Çevresel Faktörlerin Yönetilmesi

Çevreyi ifade eden kavramlardan biri, örgüt dışında kalan herşey olarak nitelendirilmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken husus, örgüt dışında kalan her şey olarak nitelenen çevrenin, örgütler açısından önemli sayılabilecek hangi unsurlardan oluştuğunun belirlenebilmesidir. Bu yaklaşımla çevrenin sınırları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Bu

sınırlamalar içinde bir bütün olarak dış çevrenin örgütlerin faaliyetleri üzerindeki etkilerinin incelemesine ve daha iyi anlaşılmasına katkı sağlanmaktadır (Üsdiken, 1980, s. 158-159).

Günümüzde bilimsel ve teknolojik gelişmelerin yanında ülkeler arası sınırların ortadan kalkması ile insanlar, kurum, kuruluş ve devletler birbirine daha yakın hale gelmiştir. Dolayısıyla bu aktörler arasındaki iletişim ve etkileşim hızlı bir şekilde artmış, bunun sonucunda ise çevreyi daha belirsiz ve karmaşık hale getirmiştir (Ülgen ve Mirze, 2010, s. 102). Örgütleri oldukça yakından ilgilendiren bu belirsiz ve karmaşık yapıyı, yani örgüt çevresini ve bu unsurların muhtemel etkilerini yönetebilmek, örgüt yönetiminin en asli görevlerinden biridir (Can vd., 2013, s. 180).

Dinamik bir yapıya sahip çevre koşulları farklı araştırmacılar tarafından incelenmiş olup, hangi boyutlara göre incelenmesi konusunda tam bir görüş birliğine varılamamıştır. Bununla birlikte, çevreyi incelerken dikkatle ele alınması gereken en önemli boyutlar çevredeki belirsizlik, çevresel faktörlerin değişim hızı ve örgüt çevresinde bulunan faktörlerin sayısı (karmaşıklık) olarak kabul edilmektedir (Koçel, 2011, s. 293). Bu faktörler her örgütün faaliyetlerini sürdürdüğü çevreye göre farklılıklar göstereceği için, örgüt yönetimleri tarafından bunlara uygun farklı bir çevresel yönetim stratejilerinin geliştirilmesi kaçınılmaz bir zorunluluktur (Can vd., 2013, s. 180).

Çevresel belirsizlik, örgütü etkileyen çevresel faktörler hakkında yeterli bilginin olmaması ve bu faktörlerle ilgili sağlıklı tahminlerin yürütülemediği durumu ifade eden bir kavramdır. Çevresel belirsizlik kavramı, çevresel gelişmeler ve bu gelişmelerin nedenleri, ortaya çıkan sonuçları, değişimlerin örgüt üzerindeki etkileri ve çevresel unsurların örgüt davranışlarına tepkileri hakkında örgütün bilgi düzeyini ifade eder (Genç ve Acuner, 2004, s. 730). Çevresel belirsizliğin derecesi ise, çevresel faktörlerin sayısına ve bu faktörlerin değişim hızına bağlıdır (Ülgen ve Mirze, 2010, s. 102).

Değişim hızına bağlı olarak Thompson (1967) çevre faktörlerini durgun ve değişken olmak üzere iki boyutta tanımlamaktadır. Buna göre durgun ve değişken çevrenin özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanabilir (Koçel, 2011, s. 310-311):

Durgun çevrenin özellikleri

 Mal ve hizmetlerin son zamanlarda değişiklik göstermemesi

 Teknolojik yeniliklerin olmaması

 Rekabetin yok denecek kadar az olması

 Müşteri ve rakiplerin hem sayısında hem yapısında çok az değişmenin olması

 Sosyal, ekonomik ve politik koşulların dengeli olması

Değişken çevrenin özellikleri

 Mal ve hizmetlerde sürekli ve örgütler üzerinde etkili sayılabilecek değişikliklerin meydana gelmesi

 Eski teknolojilerin yetersiz hale gelmesinden dolayı yeni teknolojilerin kullanılması ve en kısa sürede gerekli adaptasyonun sağlanması

 Müşteri ve rakiplerin hem sayısında hem yapısında hızlı değişimlerin ortaya çıkması

 Devlet politikalarının toplumdaki değişmelere göre sürekli değişmesi ve bu politikaların önceden tahmin edilemez duruma gelmesi

 Örgütün faaliyetlerini etkileyen değer yargılarının çevrede yaşanan değişimlere göre devamlı değişiklik göstermesi

Durgun ve değişkenlik (durağanlık-hareketlilik) düzeyleri çevredeki faktörlerin dinamikliğini gösterir. Çevresel faktörler belirli bir zaman diliminde fazla bir değişiklik göstermiyorsa durağandır. Ancak çevresel faktörler ani ve beklenmeyen bir şekilde değişiyor ise değişken, hareketli bir çevreyi ifade eder. Şekil 1.10’da çevresel belirsizlik düzeyleri gösterilmiştir (Can, 2002, s. 55).

Basit ÇEVRESEL Karmaşık (Düşük) KARMAŞIKLIK (Yüksek) Durağan (Düşük) ÇEVRESEL DEĞİŞİM HIZI Değişken (Yüksek) BELİRSİZLİK DÜŞÜK 1. Dış faktörlerin sayısı az

2. Faktörler aynı kalmakta ve yavaş yavaş değişmekte

BELİRSİZLİK ORTA DERECENİN ALTINDA

1. Dış faktörlerin sayısı fazla 2. Faktörler aynı kalmakta ve yavaş yavaş değişmekte

BELİRSİZLİK ORTA DERECENİN ÜSTÜNDE

1. Dış faktörlerin sayısı az

2. Faktörler sürekli değişme sürecinde

BELİRSİZLİK YÜKSEK 1. Dış faktörlerin sayısı fazla

2. Faktörler sürekli değişme sürecinde Şekil 1.10 Çevresel Belirsizlik Düzeyleri

Kaynak: Can, 2002, s. 55.

Örgüt çevresinde yer alan ve örgüt üzerinde önemli derecede etkiye sahip olan çeşitli unsurların sayısının fazla olması şeklinde ifade edilen çevresel karmaşıklık (Can vd., 2013, s. 180); çevresel unsurların örgüt yapısına ve faaliyet alanına göre farklılığını ortaya koymaktadır. Çevre ne kadar karmaşık bir yapıya sahip olursa çevresel unsurların sayısı da o kadar fazla olmakta ve bu unsurlar örgütle etkileşimde bulunarak örgütü yakından etkilemektedir. Bu durumun tam karşıtı olarak çevresel unsurların az sayıda olduğu basit bir çevrenin örgüte etkisi de az olmaktadır (Can, 2002, s. 54).

Yüksek

Çevresel Değişim Hızı

Düşük

Düşük Yüksek

Çevresel Faktörlerin Sayısı Şekil 1.11 Dış Çevre ve Belirsizlik

Kaynak: Daft, 2008, s. 82; Ülgen ve Mirze, 2010, s. 103.

Çevresel faktörlerin sayısının az, değişim hızının yavaş olduğu durumlar çevresel belirsizlik derecesinin de düşük olduğu durumlardır. Tam tersine çevresel faktörlerin sayısının fazla, değişim hızının yüksek olduğu durumlarda ise çevresel belirsizlik derecesinin de yüksek olduğu durumlardır (Ülgen ve Mirze, 2010, s. 102). Yukarıda şekil 1.11’de görüldüğü gibi, eğer bir örgüt; hem dış çevre hem de iç çevre faktörleri bakımından yüksek düzeyde belirsizliğin olduğu bir çevrede faaliyet gösteriyorsa, örgüt bu çevreye uyum için yeni stratejiler geliştirmek durumundadır (Daft, 2008, s. 82; Ülgen ve Mirze, 2010, s. 103).

Çevreye uyum bahsi geçen stratejilerden önemli sayılabilecek olan çevresel kontrol, işletmeler arası ortaklıklar, şirket evlilikleri ve ortak girişimler aşağıda kısaca açıklanmaktadır (Daft, 2008, s. 82-85):

Çevresel kontrol: Örgüt ile dış çevredeki önemli unsurlar arasında ilişki kurarak

koordinasyonu sağlama görevi olan kişi ya da birimler dış çevredeki önemli unsurlarda meydana gelen değişimleri yakından izleyip, örgütün zamanında bunlara uygun stratejiler belirlemesini sağlar. Örneğin, ar-ge biriminin her an değişen teknolojideki gelişimleri izlemesi, pazarlama ve satış biriminin tedarikçiler ve müşteriler ile sürekli temas halinde olarak taleplerde yaşanan değişimleri izlemesi, üst düzey yöneticilerin geniş çevresel ağları sayesinde güncel bilgilere ulaşması şeklindeki faaliyetler ile örgütün çevresel kontrolünün sürekli yapılması sağlanmaktadır.

İşletmeler arası ortaklıklar: Yüksek düzeyde belirsizliğe karşı örgütler arasındaki "güven"

unsuruna dayalı olarak tesis edilen ve örgütün çevresindeki sınırların ortadan kalkmasını sağlayan diğer bir yöntem ise örgütler arası işbirliği yapmaktır. Bu yöntemin temel amacı ise

Yüksek Belirsizlik

Orta Belirsizlik

Düşük Belirsizlik

Çevreye Uyum

her alanda yeterli uzmanlığa sahip olamayan örgütler ihtiyaç duyduğu kaynakları başka bir örgütten tedarik ederek, hem daha kaliteli hem de daha ekonomik bir yolla kaynaklara ulaşmaktadır. Örgütler arası temsilcilerden oluşan birimler kurma yöntemiyle örgütler belirsizliğe karşı güç birliği yaparak karşılıklı farklı konularda (bilgi paylaşımı gibi) transferlerde bulunmaktadır.

Şirket evlilikleri ve ortak girişimler: Şirket evliliği, iki veya daha fazla örgütün bir araya

gelerek birleşmesi sonucu (devir) tek bir örgüt haline gelmesi demektir (http://www.tangram.com.tr). Ortak girişim ise, iki veya daha fazla örgütün kendi öz kimliklerini kaybetmeden stratejik işbirliği yürütmek amacıyla yeni bir örgüt kurmalarıdır. Şirket evliliğinde birleşme yapılan örgütün tüm kaynaklarını ortak kullanmak amacıyla birleşme yapılması, şirket evliliğini ortak girişimlerden ayıran en önemli noktadır. Çünkü ortak girişimlerde örgüt sadece belli bakımlardan güç birliği yapmak amacıyla ortak girişim kurma yöntemini tercih eder.