Çingeneliği Gizleme Durumları

Geçmişte “Öteki”, anlam olarak bizden olmayanı ya da en azından bizden farklı olanı ifade etmekteyken, günümüzde öteki, bünyesinde sosyal dışlanma, öğrenilmiş çaresizlik, sembolik şiddet, soyutlama, damgalama, yabancılaştırma, ayrımcılık vb. kombinasyonları barındırmaktadır. Bu tür durumlarda ötekinin kendini gizlediğini belirten Mollaer’e göre (radikal.com.tr, 2006 ), öteki yaşamını toplumsal yaşamın kıyısında ve sessizliğinin içinde sürdürendir. Gizlenmek/görünmezlik, öteki olmanın dayanılmadığı hallerde deneyimlenen bir toplumsal varoluş halinin yansıması olarak açığa çıkmaktadır. Bu durum Çingenelerin kimliklerini gizleme durumlarıyla ilişkilidir. Örneklem grubunun kimliği gizleme nedenleri Tablo 66’da ele alınmaktadır.

Tablo 66. Çingeneliği Gizleme Durumları

Kimliği Gizleme Sayı %

Hayır, gizlemedim 19 7,6

Evet, Çingene olmaktan utandığım için gizledim 56 22,5

Evet, dışlanmamak için gizledim 118 47,4

Evet, kamu hizmetlerinden faydalanmak için gizledim 31 12,4 Evet, eğitim hakkımdan yararlanmak için gizledim 3 1,2

Diğer (İş başvurularında gizledim) 22 8,8

Toplam 249 100

Tablodan anlaşılacağı üzere, görüşülenlerin büyük çoğunluğu (%92,4) Çingeneliklerini gizlediklerini beyan etmişlerdir. Çingeneliklerini gizlemeyenlerin oranı ise %7,6’dır. Daha çok yaşlılardan ve kadınlardan oluşan bu kişiler, konar-göçerliği daha çok deneyimleyen ve toplum ile ilişkileri daha sınırlı olanlardır. Zira bunlar Çingeneliğin getirdiği olumsuzluklardan daha az etkilenmektedirler.

Çingeneliklerini gizleyenlerin %47,4’ü dışlanmamak için kimliğini gizlediğini belirtmiştir. Bu durum sosyal dışlanma, toplumsalın dışına itilme korkusu taşıdıklarını göstermektedir. Zira görüşülen bir Çingenenin, “Çingene olduğumuzu bu mahallede ve

kendi aramızda dile getiririz. Ne yapalım?, Çingene denilince bizi insan yerine koymuyorlar. Mesela, birkaç yıl önce Gacoların kahvesine gidiyordum, itibar gösteriyorlardı, seviyorlardı, Çingene olduğumu öğrenmişler, şimdi gidince yüzüme bakmıyorlar.” ifadeleri, Çingeneliğin sonuçladığı sosyal dışlanmaya işaret etmektedir.

Tabloda görüşülenlerin %22,5’i Çingene olmaktan utandıkları için Çingeneliklerini gizleme gereksinimi duyduklarını belirtmişlerdir. Bunlar hor görülme, aşağılanma gibi kaygılardan hareket etmektedirler. Görüşülenlerin, “Evlat acısı gibi bir

şey bize Çingene demeleri…”, “Bize Çingene dedikleri zaman, kendimi cüzzam hastası olarak görüyorum, çünkü bizden o derece kaçıyor Gaco…” ifadeleri Çingene olmaktan

utanç duyduklarını göstermektedir.

Çingeneliği cüzzam hastalığına eş tutmaları, Fanon’un (2009) siyah insanlar için vurguladıklarını düşündürmektedir. Buna göre; “siyah insan “Öteki” olmaya ve yokluğa mahkûm edilmiş, edilgen bir nesne konumuna indirgenmiştir. O her zaman başkasının varlığına göre kendisini konumlandırır.” Bu durum, Çingenelerin öteki olmayı içselleştirdiklerine, kimliği gizleyerek topluma benzeme çabalarına, vurgu yapabilir. Zira istenilmeyen, hor görülen olduklarını dile getirmeleri, kendilerini soyutlanmış hissetmeleri bunu düşündürmektedir.

Kamu hizmetlerinden faydalanmak için kimliğimi gizledim (%12,4), yanıtı verenler, belediye/valilik yardımları, sağlık hizmetleri gibi imkânlardan mahrum kalmamak için kimliklerini gizlediklerini beyan etmişlerdir. Bunlar kamu kurumlarından dışlanmadıklarını ancak dışlanabilme ihtimaline karşı kimliklerini gizlediklerini belirtmişlerdir. Bu durum, Çingene olmanın her zaman olumsuzluklara yol açabileceğine inandıklarını, dışlanmasalar bile dışlanma risklerine ilişkin keskin bir algıya sahip olduklarını göstermektedir.

Görüşülenlerin %8,8’i iş başvurularında Çingeneliklerini gizlediklerini beyan etmişlerdir. Çingene oldukları için birçok kez işe alınmadıklarını dile getirmişlerdir. Bu bağlamda bir Çingene olan Aksu, emeklilik hakkını elde edinceye kadar Çingene kimliğini gizlemek zorunda kaldığını ifade etmektedir: “Yaz tatilinde para kazanmak için Düzce Belediyesi’ne başvurarak, sivrisinek bataklıklarının kurutulması işinde geçici olarak çalışmak istedim. Belediye başkanı, Çingene olduğumu öğrenince kabul etmedi; üstelik kovdu” (Aksu, 2003: 16). Bu tür örnekler olumsuz uygulamalara maruz kalmamak için kimliklerini gizlemelerine neden olmaktadır.

Eğitim hakkımdan yararlanmak için Çingeneliğimi gizledim, diyenlerin oranı %1,2’dir. Yapılan görüşmelerde aslında bunlarında Çingenelikten utandıkları görülmüştür.

Dolayısıyla dışlanma, utanma, küçük düşme, gururun incinmesi, sosyo- ekonomik kaygılar gibi nedenlerle kimliğin gizlenmesi durumu Çingenelerde sık

görülmektedir. Öte yandan, hâkim kültürdeki Çingene imgesinin genellikle mitlerde, masallarda ve medyada sunulduğu haliyle algılanması Çingenelerin, öz kimliklerini şiddetli bir şekilde gizlemelerine yol açmaktadır.

3.10.5. “Gaco”lar Ya da Karşı Kimliğe Yönelik Tutumları

Çingenelerin, Çingene olmayanları tanımlamak için “Gaco” kelimesini kullanmaları, aslında karşıt kimliğin tasviri anlamına da gelmektedir. “Gaco”: Çingene dilinde Çingene olmayan ya da yabancı anlamına gelmektedir. “Gaco”, Çingene’den farklı olanı veya yabancı olanı ifade eder. Böylece Çingeneler, “Gaco” kelimesi üzerinden kendi kimlikleri ile karşıt kimlik arasında bir sınır çizmektedirler. Çingenelerin, Çingene mahallesine taşınan “Gaco”ya karşı tutumlarının dağılımı Tablo 67’de verilmektedir.

Tablo 67. Mahalleye Taşınan “Gaco”ya Karşı Tutumları

Tutumları Sayı %

İlgilenmem 89 35,7

Hoşgörülü karşılıyorum 156 62,7

Kabullenmiyorum 4 1,6

Toplam 249 100

Tabloda, örneklem grubunun yarıdan fazlası (%62,5) “Gaco”nun mahallelerine taşınmasını hoşgörüyle karşıladıklarını söylemişlerdir. Bu yaklaşım, Çingene olmayanlara yakın durduklarını, onlarla aynı mahallede yaşamayı sorun etmediklerini göstermektedir. Ancak mahalleye taşındıktan sonra kendilerine mesafeli duran “Gaco”ya karşı, kendilerinin de mesafeli durduklarını görüşmelerde dile getirmişlerdir. Görüşülenlerden birinin “Gaco olsa bize iyi davranmaz, ama biz onlar gibi değiliz,

buraya taşındıkları zaman güler yüzlü oluruz, ama onlar bize yüz vermezlerse ki çoğu öyle, bizde daha sonra tavır takınırız.” ifadeleri sorunun karşı taraftan kaynaklandığına

inandıklarını göstermektedir.

Öte yandan tabloda görüşülenlerin Çingene mahallesine yeni taşınan “Gaco”yla ilgilenmem, diyenlerin oranı %35,7’dir. Bunlar daha çok “Gaco”yla sorunlar yaşayanlardan oluşmaktadır. Yapılan enformel görüşmelerde, “Gaco”ların dışlamalarına maruz kaldıkları görülmektedir. İstihdam, sağlık, eğitim gibi sorunların bu kişilerde

“Gaco”ya karşı bir duruş sergilenmektedir. Çingene mahallesine yeni taşınan “Gaco”ları kabullenmem, diyenlerin oranı (%1,6) çok düşük çıkmıştır.