ÇALIAN PERFORMANSINI DEERLENDRME YÖNTEMLER

1.3.1. Grafik Dereceleme Yöntemi

Grafik dereceleme yöntemi, yaygn olarak kullanlan bir de
erlendirme türüdür. Bu yöntemin çeitli ekilleri bulunmakla birlikte genel özelli
i öyledir: Bir de
erleme ölçe
i boyunca yer alan baz noktalar üzerine iaret konulmasdr. Ölçekler bir nitelikler listesi ve her bir nitelik için derece kolonlarna sahip bir çizelge veya bir grafik sa
lar. Bu yönteme göre, de
erlenecek kiinin ölçekte yer alan nitelikler kapsamnda, de
erlendirici tarafndan de
erlendirilmesi istenir. Grafik dereceleme yöntemi, belirli bir iin baar ile yürütülmesi bakmndan “en önemli” görülen niteliklerin bir ölçek yardm ile en kötüden en iyiye veya en iyiden en kötüye do
ru de
erlendirilmesi esasna dayanr78. Grafik dereceleme yöntemi kullanm kolay ve düük maliyetli bir yöntemdir. Bir i grubunu oluturan çalanlar genel olarak analiz etmenin yannda her bir Çalan belirli performans kriterine göre incelenmesini sa
layacak ekilde de kullanlabilinmektedir.

Grafik dereceleme yönteminde de
erlendirilen kii, pozisyonuna göre kiilik özelliklerine, ie ilikin davranlarna ve iin çktlarna göre olmak üzere 3 temel balk içerisinde de
erlendirilir79. Grafik dereceleme yöntemi, uygulamas kolay ve de
erlendiriciler için ayr bir e
itim gerektirmeyen basit bir yöntemdir. Bu açdan, özellikle maliyetinin düük olmas sebebiyle örgütler tarafndan tercih edilmektedir.

Grafik dereceleme yönteminin baz zayf yönleri bulunmaktadr. Bu potansiyel zayflklarn banda, de
erlendiricilerin geçmi tecrübelerinin, kültürlerinin ve kiiliklerinin farkl olmas sebebiyle, yazl tanmlamalar farkl biçimlerde yorumlama olasl
dr. Bir di
er nokta ise, ölçekler hazrlanrken

78 _{BNGÖL, A. g. e., s. 290.}

79 _{BARUTÇUGL, smet; Performans Yönetimi, 2.ci Bask, Kariyer Yaynclk, stanbul, 2002, s.} 191.

23 belirlenen boyutlarn tercihidir. Örne
in, bu boyutlar belirlenirken, yüksek öneme sahip noktalar göz ard edilebilir80. Bu durum ortaya çkan sonucu etkilemektedir.

1.3.2. Kar
lat
rma Yöntemleri

Do
rudan sralama yöntemi: Maliyeti düük bir di
er yöntemdir. Bu

yöntemde ana amaç bir çalann di
er bir çalan ile karlatrlmasdr. Genel olarak, örgütte yer alan çalanlar en baarldan en baarsza do
ru sralanrlar. Bu ilem, örgütteki çalan saysna göre hazrlanacak olan bir çizelge ve sralamann yaplaca
 niteliklerin belirlenmesi ile yaplr. Çalanlar belirlenen nitelikler göz önünde bulundurularak, çizelgede sralandrlarak de
erlendirilirler81.

kili karlatrma yöntemi: Bu yöntemde çalanlarn isimleri bir karta ya da

bir kâ
da yazlr. Daha sonra her çalan bir di
er çalanla tek tek karlatrlr. Daha baarl bulunan çalann kartna ya da kâ
dna iaret konularak tek tek karlatrma ilemi devam eder. Bu ilem bütün çalanlar için tamamlandktan sonra, çalanlarn kartlarna koyulan iaretler saylr ve çalanlar bu iaret oranlarnda sralanr82. Bu yöntemin do
rudan sralama yönteminden fark; tek seferde iki çalann karlatrlmasdr. Ancak çalan saysnn yüksek olmas durumunda bu yöntemin uygulanmas da zorlaacaktr.

1.3.3. Zorunlu Da
t
m Yöntemi

Zorunlu da
tm yönteminin çeitleri bulunmaktadr ancak en yaygn kullanlan biçim, kiinin de
erlemesinde oluturulmu ifade gruplar arasndan en uygun olan seçme yöntemidir. Grafik de
erleme sisteminde yüksek puan verme e
ilimini önlemek amacyla de
erlemeciye, yüksek puana sahip ifadenin hangisinin

80 _{BARUTÇUGL, a. g. e., s. 191.}

81 _{CAN, AKGÜN ve KAVUNCUBAI, a. g. e., s. 176.} 82 _{CAN, AKGÜN ve KAVUNCUBAI, a. g. e., s. 176-177.}

24 oldu
unun kestirilemeyece
i bir dizi ifade verilmekte ve çalan için bu ifadelerden birisini seçmesi istenmektedir83.

Zorunlu da
tm yönteminin kolay kullanlr olmas, de
erlendiricilerin çalanlar kayrmasn engellemesi ve baar faktörleri bakmndan çalanlar çok yönlü olarak de
erlendirmeye olanak sa
lamas gibi olumlu yönleri bulunmaktadr. Bunun yan sra, küçük çalan gruplarna uygulanamamas ve de
erlendiriciyi mutlaka belirli bir grubu baarsz olarak snflamaya zorlamas, yöntemin olumsuz yönleri olarak belirmektedir84_.

1.3.4. Kontrol Listesi Yöntemi

Kontrol listesi yönteminde, çalann çalmas ve davranlarn belirlemek amacyla bir seri sorunun bulundu
u bir liste ya da ölçek yer alr. De
erlendiriciden ifadelere ilikin olarak “evet” veya “hayr” iaretlemesi istenir. Çalann durumuna göre iaretlenen a
rlklar toplanarak baar derecesi bulunur85.

Kontrol listesi yöntemi, daha çok seçili olan özelliklere göre çalann performansn ve davrann de
erlemeye yöneliktir. Hangi özelliklerin de
erlenebilece
inin bilindi
i durumlarda uygulamas kolay bir yöntem oldu
u söylenebilir.

Kontrol listesi yönteminde, tantc ifadeler içerisinde de
erlenen çalann durumuna en çok uyan ya da en az uyan seçeneklerin de
erlendirici tarafndan seçilmesi istenir. Bu ba
lamda çalann nitelikleri ve çalma durumlar hakknda yorumlar yaparken belirli durumlar analiz etme ve tartma güç olmaktadr. De
erlemeyi yapan kiilerin evet ya da hayr cevab ile snrlanan bir de
erleme yapmak zorunda kalmalar bu yöntemin olumsuz yönünü oluturmaktadr86_.

83 _{ÖRÜCÜ, Edip ve KÖSEOLU, Mehmet Ali; letmelerde Çalan Performansn De
erlendirme ve} K..T’'ler çin A.B Uyumlu Bir Model Önerisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2003, s. 47.

84 _{CAN, AKGÜN ve KAVUNCUBAI, a. g. e., s. 177.} 85 _{OKAKIN, a. g. e., s. 102-103.}

86 _{BUDAK, Gönül; Yetkinli
e Dayal nsan Kaynaklar Yönetimi, Bar Yaynlar, zmir, 2008, s.} 436-437.

25

1.3.5. Kritik Olay Yöntemi

Kritik olay yönteminde de
erlendirmeci olaylar oldu
u gibi kayt altna almaktadr. Bu olaylar çalann performansna ilikin tatmin olunan veya olunmayan i davranlarn içermektedir. Zaman içerisinde, kayt altna alnan olaylar analiz edilerek, çalann performans de
erlendirilmekte ve çalana geri bildirim bu olaylar temel alnarak sa
lanmaktadr87_.

Bu yöntem, de
erlendirici kaynakl yanl de
erlemeleri azaltmak bakmndan oldukça yararldr. Öte yandan olaylarn de
erlendirici tarafndan zamannda kayt altna alnmamas, çalanlarn davranlarnn izlendi
inin ve kendisi hakknda notlar tutuldu
unu fark etmesi durumunda güvensizlik ve kuku do
urmaktadr88. Bu yöntemde di
er dikkat edilmesi gereken nokta ise, de
erlendiricinin olaylara bak açsdr. Not tutan kiinin gözlem gücü yüksek ve tarafsz bir gözle olaylar görebilme becerisinin olmas olaylarn yansz olarak ele alnmasn sa
layacaktr.

1.3.6. 360 Derece Geribildirim

Çalana ait bilgilerin anket formu aracl
yla sadece üstlerinden de
il, ayn düzeydeki çalma arkadalarndan, di
er departmanlardaki iç ve d müterilerinden toplanmasdr. Bu sistemin ana özelli
i, sürekli bir anlayla sorgulamay ve çalanlarn performanslarna ilikin veriye, iliki içerisinde bulundu
u di
er kaynaklardan ulamay amaçlamasdr89_.

Örgüt içerisinde uygulanan performans de
erlendirme sistemleri ile çalanlar performanslarna ilikin olarak amirlerinden geri bildirim almaktadrlar. Ancak bu geribildirim amirin görüü ile snrl kalmaktadr. 360 derece geribildirim yöntemi, çalana iliki içerisinde bulundu
u, di
er bir de
ile iini yerine getirirken dokundu
u ilgili di
er departmanlardan ya da i arkadalarndan performansna ilikin bilgi almasna olanak sa
lamaktadr. Bunun yan sra, çalanlar i ilikisi

87 _{BARUTÇUGL, a. g. e., 191.}

88 _{ÖRÜCÜ ve KÖSEOLU, a. g. e., s. 46.} 89 _{ARGON ve EREN, a. g. e., s. 237.}

26 sebebiyle çalma arkadalar ile daha sk görümekte ve iliki kurmaktadr. Amir tarafndan verilen geri bildirim geçerli olmakla birlikte, çalann örgütteki etkinli
inin kapsaml bir biçimde de
erlendirilmesinde yetersiz kalabilmektedir90_.

360 derece geribildirim yöntemi bir çalan i ilikisinin oldu
u ya da ast-üst ilikisinin oldu
u farkl taraflar tarafndan ele alnmasna olanak sa
lamaktadr. Yaplan bu de
erlendirme çalan hakknda çeitli kararlarn alnmasnda(terfi, tenzil, e
itim programna katlm, vb.) yardmc olmaktadr. Dolaysyla, bu yöntemin örgütün genelinde iyi anlalm olmas ve örgüt içerisinde bir güven ortamnn yer almas bu yöntemin baars için en büyük balangç noktasdr. Elde edilen verilerin, gerçe
i yanstmamas durumunda, ksa vadede olumsuz etkileri görülmese de uzun vadede örgüt için, zaman maliyeti bata olmak üzere, maddi açlardan gereksiz yere yaplacak olan masraflara sebep olabilmektedir. Yöntemin etkinli
inin arttrlmas, örgüt içerisinde bu yöntemin uygulanma sebepleri ile orantldr. Bu yüzden, yöntem ile ulalmak istenen hedefler detayl bir ekilde çalanlarla paylalmas önem tamaktadr.

1.3.7. Davran
a Dayal
Deerlendirme Yöntemi

Davrana dayal de
erlendirme yönteminde davransal de
erlendirme ölçe
i kullanlmaktadr. Bu ölçek performans de
erlemesinden elde edilen sonuçlarn, astlar tarafndan kendilerini gelitirmede kullanlmasn sa
lamaktadr. Bunun yan sra, amire de
erleme sonuçlarn açklamada kolaylk sa
lamaktadr. Davransal de
erlendirme yönteminin kullanlmas için öncelikle kritik olay yönteminin uygulanmas gerekmektedir. Bu sayede, çalan ve amirinden i baars ile ilgili veriler toplanmaktadr. Sonraki basamak ise, toplanan bu verilerin genel olarak snflandrlmas ya da i baars boyutlar biçiminde gruplandrlmas gerekmektedir (yönetsel yeterlilik, kiiler aras ilikiler, vb.). Belirlenen her grup çalann de
erlendirilmesinde bir ölçüt olarak kullanlr. Son olarak de
erlendirici, belirlenen

90 _{YÜCE, Payam; Düünceden Sonuca nsan Kaynaklar (Editör: Figen Tahiro
lu), 2. Bask, Hayat} Yaynlar, Yayn No: 136, stanbul, Kasm 2002, s. 192-197.

27 gruplar veya snflar kapsamndaki ölçekleri çalan göz önünde bulundurarak de
erlendirir91.

Davrana dayal de
erlendirme yöntemine göre; uzun süredir ayn ii yapan tecrübeli çalanlar tarafndan iin balca unsurlar tanmlanr. Tanmlanan bütün unsurlar için özel davranlar sralanr ve geçerlilikleri ortaya konulur. Hazrlanan bu ölçek yardmyla çalan de
erlendirilir92_.

Bu yöntemle, performans sonuçlar ile davranlar arasndaki farkllklar ortaya çkmaktadr. Buna ek olarak, ölçülebilir, somut i davranlar belirginleir bu do
rultuda çalanlarn geliimleri sa
lanr. Ancak bu yöntemin dezavantaj, de
erleme yaplrken iin içeriklerinin dengeli bir biçimde di
er faktörlerle orantlanamamasdr93.

1.4. ÇALIAN PERFORMANSINI GELTRMEYE YÖNELK