Üreticilerin Risk Kaynaklarına Yönelik Algıları

Üreticilerin risk kaynaklarına yönelik algıları işletmeler ortalaması ve üreticilerin göreceli risk karşıtlıklarına göre beşli likert ölçeğine göre hazırlanan bir ölçek kullanılarak incelenmiştir. Üreticilerin risk kaynaklarına ilişkin algılarının incelenmesinde kullanılan ölçeğin Cronbach's Alpha değeri 0,808 olarak bulunmuştur. Konu hakkında daha önce yapılmış araştırma sonuçları, bölge şartları ve uzman kişilerle yapılan ön görüşmeler ile 27 adet risk kaynağı belirlenmiş ve üreticilerden, bu risk kaynaklarını önem derecelerine göre puanlamaları (1: hiç önemli değil, … 5: oldukça önemli) istenmiştir. Üreticilerin her bir risk kaynağına verdiği cevapların ortalamaları ve standart sapmaları Çizelge 4.13’te işletmeler ortalaması ve risk karşıtlıklarına göre ayrı ayrı verilmiştir. Çizelge 4.13 incelendiğinde işletmeler ortalaması ve risk karşıtlıklarına göre, üreticilerin risk kaynaklarına verdikleri önem derecesinde ve en önemli ilk beş risk kaynağında çok ufak değişimler olmaktadır.

İşletmeler ortalamasında en önemli ilk beş risk kaynağı süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik (4,90), süt fiyatlarındaki değişkenlik (4,79), üretim hastalıkları (4,72), veteriner ilaçları ve diğer veterinerlik hizmetlerinin yanlış kullanımı (4,59) ve epidemik hayvan hastalıkları (4,57); yüksek derecede risk karşıtı olan işletmelerde süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik (5,00), süt fiyatlarındaki değişkenlik (4,89), üretim hastalıkları (4,81), veteriner ilaçları ve diğer veterinerlik hizmetlerinin yanlış kullanımı (4,59) ve hükümetin süt sığırcılığına yönelik destekleme politikalarındaki değişimler (4,59); orta derecede risk karşıtı olan işletmelerde süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik (4,90), süt fiyatlarındaki değişkenlik (4,87), veteriner ilaçları ve diğer veterinerlik hizmetlerinin yanlış kullanımı (4,71), hükümetin süt sığırcılığına yönelik destekleme politikalarındaki değişimler (4,71) ve üretim hastalıkları (4,65); düşük derecede risk karşıtı olan işletmelerde süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik (4,82), süt fiyatlarındaki değişkenlik (4,66), üretim hastalıkları (4,71), epidemik hayvan hastalıkları (4,66) ve epidemik olmayan hayvan hastalıkları (4,61) şeklinde sıralanmaktadır (Çizelge 4.13).

Araştırmada Adana İlinde süt sığırcılığını etkileyen en önemli ilk üç risk kaynağı süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik, süt fiyatlarındaki değişkenlik ve üretim hastalıkları olarak belirlenmiştir. Gabreegziabber ve Tadesse (2014) araştırmalarında süt sığırlarının yetersiz beslenmesi nedeniyle düşük verim, yetersiz tarımsal gelir ve hükümet desteklerinin yetersizliğini en önemli ilk üç risk yönetim stratejisi olarak belirlemişlerdir. Adana İlinde de süt sığırlarının yeterli beslenememesi nedeniyle düşük verim alınması (4,07) ve hükümet desteklerindeki değişim (4,49) önemli birer risk unsuru olarak belirlenmiş ancak sıralamada en önemli ilk üç risk kaynağı arasına girmemiştir. Çin’de yapılan bir başka araştırma da, benzer sonuçlar bulunmuş, en önemli ilk üç risk kaynağı süt fiyatları, mısır fiyatları (araştırma bölgesinde süt sığırcılığında kullanılan en önemli yem maddesi) ve epidemik olmayan hayvan hastalıkları olarak tespit edilmiştir (Zhou ve ark., 2012). Antalya İlinde 2006 ve 2009 yıllarında yapılan iki ayrı araştırmada süt sığırcılığını etkileyen en önemli risk kaynakları süt fiyatları, aile üyelerinin sağlık durumu ve hijyen eksikliği olarak belirlenmiştir (Akcaoz ve ark., 2009a; Kızılay, 2006). Flaten ve ark. (2005) Norveç’te yürüttükleri araştırmalarında hükümetin destekleme politikalarındaki değişme, vergi politikalarındaki değişim ve süt fiyatlarını en önemli risk kaynakları olarak tespit etmişlerdir. Farklı gelişmişlik düzeylerine sahip ülkelerde yapılan araştırmalar ve mevcut araştırma bulguları dikkate alındığında; üreticilerin süt ve süt yemi fiyatlarını en önemli risk unsurlarından biri olarak algıladıkları görülmektedir.

Etiyopya ve Çin gibi gelişmekte olan ülkelerde süt hayvanlarının yeterli beslenememesi nedeniyle düşük verim alınması ve yem (mısır) fiyatları önemli risk unsurları arasında görülmektedir. Türkiye’de ise süt ve süt yemi fiyatlarının yanı sıra, süt işletmeleri büyük ölçüde aile işgücünün değerlendirilmesine dayandığından aile üyelerinin sağlık durumları işgücü kaybına sebep olacağı için önemli bir risk unsuru olarak görülmektedir. Norveç’te ise süt fiyatlarının yanı sıra hükümet politikaları (destekleme ve vergi politikaları) önemli risk unsurları olarak görülmektedir.

Üreticilerin risk kaynaklarına ilişkin algıları faktör analizi ile de değerlendirilmiştir. Araştırmada yapılan faktör analizi sonuçlarına göre KMO örneklem yeterlik ölçüsü 0,732 ve Bartlett Küresellik Testi sonucu p < 0,001 olarak bulunmuştur. Elde edilen bu sonuçlar ölçeğin faktör analizi için uygun olduğunu

göstermektedir. Faktör analizi sonucunda ölçeğin toplam varyansın % 70,24’ünü açıklayan sekiz faktörden oluştuğu tespit edilmiştir (Çizelge 4 14.).

Faktör 1 toplam varyansın % 20,31’ini açıklamaktadır. Atık yönetimi (0,780), işgücü maliyetleri (0,751), teknik bilgi eksikliği (0,748) ve faiz oranlarındaki değişkenlik (0,723) değişkenleri ile pozitif yönde ilişkili olan faktör “teknoloji ve maliyet riskleri” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 2 toplam varyansın % 13,07’sini açıklamaktadır. Hırsızlık (0,750), üretilen sütün pazarlanamama ihtimali (0,744), epidemik olmayan hayvan hastalıkları (0,613), Hayvan zararlıları (0,581), epidemik hayvan hastalıkları (0,579), süt sığırlarının ölme ihtimali (0,546) ve üretim hastalıkları (0,451) değişkenleri ile pozitif yönde ilişkili olan faktör, kapsadığı risk kaynakları dikkate alınarak “üretim ve pazarlama riskleri” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 3 toplam varyansın % 9,62’sini açıklamakta ve hükümetin hayvan sağlığı ve refahı konusundaki politikalarındaki değişimler (0,775), hükümetin süt sığırcılığına yönelik destekleme politikalarındaki değişimler (0,742), Türkiye'nin genel ekonomik durumundaki değişimler (0,615) ve tüketici tercihlerinin değişimi (0,497) değişkenleri ile pozitif yönde ilişkilidir. İlişkili olduğu risk kaynakları dikkate alındığında faktör “politik ve ekonomik riskler” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 4 toplam varyansın % 8,04’ünü açıklamaktadır. Faktör, işletmede hayvan bakıcısının hastalık, yaralanma vb gibi durumlar nedeniyle iş görememesi (0,761), veteriner ilaçları ve diğer veterinerlik hizmetlerinin yanlış kullanımı (0,755) ve aile üyeleri arasındaki ilişkiler (0,746) değişkeleri ile pozitif yönde ilişkilidir.

İlişkili olduğu risk kaynakları dikkate alındığında, faktör “veterinerlik hizmetleri ve insan kaynakları riskleri” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 5 toplam varyansın % 5,55’ini açıklamaktadır. Faktör süt fiyatlarındaki değişkenlik (0,837), et fiyatlarındaki değişkenlik (0,784), süt yemi fiyatlarındaki değişkenlik (0,595) değişkeleri ile pozitif yönde ilişkilidir. İlişkili olduğu risk kaynakları dikkate alındığında faktör, “fiyat riski” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 6 toplam varyansın % 5,46’sını açıklamakta ve arazi değerlerindeki değişim (0,844) ve hayvan ve varlık sigortası eksiklikleri (0,648) değişkenleri ile

pozitif yönde ilişkilidir. İlişkili olduğu risk kaynakları dikkate alındığında faktör,

“arazi değeri ve sigorta riskleri” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 7 toplam varyansın % 4,18’ini açıklamaktadır. Gerektiği zaman ve miktarda kredi temin edememek (0,769) ve borçluluk durumu ve borçları geri ödeyememek (0,498) değişkenleri ile pozitif yönde ilişkili olan faktör “finansman riskleri” olarak adlandırılmıştır.

Faktör 8 toplam varyansın % 4,02’sini açıklamakta ve kapasite düşüklüğü nedeniyle modern teknolojileri kullanamama (0,733), süt sığırlarının yeterli beslenememesi nedeniyle düşük verim (0,519) değişkenleri ile pozitif yönde ilişkilidir. İlişkili olduğu risk kaynakları dikkate alındığında faktör, “kapasite düşüklüğü ve yetersiz beslenme riskleri” olarak adlandırılmıştır.