Örnek Seçiminde Kullanılan Yöntem

Araştırma alanı olarak, Türkiye zeytin üretiminin %19.50’sini (2006-2007 yılları ortalamasına göre) sağlayan Doğu Akdeniz Bölgesi seçilmiştir (TÜİK, 2011a). TÜİK tarafından yapılan sınıflandırmaya göre, Doğu Akdeniz Bölgesi; Hatay, Adana, Osmaniye, Mersin ve Kahramanmaraş illerini kapsamaktadır. Örnek kapsamına alınacak illerin ve ilçelerin seçimi, ağaç sayıları ve üretim miktarları dikkate alınarak “Gayeli Örnekleme Yöntemi” ile yapılmıştır. Bu şekilde, 2006-2007 yılları ortalamasına göre, Doğu Akdeniz Bölgesi zeytin ağaç varlığının %95.23’ünü, zeytin üretiminin ise

%97.47’sini sağlayan Hatay, Mersin, Osmaniye ve Adana illeri araştırma kapsamına alınmıştır.

Kahramanmaraş’ın payı ihmal edilebilecek düzeyde olduğundan araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.

Örnek kapsamına alınacak ilçeler, il üretimine katkılarının yanı sıra İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri yetkililerinin görüşleri dikkate alınarak, üretim ve pazarlama açısından illeri temsil edecek şekilde seçilmiştir. Bu yöntemle, Hatay’da zeytin üretiminin %56.29’unu oluşturan Merkez, Altınözü ve İskenderun ilçeleri; Mersin’de üretimin %50.15’ini sağlayan Mut ve Tarsus ilçeleri; Adana’da üretimin %52.13’ünü sağlayan Ceyhan ve Yüreğir ilçeleri örneğe dahil edilmiştir. Osmaniye’de ise Merkez ilçe üretimin %45.28’ini sağladığından, sadece bu ilçenin seçilmesi yeterli görülmüştür. Bu şekilde, 4 ilden toplam 8 ilçe örneğe dahil edilmiştir. Köylerin seçiminde ise Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) verilerinden faydalanılarak seçilen ilçelerde, zeytin dikim alanlarının yoğun olduğu 18 köy

tespit edilmiş ve seçilen köylerde bulunan zeytin üreticilerinin listesi çalışmanın çerçeve listesini oluşturmuştur. Çerçeve listeye “Tabakalı Örnekleme Yöntemi” uygulanarak anket yapılacak üretici sayısı aşağıda belirtilen formül yardımıyla hesaplanmıştır (Çiçek ve Erkan, 1996).

Formülde;

n; örnek hacmi,

Nh; h. tabakanın birim sayısı, Sh; ; h. tabakanın standart sapması, N; toplam işletme sayısını,

D; d/Z’yi,

d; ortalamadan sapmayı,

Z; t-dağılım Tablosinde %95 güven düzeyine ait t değerini ifade etmektedir.

Buna göre, belirlenen 18 köyde, %95 güven aralığı ve ortalamadan %5 sapma ile örnek işletme sayısı 130 olarak bulunmuştur. Elde edilen örnek hacmi, tabakalara oransal olarak dağıtılmıştır. Örnek işletmelerin tabakalara dağıtımına ilişkin bilgiler Tablo 3.1’de verilmektedir.

Tablo 3.1. Örnek İşletmelerin Zeytin Dikim Alanı Genişlik Gruplarına Göre Dağılımı Sınıf

Sınırları (da)

Frekans

(Nh) Ortalama Standart

Sapma (Sh) nh*sh Varyans

(sh2) nh*sh² Örnek Sayısı (ni)

1-10 641 6.30 2.73 1,747.57 7.43 4,764.43 48

11-30 729 18.66 5.64 4,111.96 31.82 23,193.76 55

31-60 350 52.22 18.18 6,363.00 330.51 115,679.34 27

Toplam 1720 22.83 26.55 12,222.54 369.76 143,637.54 130

Anketlerin, ilçelere dağılımı zeytin üretim miktarındaki, köylere dağılımı ise (resmi kayıtlarda üretim miktarına ilişkin veriler bulunmadığından) dikim alanlarındaki payları dikkate alınarak yapılmış ve Tablo 3.2’de gösterilmiştir. Bu kapsamda, Hatay ilinde 64, Mersin ilinde 43, Osmaniye ilinde 18 ve Adana’da 7 anket olmak üzere toplam 130 anket yapılmıştır.

3.2.1.2. Aracılarda Örnekleme

Zeytin, zeytinyağı ve sofralık zeytin pazarlama kanallarında faaliyet gösteren aracıların faaliyet şekillerini ortaya koyabilmek amacıyla, bu kişilerden yüz yüze görüşme yoluyla veri elde edilmiş ve değerlendirilerek yorumlanmıştır. Anket yapılan aracıların seçimi, zeytin üreticileriyle ve işleme sanayinde faaliyet gösteren kişilerle yapılan görüşmeler sırasında elde edilen bilgiler doğrultusunda gayeli olarak yapılmış ve toplam 27 aracı ile görüşülmüştür. Bu aracılardan 18’i zeytin, 9’u zeytinyağı ticaretiyle uğraşmaktadır.

n =

( Σ Nh Sh )² N² D² + Σ Nh (Sh)²

Tablo 3.2. Örnek İşletmelerin İllere ve İlçelere Göre Dağılımı

Araştırma Bölgesi’nde zeytinyağı ve sofralık zeytin pazarlama organizasyonunu tam olarak ortaya koyabilmek amacıyla bu ürünleri işleyen tesislerle de görüşmeler yapılmıştır. Araştırma alanında bulunan zeytinyağı fabrikaları ve sofralık zeytin işleme tesisleri, İl Tarım Müdürlükleri Koruma Kontrol Şubesi kayıtlarından faydalanılarak belirlenmiştir. Örnek işletmeler ise İl Tarım Müdürlükleri’nden ilgili kişilerin ve üreticilerin verdiği bilgiler ışığında bölgeyi temsil edecek şekilde gayeli örnekleme yöntemi kullanılarak belirlenmiştir. Çalışmanın başlangıcında, işletme sayısı fazla ve bu işletmelerin homojen yapıda olmasından dolayı zeytinyağı fabrikalarının en az %25’i; işletme sayısının az ve bu işletmelerin heterojen yapıda olmasından dolayı sofralık zeytin işleme tesislerinin en az %50’si ile görüşülmesi hedeflenmiştir. Saha çalışmasının sonucunda, Hatay’da 20 adet, Mersin’de 7 adet ve Osmaniye’de 6 adet olmak üzere toplam 33 adet zeytinyağı fabrikası ile görüşme yapılmıştır (Tablo 3.3). Sofralık zeytin işletmeleri ile anket uygulamasında ise Hatay’da 3 adet ve Mersin’de 6 adet olmak üzere toplam 9 adet işletmeye ulaşılabilmiştir. Anket yapılan işletmeler, araştırma alanında faaliyet gösteren zeytinyağı fabrikalarının %28.45’ini, sofralık zeytin işletmelerinin

%60.00’ını oluşturmaktadır. Örnek işletmelerin illere dağılımında ise Hatay’daki işletmeler nispeten homojen olduklarından hedeflenenden daha az, Mersin ve Osmaniye’deki işletmeler ise nispeten heterojen olduklarından hedeflenenden daha fazla sayıda işletme ile görüşülmüştür. Adana’daki zeytin üretim miktarının düşük seviyede olması sebebiyle, bu ilde az sayıdaki (5 adet) zeytinyağı fabrikaları düşük kapasite ile düzensiz olarak faaliyet göstermektedir. Bu nedenle, araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.

Tablo 3.3. Anket Yapılan Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin İşleme Tesislerinin Dağılımı (2008) İller

Zeytinyağı İşleme Tesisleri Sofralık Zeytin İşletmeleri Toplam İşletme Sayısı Anket Sayısı Toplam İşletme Sayısı Anket Sayısı

Adet Oran (%) Adet Oran (%) Adet Oran (%) Adet Oran (%)

Hatay 86 74.14 20 60.61 5 33.33 3 33.33

Mersin 19 16.38 7 21.21 10 66.67 6 66.67

Osmaniye 11 9.48 6 18.18 0 0.00 0 0.00

Toplam 116 100.00 33 100.00 15 100.00 9 100.00

*Anket sayısının toplam işletme sayısına oranını göstermektedir.

Kaynak: TKB, 2009.

Bölge’de kayıt altında bulunan sofralık zeytin işletmelerinin yanı sıra çok sayıda küçük ölçekli, kendi imkânlarıyla ve ilkel metotlarla sofralık zeytin üretimi yapan işletmenin bulunduğu bilinmektedir.

Ancak bu işletmeler, kayıt altında bulunmamaları nedeniyle araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır.