221
AB ve Türkiye'nin Tarımsal Üretim Etkinlik Ve Verimliliği Üzerine Küresel Krizlerin Etkileri
Murat CANKURT1 Bülent MĐRAN2 Cihat GÜNDEN3 Ahmet ŞAHĐN4
Özet
Bu çalışmanın amacı, AB ve Türkiye’nin tarımsal üretiminin toplam faktör verimliliği, teknik değişim ve etkinlik değişimindeki küresel krizlerin etkilerini karşılaştırmalı olarak belirlemektir. Verilerin analizinde Veri Zarflama Analizi (VZA) ve Malmquist Verimlilik Đndeksi’nden yararlanılacaktır. Çalışmanın kurgusunda, işlenen tarım arazisi, tarımda çalışan aktif nüfus, traktör varlığı, azot- potas-fosfatlı gübre kullanımı ve büyükbaş ve kanatlı olmak üzere canlı hayvan varlığı gibi girdilerin, toplam tarımsal üretim değeri çıktısını sağlayacağı varsayılmıştır.
Analizler 1961-2007 yılları arasındaki periyot için yapılmıştır. Đncelenen dönemlerde, Türkiye ve AB ülkelerinde yaşanan önemli ekonomik, sosyal veya siyasal olayın yıllarıyla, tarımsal üretimin etkinsizlik yılları arasında çakışma vardır. Ancak elde edilen sonuçlara göre kriz dönemlerinin, tarımsal üretim etkinliğini ve verimliliği üzerine etkili olduğunu ifade edebilmek güçtür.
Anahtar Kelimeler: Ekonomik kriz, tarım, verimlilik, veri zarflama analizi, AB, Türkiye.
The Impacts of Global Crises on Agricultural Productivity and Efficiency of Turkey and the EU
Abstract
The aim of this study is to measure total factor productivity, technical change, and efficiency change of agricultural production in Turkey and the EU with special reference to the impacts of global crisis. Data Envelopment Analysis (DEA) and Malmquist Productivity Index are used as an approach in this study. Total agricultural production value is considered as output;
agricultural land, agricultural labour, tractors, nitrogenous, potash, phosphate fertilizers and live animal stocks are considered as inputs. Total factor productivity, technical change and efficiency change of agricultural production is analyzed in EU and Turkey for the period of 1961-2007 period. In the period under review, it was shown a conflict between the years of Turkey and the EU countries experienced significant economic, social or political events and inefficiency of the agricultural production. However, according to the results, it is difficult to express that the crisis period influence on productivity and efficiency of the agricultural production.
Key Words: Economic crisis, agriculture, productivity, data envelopment analysis, EU, Turkey.
1. GĐRĐŞ
Son yıllarda küresel ekonomik kriz en çok konuşulan konulardan biridir. Terim olarak incelenecek olursa kriz, tehlikeli, istikrarsız ve güç bir durum anlamına gelmektedir. Uzun süren işsizlik, fiyatların düşmesi ve ticaret ve yatırımların azalması, ekonomik kriz olarak adlandırılabilir (Anonymous, 2010). Bu durum dünya geneline yayılmış ve etkisini hissettiriyorsa küresel ekonomik kriz söz konusudur.
Küreselleşmenin, genel olarak ekonomik, teknolojik, sosyo-kültürel, politik ve biyolojik faktörlerin bir kombinasyonu olarak yönlendirildiği kabul edilmektedir (Croucher, 2004). Küreselleşme, diğer bir ifadeyle, bölgesel ekonomilerin, toplumların ve kültürlerin dünyadaki iletişim ve ticaret ağına entegre olmaları sürecidir. Ancak bu terim sıklıkla ekonomik anlamda kullanılmaktadır. Teknolojinin yaygınlaşması, göçler, sermaye akışları, doğrudan yabancı yatırımlar ve ticaret aracılığıyla ulusal ekonominin uluslararası ekonomiye entegre olması anlamına gelmektedir (Jagdish, 2004).
Küreselleşme son yirmi yıldır dünyada gündemdeki yerini korumuştur. Bu süreç boyunca birçok gelişmiş ülke, ekonomik anlamda daha bir önem kazanmış ve diğer ülkelerin ekonomik gelişmelerine etkide bulunmuşlardır (Akın ve Köse, 2008). 1929 Büyük
1 Dr., Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Aydın, TURKEYmcankurt@adu.edu.tr
2 Prof. Dr., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Đzmir, TURKEY
3 Dr., Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Đzmir, TURKEY
4 Yrd. Doç., Sütçü Đmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, KMaraş, TURKEY
TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 2010
222
buhranla başlayan krizin küresel etkisi, 2007 yılındaki finansal kriz ve Asya krizi küreselleşmenin bir sonucu olarak tüm dünyayı etkilemişlerdir. Bunların dışında kalan ekonomik sosyal ve siyasal olaylar daha lokal kalmıştır.
Önceleri krizler ülkelerin kendi sınırları içerisinde gelişir ve dinerken günümüzde küreselleşmeyle birlikte sınırların dışına da taşmaktadır. Bazı ülkelerdeki değişim, ülkeler arasındaki ilişkinin artmasıyla diğer ülkeleri de etkileyebilmektedir. Ülkeler arasındaki bu ilişkiler, iletişim imkânlarının artmasıyla doğru orantılı olarak daha da artmaktadır.
Đletişim aynı zamanda etkileşimi de beraberinde getirmektedir.
1.1. Türkiye’deki Krizler
Bazen savaş, hükümet değişimleri, askeri müdahaleler, deprem, sel, yangın gibi doğal afetler gibi sosyal olaylar ekonomik durumu etkileyebilmektedir. Gelişmekte olan ülkeler bu tür sosyal olaylardan gelişmiş ülkelere göre daha da fazla etkilenmektedirler.
Bundan dolayı Türkiye için önemli sosyal olayları da dikkate almak faydalı olacağı düşünülmektedir. Đnceleme, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan itibaren günümüze kadar olan süreçte yapılmıştır. Ancak analizler 1960 yılı sonrası için yapılmıştır.
Çizelge 1. Türkiye’deki Kriz ve Önemli Sosyal Olaylar (1923-2010)
Tarih Durum Dışsal
1929 Amerika'da patlak veren "Büyük Buhran" yaşandı. Türk parasının değeri düştü. 1 1944 ĐI Dünya Savaşı, tüm dünyada olduğu gibi Türkiye'de de ekonomik dengeleri
sarstı. Türkiye ilk kez devalüasyonla tanıştı. 1
1958-1959
1958'de Türkiye'nin günü gelmiş 256 milyon dolar tutarında dış borcu ve
"kambiyo krizi" yaşıyordu. Ağustos ayında Türkiye IMF ile bir istikrar programı uygulamayı kabul etti. Devalüasyona gidildi.
1960 27 Mayıs 1960 askeri darbesi.
1969 IMF programı yürürlüğe kondu. Türk parası devalüe edildi.
1971 12 Mart 1971 askeri müdahale yapıldı.
1974
Petrol fiyatlarının patlayarak 4 katına çıkması, Türkiye ekonomisini olumsuz etkiledi. Aynı yıl Kıbrıs Barış Harekâtı ile birlikte batılı ülkelerin üstü örtülü ekonomik ambargosu başladı. Petrol fiyatlarındaki artış ithal edilen sanayi ürünlerinin fiyatlarını da yukarıya doğru tırmandırdı.
1978 1978 yılında kısa vadeli borçların toplam borç içindeki payı yüzde 52'ye ulaştı
ve kriz patladı. 1
1979-1980 1979-1980 petrol krizi, halkı 1974 petrol krizinden daha fazla etkiledi. 24 Ocak Kararları'yla birlikte TL % 48.6 oranında devalüe edildi.
1980 12 Eylül 1980 askeri darbesi
1986 Kamu harcamalarının artması nedeniyle ekonomik dengesizlik yaşandı ve devalüasyon yine yapıldı.
1990 Dış ticaret açığı nedeniyle Türkiye yeniden krize girdi. Ticari bankaların döviz açığı büyüdü. Stagflâsyon/enflasyon-ekonomik durgunluk sürecine girildi.
1993-1994 Körfez kriziyle birlikte dış borç stoku, kısa süreli ama çok şiddetli ekonomik krize sebep oldu. Kriz 1993 sonlarında başlayıp 1994'te patladı. 1 1997 28 Şubat 1997 muhtırası.
1998 Asya-Rusya krizi. 1
2000 Türkiye tarihine 'Kara Çarşamba' olarak geçen 22 Kasım 2000'de para krizi patladı. 13 banka ve çok sayıda aracı kurum battı. 1 2001 19 Şubat'ta Çankaya Köşkü'nde yaşanan Anayasa kitapçığı tartışması krizi.
2007-2009 Küresel finansal kriz. ABD’deki Mortgage krizi. 1
Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşundan itibaren günümüze değin (1923-2010), askeri yönetimler hariç, altmış hükümet göreve gelmiştir. 1961-2010 arasında, otuz yedi hükümet göreve gelmiştir. Hükümetlerin ortalama hizmet süreleri 16 ay civarındadır.
Tabiatıyla, böylesi politik istikrarsızlık içerisinde olan bir ülkede ekonomik istikrar beklemek mümkün değildir (Kibritçioğlu, 2003).
Türkiye'de, derin ekonomik sonuçlar doğuran ve önemli siyasi değişimlere sebep olan 7 kriz yaşanmıştır (1929-31, 1958-61, 1978-81, 1988-89, 1994, 1998-2002, 2007-
223
2009). Bunlara oranla daha az etkili olan ve daha sınırlı kalan 4 krize tanık olunmuştur (1947, 1969, 1982, 1991) (Kazgan, 2002). 1960 sonrası dönemde 5 tanesi dışsal olmak üzere, toplam 18 defa ekonomik, sosyal ve siyasal istikrarsızlık yaşanmıştır.
1.2. AB’deki Krizler
Maddi-manevi büyük kayıplarla sonuçlanan II. Dünya Savaşının ardından, hem barışın sağlanması hem de kalkınmanın gerçekleştirilebilmesi için kömür ve çeliğin ortak, uluslarüstü bir otorite tarafından idaresi gerekmekteydi. Bu bağlamda Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, 18 Nisan 1951'de Belçika, Almanya, Fransa, Hollanda, Lüksemburg ve Đtalya arasında imzalanan Paris Antlaşması ile kurulmuştur (Cankurt ve ark., 2007 ). Bu girişim ekonomik birlikteliği de getirecekti. Böylece, üye ülkeler arasında, özellikle de 1860-1940 yılları arasında bir çok kez birbirleriyle savaşmış olan avrupanın iki büyük ülkesi Almanya ve Fransa arasındaki savaş olasılığını düşürmüş olacaktı.
Çizelge 2. Avrupa’daki Kriz ve Önemli Sosyal Olaylar (1923-2010)
Tarih Durum Dışsal
1929 ABD’de başlayan ancak tüm dünyayı etkileyen “Büyük Buhran”. 1
1944 Đkinci Dünya Savaşı. 1
1951 Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu, 18 Nisan 1951'de imzalanan Paris Antlaşması ile kurulmuştur.
1957 25 Mart 1957 tarihli Roma Antlaşması ile Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu (Euratom) eklenerek, Avrupa Ekonomik Topluluğu (AET) kurulmuş oldu.
1965
30 Haziran 1965’da Avrupa Topluluğunda, ortak tarım politikası (CAP) ve finansmanı üzerinde anlaşmazlık yaşandı. 29 Ocak 1966 tarihine kadar devam eden kriz “boş koltuk krizi” olarak bilinmektedir. .
1973 Đngiltere, Đrlanda, Danimarka’nın katılımı.
1981 Yunanistan’nın katılımı.
1982 Falkland savaşı.
1986 Đspanya, Portekiz’in katılımı.
1990 Sovyetler Birliğinin dağılması
1991 Körfez savaşı 1
1991-1995 II. Dünya savaşının ardından Avrupada yaşanan en kanlı şavaş olan Bosna Savaşı ve Yugoslavyanın 7 ülkeye ayrılması.
1995 Đsveç, Avusturya, Finlandiya’nın katılımı.
1998 Asya-Rusya krizi. 1
2004 Estonya, Litvanya, Letonya, Çek Cumh, Polonya, GKRY, Slovakya, Slovenya, Malta ve Macaristan’nın katılımı.
2007-2009 Küresel finansal kriz. ABD’deki Mortgage krizi. 1 1960’dan bugüne değin, Avrupa Ülkelerinde,3’ü dışsal olmak üzere 12 defa ekonomik, sosyal ve politik çalkantı yaşanmıştır. Ancak bunların bir çoğu lokal kalmıştır.
Avrupa’nın tamamına yayılan krizler sadece Büyük Buhran-1929, Asya-Rusya Krizi- 1998 ve Finansal Kriz-2007 gibi küresel krizlerdir. Asya’daki ülkelerin aksine mamül ve hammadde çelik üretimi azalmıştır. Japonya başta olmak üzere Asya Kaplanları olarak bilinen Güney Kore, Tayvan, Hong Kong ve Singapur gibi Asya ülkeleri daha ucuz işgücü gibi karşılaştırmalı üstünlüklerinden yararlanarak yeni sanayi ülkeleri olmuşlardır.
Önceleri daha düşük teknoloji ve maliyet gerektiren tekstil gibi sektörlerin gelişimiyle başlayan sanayileşme hareketi, dayanıklı tüketim malları veya otomotiv gibi ileri teknoloji gerektiren sektörlerle devam etmiştir. Sanayi ürünleri üretiminin Avrupa’nın dışına kayması küreselleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır.
Ekonomistlere göre Büyük Buhran’dan günümüze kadar yaşanmış olan en büyük kriz olarak adlandırılan 2008 yılındaki Küresel Finans Kriz (2007–2009) ekonomik aktivitelerin önemli ölçüde azalmasına sebep olmuştur (Yuan ve ark., 2010).
TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 2010
224
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Çalışmada kapsamında Türkiye'nin yanısıra toplam 17 AB ülkesinin 1961-2007 yılları arasındaki 47 yıllık verileri değerlendirmeye alınmıştır. AB ülkelerinden Avusturya, Bulgaristan, Danimarka, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, Macaristan, Đrlanda, Đtalya, Hollanda, Polonya, Portekiz, Romanya, Đspanya, Đsveç ve Đngiltere çalışma kapsamına alınırken, dikkate alınan dönem içinde verilerine eksiksiz ulaşılamayan ülkeler kapsam dışında bırakılmıştır. Ülkelere ait tarımsal veriler için FAO (Food and Agricultural Organization of the United Nations) istatistik veri tabanından faydalanılmıştır (FAO, 2010).
Modelde bir girdi ve 8 çıktı değişkeni olmak üzere toplam 9 değişken kullanılmıştır. Çıktı değişkeni Tarımsal Üretim Değeri (1000 $); girdi değişkenleri ise işlenen alan (1000 Ha), kullanımdaki traktör sayısı (adet), kullanılan azot-fosfat-potas gübre miktarları (ton), tarımda çalışan ekonomik aktif nüfus (1000), büyükbaş hayvan sayısı (adet) ve kanatlı sayısıdır (adet).
Verilerin analizinde etkinlik analizlerinde en çok kullanılan yöntemlerden olan Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi ve Veri Zarflama Analizi (VZA) yaklaşımından yararlanılacaktır (Charnes ve ark., 1978; Banker ve ark., 1984; Farrell, 1957). VZA, Malmquist Endeksinin hesaplanmasında gerekli olan uzaklık fonksiyonlarını tahmin etmek için kullanılan, doğrusal programlama tekniklerini kullanan, en popüler non-parametrik metottur (Coelli ve ark., 1998; Lovel, 1993).
BULGULAR
Veri Zarflama Analizi-Malmquist toplam faktör verimliliği endeksi metotları kullanılarak 1961-2007 dönemi için 18 ülkenin yıllık teknik etkinlik endeksleri, teknik etkinlikteki değişme, teknolojik değişme ve toplam faktör verimliğindeki değişme endeksleri hesaplanmıştır. Bu endekslerin hesaplanmasında Coelli (1996) tarafından yazılan DEAP 2.1 bilgisayar paket programı kullanılmıştır.
Teknik Etkinlik
Analiz kapsamına alınan ülkelere ait 1961-2007 yıllarına ait teknik etkinlik değerleri Çizelge 1’de verilmiştir. Teknik Etkinlik (TE) değeri “1” olduğunda, ilgili ülke için tam etkin olarak üretim yaptığı anlaşılmaktadır. Bu bağlamda TE değerlerine ait geometrik ortalamalar incelendiğinde, 0.999 ile referans değeri olan1’e en yakın ülke Đngiltere’dir. Ardından sırasıyla Đspanya (0.994), Đsveç (0.990), Romanya (0.990) ve Almanya (0.988) gelmektedir. Türkiye (0.983) 18 ülke içerisinde 13. Sırada yer almaktadır. En son üç sırada ise Finlandiya (0.980), Macaristan (0.977) ve Đrlanda (0.974) gelmektedir (Çizelge 3).
225 Çizelge 3. Yıllara Göre Ülkelere Ait Teknik Etkinlik Değerleri
* Ekonomik, sosyal ve siyasal istikrarsızlık yılları.
Tabloda, Almanya: D, Avusturya: A, Bulgaristan: BG, Danimarka: DK, Finlandiya: FIN, Fransa: F, Hollanda:
NL, Đngiltere: GB, Đrlanda: IRL, Đspanya: E, Đsveç: S, Đsviçre: CH, Đtalya: I, Macaristan: H, Polonya: PL, Portekiz: P, Romanya: RO, Türkiye: TR, Yunanistan: GR olarak kısaltılmıştır.
1962 1 1 1 1 1 0.978 1 1 1 1 0.947 1 1
1963 1 1 0.966 1 1 1 1 0.974 1 1 1 1 1
1964 1 1 1 0.899 0.92 1 1 1 1 0.931 0.932 0.903 0.995
1965 1 1 0.906 0.87 0.878 0.884 0.875 0.886 0.931 0.919 0.927 0.946 0.963
1966 1 1 0.968 1 1 1 1 1 1 1 1 0.977 1
1967 0.963 1 0.93 1 1 0.929 0.944 1 0.906 1 1 1 1
1968 1 1 1 0.866 0.998 1 1 1 1 1 1 1 1
1969* 1 1 0.975 1 1 0.999 1 1 0.953 0.908 1 1 1
1970 0.886 0.869 0.998 1 1 1 1 1 1 1 0.93 0.999 0.957
1971* 1 1 1 1 1 0.995 1 1 1 1 0.971 1 1
1972 1 1 0.936 0.96 1 1 1 0.933 0.959 0.951 1 0.947 1
1973* 0.968 1 0.985 0.957 0.961 0.945 0.974 1 1 1 0.938 1 1
1974* 1 0.982 1 0.938 0.95 1 0.993 1 0.994 0.939 0.979 0.967 0.957
1975 1 1 1 1 1 0.952 1 0.961 0.946 0.975 1 1 1
1976 0.992 0.988 0.999 1 0.989 0.933 1 0.93 1 1 1 1 1
1977 1 1 1 1 0.975 1 1 0.975 0.92 0.916 0.977 0.975 0.961
1978* 0.965 1 0.969 0.983 0.991 1 1 1 1 0.931 0.971 0.959 1
1979* 0.951 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.937
1980* 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1981* 1 1 1 1 1 1 0.964 1 1 1 1 1 1
1982* 1 1 1 1 0.968 0.925 1 0.839 0.88 0.911 1 0.943 0.941
1983 0.9 1 0.943 0.973 0.956 0.983 0.949 1 1 1 1 1 1
1984 1 1 1 0.901 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1985 1 1 0.959 1 1 1 1 0.957 1 0.946 0.967 1 1
1986* 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.966 1 1
1987 1 1 1 1 1 1 0.982 0.979 1 0.965 1 0.987 1
1988 1 0.995 1 1 0.969 0.974 1 0.979 1 1 1 0.931 1
1989 0.979 0.997 0.965 0.97 1 1 1 0.966 0.94 1 1 1 1
1990* 1 1 1 1 0.99 1 1 1 1 1 0.985 0.986 1
1991* 1 1 1 0.951 0.97 0.944 0.976 0.972 1 1 1 1 1
1992* 0.997 1 1 1 1 1 1 0.937 0.976 1 0.984 1 1
1993* 1 1 0.981 1 1 1 1 0.907 1 1 1 1 0.975
1994* 1 0.92 1 0.875 0.925 1 0.94 1 0.965 0.954 1 1 0.922
1995* 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1996 1 0.86 1 1 1 1 0.972 1 0.752 1 1 1 1
1997* 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
1998* 1 1 1 1 1 1 0.982 1 1 0.97 1 0.943 0.923
1999 0.877 0.919 0.965 1 1 1 0.938 0.946 1 0.848 1 1 1
2000* 1 1 1 1 0.959 1 0.995 1 1 0.921 0.983 0.983 1
2001* 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.917
2002 0.884 0.825 1 1 0.937 0.92 1 0.972 0.985 1 1 0.965 1
2003 1 1 1 1 0.859 1 1 1 0.922 1 1 1 0.992
2004* 0.915 1 0.984 0.964 0.922 0.94 0.988 1 1 0.856 0.987 0.923 0.975
2005 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
2006 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0.968 0.945 1
2007* 0.969 0.99 1 1 1 1 1 0.994 0.997 1 1 1 1
Geo Ort 0.983 0.985 0.988 0.980 0.980 0.985 0.988 0.980 0.977 0.974 0.987 0.984 0.985
TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 2010
226 Şekil 1. Yıllara göre TE değerleri
Araştırma amacına uygun olarak yıllar itibariyle yapılan ortalama TE değerlendirme sonucunda ise, 1965, 1982, 1996, 2004, 2002, 1999, 1994, 1964, 1977 ve 1972 yılları TE değeri en düşük olan yıllardır (Ortalama TE değeri 0.985). AB’nin ülkelerinin değişimi ortalamaya çok yakındır. Türkiye için 1999, 2002, 1970, 1983, 2004, 1079, 1967 ve 1973 yılları TE değerinin göreceli olarak en düşük olduğu yıllar olmuştur (Çizelge 3, Şekil 1).
1960 sonrası dönem yıllar itibariyle incelendiğinde, Türkiye ve AB ülkelerinde toplam 23 önemli ekonomik, sosyal veya siyasal olay yaşanmıştır. Bunlardan 8 yıl için TE değerinin ortalamadan (0.985) düşük olduğu belirlenmiştir. Tarımın özellileri dikkate alındığında bir yıl gecikmeli etkisine bakılırsa bu rakam 13 e çıkmaktadır.
2.1. Toplam Faktör Verimliliğindeki Değişme
Toplam faktör verimliliğindeki değişimin (TFVD) iki sebebi vardır. Biri teknik etkinlikteki değişim (TED), diğeri ise teknolojik değişimdir (TD). TED’i de saf etkinlik değişimi (PED) ve ölçek etkinliği değişiminin (SED) çarpımıyla hesaplanır. Hesaplanan değerler Çizelge 4 ve Çizelge 5’te görülmektedir.
Çizelge 4. Yıllara göre TFVD
Yıl TED TD PED SED TFVD Yıl TED TD PED SED TFVD
1962 0.998 0.634 1.004 0.994 0.633 1985 0.989 0.742 0.996 0.993 0.734 1963 0.996 2.904 1.001 0.995 2.894 1986* 1.026 1.007 1.008 1.019 1.034 1964 0.973 0.554 0.979 0.994 0.539 1987 1.003 1.635 0.993 1.011 1.640 1965 0.963 1.397 0.965 0.998 1.345 1988 0.988 0.909 0.995 0.993 0.899 1966 1.078 2.177 1.058 1.019 2.348 1989 1.009 1.253 1.004 1.006 1.265 1967 0.974 0.885 0.983 0.991 0.862 1990* 0.991 1.057 1.006 0.985 1.048 1968 1.001 1.592 1.013 0.988 1.594 1991* 0.996 1.179 0.991 1.005 1.175 1969* 0.992 0.346 0.999 0.993 0.343 1992* 0.994 1.152 1.001 0.994 1.145 1970 1.006 1.487 0.988 1.017 1.495 1993* 1.007 0.578 1.004 1.003 0.582 1971* 0.899 1.157 1.013 0.888 1.040 1994* 0.993 1.205 0.979 1.015 1.197 1972 1.108 0.432 0.985 1.124 0.479 1995* 0.964 0.933 1.020 0.946 0.900 1973* 1.008 1.523 1.007 1.001 1.535 1996 1.016 0.633 0.974 1.044 0.643 1974* 1.005 1.500 0.994 1.011 1.508 1997* 1.041 1.411 1.037 1.004 1.468 1975 0.996 1.043 1.012 0.984 1.039 1998* 0.979 0.691 0.986 0.993 0.676 1976 1.003 1.155 1.000 1.003 1.159 1999 0.947 1.408 0.985 0.961 1.333 1977 0.968 0.718 0.986 0.982 0.695 2000* 1.064 1.155 1.013 1.050 1.229 1978* 1.038 1.468 1.011 1.027 1.524 2001* 1.009 0.820 1.008 1.001 0.828 1979* 1.001 1.712 1.004 0.997 1.713 2002 0.981 1.118 0.979 1.001 1.096 1980* 0.989 0.765 1.001 0.987 0.756 2003 0.983 0.733 1.013 0.970 0.721 1981* 1.013 1.138 1.005 1.008 1.153 2004* 1.002 1.431 0.982 1.021 1.435 1982* 0.970 0.705 0.964 1.005 0.684 2005 1.048 1.216 1.036 1.012 1.274 1983 1.017 1.568 1.021 0.996 1.595 2006 0.975 0.914 0.995 0.980 0.891 1984 1.002 0.856 1.013 0.990 0.858 2007* 1.020 1.167 1.002 1.018 1.190
Ortalama 1.000 1.045 1.000 1.000 1.045
* Ekonomik, sosyal ve siyasal istikrarsızlık yılları.
227
1961-2007 yılları arasında teknik etkinlik değişimi 1 olarak hesaplanmıştır. Yıllar bazında teknik etkinlikte değişimin olmadığı anlaşılmaktadır. Teknolojideki değişimin 1 den büyük çıkması yıllara bağlı olarak traktör sayısı, gübreleme miktarları gibi teknoloji değişkenlerinde ortalama olarak artış meydana gelmiştir. TFVD değerinin ortalamasının 1’den büyük olması TED değil de TD’den kaynaklanmaktadır. Dikkat edilecek olursa, TFVD’nin düşük olduğu yıllarda genellikle TD değerinin düşük olmasından kaynaklanmaktadır. Ekonomik kriz, savaş, doğal felaketler teknoloji değişkenlerinin daha az kullanılmasına sebep olmaktadırlar (Çizelge 4).
Analiz sonuçlarına göre TFVD değerinin en düşük olduğu yıllar 1969, 1972, 1964, 1993, 1962, 1996, 1998, 1982, 1977 ve 2003 yıllarıdır (Çizelge 4). 1969 yılında hem Türkiye hem de AB ülkelerinin Đngiltere, Đsveç ve Đspanya haricindeki tüm AB ülkeleri için TFVD değeri 1’in altında bulunmuştur. 1960 sonrası dönem yıllar itibariyle incelendiğinde, Türkiye ve AB ülkelerinde yaşanan 23 önemli ekonomik, sosyal veya siyasal olayın aynı yıllarda aldıkları TFVD değeri karşılaştırılmıştır. Bunlardan 7 yıl için TFVD değerinin 1’in altında olduğu belirlenmiştir. Bir yıl gecikmeli etkisine bakılırsa bu rakam 8’e çıkmaktadır.
Ekonomik, sosyal ve siyasi istikrarsızlıkların olduğu yıllarda tarımsal etkinliğin düştüğü hipotezini test etmek için T testi yapılmıştır. Yani kriz yıllarıyla diğer yıllar arasında istatistiki bakımdan anlamlı bir farklılık olup olmadığı incelenmiştir. Çizelge 4’te gösterilen istikrarsızlık yıllarıyla diğer yıllar arasında, TFVD değeri açısından, istatistikî olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır (t:-0.36, p:0.72). TED ve TD değerleri açısından yapılan incelemelerde de istatistiki anlamlı bir fark bulunamamıştır.
Çizelge 5. Ülkelere göre TFVD
Ülkeler TED TD PED SED TFVD Ülkeler TED TD PED SED TFVD TR 0.999 0.749 0.999 1.000 0.749 IRL 1.000 1.048 1.000 1.000 1.048 A 1.000 0.773 1.000 1.000 0.772 I 1.000 1.099 1.000 1.000 1.099 BG 1.000 0.794 1.000 1.000 0.794 NL 0.999 1.199 1.000 0.999 1.198 DK 1.000 0.828 1.000 1.000 0.828 PL 1.002 1.242 1.002 1.000 1.245 FIN 1.000 0.872 1.000 1.000 0.872 P 1.000 1.282 1.000 1.000 1.282 F 1.000 0.910 1.000 1.000 0.910 RO 1.000 1.301 1.000 1.000 1.301 A 1.000 0.949 1.000 1.000 0.949 E 1.000 1.355 1.000 1.000 1.355 GR 1.000 0.974 1.000 1.000 0.973 S 1.000 1.387 1.000 1.000 1.387 H 1.001 1.012 1.001 1.000 1.013 GB 1.000 1.447 1.000 1.000 1.447 Ortalama 1.000 1.045 1.000 1.000 1.045 Ülkeler bazında sonuçlar incelenecek olursa, Türkiye TFVD değeri diğer ülkelere göre en düşük değerdir. Ancak bunun sebebi TED değil, TD olduğu belirlenmiştir. Yani teknolojik değişkenlerde diğer ülkelere göre nispi azalma meydana gelmiştir (Çizelge 5).
3. SONUÇ
Türkiye ve 17 AB ülkesinin incelendiği çalışmada, tarımsal üretim etkinliğinin ulusal, bölgesel veya küresel krizlerden etkilenip etkilenmediğini belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaca yönelik yapılan analizlerde Veri Zarflama Analiz yöntemi kullanılmış, Teknik Etkinlik ve Malmquist Toplam Faktör Verimlilik Endeksi yaklaşımlarından yararlanılmıştır.
Yıllar itibariyle tarımsal üretim etkinliğini temsil eden TE ve TFVD değerleriyle, kriz yıllarıyla karşılaştırılmıştır.
1960 sonrası dönemde yıllar itibariyle TE değeri incelendiğinde, Türkiye ve AB ülkelerinde yaşanan toplam 23 önemli ekonomik, sosyal veya siyasal olayın 8’inde TE değeri ortalamadan (0.985) daha düşük olduğu belirlenmiştir. Tarımın özellileri dikkate alındığında bir yıl gecikmeli etkisine bakılırsa bu rakam 13 e çıkmaktadır. TFVD açısından ise yaşanan 23 önemli olayın 7’sinin TFVD değerinin 1’in altında olduğu belirlenmiştir. Bir yıl gecikmeli etkisine bakılırsa bu rakam 8’e çıkmaktadır.
TÜRKĐYE IX. TARIM EKONOMĐSĐ KONGRESĐ ŞANLIURFA, 2010
228
Tarımsal üretimin kendine has özellikleri kriz dönemlerinin etkilerini gecikmeli olarak üretime yansıtabilir. Gecikmeli etkiler de değerlendirildiğinde, kriz yıllarıyla etkinsizlik arasında azımsanmayacak kadar çakışma vardır. Diğer yandan, ekonomik kriz, sosyal ve politik çalkantılar, doğal felaketler gibi bazı durumlarda üretim girdilerin daha az kullanılması, kısıtlanması olasıdır. Bu da etkinliği arttırabilmektedir. Ancak elde edilen sonuçlara göre kriz dönemlerinin, tarımsal üretim etkinliğini ve verimliliği üzerine etkisi olduğunu ifade edebilmek güçtür.
KAYNAKLAR
Anonimous, 2010 (http://wordnetweb.princeton.edu/perl/webwn?s=economic%20crisis:
04.04.2010)
Banker, R.D., Charnes, A., Cooper, W.W. (1984) Some models for estimating technical and scale inefficiencies in data envelopment analysis, Manage. Sci. 30, 1078- 1092.
Cankurt, M., Günden, C., ve Miran B., 2007, Türkiye’nin AB Sürecinde Üyelik Potansiyelinin Bazı Tarımsal Kriterler Açısından Analizi. Finans Politik ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, Sayı:513, s:35-45, Đstanbul.
Charnes, A., Cooper, W.W., Rhodes, E. (1978) Measuring the efficiency of decision making units, Eur. J. Operational Res. 2, 429-44.
Coelli, T., Rao, D.S.P., Battese, G.E. (1998) An Introduction to Efficiency and Productivity Analysis Kluwer Academic Publishers, Boston, 275pp.
Coelli, T., Rao., 1996, “A Guide to DEAP Version 2.1: A Data Envelopment Analysis Program, CEPA WorkingPapers, 8/96,Department of Econometrics, University of New England, Australia,1-49.
Croucher Sheila L.. Globalization and Belonging: The Politics of Identity in a Changing World. Rowman & Littlefield. (2004). p.10
FAO, 2010. Official Statistical Databases of Food and Agricultural Organization of the UN. (www.fao.org)
Farrell, M.J., (1957) The measurement of productive efficiency, J R. Statistical Soc. Ser.
'A' 120, 253-81.
Jagdish, Bhagwati (2004). In Defense of Globalization. Oxford, New York: Oxford University Press.
Kazgan, G., (2002). Türkiye’de Ekonomik Krizler: (1929-2001) Nedenleri ve Sonuçları Üzerine Karşılaştırmalı Bir Đrdeleme, Đstanbul Bilgi Üniversitesi, 2002
Kibritçioğlu, A., (2003). Türkiye'de ekonomik krizler ve hükümetler 1969-2001. Yeni Türkiye Dergisi Ekonomik Kriz özel sayısı.
Lovel, C.A.K. (1993) Production frontiers and productive efficiency. In: Fried, H.O., Lovell, C.A.K., Schmidt, S.S. (Eds.), The Measurement of Productive Efficiency Techniques and Applications, pp.3-67, Oxford University Press, Oxford.
Yuan, C., Liua, S. and Xie, N., 2010. The impact on chinese economic growth and energy consumption of the Global Financial Crisis: An input–output analysis. Energy, 2010, 1-8 (in press).
