Türkiye’de Sosyal Sigorta Uygulamaları

(1)

Türkiye’de Sosyal Sigorta Uygulamaları

A. T.C. Emekli Sandığı

B. Sosyal Sigortalar Kurumu C. Bağ-Kur

D. Munzam Sandık

E. Sosyal Yardımlar- Sosyal Yardım Kuruluşları F. Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası (01 Ekim 2008 Tarihi İtibariyle)

G. Bireysel Emeklilik Sistemi (Tamamlayıcı

Sistem)

(2)

Bireysel Emeklilik Sistemi

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu 7 Ekim 2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yapılan mevzuat çalışmaları ile sistemin etkili bir biçimde uygulanabilmesini teminen gerekli olan idari ve hukuki çerçeve çizilmiş ve 27 Ekim 2003 tarihinde emeklilik şirketleri faaliyete geçmiştir.

 Kişilerin yaşlılıklarında veya çalışamaz duruma geldiklerinde ek bir gelir elde etmeye dönük,

 Katkılar her bir ferdin, bireysel olarak açılacak hesaplarda takip edildiği,

 Yatırım meblağın ve yatırım şeklinin, katılımcının kendisinin tercihlerine göre seçtiği,

 Kamu emeklilik sistemlerini tamamlayıcı nitelikte, ama zorunlu kamu sigortalarından bağımsız,

 Özel emeklilik şirketleri tarafından yönetilen,

 Zorunlu/Gönüllü katılıma dayalı, bir tasarruf sistemidir.

 Kişinin herhangi bir sosyal güvenlik sistemine kayıtlı olması veya olmaması sisteme katılımda önemi yoktur.

 Emeklilik sisteminin herhangi bir sağlık hizmeti yoktur.

(3)

SORU : Bireysel Emeklilik Sistemi nasıl işlemektedir?



Emeklilik şirketi sisteme girmek isteyen katılımcının, ortalama gelir düzeyini, risk profilini, önceliklerini,

ihtiyaçlarını ve emeklilik dönemindeki beklentilerini göz önüne alarak katılımcıya en uygun planı hazırlar.

Katılımcının planı kabul etmesi durumunda, emeklilik sözleşmesi başvuru formunu doldurup, imzalayarak ilk katkı payını öder. Böylece emeklilik şirketi ile katılımcı arasında emeklilik sözleşmesi yürürlüğe girmiş olur.

Sözleşmenin yürürlüğe girmesinden sonra, katılımcı adına bireysel emeklilik hesabı açılır. Katılımcının

bireysel emeklilik sisteminde bulunduğu sürece, ödediği katkı payları ve getirileri, emeklilik şirketini değiştirse bile, aynı hesapta takip edilir. Katkı payları, seçilen

emeklilik planında belirlenmiş, emeklilik yatırım

fonlarında, portföy yöneticisi tarafından değerlendirilir.

(4)

Bireysel Emeklilik Sisteminin İşleyişi

Bireysel Emeklilik Sistemini altı aşamada inceleyebiliriz.

 Bireysel/Grup katılım ve Otomatik katılım

 Gider ve Kesintiler

 Katkıların Yatırıma Yönlendirilmesi

 Emeklilik veya Emekliliğe Hak Kazanmadan Ayrılma

 Denetim ne Gözetim

 Vergi ve Devlet Katkısı

(5)

1) Bireysel/Grup Katılım ve Otomatik Katılım

Medeni haklarını kullanma ehliyetine haiz her kişi, bireysel emeklilik şirketi ile sözleşme imzalamak şartıyla, bireysel emeklilik sistemine katılabilir. Katılımcı giriş bilgi formunu ve teklif formunu doldurarak imzalar. İmzalı formların birer örneği katılımcıya verilir.

1 Ocak 2017 Tarihi itibariyle 45 yaş altı tüm çalışanlar işveren üzerinden sisteme katılma zorunluluğu getirilmiştir.

Emeklilik sözleşmesi, katılımcının sisteme girmesine, sistemden ayrılmasına, emekli olmasına, katkıların ödenmesine, bu katkıların bireysel emeklilik hesaplarında izlenmesine, fonlarda yatırıma yönlendirilmesine ve katılımcı lehdarına yapılacak ödemelere ilişkin esaslar ile tarafların diğer hak ve yükümlülüklerini düzenleyen, esas olarak katılımcı ve şirketin taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir. Emeklilik sözleşmesinin şekil ve şartları, müsteşarlık tarafından belirlenir.

Türkiye’de yaşayan yabancıların katılabileceği gibi, yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızda katılabilir. Emeklilik şirketi olarak bu sisteme katılım olsa bile hesaplar bireysel bazda takip edilir. Her bir katılımcı için ayrı hesap açılır. İşveren katkıları da bireysel hesaplara yönlendirilir.

Sosyal Güvenlik Sistemi ile hiçbir bağı yoktur. Yalnızca tamamlayıcı özelliği vardır.

(6)

İ) Bireysel/Grup katılım ve Otomatik katılım

Emeklilik sözleşmesi bireysel veya grup emeklilik sözleşmesi olarak yapılabilir. Grup emeklilik

sözleşmesi, gruba bağlı bireysel veya işveren grup emeklilik sözleşmesi olarak düzenlenir.



Bireysel emeklilik sözleşmesi: Bireysel emeklilik planına bağlı olarak şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir.



Gruba bağlı bireysel emeklilik sözleşmesi: Grup emeklilik planına bağlı olarak şirket ile katılımcının taraf olarak yer aldığı bir sözleşmedir.



İşveren grup emeklilik sözleşmesi: Bir istihdam ilişkisine dayalı olarak veya katılımcı lehine bir

sponsor kuruluş ile şirket arasında imzalanan ve

katılımcı adına sponsor kuruluş tarafından katkı payı

ödenen bir sözleşmedir.

(7)

Otomatik Katılım: Çalışanların işverenleri aracılığıyla otomatik olarak bir emeklilik planına dahil edilmesidir. 01.01.2017 tarihi itibariyle 45 yaşını doldurmamış tüm özel sektör ve kamu

çalışanları bireysel emeklilik yaptırma zorunluluğu getirilmiştir.

Çalışan sayısı itibariyle kademeli olarak uygulanacak olan sistem, 01.01.2019 tarihi itibariyle tüm çalışanları

kapsamaktadır.

Otomatik katılım uygulaması kapsamına giren işverenler, Hazine Müsteşarlığı tarafından yetkilendirilmiş en az bir emeklilik şirketi ile sözleşme yapmakla yükümlüdür. İşveren, şirket seçiminde

hizmet kalitesini ve çalışana sağlanan avantajları dikkate alır.

(8)

Emeklilik sözleşmesi:

 Şirket tarafından reddedilmediği takdirde, varsa blokaj süresinin tamamlanmasını müteakip, katkı payı olarak yapılan ilk ödemenin şirket hesaplarına nakden intikal ettiği tarihte yürürlüğe girer.

 Katılımcı, teklif formunun imzalanmasını veya teklifin onaylanmasını müteakip 60 gün (2

ay)içinde cayma hakkına sahiptir.

 Cayma bildiriminin şirkete ulaşmasını müteakip

verilen ödeme talimatları iptal ettirilir ve yapılan

tüm ödemeler, fon toplam gider kesintisi haricinde

hiçbir kesinti yapılmadan, varsa yatırım gelirleriyle

birlikte 10 iş günü içinde ödeyene iade edilir.

(9)

ii) GİDER veya KESİNTİLER

 Giriş Aidatı

 Yönetim Gideri

 Ara Verilmesi Durumunda Ara Verme Kesintisi

 Fon İşletim Gideri

(10)

iii) Katkıların Yatırıma Yönlendirilmesi

Mevzuat kapsamında tanımlı asgari katkı payı uygulaması

bulunmamaktadır. Emeklilik şirketi yatırılması belirli asgari katkı payı

belirleyebilir. Ödenen katkı payları, şirket hesabına intikalini takip eden en geç ikinci iş gününde katılımcı adına yatırım hesabına yönlendirmek

zorundadır.

Emeklilik şirketi tarafından tahsil edilen katkı payları, varsa kesintiler yapıldıktan sonra emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilir.

Katılımcı, birikiminin hangi fon veya fonlarda değerlendireceğine risk ve beklenti tercihine göre kendisi karar verir.

Herhangi bir fon dağılımı tercihinde bulunmayan katılımcıların birikimleri, dahil olduğu plan kapsamında sunulan standart fonda yatırıma yönlendirilir.

Fonlar uzman portföy yöneticileri tarafından yönetilir.

Sistemde katılımcılara herhangi bir getiri garantisi verilmemektedir.

(11)

Giriş Aidatı ve Kesintiler

01.01.2016 tarihinde yürürlüğe giren Yönetmelik ile birlikte bireysel emeklilik sözleşmesinden

yapılabilecek kesintiler değişmiştir. Bu

kapsamda, sözleşmenin ilk 5 yılı içinde ve 6.

yılından itibaren yapılabilecek olan kesintilere

ayrıca üst sınır getirilmiştir.

(12)

Giriş Aidatı ve Kesintiler

İlk 5 yıl içerisinde yapılabilecek kesintiler:

 Giriş aidatı ve yönetim gider kesintisi toplamı, sözleşmenin ilk 5 yılı süresince, her yıl için ilgili takvim yılı başında belirlenmiş ilk 6 ay için açıklanan aylık brüt asgari ücretin %8,5’ini

aşamayacaktır.

Emeklilik, vefat, maluliyet gibi durumlar haricinde sözleşmenin 5 yılı dolmadan sonlandırılması durumunda; ilk 5 yıl içerisinde

alınabilecek olan ve ayrılma tarihine kadar tahsil edilmemiş olan tutar, bireysel emeklilik hesabından ertelenmiş giriş aidatı olarak indirilebilecektir.

Sözleşmenin ilk 5 yılından sonra sözleşme sonuna kadar giriş aidatı, yönetim gider kesintisi adı altında herhangi bir kesinti yapılmayacaktır.

(13)

Yatırım Araçları

 Katılımcıların ödeyecekleri katkı payları emeklilik şirketlerinin kurmuş oldukları fonlarda değerlendirilecektir. Fon portföyüne alınabilecek para ve sermaye piyasası araçları şunlardır;

 Vadeli mevduat ve katılma hesabı,

 Borçlanma araçları, repo ve ters repo işlemleri ile ortaklık payları,

 Kıymetli madenler, kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar,

 Türev araç işlemleri ile varantlar,

 Takasbank para piyasası işlemleri,

 Yatırım fonu katılma payları,

 Borsalarda gerçekleştirilen türev araç işlemlerinin nakit teminatları ve primleri,

 Kira sertifikaları,

 Kurulca belirlenen diğer yatırım araçları.

(14)

Katkı paylarımın fon dağılım oranlarını değiştirebilir miyim?

Bireysel emeklilik hesabındaki birikimin ve ödenen katkı paylarının fonlar

arasındaki dağılım oranları veya tutarları, bir yılda azami altı kez değiştirilebilir.

 Katkı payı ödemeye ara verilmesi halinde birikimler

değerlenmeye devam eder mi?

Katkı payı ödemeye ara verilmesi halinde de

birikimler; katılımcının seçmiş olduğu emeklilik yatırım fonlarında

değerlendirilmeye devam eder.

 Emeklilik şirketimi istediğim zaman değiştirebilir miyim?

 Yeni bir emeklilik sözleşmesi kurulması durumunda birikimin başka bir şirkete aktarılabilmesi için sözleşmenin yürürlük

tarihinden itibaren en az iki yıl süreyle şirkette kalması

gerekmektedir. Başka şirketten aktarımla kurulan sözleşmenin tekrar aktarılabilmesi için ise ilgili şirkette en az bir yıl

kalması gerekmektedir.

(15)

iv) Emeklilik ve Emekliliğe Hak Kazanmadan Ayrılma

Bireysel emeklilik sistemine katılım tamamen isteğe bağlı, gönüllü bir katılımdır.

Sosyal güvenlik sisteminin bir alternatifi değil, tamamlayıcı bir unsurudur. Bu sistemin amacı, SGK (SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı) gibi zorunlu sosyal güvenlik sistemlerine tabi olan veya olmayan katılımcılara, emeklilik hakkı vererek, ek gelir sağlamaktır.

Katılımcı, sisteme giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde bulunmak

koşuluyla, 56 yaşını tamamladıktan sonra emekli olmaya hak kazanır. Emekliliğe hak kazanan, katılımcı tercihine göre birikimlerini;

Toplu para: Birikimlerinin tamamını bir defada alıp sistemden ayrılabilirler.

Kısmen Toplu Para Kısmen Maaş: Birikimlerinin tümünü veya bir kısmını

alarak kalanını programlı geri ödeme şeklinde emeklilik şirketlerinden alabilirler.

Düzenli Maaş: Birikimlerinin tümü veya bir kısmını alarak kalanını yıllık gelir sigortasına aktarabilir ve yıllık gelir sigortası sözleşmesi çerçevesinde ömür boyu maaş şeklinde veya belirli bir süre boyunca maaş şeklinde almayı tercih

edebilirler.

Talebin şirkete ulaşmasından itibaren on iş günü içinde yerine getirir.

(16)

v) Denetim ve Gözetim

 Bireysel emeklilik şirketinin, fonların ve portföy yöneticileri ile saklayıcıların bu kanun kapsamındaki faaliyetleri en az yılda bir kez Müsteşarlık ve Kurul tarafından denetlenir. Emeklilik faaliyetleri ile sigortacılık faaliyetleri

Müsteşarlığın denetimine tabidir. Şirketin fonlarına, portföy yöneticilerine ve saklayıcılara ilişkin hesap ve işlemleri ise Sermaye Piyasası Kurulu’n

denetimine tabidir. Denetimlere ilişkin raporlar, konularına göre Müsteşarlık veya Sermaye Piyasası Kurul’u tarafından değerlendirilir ve sonuçlandırılır.

 Sigorta ile ilgili mevzuatlarda, daha önce sigorta şirketleri;

 Kurumsal yapı

 Kuruluş sırasında aranan nitelikler

 Faaliyet sırasında denetim

 Yerinde denetim

 Günlük gözetim ve denetim

 Bağımsız dış denetim

 Şirketin iç denetimi

 Aktüaryel denetim

(17)

v) Denetim ne Gözetim

Bireysel Emeklilik Sistemi ile ilave olarak:

 Bağımsız Dış Denetim

 Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu

 Sermaye Piyasası Kurulu

 Takas ve Saklama Hizmeti

 Emeklilik Gözetim Merkezi

(18)

Vergi ve Devlet Katkısı

 Katkı Payı: Katılımcı tarafından ödenen katkı paylarının %25’i oranında devlet tarafından katılımcının emeklilik hesabına ödenen tutardır.

 Bir katılımcının bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin brüt asgari ücret tutarının %25’ini

geçemez. Limit hesabı katılımcı bazında yapılır.

 1 Ocak 2013 tarihinden itibaren devlet katkısı hesaplaması yapılmaktadır.

 Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olan tüm katılımcılar belirlenen limit dahilinde devlet katkısından faydalanabilirler.

 İşveren tarafından katılımcı adına ödenen katkı paylarına devlet katkısı ödenmemektedir. İşverenler, ücretliler adına ödenen

katkı payını Kanun’da belirlenen limit (ödendiği ayda elde

edilen ücretin %15’i ve yıllık olarak asgari ücretin yıllık tutarı) dahilinde ticari kazançlarının tespitinde gider olarak indirim konusu yapabilmektedir.

(19)

Emekliliğe hak kazanmadan sistemden ayrılabilir miyim?

Katılımcı bireysel emeklilik sisteminden istediği zaman ayrılabilir.

Ancak bu durumda emekli olmanın getirdiği avantajlardan yararlanamayacaktır.

 10 yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlara yapılan

ödemelerin ve hak edilen devlet katkısının içerdiği irat tutarı %15

 10 yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlara yapılan ödemelerin ve hak edilen devlet katkısının içerdiği irat tutarı %10

 Emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin ve devlet katkısının içerdiği irat tutarı %5