C. Eser Üzerindeki Haklar
II. Çoğaltma Hakkı
Çalışmamızda ayrıntılarıyla incelenen çoğaltma hakkı, eser sahibine eserinden ekonomik fayda sağlayan mali hakların başında geldiği64
gibi diğer mali hakların da çoğaltma hakkından doğduğu söylenebilir65
.
61 EREL, Telif, s.189.
62 TEKİNALP, s.184, p.90; KAPLAN, s.112. 63 Tanımlar için bkz. Türk Dil Kurumu Sözlüğü.
Çoğaltma hakkı FSEK’in 22. maddesinde;
“Bir eserin aslını veya kopyalarını, herhangi bir şekil veya yöntemle, tamamen veya kısmen, doğrudan veya dolaylı, geçici veya sürekli olarak çoğaltma hakkı münhasıran eser sahibine aittir.
Eserlerin aslından ikinci bir kopyasının çıkarılması ya da eserin işaret, ses ve görüntü nakil ve tekrarına yarayan, bilinen ya da ileride geliştirilecek olan her türlü araca kayıt edilmesi, her türlü ses ve müzik kayıtları ile mimarlık eserlerine ait plan, proje ve krokilerin uygulanması da çoğaltma sayılır. Aynı kural, kabartma ve delikli kalıplar hakkında da geçerlidir.
Çoğaltma hakkı, bilgisayar programının geçici çoğaltılmasını gerektirdiği ölçüde, programın yüklenmesi, görüntülenmesi, çalıştırılması, iletilmesi ve depolanması fiillerini de kapsar.” şeklinde bahsedilmiştir.
Maddede, fikir ve sanat eserleri hukuku kapsamında çoğaltmanın tanımı yapılmamış ancak çoğaltma olarak kabul edilebilecek eylemlerden bahsedilmiştir.
64 Ünal TEKİNALP/Gül OKUTAN, Report Concerning The Law On Intellectual And Artistic Works, Annales de la Faculté de Droit d’Istanbul, Cilt: 30, Sayı: 46, 1996, s.207, (http://www.journals.istanbul.edu.tr/iuafdi/article/view/1023006458/1023005982, son erişim tarihi: 23.04.2016); Senem SARAÇ, Güzel Sanat Eserleri Üzerindeki Fikri Mülkiyet Hakları, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt: 84, Sayı: 5, Yıl: 2010, s.3144; Onur GÜNDEM, Fikir Ve Sanat Eserleri Kanununda Eser Sahibinin Haklarına Bağlantılı Haklar, Bu Hakların Sınırlandırılması Ve Korunması, Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale 2006, s.22-23; Susan Isiko STRBA, International Copyright Law And Access To Education In Developing Countries: Exploring Multilateral Legal And Quasi-legal Solutions, Brill 2012, s.21; GENÇ ARIDEMİR, s.52; TOSUN, Sinema Eserleri, s.360-361; HİRSCH, Fikrî Sây, s.165; BEŞİROĞLU, Düşünce, s.233; ATEŞ, Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, s.165; ARSLANLI, s.96.
65 İlhami GÜNEŞ, Uygulamada Fikir Ve Sanat Eserleri Hukuku (“GÜNEŞ, Telif”), Güncellenmiş 2. Baskı, Ankara 2015, s.119; Şener DALYAN, Bilgisayar Programlarının Fikrî Hukukta Korunması, Ankara 2009, s.126; Engin ERDİL, İçtihatlı Ve Gerekçeli Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu Şerhi (“ERDİL, Şerh”), Cilt 1, İstanbul 2009, s.650; TEKİNALP, s.184, p.90; KAPLAN, s.112; BAŞPINAR/KOCABEY, s. 114; Yalnızca orijinal güzel sanat eserlerinin sergilenmesi, yayını veya halkla iletişimi anında çoğaltma hakkının temel oluşturmadığı kabul edilmektedir. Silke Von LEWINSKI, International Copyright Law And Policy, United States 2008, s.138.
Söz konusu düzenlemeden çoğaltmanın sözcük anlamı olarak yalnızca bir eserin aslına uygun yapılan kopyaları sonucunun çıkarılmadığı görülecektir66
.
Aynı doğrultuda mimari bir eser, kabartma ve delikli kalıplara ilişkin plan, proje ve krokilerin hayata geçirilmesi de çoğaltma olarak kabul edilmiştir.
Hüküm incelendiğinde, FSEK’te gelişen ve değişen teknoloji ve teknikler sayesinde çoğaltma tekniklerinin sınırlı bir şekilde sayılmadığı, hatta günümüzde henüz keşfedilmemiş fakat ileride geliştirilecek teknikler sayesinde de aslına sadık kalınacak şekilde bir eserden yeni nüshalar elde edilme işleminin de çoğaltma olarak kabul edildiği görülecektir67. Dolayısıyla maddede geçen “herhangi bir şekil veya yöntemle” ve “doğrudan veya dolaylı” ifadelerinden basma, kopyalama, tekrarlama veya eserin aslının birden fazla olacak şekilde aslı ile aynı olmak suretiyle nakledilmesi gibi teknikler68 ile internet ve dijital çoğaltma teknikleri69 de madde kapsamında sayılabilecektir. 4630 sayılı Kanun ile eklenen bu düzenleme sayesinde FSEK m. 22’deki çoğaltma hakkının kapsamı, Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmasına İlişkin Bern Anlaşması70
(“Bern Sözleşmesi”)’nın 9’uncu maddesine uyumlu hale getirilmiştir.
Kelime anlamı olarak çoğaltma, geniş kitlelere ulaşım sağlamak amacıyla sayıca fazla olacak şekilde eserin çoğaltılması şeklinde algılansa da FSEK m. 22’de
66
EREL, Telif, s.164; AYİTER, s.124; Bir eserin aslının taklit edilmesi yani benzerinin yapılması halinde çoğaltmanın varlığından bahsedilemeyeceği gibi burada işleme veya yeni bir eserin varlığı söz konusu olmaktadır. ŞAHİN, s.113; TEKİNALP, s.185, p.91a; Tekin MEMİŞ, Fikrî Hukuk Bakımından İnternet Ortamında Müzik Sunumu (“MEMİŞ, Müzik Sunumu”), Ankara 2002, s.113. 67
Dilek KARAKUZU BAYTAN, Fikir Mülkiyeti Hukuku, Kavramlar, İstanbul 2005, s.51-52; Ahmet M. KILIÇOĞLU, Sınaî Haklarla Karşılaştırmalı Fikri Haklar, Genişletilmiş – Gözden Geçirilmiş 2. Bası, Ankara 2013, s. 286; ATEŞ, Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, s.165; AYİTER, s.124; GENÇ ARIDEMİR, s.53; ŞAHİN, s.111; KARAHAN/SULUK/SARAÇ/NAL, s.94; BAŞPINAR/KOCABEY, s.115; EREL, Telif, s.162; KAÇAK, s.155; ERDİL, Şerh, Cilt 1, s.651; TEKİNALP, s.185-186, p.94.
68 ŞAHİN, s.110; EREL, Telif, s. 162.
69 ERDİL, Şerh, Cilt 1, s.653; EREL, Telif, s.197 vd.; Tarık Mete ÇANGA, İnternette Fikir Ve Sanat Eserleri Üzerindeki Hakların Korunması, 2007, s.121.
70 Türkiye, 3/13589 sayılı karar ile 1948 tarihli Bern Sözleşmesi metnine katılmış; 12.07.1995 yılında 22341 sayılı RG’de yayımlanan 4117 sayılı Kanun ile Bern Sözleşmesi’nin 1979 tarihli metnini kabul etmiştir. TEKİNALP, s.69, p.6.
geçen ifadeden eserin aslına uygun olacak şekilde yalnızca bir kopyasının çıkarılmasının dahi çoğaltma sayılacağı kabul edilmiştir71
. Bununla birlikte maddede çoğaltmanın hem bir eserin aslından hem de bir eserin kopyasından yapılabileceği hüküm altına alınmıştır72
. Dolayısıyla bir eserin tek bir nüsha olacak şekilde kopyalanması73
bir yana ilk defa tespit edilmesi de çoğaltma sayılacaktır74
. Ayrıca çoğaltma hakkı hem eserin kendisini hem de işlenmelerini de kapsayacak şekilde kaleme alınmıştır75.
FSEK m. 13 f. 2’de yer alan “Eser sahibine tanınan hak ve salahiyetler eserin bütününe ve parçalarına şamildir.” düzenlemesi uyarınca eser henüz tamamlanmamış olsa dahi meydana getirilen kısım eser sahibinin hususiyetini taşıyor ise söz konusu tamamlanan bölüm üzerinde eser sahibinin haklarının, konumuz açısından çoğaltma hakkının, doğacağı kabul edilmektedir76
.
Eserin çoğaltılması kavramı ile ilgili olarak, FSEK’te bir tanıma yer verilmediği gibi uluslararası sözleşmelerde de çoğaltma, kavram olarak tanımlanmamıştır. Bern Sözleşmesi’nde çoğaltma hakkının düzenlendiği 9’uncu maddenin birinci bendinde yer alan “Bu Sözleşme ile korunan edebiyat ve sanat eserlerinin sahipleri, hangi biçim ve yöntemde olursa olsun, eserlerinin çoğaltılmasına izin
71 Levent YAVUZ/Türkay ALICA/Fethi MERDİVAN, Fikir Ve Sanat Eserleri Kanunu Yorumu, Cilt I (“YAVUZ/ALICA/MERDİVAN, Cilt I”), Gözden Geçirilmiş 2. Baskı, Ankara 2014, s.817- 818; Fırat ÖZTAN, s.358; GENÇ ARIDEMİR, s.55; ŞAHİN, s.111; AYİTER, s.124; EREL, Telif, s. 163; SULUK/ORHAN, s. 379; GÜNEŞ, Telif, s.120; ATEŞ, Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, s.164-165.
72 KILIÇOĞLU, s.286; ŞAHİN, s.110.
73 BOZBEL, s.106; ERDİL, Şerh, Cilt 1, s.651; MEMİŞ, Müzik Sunumu, s.113; Bir eserin en az %80 oranında kopyalanması suretiyle eser sahibinin izni olmaksızın oluşturulan tek bir nüshanın dahi eser sahibinin çoğaltma hakkını ihlal edeceğine ilişkin Kadıköy .. Asliye Hukuk Mahkemesi’ne 04.12.2000 tarihinde sunulan bilirkişi raporunda yer alan tespit için bkz. Gürsel ÜSTÜN, Fikri Hukukla İlgili Bilirkişi Raporları I, İstanbul 2001, s.10-19.
74
ÇELİK, s.29; TOSUN, Sinema Eserleri, s.365; ARSLANLI’ya göre çoğaltma için asıldan ayrı bir nüshanın varlığı arandığından yazarın fikrini maddi varlığı olan bir araç yardımıyla kaydetmesi çoğaltma değil aslın cisimleştirilmesi sayılır. ARSLANLI, s.97; TÜYSÜZ, s.60.
75 KAPLAN, s.114; İşlenme üzerindeki hakkın kapsamı eser sahibi ile işleyen kişi arasındaki ilişkiye göre belirlenir. TEKİNALP, s.185, p.93.
76
GENÇ ARIDEMİR, s.20; TEKİNALP, s.108, p.12; İlhan ÖZTRAK, Fikir Ve Sanat Eserleri Üzerindeki Haklar, Ankara 1977, s.38; ARSLANLI’ya göre, kendi içinde bir bütünlük arz eden parçaları da başlı başına bir eser gibi değerlendirmek gerekir. ARSLANLI, s.39; HİRSCH, Sınai, s.135.
vermek hususunda inhisarî hak sahibidirler.” düzenlemesi ile üçüncü bendinde yer alan “Her çeşit ses ve görüntü kayıtları bu Sözleşme kapsamında çoğaltma olarak kabul edilir.” hükmü incelendiğinde, çoğaltma hakkına ilişkin bazı çıkarımlar yapılabilecektir77. Söz konusu düzenlemede de çoğaltma kavramının kapsamı geniş tutulmuş, edebiyat ve sanat eserinin her türlü ses ve görüntü kayıtları ile tespiti de çoğaltma hakkı kapsamında düzenlenmiştir78
.
İcracı Sanatçılar, Fonogram Yapımcıları ve Yayın Kuruluşlarının Korunmasına Dair Roma Anlaşması 79
(“Roma Sözleşmesi”)’nda ise çoğaltma kavramı bağlantılı haklar arasında düzenlenmiş olup Sözleşme’nin 3’üncü maddesinin (e) bendinde “çoğaltma bir tespitin bir veya daha fazla olarak kopya haline
getirilmesi” şeklinde tanımlanmıştır80.
TRIPS’te ise her ne kadar çoğaltma kavramı tanımlanmamış olsa da Sözleşme’nin 9’uncu maddesinde, Bern Sözleşmesi’nin çoğaltma hakkının da dâhil olduğu 1- 21. maddelerinin uygulanacağı hüküm altına alınmıştır. Dolayısıyla Bern Sözleşmesi’nde çoğaltma hakkı için söz konusu olan hükümlerin TRIPS kapsamında da uygulanması söz konusu olacaktır81
.
AB hukukunda Bilgi Toplumunda Eser Sahibinin Hakları ve Bağlantılı Haklara İlişkin Avrupa Birliği Yönergesi (“2001/29/AET”)’nin 2. maddesinde eser sahibi ve bağlantılı hak sahiplerinin çoğaltma hakkı oldukça geniş kapsamlı şekilde tanımlanmıştır. Söz konusu madde, çevrim içi ve çevrim dışı, soyut ve somut
77
ÇELİK, s.29-30; Bern Sözleşmesi’nin 1967 tarihli metninden önce çoğaltma hakkının yalnızca özel bir görünümü olduğu kabul edilmiştir. Çoğaltma hakkının söz konusu görünümü, belirli gazete yazılarının çoğaltılmasına ilişkin sınırlamalar, teknik çoğaltma hakkı ve yayınların içeriğinin çoğaltılması ile sinema ile ilgili işlerin çoğaltılması alanında ortaya çıkmıştır. LEWINSKI, s.139.
78 LEWINSKI, s.139.
79 26.10.1961 tarihli Roma Sözleşmesi’ni Türkiye 12.07.1995 tarihli ve 22341 sayılı RG’de yayımlanan 07.07.1995 kabul tarihli ve 4116 sayılı Kanun ile kabul etmiştir.
80
Bern Sözleşmesi’nden ayrı olarak Roma Sözleşmesi’nde tespit kavramı, çoğaltma kavramı kapsamında düzenlenmemiştir. Bu durum çoğaltma kavramının kapsamının çeşitli uluslararası sözleşmelerde birbirinden farklı şekilde düzenlendiğini gösterir. LEWINSKI, s.139-140.
formdaki geçici82
veya kalıcı suretteki çoğaltmaları içerecek şekilde kaleme alınmıştır83. Maddede bahsi geçen “her türlü yöntem ve şekilde” ifadesinden dijital formdaki çoğaltmaların da kapsam içinde kaldığı anlaşılmaktadır84
.
O halde, tüm bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde; çoğaltma, bir eserin orijinal nüshası gerekmeksizin eserden faydalanma imkânı sunan kopyalarının herhangi bir araç yardımı ile oluşturulması şeklinde tanımlanabilecektir85
. Bir diğer ifadeyle; çoğaltma, bir eserin aslı veya kopyasının aslına uygun olmak şartıyla bir bölümünün veya tamamının bir araç yardımı ile doğrudan veya dolaylı olacak şekilde duyu organları ile algılanabilecek bir madde üzerine kaydedilerek meydana getirilen kopyalarıdır86.
FSEK’te ayrı bir mali hak olarak düzenlenmeyen ancak doktrinde tartışılagelen bir hak olan reprografik çoğaltma hakkı ise fotokopi, mikrokopi ve benzeri araçlardan yararlanarak eserlerin çoğaltılması sonucu bu kimselerden belirli bir
82 Dijital çağda, bilgisayarlar aracılığıyla her gün sayısız olarak geçici kopyalama yapıldığı gerekçesiyle hükmün bu kadar geniş kapsamlı düzenlenmesi eleştirilmiş ve geçici kopyalamanın bazı şartları sağlaması halinde 2001/29/AET kapsamında çoğaltma olarak sayılmayacağı kabul edilmiştir. Bilge KILIÇ, 5846 Sayılı Fikir Ve Sanat Eserleri Kanununun Bilgi Toplumunda Eser Sahibinin Hakları Ve Bağlantılı Hakların Uyumlaştırılması Hakkında Parlamento Ve Konsey Direktifi İle Karşılaştırması (“KILIÇ, Karşılaştırma”), T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Telif Hakları Ve Sinema Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Ankara 2008, s.35.
83 KILIÇ, Karşılaştırma, s.34; Giuseppe MAZZIOTTI, EU Digital Copyright Law And The End- User, Berlin 2010, s.58; GENÇ ARIDEMİR, s.79, dipnot (“dn”) 270.
84
Ağ iletimi vasıtasıyla geçici surette yapılan kopyalamalar da çoğaltma sayılmaktadır. Michel M. WALTER/Silke Von LEWINSKI, European Copyright Law A Commentary, United States 2010, s.968, p.11.2.16.
85 Doktrinde yapılan diğer çoğaltma tanımları şu şekildedir: BELGESAY’a göre çoğaltma, eseri cisimleştirilen plan ve sairin kopya edilmesidir. BELGESAY, s.75; TOSUN’a göre, eser üzerindeki mali haklar arasında fikir ve sanat eserleri hukukunun gelişiminde en önemli rollerden birini üstlenmiş olan çoğaltma hakkı eserin aslı ya da nüshalarının kopyalanması olarak tanımlanabilir. TOSUN, Sinema Eserleri, s. 360; Bu konuda benzer tanımlar için bkz. ÖZTRAK, s.56-57; ÇANGA, s.38; Abuzer KENDİGELEN/Savaş BOZBEL, Telif Hakları Açısından İnternette Veri Paylaşımı (Peer-to-Peer File Sharing), İnternet Ve Hukuk, Derleyen: Yeşim M. Atamer, İstanbul 2004, s.511; AYİTER, s.124; BAŞPINAR/KOCABEY, s.114; EREL, Telif, s.164; KAÇAK, s.155; ERDİL, Şerh, Cilt 1, s.650; ATEŞ, Hakların Kapsamı ve Sınırlandırılması, s.164; TEKİNALP, s.184, p.91; KILIÇ, Karşılaştırma, s.33; SARAÇ, s.3143; LEWINSKI, s.139. 86 Benzer tanımlar için bkz. Serhat KAYPAKOĞLU, Bilgisayar Programlarının Hukuki Korunması, İzmir 1997, s.75; ŞAHİN, s.108-109; GENÇ ARIDEMİR, s.55; KAYA, s.438; Fırat ÖZTAN, s.355; KAPLAN, s.113; STOKES, s.17.
ücret talebini karşılayan bir hak olarak anılmaktadır87. Ancak FSEK’te mali haklar sınırlı bir şekilde sayılmış olup bu hak türüne ayrıca yer verilmediğinden çoğaltma hakkı kapsamında değerlendirilmesinin uygun olacağı kanaatindeyiz.