Krugman, Wells, 2004).

Buğday üretiminde olduğu gibi üretimde kullanılmak üzere ihtiyaç duyulan unsurlara da üretim faktörleri denir. Üretim faktörleri uzun yıllar literatürde emek, sermaye, doğal kaynaklar ve müteşebbis olarak yer almıştır. Ancak son yıllarda bu faktörlere teknoloji de katılmış böylece üretim faktörleri beşe çıkmıştır.

Her üretim faktörü; üretime katılarak bir malın üretilmesinde katkı sağlarken bu katkısı ölçüsünde üretimden bir gelir elde eder.

14

1.3.2.1 Doğal Kaynaklar

Bir ülkenin sahip olduğu her türlü yer altı ve yer üstü kaynak, doğal kaynaklar olarak ifade edilir. Buna göre bir ülkenin toprağı, akarsuları, denizleri, ormanları, madenleri ve mineralleri her türlü yer altı ve üstü değerleri doğal kaynakları olarak tanımlanmaktadır.

Bir ülkenin sahip olduğu doğal kaynakların varlığı o ülkenin dünya genelinde ekonomik güç olarak değerlendirilmelerinde de dikkate alınan önemli bir ölçüttür. Örneğin ABD, sadece sanayisi ile değil sahip olduğu zengin doğal kaynakları ile de süper güç olarak değerlendirilebilir. Doğal kaynakların üretimden elde ettiği gelire rant (kâr) denilmektedir.

1.3.2.2. Emek (İş Gücü)

İnsanların bedensel (fiziksel) veya zihinsel (düşünsel) olarak bir işte gösterdiği çabasına emek (iş gücü) denir. Bir inşat işçisinin çalışması bedensel emeğe; bir bilgisayar operatörünün çalışması ise zihinsel emeğe örnek verilebilir.

Emek faktörünü kalitesine göre, vasıflı ve vasıfsız emek olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür. Vasıflı emek, bir öğrenim sonucu özel bir bilgi ve beceriye sahip olarak karışık ve dikkat isteyen işleri yapanlar için tanımlanır. Örneğin öğretim üyeleri, bilgisayar programcıları, mühendisler. Vasıfsız emek ise, fazla bilgi sahibi olmayan, kendini yetiştirmemiş, basit işlerde çalışanlar için tanımlanmaktadır. Örneğin çoban, temizlik işçisi.

Genellikle, gelişmiş ülkeler vasıflı iş gücüne, gelişmemiş ülkeler ise vasıfsız iş gücüne daha fazla sahiptirler (Küçükoğlu, 2009). Emeğin üretimden elde ettiği gelire ücret denir.

1.3.2.3. Sermaye

Sermayenin çeşitli tanımları bulunmaktadır. Ekonomik açıdan sermaye “üretilmiş üretim araçları” şeklinde tanımlanabilir. Buna göre, emeğin verimliliğini yükseltmede kullanılan her türlü araç, gereç ve makineler bu anlamda ekonomik sermaye malı sayılır (Şimşek, Çelik,2008).

İşletmecilik açısından sermaye ise “ Üretimde kullanılan her türlü maddi ve maddi olmayan değerlerdir.”

Buna göre maddi değerler: Nakit, alacaklar, doğal kaynaklar, binalar, ham maddeler, yarı mamuller, araçlar, makineler birer maddi sermayedir.

Maddi olmayan sermaye ise imtiyaz, patent, lisans, marka, know how (teknik bilgi) gibi değerlerdir.

İmtiyaz: Bir malın üretimi ya da satışında bazı hak ve ayrıcalıkların kişi veya kuruluşlara tanınmasıdır.

Patent: Bir kişinin bulduğu bir icadın o kişiye ait olduğunu ve başkaları tarafından izinsiz kullanılamayacağını gösteren tescil edilmiş bir hak olarak tanımlanabilir.

15 Lisans: Bir işin yapılması için devlet tarafından verilen bir izin, ruhsat şeklinde tanımlanabilir.

Marka: Ticaret sicilinde tescil edilmiş ve bir işletmenin ürettiği ürününü başka ürünlerden ayırt etmeye ve tanınmasına yarayan bir sembol, işaret ya da kelimedir.

Know how (Teknik bilgi): Bir gizli bilgi, formül veya teknik yöntemin kullanım bilgisi olarak tanımlanabilir.

Sermayenin de üretime katılması sonucunda elde ettiği bir gelir vardır. Bu gelire faiz denir.

1.3.2.4. Girişimci (Müteşebbis)

Girişimci (Müteşebbis), “Kâr sağlamak amacıyla işletmeyi kuran ve genellikle harekete geçiren kişidir.” (Mucuk, 2005).

Başka bir tanımda ise girişimci; “İşletmeyi kuran, mal veya hizmet üretimi ve/veya pazarlanması için üretim faktörlerini bir araya getirip birleştiren, kâr amacı güden ve risklere katlanan kişi.” olarak ifade edilmektedir (Drucker,2007).

Girişimci; diğer üretim faktörlerini bir araya getiren ve hangi mal ve hizmetin üretileceğini belirleyen, zarar etme gibi her türlü riski üstlenen ve yatırım kararı alan kişidir.

Girişimci; toplumu iyi tanıyan, geleceği bugünden öngörebilen, cesur, sorumluluk alabilen, insanları yönlendirebilen, kararlı, yeniliklere açık yaratıcı gibi özeliklere sahip bir kişidir.

Girişimci, yaptığı girişimin sonucunda gelir olarak kâr elde eder.

1.3.2.5. Diğer Üretim Faktörleri

Literatürde başlangıçta emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimci (müteşebbis) olarak anılan üretim faktörleri arasına son yıllarda teknoloji de katılmıştır.

Teknoloji, “işletmenin sadece üretim işlevinde uygulanan bir yöntem veya kısaca üretim yöntemi değil, işletmenin tüm işlevlerinde karşılaşılan sorunların çözümüne yönelik, tüm yöntemler ile birlikte kullanılan donanımlar ve yazılımlar bütünüdür.” (Volberda,1997).

Teknoloji kısaca “mal veya hizmetleri üretmek için kullanılan her türlü yöntem”

olarak tanımlanabilir.

Ancak teknoloji daha kapsamlı şekilde “mal ve hizmetlerin tasarımı, geliştirilmesi, üretimi, pazarlanması gibi işlevlerini gerçekleştirilmesinde kullanılan her türlü teknik bilgi, tecrübe ve yöntemin tümü” olarak tanımlanabilir.

Bu bağlamda üretimde bilimin diğer üretim faktörleri arasındaki yerine de işaret etmek gerekir. Değişen tüketici zevk ve tercihlerine yanıt verebilmek ve yeni ürünler üretebilmek için işletmelerin bilimsel anlamda araştırma geliştirmeye (Ar-Ge) önem vermeleri, bilimsel gelişmeleri takip edip uygulamaları gerekir.

16

Uygulamalar

1) Alan ile ilgili yazılmış eserlerden tavsiye edilen okuma kitapları; Eğilmez, Mahfi; Mikro-Ekonomi: Güncel Örneklerle, İstanbul, Remzi Kitabevi, 2015.

17

Uygulama Soruları

1) Ekonominin temel konusu olan kıtlık hakkındaki düşünceleriniz nelerdir?

2) Ekonomide karar alıcılar kimlerdir? Örnekleriyle belirtiniz.

18

Bu Bölümde Ne Öğrendik Özeti

İhtiyaç ve üretim başlıklı bu bölümde ihtiyaç olgusu ile ne ifade edilmek istendiği üzerinde durulduktan sonra Maslow’un meşhur İhtiyaçlar Hiyerarşisi’ne değinilmiştir. Bu temel bilgiler ışığında mal ve hizmetler kavramları ortaya konmuş ve üretim olgusuna geçilmiştir. Bu çerçevede geçmişten günümüze işletme ve iktisat anabilim dallarının temel konularını oluşturan üretim faktörleri kısaca anlatılmıştır. Bu noktada sadece geleneksel üretim faktörlerinden değil; model üretim faktörlerinden de bahsedilmiştir.

19

Bölüm Soruları

1) İhtiyacın tanımını yaptıktan sonra Maslow’un İhtiyaçlar Hiyerarşisi hakkında bilgi veriniz.

2) Mal ve hizmetleri birbirinden ayıran özellikler nelerdir?

3) Üretim faktörleri nelerdir?

4) Üretim faktörlerinin gelirleri hakkında bilgi veriniz.

20