Öğrenmenin Değerlendirilmesi

Yapılan literatür taramalarında, sıçanlarda ve farelerde öğrenmenin değerlendirilmesi için; yükseltilmiş T-maze testi, yükseltilmiş artı labirent testi, pasif sakınma testi, ayak şoku duyusal testi, Vogel’in çekişme testi, dört levha testi, merdiven testi, sekiz kollu radiyal labirent testi ve Morris su tankı testi gibi testlerin kullanıldığı belirlenmiştir (114-123).

2.3.5.1.Öğrenmenin Değerlendirilmesi İçin Kullanılan Testler 2.3.5.1.1. Yükseltilmiş T-maze Testi

Öğrenmenin değerlendirilmesi için kullanılan yükseltilmiş T-maze testinde fare ve sıçan için farklı ebatlarda ve pleksiglastan hazırlanan yerden 50 cm yükseklikte ve birbirine dik açılı konumda olacak şekilde yerleştirilen 3 koldan oluşan bir deney düzeneği kullanılır. Bu kollarda taban 50x10 cm ebadlarında olup birinin yan tarafları plastik levhalarla kapatılmıştır. Test için sıçan kapalı kolun sonuna konulur ve kapalı koldan dışarı çıkması için geçen zaman kaydedilir (baseline latansı). Yükseltilmiş T-maze testi ile aynı hayvanda şartlı korku (conditioned fear) şartsız korku (unconditioned fear) cevapları değerlendirilebilir (114-116).

2.3.5.1.2. Yükseltilmiş Artı Labirent Testi (Elevated plus-maze)

Sıçanlar için kullanılan yükseltilmiş artı labirent testi 50 cm yükseklikteki bir ayak üzerine oturtulan tahtadan yapılmış ve birbirine zıt yönde 50 x10 cm ölçülerindeki iki açık kol ve 25×8×20 cm ölçülerindeki iki kapalı koldan oluşan bir deney düzeneğinde gerçekleştirilir. Kollar, 10x8 cm ebadlarındaki merkez alanın kenarlarında konumlanmıştır. Böylece düzenek artı şeklini almaktadır. Fareler için kullanılan yükseltilmiş artı labirentte ise açık ve kapalı kol ölçüleri birbirine eşittir (30x5 cm).

Kapalı kolların yan tarafları 15 cm yüksekliğindeki levhalarla kapatılmıştır. Kollar

yerden 45cm yükseklikte olacak şekilde yerleştirilmiştir. Yükseltilmiş artı labirentin bulunduğu ortam loş bir ışık tarafından aydınlatılır. Ortamda tavana monte edilmiş bir kamera sistemi ve aynı odanın bitişiğinde bulunan bir monitör ile hayvanın davranışları gözlenir. Yükseltilmiş artı labirent düzeneğine konulan deney hayvanının 5 dakika boyunca kollara girişi takip edilir. Canlının açık ve kapalı kolda harcadığı zamanın yüzdesi aracılığı ile şartlı ve şartsız korku cevapları değerlendirilir veriler anksiyete ve lokomotor aktivite değişikleri konusunda da bilgi verir (15, 117-120).

2.3.5.1.3. Pasif Sakınma Testi

Pasif sakınma testi için, bir kapı ile ayrılmış iki bölmeli bir düzenek kullanılır.

Bölmelerden biri büyük, karanlık ve hayvana ayaktan elektrik uygulanmasına uygun şekilde tasarlanmıştır. Diğer bölme ise küçük, aydınlık ve hayvanın eletrik almadığı bir bölmedir. Testin uygulanmasında farklı yöntemler kullanılabilir. Örneğin; küçük ve aydınlık bölmeye konulan hayvanın karanlık bölmeye geçmesi için geçen süre kaydedilir ve 30 sn sonra aynı işlem tekrarlanır. İkinci kez aydınlık bölmeye konulan hayvan, elektrik alacağını hatırlayıp karanlık bölmeye geçmez ise olayı öğrendiği kabul edilir.

Pasif sakınma testi için yapılan ikinci bir uygulama şeklide ilk gün, hayvanlar aydınlık bölmeye konulup, ortama alışması için 20 sn bekletilir. İki bölmeyi ayıran kapıdan hayvanın karanlık kısma geçmesinin ve kapının kapanmasının ardından ayaktan 3 sn süreyle 0,5 mA elektrik verilir. İkinci gün, hayvanlar aydınlık bölmeye bırakılıp karanlık bölmeye geçmesi için 30 sn bekletilir. Bu sürenin sonunda karanlık bölmeye geçmeyen hayvanların ortamdaki koşulu öğrendiği kabul edilir (99, 118, 121, 122).

2.3.5.1.4. Vogel Zıtlaşma Testi

Vogel zıtlaşma testi 1971 yılında tanımlanmıştır. Vogel testinde hayvan su içerken belirli aralıklarla ayaktan elektriksel uyarı verilir. Bu testin çeşitli şekillerde uygulama biçimleri mevcuttur. Örneğin; 24 saat susuz bırakılan sıçanların 5 dakika su almasına izin verilir, daha sonra su kabını her 21. yalamada sıçanlara ayaktan elektrik uygulanır (115)

2.3.5.1.5. Sekiz Kollu Radiyal Labirent Testi

Sekiz kollu radiyal labirent testi ahşaptan yapılmış, sekizgen şeklinde, yarı çapı 37 cm olan bir platformda gerçekleştirilir. Düzenek; platformdan 30 cm yükseklikte 45’er derecelik eşit açılarla yerleştirilmiş, üstü açık yan tarafları kapalı sekiz koldan oluşur.

19

Sekiz kollu radiyal labirent testi, vücut ağırlıkları başlangıç değerinin %80’ine indirilmiş sıçanların, düzenek kollarının en uç noktasından 2 cm içeride, 4 cm çapında ve 1 cm derinliğindeki bölmeye gizlenen besini (ödül) bulmaları esasına dayanmaktadır.

İlk iki gün beşer dakika labirentte bırakılan hayvanların, ortama alışmaları sağlanır.

Üçüncü günden itibaren beş gün boyunca, rastgele seçilmiş dört kola yiyecek konulur ve bu kolların başlangıç kısmı açık tutulup, diğer dört kolun başlangıcı sıçanın giremeyeceği şekilde kapatılır. Merkezi alana bırakılan sıçandan kollardaki yemleri bulması beklenir. Test, deneğin dört koldaki yiyeceği bulması ya da 10 dakikalık sürenin tamamlanması ile sonlandırılır. Sekizinci günden itibaren, kapalı tutulan diğer dört kol da açılır; ancak bu kollara yem konmaz. Testin bu aşamasında, sıçanlar merkezi platforma konularak, giriş yaptıkları kollar ve test süresi kaydedilir. Hayvanlar, üç gün üst üste, ilk dört girişinin üçü doğru olana kadar eğitilir. 15. gün sonunda bu ölçütleri sağlayamamış sıçanların yem konulan kolu öğrenmediği kabul edilir (116,123).

2.3.5.1.6. Morris Su Tankı Testi

Uzamsal öğrenmenin değerlendirilmesi için kullanılan bu test, sıçanlar için uygulanırken 160 cm çapında ve 50 cm derinliğinde paslanmaz çelikten yapılmış dairesel bir su tankı kullanılır. Tank 30 cmderinliğine kadar sıcaklığı 23± 1°C’de olan su ile doldurulur ve toksik olmayan bir boya kullanılarak içerisindeki su opak hale getirilir. Tank alanı kuzey- güney, doğu- batı olacak şekilde sanal olarak dört kadrana bölünür.

Kadranlardan herhangi birinin tabanına, su yüzeyinin 1 cm altında kalacak şekilde 9 cm çapında silindir bir platform yerleştirilir. Tankın dışında çevreye sıçanın ya da kullanılan deney hayvanının platformu bulması için ipucu olarak kullanabileceği görsel işaretler yerleştirilir. Sıçan, platformun olduğu kadran dışındaki diğer üç kadrandan herhangi birinden, yüzü tankın duvarına dönük olacak şekilde tanka yüzmeye bırakılır.

Deney süresi ardışık beş gündür. İlk dört gün öğrenme periyodu ve beşinci gün test periyodudur. Yüzdürme işlemi ilk dört günlük öğrenme periyodunda her gün 20 dakika ara ile dört kez tekrarlanır. Beşinci gün yüzdürme işlemi platform kaldırılarak yapılır.

Her bir yüzme işlemi sıçan kaçma platformunu bulana kadar veya en fazla 2 dakika olacak şekilde uygulanır ve bu işlem kameralı sistemle (Ethovision 2.0, Noldus, Wagenigen, Netherlands) kaydedilir. Kayıtlardan deney hayvanının izlediği yol, platformu bulma süresi, yüzme hızı belirlenir. Tekrarlayan denemelerde, deney hayvanının her bir seferde bir öncekine göre gizlenmiş platformu daha kısa sürede ve

daha az mesafe kat ederek bulması, test periyodunda da platformun kaldırıldığı hedef kadranda daha fazla zaman geçirmesi beklenir (122,126,127).

21

3.GEREÇ VE YÖNTEM

Çalışma; Erciyes Üniversitesi Yerel Etik Kurulunun 12/99 karar numaralı onayı ve Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Biriminin TSY- 12-3970 kodlu proje desteği ile Erciyes Üniversitesi Deneysel ve Klinik Araştırma Merkezi (DEKAM)’ nden sağlanan vücut ağırlığı 294,55±26,78 gr olan 4 aylık genç Wistar Albino cinsi 54 adet erkek sıçan kullanılarak gerçekleştirildi. Deney süresince sıçanların barındırıldığı ortamda 08.00 - 20.00 ve 20.00 - 08.00 arasında 12 saat aydınlık - 12 saat karanlık döngüsü uygulandı. Ortam sıcaklığı 23± 1°C olacak şekilde ayarlandı. Sıçanların beslenmeleri için standart pellet yem ve musluk suyu ortamda sürekli hazır bulundu beslenmede herhangi bir sınırlama uygulanmadı. Gingko biloba yaprak ekstresi prepatı olarak ekstre konsantrasyonu 9.6 mg /ml olan Tebokan Fort (Abdi İbrahim) 50 ml damla kullanıldı.

Çalışmada “Deney Hayvanları Kullanımı ve Etik İlkeler” prensipleri doğrultusunda hayvan hakları korundu (124). Tüm gruplarda deneyin ilk günü ve deney süresince her haftanın son gününde sıçanların vücut ağırlıkları ölçüldü.