Erken Çocukluk Döneminde Dil Gelişimi
Dr. Öğretim Üyesi Gökçe Karaman Benli Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi
2
Normal Bir Konuşmacıda Olması Gereken Yeterlilikler
2
Sesbilgisel Gelişim
• Çocuklarda sesbilgisi edinimi çalışmaları
20.yy’da Roman Jakobson’un araştırmalarıyla hız kazanmıştır. 3-8 yaşları arasındaki
çocuklar incelenmiş ve konuşma sesi
üretiminin yaş ile ilişkisi ortaya çıkarılmıştır.
Buna göre seslerin ediniminde çocuklar
evrensel bir düzen izler.
4 4
Sesbilgisel Gelişim Evreleri
6
Söz Öncesi Dönem İletişim Evresi (1 ay-1 yaş)
Sesleme (Fonasyon) Evresi: 0-1 ay
Gığıldama Evresi: 2-3 ay
Genişletme Evresi: 4-6 ay
Düzenli Mırıldanma Evresi:7-9 ay
6
Anlamsız Sözcelerle Mırıldanma: 10 ay-1 yaş
Söz Düzeyi İlk Sözcük Evresi: 1;0-1;6 yaş
• Anlamlı dil kullanımının başlangıcıdır. Yaklaşık 50 sözcük dağarcığına ulaşılır.
• Çocuklar baba sözcüğünü söylemeye çalışırken hem
“ba” hem “da” diyebilir. Yani sesler birbirinin yerine kullanılabilir.
• 10-18. aylar arasında ilk sözcükler söylenmeye başlar.
8
Söz Düzeyi Gelişim Evresi
• 1;6 – 4;0 yaş arası fonemik gelişim evresidir.
Sözcük dağarcığı oldukça genişler.
• Bu dönemde çocuklar bazı sesleri
basitleştirerek söyleyebilirler. Ona göre bir ses biriminin sesletimi zor ise çocuk daha
“doğal” olan sesi söylemektedir.
8
• Yetişkin dilinin ses kullanımına erişme 6-7 yaşlarına kadar sürmektedir.
• En geç edinilen sesler; /r/, /h/, /j/ ve ünsüz
öbekleridir.
10
Biçimbirim ve Sözdizimi Gelişimi
10
• MacWhinney çocukların biçimbirim bilgisini nasıl edindiklerini açıklamak için bir model önermiştir. Bu model üç aşamadan oluşur.
1- Çocuklar tarafından sözcük bir bütün olarak algılanır. Sonra kök veya ek olarak tanınarak biçimbirimlerine bölünür.
Örneğin; kediler sözcüğü önce tüm olarak,
daha sonra “kedi” kök, -ler çoğul eki olarak
algılanır.
12
2- Bu aşama edinim aşamasıdır. Çocuk
sözcükleri kök ve ekler olarak ayırma yetisini kazanmıştır.
3- Son aşama hataları düzeltme aşamasıdır.
Biçimbirimleri anlama ve üretimde bir
uyumsuzluk olduğu zaman devreye girer.
12
Biçimbirimlerin edinilmesinde çocuklar;
14
Türk çocuklarıyla yapılan çalışmalara göre yaşa göre biçimbirim bilgisinin edinimi;
Çekim ekleri, şimdiki zaman, olumsuzluk, kişi kipi 15. aydan itibaren edinilmeye başlar.
Fiil ekleri yetişkin soruları yanıtlanmaya başlayınca edinilir.
Diğer zaman ekleri 19. aydan itibaren, çoğul eki, ettirgen ve edilgen yapılar 24. aydan itibaren edinilmeye başlanır.
14
Sözdizimi Bilgisi
16
• Sözdizimi edinimi derken çocuğun ana dilinde cümlelerin öğeleri arasındaki temel ilişkileri edinmesini vurgularız.
Soru ifadeleri Emir cümleleri nasıl kurulur? Hangi sözcükler nasıl dizilir?
nasıl ifade edilir?
16
Sözdizimi nasıl edinilir?
Çocuklar önce iki sözcüğü yanyana getirir.
Çocuk bu dönemde soru sorabilir, olumsuzluk ifade edebilir. Kullanılan cümleler genellikle emir
cümleleridir.
Brown sözdizimi gelişiminin başlıca göstergesi
olarak ortalama sözce uzunluğunu kabul etmiştir.
18
OSU=Konuşma örneğindeki morfem sayısı Konuşma örneğindeki sözce sayısı
18
Evreler Ortalama Sözce
Uzunluğu Edinilen Yapılar
I. Evre 1.00-1.99 Hiçbir çekim veya yapım ekinin kullanılmadığı tek sözcük dönemidir.
II. Evre 2.00-2.49 Özne ve nesne arasında anlamsal bağlantıların kurulduğu dönemdir.
III. Evre 2.50-2.99 Soru sözcükleri, emir cümleleri ve olumsuz cümle yapısının edinildiği ve kullanıldığı dönemdir.
IV. Evre 3.00-3.99 İsim cümleleri gibi karmaşık yapıların kullanıldığı dönemdir.
V. Evre 4.00 Birleşik cümlelerin kullanıldığı dönemdir.
Ay / Yaşlara göre sözdizimi edinimi;
30 ay öncesinden başlayarak çocuklar neden, zaman ve amaç bildiren ilgeçleri (edatları) fiillere ekleyerek edinirler.
3 yaş civarında ortalama sözce uzunluğu 4 veya 5
biçimbirimdir. 59. aya (5 yaş) kadar artan yaşla birlikte ortalama sözce uzunluğu da artar.
20
Anlam Gelişimi
Alıcı Dil
Çocukların dili
kavrayışları alıcı dil gelişimini oluşturur.
Çocuklar daha henüz söze geçmedikleri dönemde bile kendilerine söylenenleri
anlarlar. Çocukla yetişkinin aynı bağlamı paylaştıkları ortamlar çocuğun alıcı
dilinin gelişmesine
22
Çocukların önce alıcı dilleri daha sonra ifade
edici dilleri gelişir. Neden?
• Alıcı dil çocukların sadece bir sözcüğün anlamını tanımalarını gerektirir.
• Oysa ifade edici dil (üretim) hem sözcüğü hem de kavramı
hatırlamalarını ya da belleklerinden
24
Çoğu bebek 10-13. aylarda ilk sözcüklerini kullanmaya başlarlar.
Küçük çocukların dağarcıklarında;
yiyeceklerle,
vücut organlarıyla, giysileriyle,
hayvanlarla, taşıtlarla,
oyuncaklarla ve
insanlarla ilgili kategorilerden sözcükler bulunur.
• Nelson’a göre küçük çocuklar sadece
çevrelerinde gördükleri nesnelerin isimlerini üretebilirler.
• Bloom’a göre ise bazı çocuklarda isimlerin bazılarında eylemlerin kullanımının baskın olduğu görülür.
• Çocuğun ilk kullandığı sözcükleri annenin
de çocuğuna yaptığı konuşmalarda
26
Çocukların anlam kategorileri yetişkinlere göre daha geniştir.
Örneğin; çocuğun köpek algısı
“hayvan ve 4 ayaklı olma” özelliğini
içerdiği için bu algı, kedileri, inekleri,
koyunları ve diğer 4 ayaklı hayvanları
kapsar.
• Çocuklarda 12-30. aylar arasında görülen bir diğer özellik ise anlam daralmasıdır.
• Örneğin; çocuk köpek sözcüğünü
sadece kendi köpeği için kabul edip
söylüyorsa bu anlam daralmasıdır.
28
Anlam gelişiminde çocukların öncül görevlerinden biri kategorik kavramları edinmektir. Örneğin; köpek
sözcüğünün hayvanlar sınıfına
gönderme yaptığını anlamak gibi…
• Çocuklar iki sözcük dönemine geçince anlam bilgisi de gelişir.
• 6 yaş civarında bir çocuğun sözcük dağarcığı 8 bin ile 14 bin sözcük arasında değişir.
• 1-6 yaş arasında her gün 5-8 sözcük öğrenir.
30
• Okul öncesi dönemde çocuklar, büyük- küçük, kalın-ince gibi niteleme sıfatlarını rahatlıkla anlayıp ifade edebilmektedirler.
• Çocuklar tarafından daha az anlaşılır olanlar ise derin-sığ, yüksek-alçak, sağ-sol
sıfatlarıdır. Bunun nedeni olarak anlam bakımından bu sıfatların daha karmaşık
gelmesi veya daha seyrek kullanılması olabilir.
Bazı sözcükler de kullanıldığı yer, zaman ve kişiye göre yani bağlam içinde anlam
bakımından değiştikleri için küçük çocuklar tarafından anlaşılması zor olabilir. Bunlar; bu, şu, orada, burada ve zaman bildiren
sözcüklerdir.
• Okul dönemi boyunca da çocuğun sözcük dağarcığı giderek genişler.
• 7-11 yaşları arasında çocuk, cins ve türlere ait,
niteleme ve mantığa yönelik sözcükleri daha rahat anlayıp ifade edebilir.
• Çift anlamlı sözcüklerin anlamlarını edinir ve kullanmaya başlar.
• 6-9 yaş çocukları mizah kaynaklı bilmeceler ve fıkraların yapısını anlamakla birlikte anlamını çıkaramamaktadırlar.
32
Pragmatik Gelişim
Bloom ve Lahey’ye göre bebeğin iletişim davranışları 3 basamakta gelişir.
1- Bebeğin refleksif hareketleri ön plandadır.
Bazı davranış örüntüleriyle ne demek istediğini anlatmaya çalışır.
2- İletişim gerçekleştirmek için davranışlarını daha da çeşitlendirirler.
3- Çocuklar aynı mesajı farklı yollarla ifade edebilirler.
34
• 9 aylık bebekler el, kol hareketleri ve seslerle çok çeşitli iletişim amaçlarını gerçekleştirebilirler.
• 10 ay civarında bebekler birebir etkileşimlerde
sıra almayı başarırlar.
Çocuğa Yöneltilmiş Dil
• Yetişkinlerin çocuğun dil düzeyine göre kendi dil kullanımlarını düzenlemeleridir.
• Yetişkinler özellikle birincil bakıcılar, anneler bebekleriyle konuşurken abartılı vurgu,
yüksek perdede seslerle, sözcükleri çok belirgin olarak söyleyerek konuşurlar.
36
• Okul öncesi yıllarda çocuklar sohbet ettikleri kişinin bilgi ve ilgi düzeylerine göre ifadelerini yönlendirmeyi öğrenirler. Karşısındaki kişiye neyi ne kadar iletmeleri gerektiğini kavrarlar.
• 2-3 yaşlarından itibaren öykü anlatabilirler, betimleme yaparlar, açıklama yaparlar,
tartışırlar, fıkra anlatırlar. Daha da büyüdükçe
bu anlatımları nitelik ve nicelik bakımından
Kaynaklar
• Pınar San Bayhan ve İsmihan Artan: “Çocuk Gelişimi ve Eğitimi” Morpa Yayınları.
• Seyhun Topbaş: “Dil ve Kavram Gelişimi” Kök Yayıncılık.
38
