Prof. Dr. Betül KALIPÇILAR
TAM PROTEZLERDE FONASYON
Konuşma, fizyolojik elemanlar aracılığı ile çeşitli seslerden oluşan ve organizmanın olgunlaşmasına bağlı olarak öğrenilen
insana özgü bir fonksiyondur.
Konuşmanın en büyük özelliği belirli semboller halinde sesin oluşabilmesidir. Bunun için 4 ayrı grup organa ihtiyaç vardır.
1- Sesi çıkarmak için gerekli havayı sağlayan organlar:
Diyafram,
akciğerler ve nefes borusu.
2- Sesi çıkaran
organ: Larenks 3- Sesleri büyüten ve zenginleştiren organlar:
Ağız-burun boşlukları, sinüsler, farenks, dil, dişler, yumuşak damak,
yanaklar.
4- Kanuşma ile ilgili kaslar:
Oro farengial kaslar
Sesin oluşması için gerekli fizyolojik koşullar
1-SOLUNUM: Konuşma fonksiyonu esas olarak solunum sistemini ilgilendirir. Akciğerlerden çıkan havanın ses
tellerine doğru yükselmesi esas rolü oynar.
2-SESLEŞME: Akciğerlerden yükselen hava akımı larenkste bulunan ses tellerine basınç yapar ve titreştirir. Bu ritmik
titreşim saniyede 400-600 defadır.
Buna “larenks=gırtlak sesi” denir. Bu işitilebilen bir sestir.
Farenks, burun ve ağız boşluklarında ses meydana gelmesi mümkündür.
Buna “kelime sesi” denir. Bu duyulmayan, fısıltı şeklinde bir sestir.
3- REZONANS: Rezonans, sesin dalgalanması, inişi, çıkışıdır.
Rezonans Larenksteki ses tellerinde oluşan ses dalgalarına kişiye özgü karakterini veren bir olaydır.
Rezonansın büyük bir bölümü oral kavitede olur, bazı seslerin rezonansı ise nasal kavitede meydana gelir.
Yumuşak damak farenks duvarına doğru kasılınca oral kavite rezonans odası olur, yumuşak damak dile doğru kasıldığı zaman nasal kavite
rezonans odası haline dönüşür.
4- ARTİKÜLASYON: Bir dilin (lisanın) kendi seslerinin yapımına verilen isimdir.
Akciğerlerden yükselen hava akımı, larenksteki ses tellerine çarparak titreştirip ses meydana geldikten sonra bu tonlar en az iki artikülatör organın teması ile rezonans odalarında şekillenir ve kulakla duyulabilir
konuşma şekline dönüşür.
Dil, dudaklar, dişler, damak ve alt çene artikülatör organlar olarak bilinir.
5- BÜTÜNLEŞTİRME: Yukarda açıklanan dört proçesin olabilmesi için merkezi sinir sisteminin emri altında
beyin tarafından yapılan bir integrasyondur.
KONUŞMA MEKANİZMASI
Ses yolu üzerindeki yapılar sağlıklı, konuşmanın bağlı olduğu fizyolojik proçesler düzenli ve işlemesi doğru ise normal konuşma mümkün olacaktır.
Konuşma sesleri 2 gruba ayrılır:
1-Sesli: a, ı, o, u, e, i, ö, ü
2-Sessiz: b, d, j, g, p, t, c, h, k, s, z, f, v, l, r, m, n, y, h, w
Diş hekimliğinde sessiz harfler önemli yer tutar.
Sessiz harfler oluştukları yere göre isim alır ve 4 gruba ayrılır:
1- Dil-Diş Sesleri (Lingo-Dental)
2- Dil-Damak Sesleri (Lingo-Palatinal) a)- Ön damak sesleri
b)-Arka damak sesleri
3- Diş-Dudak Sesleri (Labio-dental)
4- Dudak Sesleri (Labial)
1- Dil-Diş Sesleri (Lingo-Dental)
S, Z, D, N, L, R, T
2- Dil-Damak Sesleri (Lingo-Palatinal)
a)- Ön damak sesleri: Ş, J, Ç
b)-Arka damak sesleri: K, G, H
3- Diş-Dudak Sesleri (Labio-dental
)F, V
4- Dudak Sesleri (Labial)
P,B,M
Tam protezlerde dişli prova esnasında kontroller ve gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra fonetik testler yapılır. Bu testler
protezin mekaniğini ve estetiğini kontrol etmek için kullanılır.
Fonetik testlerin yapılabilmesi için bazı koşulların yerine getirilmesi gereklidir. Bunlar:
1- Protez kaidesi tutucu olmalıdır. Tutucu olmayan kaide plakları ile fonetik testleri yapabilmek mümkün değildir.
2- Dişli prova için gerekli kontroller ve varsa düzeltmeler yapılmalıdır.
3-Cilalı yüzeyler bitmiş bir protez gibi modele edilmelidir.
Protezle ilgili olarak fonetik testler şu ilişkilerin kontrolünü sağlar:
• Alt-üst çene ilişkileri
• Vertikal boyut
• Ön dişlerin oryantasyonu
• Dil-damak oluğunun uyumu
• Kaide plağının kalınlığı
•Alt-üst çene ilişkileri
Alt ve üst çenelerin basal kemik yapısının birbirleriyle olan ilişkisi bazı
seslerin normal telaffuzunu engeller.
Clas II (Retrognati) P, B, M, S
Clas III (Prognati) S, Z, F,V
•Vertikal boyut
Vertikal boyut konuşmayı etkileyen faktörlerden birisidir.
Vertikal boyut düşük ise S---Ş
Vertikal boyut yüksek ise S---Ş
B, F, M, P, V Ç, J
Vertikal boyut yüksekliği Freeway spacein azalmasına yol açar. Bu da ön dişlerin teması sonucu konuşurken ıslık sesi çıkmasına yol açar.
•Ön dişlerin oryantasyonu
Konuşmayı etkileyen faktörlerden en önemlisi yapay dişlerin lokalizasyonudur. Özellikle ön dişlerin dizimi önem kazanır.
Üst ön dişlerin horizontal yönde ileri dizilmesi Alt ön dişlerin horizontal yönde geride dizilmesi
(Dil-diş sesleri) S--- ıslık çalma hali=Sigmatismus
Üst ön dişlerin çok kısa olması veya yukarıda dizilmesi
(Dudak-diş sesleri) V---F
Üst ön dişlerin çok uzun veya aşağıda dizilmesi
F---V
Dudakların dişler aracılığı ile yeterince desteklenmemesi
(Dudak sesleri) P, B, M
•Dil-damak oluğunun uyumu
Dilde anatomik oluğun olmaması veya üst protezde palatinal bölgenin aşırı doldurularak ortadan kaldırılmış olması
S
•Kaide plağının kalınlığı
Üst tam protezde palatinal bölgenin kalın yapılması sonucu ağız boşluğunun daralmasına bağlı olarak dilin hareketleri zorlaşacak ve
gerekli hava akımı azalacaktır.
Ç, J
Üst tam protezde dudak kesimindeki akriliğin kalınlığı
B, P
Palatogram
Seslerin oluşumu sırasında dilin, dişlere ve damağa değme noktalarını saptamaya yarar.
Electropalatography = EPG
