Öğretmen Eğitimi Programlarında Değerlendirme Çalışmaları

Churukian’a göre (1993: 16), öğretmen eğitimi programları, öğretmen adaylarının ihtiyaçlarına cevap verip vermediği konusunda eleştirel bir gözle değerlendirilmelidir. Değerlendirme sürecinde öncelikle, mesleki deneyim sağlayan programların gözden geçirilmesi konusunda bir görüş birliğine varılmalı, daha sonra da bu değerlendirme sürecinin tek başına değil, yükseköğretim kurumları, örgütlenmiş meslek grupları, okul yönetimleri, her düzeydeki hükümet karar organları ve öğretmenlerimizin öğretme görevini yerine getirecekleri toplulukların tam desteğini alması gerekir.

Geleneksel ölçütler ve kurallar, öğretmen ve öğrencilerin değerlendirmesinde yetersiz kalmaktadırlar. Eğer bir sistem yaklaşımı öğretmen eğitimi programlarının düzenlenmesinde kullanılıyorsa, öğrenci gelişimini değerlendirip erişisini saptayacak süreçlerin de düzenlenmesi gerekir. Bu ölçütler özel bilgi, beceriler ve gösterilmesi umulan tutumlar olabilir. Bunun yanında öğretmen davranışı ile öğrenci gelişimi arasındaki ilişki göz ardı edilmemelidir (Lindsey, 1973).

Öğretmen yetiştiren programların düzenlenmesi, yönetilmesi ve değerlendirilmesine bir takım örnekler vardır. Amerika Birleşik Devletleri Eğitim Ofisi, öğretmenlerin hazırlanması için okul, üniversite ve kamu personelinin planlama, yönetme, izleme ve değerlendirme süreçlerine eşit düzeyde katılmalarını önermektedir. Öğretmen organizasyonları, özel finans kuruluşları ve aile grupları öğretmen eğitimi programlarında taleplerini oldukça geniş bir şekilde dile getirmekte ve bağlayıcı konuma gelmektedirler (Lindsey, 1973).

Avrupa Birliği Üyesi ülkelerde öğretmen yetiştirme sürecinde iç değerlendirme (öz değerlendirme), belirli bir kurum veya programda çalışan kişilerin sorumlu olduğu bir değerlendirme süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu süreç sistemli bir şekilde veri toplama ve öğrencilere, öğretmenlere ve diğer personele anket uygulamadan oluşmakta ve genellikle nihai bir raporla sonuçlanmaktadır. İç değerlendirme yoluyla ilgili kurumda var olan yapılar ve uygulamalar toplu bir şekilde değerlendirilmekte ve iyileştirme fırsatları sunulmaktadır. Lüksemburg dışındaki bütün ülkelerde ve bölgelerde iç değerlendirmeye ilişkin düzenlemeler bulunmaktadır. İç değerlendirme ülkelerin neredeyse tamamında zorunludur. Çek Cumhuriyeti, Almanya, Letonya, Macaristan, Polonya, Portekiz, Birleşik Krallık (İskoçya) ve İzlanda’da, birden fazla iç değerlendirme uygulaması bulunmaktadır (Eurydice, 2006: 27).

İlgili kurumun yönetimi, akademik personeli ve öğrencileri iç değerlendirmeye katılabilmektedir. Bununla birlikte, özel değerlendirme uzmanları da iç değerlendirmede yer alabilir. Bu uzmanlar okul müdürü veya yönetim kurulu adına hareket edebilir veya değerlendirme çalışmalarının yürütülmesinden sorumlu personele metodolojik/teknik destek sağlayabilir. Bu konuda düzenlemelerin bulunduğu ülkelerin neredeyse tamamında kurum yönetimi, akademik personel temsilcileri ve öğrencilerin iç değerlendirmeye katılımı ya zorunludur ya da tavsiye edilmektedir (Eurydice, 2006: 30). Bazı ülkeler akademik personel dışındaki kurum personeli, iş dünyası veya akademik çevreden dış paydaşlar ve kurumun eski mezunları olmak üzere iç değerlendirmeye başka katılımcıların da katkıda bulunabileceğini belirtilmektedir (Eurydice, 2006: 32). Öğrencilerin katıldığı görüşmeler veya anketler iç değerlendirmede en çok kullanılan yöntemlerdir (Eurydice, 2006: 38).

İç değerlendirme kapsamı içine kurum tarafından sağlanan öğretmenlik eğitimi programının içeriği, öğretim yöntemleri, değerlendirme uygulamaları, mesleki eğitim ile genel eğitim arasındaki denge, okullarla ortaklıklar, öğrenci başarısı, öğrenci yaklaşımı (motivasyon), öğrencilerin aldıkları eğitime ilişkin görüşleri girmektedir (Eurydice, 2006). İç değerlendirme, akreditasyon ve değerlendirme sürecinin bir parçası da olabilir (Eurydice, 2006: 54). Program ve kurumların akreditasyonuna ilişkin usullerin bulunduğu ülkelerde ilk akreditasyon genellikle iç değerlendirmeyi kapsar (Eurydice, 2006: 40).

13 ülkede, iç değerlendirme yıllık olarak gerçekleştirilmektedir. Bulgaristan’da iç değerlendirme yılda bir kaç defa gerçekleştirilir (Eurydice, 2006: 40). İç değerlendirmenin kapsamına ilişkin resmi düzenlemelerin bulunduğu ülkelerin çoğu bu sıralanan meselelerin tamamını (veya neredeyse tamamını) kapsar. İtalya öğretmenlik eğitimi müfredatının içeriğinin iç değerlendirme düzenlemelerinde dikkate alınmadığı tek ülkedir (Eurydice, 2006: 35).

İç değerlendirme söz konusu olduğunda, düzenlemeler pek çok ülkede bir iyileştirme planı hazırlanmasına izin vermektedir. Belçika (Almanca Konuşan Topluluk), Çek Cumhuriyeti (yıllık iç değerlendirmede), Danimarka, Yunanistan, İspanya, İrlanda, Litvanya, Polonya, Birleşik Krallık (İskoçya), İzlanda (dış değerlendirme öncesinde gerçekleştirilen iç değerlendirme söz konusu olduğunda), Norveç ve Bulgaristan’da, bir iyileştirme planı oluşturulması zorunludur. Ülkelerin çoğunda, iç değerlendirme sonuçları genellikle dış değerlendirme süresince de dikkate alınmaktadır ve değerlendirme sonuçlarının olumsuz olması daha fazla dış değerlendirme yapılmasını teşvik eden unsurlardan birisi olarak görülmektedir (Eurydice, 2006: 46).

Avrupa’daki gerek okul, gerek personel ve gerekse program boyutunda olsun yapılan değerlendirme çalışmalarının oldukça pragmatik olduğu söylenebilir. Çünkü iyi öğretmen yetiştirme amacının çok açık şekilde kendini belli ettiği bu sistemde, bu amaca ulaşmak için yapılan çalışmalar yine aynı açıklıkta ve amaca dönük olarak net bir şekilde yapılmaktadır. Ülkemizde ise, program değerlendirme sürecine ayrı bir çaba harcanmadığı, program değerlendirme sürecinden elde edilen verilerden pratik bir biçimde yararlanılmadığı, bunun yerine bölgesel özellikleri ile gelişen farklı ülkelerin programlarını değerlendirmeleri sonucu ortaya çıkan deneyimlerin Türkiye’de aynen adapte edilmeye çalışıldığı düşünülebilir.

Bununla birlikte, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinin düzenlediği Öğretmen Yetiştirme Çalıştayı’nda (2005: 55), öğretmen yetiştirme eğitimi programlarına yönelik önemli kararlar alınmıştır. “Öğretmen yetiştiren fakültelerde program değerlendirmenin sürekliliğini sağlayacak araştırma – geliştirme merkezleri; uluslararası ölçütleri dayanak alarak; ulusal ölçütleri belirlemeli ve bu ölçütlerin ışığında öğrenci bilgi, beceri ve tutumları değerlendirilmeli, değerlendirme sonuçları ilgililerle paylaşılmalıdır” önerileri, bu çalıştayın sonuç bildirgesinde yer almıştır.