T Ü R K L E R İ B O Ğ A Z L A R B Ö L G E S İ ' N E Ç E K E N G E R Ç E K S E B E P L E R
Dr. HÜSEYİN DAĞTEKİN
I. Bayezid Zamanı'nda devletin bir imparatorluk kadar genişlemesi için, çözülmesi gereken birçok meselelerin menşe'lerine O r h a n Bey Devri'nde ras-lanması dolayisiyle, incelemelerimizi, daha ziyâde bu devri gözönünde bulun durarak yapacağız. Filhakika, gerek coğrafî ve iktisadî, gerekse askerî, içtimaî ve siyâsî bakımlardan incelenmesi gereken ve bir devletin kurulmakta olduğunu göstermesi itibariyle, büyük önem taşıyan bir çok yönlerden dolayı, bu devrin en mühim devirlerden birini teşkil ettiği şüphesizdir.
O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n kurdukları Beğlik de, diğer A n a d o l u Beğlik-leri gibi, Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u hudutlarında teşekkül etmiştir. İlkin M a r m a
ra Denizi'nin güney-doğusunda kurulan Beğlik, doğu, güney ve batı yönlerden diğer T ü r k Beğlikleri ile, kuzey tarafta da, Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ile çevrilmiş bulunuyordu. Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u hudut kevvetlerine karşı uclara yerleştirilen diğer T ü r k toplulukları gibi, O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n de bu kuvvetlerle çarpışmağa başlaması mukadderdi. Ancak, bu çarpışmalar so nunda diğer beğlikler, kendi paylarına düşen toprakları ilhak ederek, Akdeniz ve Ege Denizi kıyılarına ulaşmışlar ve böylece yeniden elde edilebilecek saha-lardan mahrum kalmışlardır. Buna karşılık O s m a n l ı Beğliği'nin önünde, Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ' n d a n kopardığı her yeni parçadan sonra, yalnız ken-disinin genişlemesini sağlayacak olan bölgeler uzanmıyordu, aynı zamanda her ileri hareket onu, dünyanın en önemli ulaştırma kavşak noktalarından birine, yâni B o ğ a z l a r Bölgesi'ne de yaklaştırıyordu. Bilhassa O r h a n Bey Devri, bu husustaki faaliyetler neticesinde, O s m a n l ı Beğliği'nin diğer beğliklerden tamâmiyle ayrıldığı bir devri belirtmesi bakımından, ayrıca zikre şayandır. Zira, K a r a s i Beğliği'nin ilhakı, O s m a n l ı Beğliği ile Bizans İ m p a -p a r a t o r l u ğ u ' n u n hudutlarını iki misli uzatmış, dolayisiyle iki devlet arasın daki temas imkânlarını da o nisbette arttırmıştır. Hâl böyle iken, S a r u h a n , Ayadın, M e n t e ş e gibi beğliklerin bu imparatorlukla her hangi bir teması kalmamıştır. Diğer taraftan coğrafya durumları, bu beğlikleri yeni toprak ka zançları ile kuvvetlenmekten mahrum bırakmakla kalmıyor, bir çok hırıstiyan milletlerin kuvvetleriyle karşılaşmalarına ve hiç bir şey kazandırmayan her zafer sonu biraz daha yıpranmalarına sebep oluyordu. O s m a n l ı Beğliği ise, henüz yalnız Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ile savaşlar yapmakta ve toprak kazançlariyle
1 7 8 H Ü S E Y İ N D A Ğ T E K İ N
kuvvetlenmekte idi. Ayrıca, O r h a n Bey Devri'nde Boğazlar'ın sahillerine de ulaşılmıştı 1.
Bu itibârla her şeyden önce, bir çok problemin çözümlenmesinde baş unsur olarak rol oynadığına kaani bulunduğumuz yol şebekesinin, Bursa'ya ve ora dan da Boğazlar Bölgesi'nin merkezi olan İ s t a n b u l ' a doğru uzanmasını şema hâlinde görmek gerekir:
Filvaki XIV. Yüzyıl ortalarında K o n y a - Bursa yolu, Akşehir ve Kü tahya'dan geçiyordu. Bu yol, K a r a m a n O ğ u l l a r ı Ülkesi ile G e r m i y â n O ğ u l l a r ı topraklarını O s m a n l ı Beğliği arazisine bağlıyordu. C a n d a r -O ğ u l l a r ı Beğliği'ni bağlayan yol da, Sinop - K a s t a m o n i - Bolu - Mu d u r n u - G ö y n ü k - Geyve - İ z n i k - Bursa istikametini takip etmektey-di. Ç o r u m - A n k a r a - E s k i ş e h i r - Bursa yolu da önemliyetmektey-di. İ z m i r yolu M a n i s a üzerinden B e r g a m a - Balıkesir - M i h a l ı ç - Bursa istikametinde uzandığından, Aydın, S a r u h a n ve K a r a s i Ü l k e l e r i ' n d e n geçerek geliyordu.
Bütün bu yolların B o ğ a z l a r Bölgesi'ne girmesi ve burada toplanmasiyle, Bursa ne kadar yakından ilgili ise, bu bölgenin hakikî merkezini teşkil eden İ s t a n b u l da o kadar ilgilidir. 2 Nitekim bu yollar, O s m a n l ı Beğliği'nin, büyük bir devlet hâline gelmesi için, ilk iktisadî ve askerî imkânları te'min ettiği gibi, T ü r k l e r ' i n Boğazlar'a yaklaşmalarında ve Bizans topraklarını ele geçirmelerinde de başlıca görevleri üzerlerine çekmişlerdir.
Yol şebekesinin bu durumu ile te'min ettiği imkânların, diğer sebeplerle birlikte, A n a d o l u halkı nazarında O s m a n l ı Beğliği'ne, A n a d o l u
Beğlik-leri arasında mühim bir mevki sağladığı açık bir gerçektir. .
Diğer taraftan, O s m a n l ı Beğliği'nin teşekkülü sıralarında A n a d o l u ' d a iktisadî bir buhran mevcuttu. Bu da, M a r a m a r a Bölgesi'nde doğmakta olan yeni bir İ k t i s a d î Ü n i t e ' n i n , O s m a n l ı H âk i m i y e t i altında güvenle gelişmesi, Anadolu'daki iktisadî buhranın sarstığı muhtelif zümrelere mensup pek çok insanın buralara göçetmesine sebep oldu3. Göçmenlerin büyük bir kısmı, küçük bir ücret mukaabili orduya yazıldı.4
1 — Filhakika A n a d o l u ve bilhassa R u m e l i ' d e başlayan genişleme hareketleri, ilk olarak, O h a n Bey Zamanı'nda büyük ölçüde dikkati çekecek bir mâhiyet iktisap etmiştir. Bu hususta ay rıca, H a y r u l l a h , Tarih-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye (İst. 1271-1292), cz. 3, s.85 vd. ile M. F u a d K ö p r ü l ü , Osmanlı Devleti'nin Doğması ve Büyümesi (Ülkü) M c , c. VII./42 (Ankara 1936), s.406 vd.; P. W i t t e k , Ankara Bozgunundan İstanbul'un Zaptına (1402-1455). Tür. Trc. H. İ n a l c ı k ( T T K . ) , Bl. e. VII./27 (Ankara 1943), s. 558-60a bknz.
2 — F. T a e s c h n e r , Muhtelif Devirlerde Anadolu'nun yolları ve Cihan münakalâtına nazaran vaziyeti. Tür. Trc. H â m i d S. S e l e n (Ed. Fak.) Mc.c.V. (İst.1927), s.100 vd. - P.Wittek, Ankara Boz gunundan. s.560. — H. İ n a l c ı k , Osmanlı İmparatorluğu'nun kuruluş ve inkişafı devrinde Türkiye'nin iktisâdi vaziyeti üzerinde bir tetkik münâsebetiyle (TTK.), Bl.c.XV./ 60 (Ankara 1951,) s.639.—F.Dirimtekin, İstanbul'un muhasara ve zaptı (Res.T.) Mc.c.IV./41 (İst.1953), s.2224.
3 - Âşık P a ş a - Z a d e , Tarih. Nşr. Âli Bey (İst. 1332), s.17. - İ d r î s - i B i t l i s i , Heşt Behişt. Tür.Trc. nus. A b d ü ' l B â k i Sa'di, Dibâcei Tercümei Heşt Behişt (İst. H a m i d i y e " M u -r a d M o l l a " ktp. Yz.n-r. 928), 44B, 54A. O s m a n ' ı n K o y u n - H i s a -r ta-rafla-rında, Bu-rsa,
At-T Ü R K L E R I B O Ğ A Z L A R B Ö L G E S I N E Ç E K E N G E R Ç E K S E B E P L E R 179
Muhtelif istikametlerden gelen yolların kavşak noktalarında bulunan Bi-zans şehirleri T ü r k l e r ' e geçtikçe, bu şehirlerde hâsıl olan boşluklar göçmen-1er tarafından dolduruluyordu. Bu durum, zamanla diğer T ü r k Beğlikle-ri'nin kadrolarını boşalttığı gibi, içtimaî yapılarını da karıştırdı. Neticede, bun ların kendiliklerinden denecek bir şekilde sönmelerine sebeb oldu. M a r m a r a Bölgesi İ k t i s a d î Ünitesi'ne bağlı A n a d o l u şehirleri, T ü r k istilâsından önce, mubadelede bulundukları sahalarda, T ü r k idaresi altında yeniden işbirliği imkânlarına kavuşacağı için, T ü r k l e r ' e kötü gözle bakmıyorlardı. O s m a n l ı l a r
hıristiyanlardan, feodal beğler (Tekfûrlar)'in aldıklarından daha az vergi alıyor; dolayısiyle, halk da mukavemetten vazgeçiyordu5.
Bundan başka, O s m a n l ı Ordusu'nun ihtiyâçları da günden güne art-tığından, satınalma gücü yükseliyor, reayanın mahsûlü devamlı olarak kıy metleniyordu. B a l k a n l a r ' ı n ıssız kalmış bölgelerine yerleştirilen göçmenler, R u m e l i halkının iktisadî hayatını takviye etmekteydi6. Y ı l d ı r ı m Bayezid
Devri'nde, O s m a n l ı Ülkeleri'nin istihsâl kapasitesi, O s m a n l ı Devleti'nin, V e n e d i k ve Ceneviz ile olan siyâsî münâsebetlerine de tesir edecek kadar, önem kazanmış bulunuyordu 7.
Buna karşılık, O s m a n l ı l a r ' ı n B o ğ a z l a r Bölgesi'nde ilk rasladıkları Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ise, A n a d o l u ve Rumeli'de kaybettikleri şehir ve
r a n o s , K e t e ve K e s t e l Tekfirleri ile yaptığı.söylenilen bir muharebe için, A n a d o l u Beyleri'nden yardımcı kuvvetler istediği de ayrıca kaydedilmiştir (vrk 72B). Varak nr. ları tarafımızdan ko nulmuştur. - L û t f i Paşa, Tevârih-i âl-i Osman. Nşr. Âli Bey (İst. 1341), s. 22 de, her taraftan bilgin ve olgun kimselerin O s m a n G â z î iline geldikleri işaret edilmiştir. — H a y r u l l a h , ayn. esr. cz.l., s.106 vd. - M. F. K ö p r ü l ü , Os. Dv. Doğm. s.406. - P. W i t t e k , Menteşe Beyliği. Tür. Trc. O r h a n Ş. G ö k y a y (Ankara 1944), s. 16 vd. ile Ankara Bozgunundan. s.560. - Mustafa A k d a ğ , Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş ve inkişafî devrinde Türkiye'nin iktisâdi vaziyeti (TTK.) Bl. c.XIII. (1949), s. 497, 503 vd. ile ayn.mkl.Bl.c.XIV. (1950), s.326.
4. - M e h m e d Neşrî, Cihan-nümâ, die altosmanische Chronik des Mevlâna Mehemmed Neschri. Faksimile nşr. F. T a e ş c h n e r , s.45
5. - Âşık P a ş a - Z â d e (Âli), s 43. - î d r î s - i B i t l î s î , ayn nus. vrk. 121A. - Tevârih-i âl-i Osman, die altosmanischen Anonymen Croniken. İn Text und Übersetzung Heraus gegeben von Dr. F. Giese I. Text und Variantenverzeichnis (Breslau 1922), s. 15. - Neşrî (F. T a e s c h n e r ) , s. 31. - K a r a - Ç e l e b i - Z â d e , Ravzatü'l-ebrâr (Kahire 1248), s.342. - G i b b o n s , Osmanlı İm-paratorluğu'nun kuruluşu. Tür. Trc. R. H u l u s i [ Ö z d e n ] (İst. 1928), s.113. - P. Wittek, Ankara Bozgunundan. S. 559 vd., 563. - î. H a k k ı U z u n ç a r ş ı l ı , Osmanlı Tarihi, c.I. (Ankara 1947), s. 41,74 ile Murad I, İA.c. VIII. (İst. 1960), s. 588, 598. - H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn. yer. s.633. - M.M. A k t e p e , XIV ve XV. Asırlarda Rumeli'nin Türkler tarafından iskânına dâir, Türkiyat Mc.c.X. (İst. 1953), s. 299 vd.
6. - Âşık P a ş a - Z â d e (Âli)' s 49. - L û t f i P a ş a (Âli), s.41- - İ b n - i K e m â l , Âl-i Osman Tarih...i ( N û r u o s m a n i y e . . . ktp. Yz.nr. 3078), c.III., vrk.l2B .- Tevârih-i âl-i Osman (F. Giese), s. 26. Z i n k e i s e n , Geschichte des osmanischen Reiches in Europa, c.I. (HamburgGotha 1840), s.211. -I orga, Geschichte des osmanischen Reiches nach den Quellen dargestellt,c.l. (Gotha 1908), s.212. - Gib-bons, adı geç. esr, s. 113. - F. K ö p r ü l ü , Les Origines se I'Empire Ottoman (Paris. 1935)' s 126 ile Os. Dv. Doğm. s.405,407 vd. - M. H a l i l Y ı n a n ç , Bayezid I., İA.c.II. (1943), s.370 A. da, I. Ba-yezid'in Ü s k ü p şehrine T ü r k l e r ' i yerleştirdiğine işaret etmiştir. - U z u n ç a r ş ı l ı , OT., c.I.,
180 HÜSEYİN DAĞTEKİN
ve kasabalarla bir çok ticâret ve san'at merkezlerinden m a h r u m kalmış; hattâ, geçinmesi için lüzumlu hububatı, dışardan getirmeye, bütçesini yalnız İ s t a n b u l gümrük gelirleriyle düzenlemeye ve kuvvetlerini b u n a göre ayarlamaya mecbur olmuştu. Hâlbuki, gümrükler yabancı devletlere tanınan haklar yüzünden, pek az bir gelir te'min edebiliyordu8. Diğer taraftan, O s m a n l ı - T ü r k l e r i de vergi ve asker almak suretiyle, bu imparatorluğun mâliyesini dâima zayıf bulundurmağa çalışıyorlardı 9.
Bu coğrafî ve iktisadî âmiller, O s m a n l ı B e ğ l i ğ i ' n i n , diğer beğliklerden d a h a çok asker olmasını ve asker olarak kalmasını gerektirdiğinden, beğliğin geniş askerî kadrolara sahip olması tabi'î idi. Bu kadrolar ilk ö n c e l e r i , A n a d o l u ' -n u -n işsiz kalmış ve buraya göç etmiş, muhtelif zümreleri-ne me-nsup iş araya-n insanlariyle doldurulurdu.Yeni ele geçirilen topraklardan büyük bir kısmı, "G â z î, A l p ve A l p - E r e n " unvanları ile isimlendirilen atlı ve yaya askerlere dağıtıldı. Bu erler arasında, diğer ülkelerden ve A n a d o l u ' d a n gelmiş " G a r i p l e r = G a r i p -Y i ğ i d l e r " d e mevcuttu 1 0 .
Yukarda işaret edilen yollar, diğer beğliklerle olan bağları ve bu göçleri, başka bölgelere giden yollardan daha kolay te'min etmekteydi. Genel olarak, O s m a n l ı B e ğ l i ğ i ile B i z a n s İ m p a r a t o r l u ğ u arasında cereyan eden savaş-lara dinî bir mâhiyet atfolunduğundan, bu zahirî görünüş arakasında şahsî men faatleri gizlemek kolay oluyordu. Bu sebeble, hakikî mücâhitler arasına, büyük bir kısmı maişetlerini sağlamak için, gaza ve cihât propagandası yapan dervişler
s. 60 vd., 66, 70,76,140 ile Murad I., ÎA.c. VIII., s.588,590. - M. Akdağ, Os. İmp. Kuruluş ve in-kişafı. s.499 vd.' 504,506 vd. - M. A k t e p e , ayn. mkl. s. 300 vd. - H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn. yer, s.635'642.
7. - S i l b e r s c h m i d t , Venedik menbalarına nazaran Türk İmparatorluğu'nun zuhuru zamanında Şark Meselesi. Tür. Trc. A. C e m â l K ö p r ü l ü (1st. 1930), s. 58-60. - P. Wittek, Menteşe Beyliği, s. 82. - M. A k d a ğ , adı geç. mkl. ks. I., s.511; ks. II., s.390 vd.
8. — Diplomatarium Veneto—Levantinum sive Acta et Diplomata. Res Venetas Graecas atque Levantis, illustrantia. 2 kısım. Yunancadan Trc. R i c h a r t T. P r e d e l l i , Venetüs 1880-1889, ks. I.vsk. LXXIII. de, V e n e d i k Duc'ünün, B i z a n s İ m p a r a t o r l u ğ u ' n u n gümrük durumuna âit tutumu, çok açık bir şekilde ifâde edilmiştir. Ayrıca ayn. esr. vsk. LXXXIV. e de bknz.-Belgrano, Dokumenti riguardanti la colonia Genovese di Pera. Genova 1888. Frans. Trc. C a m i l l e B e r g e u t ve ondan Tur. Trc. B e h ç e t G ü c e r (TTK. ktp. daktilo yz.), vsk. X, 7 . H a y r u l l a h , ayn.. esr. cz. 3. s.47. M a n
-froni, Le Relazioni fra Genova, I'lmpero Bizantino e i Turchi. Genova 1898, s. 711 vd. - Vasiliev, Histoire de I' Empire Byzantin. Frans. Trc. P. B r o d i n-A. B o u r ğ u i n a, c. II (Paris 1932), s. 297. - Uzunçarşılı, OT., c.I., s. 34,66,121.- F. D i r i m t e k i n , İstanbul'un muhasara ve zaptı (Res T.)Mc. c.IV 41 (İst. 1953), s. 2224. - H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn., yer. s. 645. - M. A k t e p e , ayn. mkl., s 299.
9. - O s m a n l ı Hükümdarları, bilhassa I. M u r a d ' d a n itibaren, her fırsattan ve her olaydan faydalanarak, hızlanan bir tempo ile yardımcı asker ve vergi isteklerini attırmak suretiyle, bu yöne verdikleri önemi göstermişlerdir.
10 - Ebu'1-Hayr-i Rûmî, Saltuk-nâme [XV. asır.]. Tanıtan: F. K ö p r ü l ü , Anadolu Selçukluları Tarihi'nin Yerli kaynakları, (TTK.) Bl.c. III./27 (1943), s. 435 vd, 437-438.- Ahmedî, İskender-nâme. Nşr. N. Âsım, Osmanlı Tarih-nüvisleri ve müverrihleri, (TOEM.)c.I./l (İst 1326),
TÜRKLERİ BOĞAZLAR BÖLGESİNE ÇEKEN GERÇEK SEBEPLER 1 8 1
de katılıyorlardı 11.
Netice itibariyle, bütün bu imkânlar, O r h a n Bey'in bir orduya sahip ol-masını mümkün kılmıştır. 12.
Bu yüzden, Boğazlar istikametinde gelişen O s m a n l ı - T ü r k ilerileme-lerinin, esâs itibariyle, islâmın hıristiyan üzerine yaptığı bir cihâd neticesi değil, daha ziyâde, başta iktisadî sebepler neticesi vukubulduğu anlaşılmaktadır. Dolayısiyle bu hususla ilgili olarak, P. W i t t e k tarafından ileri sürülen " G â z î t o p -l u -l u k -l a r ı n ı n baş-lıca âmi-l o-lduğu tezinin de gerçek-le a-lâkası, diğer âmi-l-lerden fazla değildir. F. K ö p r ü l ü , bunun bahis konusu değer âmillere üstün gele-miyeceğine ayrıca işaret etmiştir 13.
Bununla beraber yaptığımız incelemeler, ilk O s m a n l ı beyleri zamanında Bizans'la yapılan savaşların, A n a d o l u halkı ve hattâ diğer islâm-ülkelerinde hıristiyanlara karşı açılan dinî savaşlar olarak telâkki edildiğini göstermiştir. Nitekim K a r a m a n - O ğ l u Ali Bey, Rumeli'ye ayak basan O r h a n Bey'e, hıristiyanlarla savaşması için, seçme bir birlik göndermiş, amcasını da gazaya göndermek arzusunda olduğunu bildirmişti 14.
Ancak, P Wittek'in gördüğü kaynaklar dikkatle incelenecek olursa,
s.46-49. - Âşık P a ş a - Z â d e (Âli), s, 13 vd. - İ d r î s - i B i t l î s î , ayn. nus. vrk. 13B, 36A, 44-45A, 243B. — îbn—i K e m â l , ayn. nus.c.II., vrk. 33A. — O r u ç Beğ, Tevârih—i âl-i Osman. Die frühosmanischen Jahrbücher der Urudsch. Oxford ve Cambridge elyazmalarını ilk olarak tanzim eden ve nşr. F. B a b i n g e r . Hannover 1925, s. 12-14. - L û t f i P a ş a (Âli), s. 21 vd. - Neşrî (F. T a e s c h n e r ) , - s.35. - H a y r u l l a h ; ayn. esr. cz. 1, s. 112 vd. - K ö p r ü l ü , Les Origines. s. s. 93 vd., 101, 106 ile Os. Dv. Doğm. s. 408. - P.Wittek, Menteşe Beyliği, s.14 vd. - M. A k d a ğ , adı geç. esr. ks. II. s.326 vd. - M. A k t e p e , ayn. mkl. s. 300.
11. — Ebu'l—hayr—i Rûmî, adı geç. esr. s. 434. — İ d r î s - i Bitlisi, ayn. nus. vrk. 36A. Mü ellifin burada, devletin kuruluşu sırasında başlıca dayanak noktası olarak, Ahîlik müessesesinin, eğitim ve inancının görülmesinin gerekli bulunduğu hissini verecek derecede, dervişlik üzerinde durduğunu tesbit edebiliyoruz. — K ö p r ü l ü , Osmanlı İmparotorluğu'nun kuruluşu meselesi, Hayat Mc. sy.12 (1927), s.2 ile Les Origines. s. 94 ve Or Dv. Doğm s 408. - Cihât için ayrıca bk. H. S. Şibay, Cihât, İA. c. I I I . (1944), s 164171. M. A k d a ğ , adı geç. esr. ks. I I . s. 327, 348. -H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn. yer, s. 639.
12. - K ö p r ü l ü , Os. Dv. Doğm. s. 405 de, İbn B a t t u t a ile Ömerî'nin, O r h a n Bey'in kuvvetli bir orduya sahip bulunduğundan bahsettiklerini işaret etmektedir. Ayrıca bk. M.Akdağ, adı geç. mkl. ks. II., s. 327.
13. — K ö p r ü l ü , Osmanlı İmparotorluğu'nun Etnik Menşei Meseleleri (TTK.) Bl.c. VII. (1943), s. 285 vd. - P. W i t t e k , Ankara Bozgunundan. s. 560. - Ayrıca bk. H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn. yer, s.639.
14. - U z u n ç a r ş ı l ı , Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara 1937, s.5 de, A l â e d d i n Ali Bey'in K a r a m a n - o ğ u l l a r ı Beyliği hükümdarlığı zamanı, 1356-1396 ve OT., c. I., s. 11 de, 1381-1398 yılları arası olarak gösteriliyor. - B. bk. Y ı n a n ç , Bayezid I., İA., c. I I . (1943), s. 377B. - Ş. T e k i n d a ğ , Karamanlılar, İA. c. VI. (1953), s. 321 B. de, bu konuyu doktora tezinde işlemiş bulunan müellif, en doğrusu olmak üzere, Ali Bey'in K a r a m a n Beyliği'-nin başına 1354 tarihinde geçmiş olduğunu, 1397 de de, I. B e y a z i t tarafından öldürüldüğünü kaydetmektedir. Ayrıca, ayn. mkl. ayn. yer s,323 B ye de bknz.
1 8 2 HÜSEYİN DAĞTEKİN
devrin telâkkilerine göre, bu kaynakların " O r d u n u n m o r a l e ğ i t i m i " ile il gili oldukları görülür 15.
O s m a n l ı - T ü r k l e r i , M a r m a r a Bölgesi'nin 16 güney-doğusuna yer-leşirken, Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ' n u n A k r i t a s (Uc Bölgesi) teşkilâtı da kal-dırılmış bulunuyordu. İ z n i k İ m p a r a t o r l u ğ u devrinde kendilerine toprak verilen, vazife ve vergilerden muaf tutulan hudut kolonileri, yalnız memleketi düşman istilâsına karşı korumakla mükellefti. Fakat V I I I . M i c h a e l Pala-eologos, Akritas'ların bütün haklarını ellerinden aldı. Bu hareket, impara-torluğun müdâfaa sorumluluğunu üzerine almış olan bu teşkilâta en büyük dar-beyi teşkil etti.
Bu hudut kolonileri, maddî refahlarını müdâfaa mecburiyetinde bu-lundukları devirlerde, dolayısiyle imparatorluğu da büyük bir gayretle mü-dâfaa etmiş oluyorlardı. Karara karşı baş-kaldıran koloniler te'dip edildiler. Bu şekilde hareket ise, onları büsbütün zayıflattı. Bunun üzerine devlet, hudutların müdâfaasını da doğrudan doğruya kendi üzerine aldı.
İmparatorun bu siyâsî hatâsı yüzünden hudut bölgeleri halkı, disiplinden mahrum, kendilerini korumaktan âciz fakir çiftçiler durumuna düştüler. Hâl böyle iken, ağır vergiler vermek mecburiyetinde de kaldılar17. Şüphesiz, XIII.
Yüzyıl sonlarında vukubulan bu hâdise, Bizans hudut bölgelerinin merkeze bağlılıklarının ve müdâfaa gayretlerinin zayıflamasına sebeb oldu. Bu da, kale-ler dışında kalan yerkale-lerin istilâsını kolaylaştırdı 18. Aynı hâl D o ğ u - T r a k y a ' d a da T ü r k istilâsı için, müsait bir zemin yarattı19.
Bir taraftan hudut bölgelerinin bu askerî durumu, diğer taraftan su taşma ları, salgın hastalıklar ve depremler de, T ü r k l e r ' i Boğazlar'a yaklaştırmakta idi 20.
15. — Ebu'1-Hayr. s. 441. — A h m e d î, İskender-nme, ayn. yer, s.46-51. — Enverî, Düs-tûr-nâme. Nşr. M. H a l i l [Yınanç] (İstanbul 1928). - O r u ç , Tevârih-i âl-i Osman (F. Ba b i n g e r ) . Tevârih-i âl-i Osman (F. Giese). - Âşıç P a ş a - Z â d e (Ali). — İdr îs-i B i t l î s î ve L û t f i P a ş a (Âli). Bu kaynakların P. W i t t e k tarafından görülmüş olmasına muhakkak nazarıyla bakmaktayız (müellif).
16. — Bu hususta geniş bilgi, Birinci Coğrafya Kongresi (zabıtları), İst. 1941. " I . T ü r k i y e C o ğ r a f y a K o m i s y o n u R a p o r u , s. 76-85 ve T ü r k i y e ' n i n Coğrafî B ö l g e l e r i H a r i t a s ı ' ' n d a mevcuttur. Raporda, T ü r k i y e yedi mıntakaya, her mıntaka bölgelere ve bölgeler de yörelere ay rılmıştır. İkinci mıntakayı teşkil eden M a r m a r a M ı n t a k a s ı ise, İ s t r a n c a , E r g e n e , Ç a t a l c a , K o c a e l i v e C e n u p M a r m a r a B ö l g e l e r i'ne ayrılmıştır.
17. — G i b b o n , The History of the declin and fall of the Roman Empire, c. VII. (London 1855), s.138. — Vasiliev, c. II., s.282. — M ı r m ı r o ğ l u , Osmanlı ve Bizans Tarihinde Uç Beyleri (Tanin gzt. 20.X.1943). - Ayrıca P. W i t t e k , Menteşe Beyliği, s.4-13, 10 not nr. 26, 15 - U z u n ç a r ş ı l ı , OT., c.I., s. 25. - B . bşk. H a m m e r (Atâ), Dv. Os. T, c. I., s. 113 e de bakınız.
18. - Vasiliev, c. II., s.282. - P. Wittek, Menteşe Beyiliği, s.6,8 vd., 15 vd. - U z u n ç a r ş ı l ı , OT., c. I., s. 74. — M ı r m ı r o ğ l u , adı geç. mkl. — H. İ n a l c ı k , Os. İmp. Kuruluş devri. ayn. yer, s. 633.
19.. - M ü n e c c i m - B a ş ı , Sahâ'ifü'l-ahbâr, c. III., Tür. Trc. N e d i m (İst. 1285), s. 297 de, L a l a Ş a h i n P a ş a ' n ı n kemâl-i adlile hareket etmesinin, Serez çevresinin barış yoluyla ilhakını sağladığını kaydetmektedir. - Ayrıca bk. U z u n ç a r ş ı l ı , OT., c.I., s. 63, 74-77.
TÜRKLERİ BOĞAZLAR BÖLGESİNE ÇEKEN GERÇEK SEBEPLER 183
Gözden geçirdiğimiz bu âmillerden sonra, konumuzu ilgilendirdiği nisbette, siyâsî âmilleri de hatırlatmak fayda sağlayacaktır. Filhakika, yüzyıla yakın bir zaman devam eden bu devre zarfında, Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ' n d a n başka 21, A n a d o l u Beğlikleri ile V e n e d i k ve Ceneviz C u m h u r i y e t l e r i ' n i n , Bal k a n Yarımadası'ndaki devletlerin, O s m a n l ı Devleti'nin gelişmesi kar şısında aldıkları siyâsî durumlarının, bu mesele ile büyük ilgisi bulunduğu şüphesizdir.
O s m a n l ı - T ü r k l e r i , kendi iç oluşları ve Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ile meşgul bulundukları sıralarda, A n a d o l u Beğlikleri tarafından fazla rahatsız edilmemişlerdir. Önce O s m a n Bey'in, Paflagonya Beği U m u r Bey'e tâbi olduğu anlaşılıyor. Onun ölümünden itibaren, memleketin C a n d a r - O ğ u l l a r ı Beyliği'ne ilhakına kadar geçen zamanda O s m a n Bey kısmen serbest hareket etmiştir. C a n d a r O ğ u l l a r ı , bir taraftan K a r a d e n i z sahil şehirlerini istilâ ve muhtemel deniz taarruzlarına karşı tedbir alırken, diğer taraftan da O r t a -A n a d o l u M o ğ o l Valileri ve bilhassa E r t e n a - O ğ u l l a r ı ' n a ve hudut bir komşularına mukabele etmiye uğraşırken, bir hıristiyan devletle savaşmakta olan bu küçük Beğlik hakkında fenalık düşünemezdi. Ancak, iş işten geçtikten sonra, iki taraf arasında rekabet ve çarpışmalar başlamıştır.
G e r m i y â n - O ğ u l l a r ı da, S a r u h a n ve Aydın gibi, komutanlarının kurdukları beğlikler kuvvetlendikten sonra, bir kara devleti hâline gelmişti. Bu beğlik K a r a h i s a r ile İ n a n ç - O ğ u l l a r ı ' n a tabî memleketleri ilhakı müteakip H a m i d - O ğ u l l a r ı ' n a , husûsiyle K a r a m a n - O ğ u l l a r ı ' n a karşı savunma ted birleri almak zorunda kaldı. Bu sebeble O s m a n l ı l a r aleyhinde teşebbüsleri ne tesadüf etmiyoruz.
K a r a s i , S a r u h a n , Aydın ve M e n t e ş e Beğlikleri ise, daha ziyâde ilk yıl larda, taarruz istikametleri, ne birbirleri ve ne de Osmanlılar'ın taarruz istika metleri ile kesişmiyordu.
O s m a n l ı Beğliği ile beraber, bu beş memleketin takip ettikleri gayeler de birbirinin aynı idi. K a r a m a n - O ğ l u Ali Bey'e gelince, o da, Orhan'ın son yıllarına kadar O s m a n l ı l a r ' ı hareketlerinde nisbeten serbest bırakmıştı22. Buna makabil, Bizanslılar'la savaşan O s m a n l ı l a r ' ı n ilk zamanlarda A n a d o l u Beğlikleri ile çarpışması ve fetihlerde bulunması imkânsızdı. Böyle
20. - J i r e c e k , Geschichte der Bulgaren, Prag 1876. Tur. Trc. F a z ı l I ş ı k ö z ü (TTK. nda daktilo yz.), s. 44. - I o r g a , Gesch. Os. Reiches., c . I , S. 196. - M. A k t e p e , adı geç. mkl., s.299 vd.
21. — O r h a n Bey'in ölümü tarihine kadar süren bu zaman içindeki O s m a n l ı - B i z a n s münâsebetleri ayrıca ele alınmıştır.
22. - İbn-i K e m â l , ayn. nus. c. II., vrk. 11B. - M. Âli, Künhü'lahbâr, c.V. (İst. 1277), s. 66 vd. - M ü n e c c i m - B a ş ı , ayn. esr. c. I I I . , s.292. - P a f l a g o n y a Emîri U m u r Bey ve oğul-, ları hakkında, P. Wittek'in Menteşe Beyliği (s. 20-22) ile U z u n ç a r ş ı l ı ' n ı n Os. Tarihi (I.25) nde, H a m m e r , d e (Dv. Os. T.I. 85 ve 88) ve M o r d t m a n n ' ı n , Îsfendiyâr-Oğulları isimli mkl. nde. (İA. V./2,1072 B) bilgi verilmiştir. Ancak verilen bütün bu malûmata rağmen, bu hususta mevcut şüp helerin giderilmesi de mümkün olamamıştır.
184 HÜSEYİN DAĞTEKİN
bir savaşın, bilhassa manevî sebebler dolayısiyle neticesiz kalması ihtimâli kuv vetliydi. Zirâ,Osmanlı Devleti, diğer beğlikler gibi,islâmdı ve islâm beğliklerin-den birine açılacak savaş diğer beglikleri de O s m a n l ı - T ü r k l e r i aleyhine çe virebilirdi.
Buna karşılık, batıda ve kuzeyde Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u toprak larına doğru yapılacak bir harekât, Anadolu'nun bütün müslüman halkı tara-fından hiç olmazsa desteklenebilirdi. Nitekim, O s m a n l ı - B i z a n s savaşları daha ilk andan itibaren, aynı zamanda bir din savaşı telâkki edildi.
Bununla beraber, O r h a n Bey,bir fırsattan istifâde ederek Karasi,toprakla-rınm da büyük bir kısmını ilhak etmekten çekinmemiştir. S. M u r a d ise, sıhriyet yoluyla kısmen G e r m i yân M e m l e k e t l e r i ' n i ve para karşılığında H a m i d -Eli'nin bir kısmını O s m a n l ı Ülkeleri'ne eklemeyi bilmiştir.
Memlûkler'in, hızla gelişen O s m a n l ı Devleti'ne iyi gözle bakmadık ları, fakat, hudut komşuları olmadıklarından, onlara bir şey yapamadıkları ve hudut bir komşuları olan A n a d o l u Beğlikleri'ni O s m a n l ı l a r aleyhine tahrik ettikleri bilinmektedir 23.
O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n Boğazlar'a yaklaşma hareketleri karşısında, Boğazlar Bölgesi'nin iktisadî ve askerî durumu ile yakından alâkadar olan V e n e d i k ve Ceneviz C u m h u r i y e t l e r i de A n a d o l u Beğlikleri'nin gös-terdikleri kayıtsızlığı göstermekle, O s m a n ve O r h a n Beyler'in, geriden emin bir hâlde hedeflerine hızla yürümelerini sağladı. Bu iki denizci devlet ve kolo-nileri, bir taraftan birbirleriyle rekabet ve hattâ, umumiyetle savaş hâlinde bu-lunmalarından, bir taraftan da Bizans İ m p a r a t o r l u ğ u ile uğraşmalarından, başlarını kaldırıp, Boğazlar'a doğru yayılan yeni bir siyâsî varlığın gelişmesi ile, lüzumlu olduğu şekilde meşgul olamadılar. Kendi iktisadî ve ticarî
menfaat-Ş. T e k i n d a ğ , Karamanlılar, İA., c. VII., s. 32IA da, O s m a n l ı l a r ile K a r a m a n - O ğ u l l a r ı arasında zıddiyet ve kıskançlığın nasıl başladığını işaret etmiştir. — Ayrıca bk. K ö p r ü l ü , Üs. Dv. Doğm. s.406. - U z u n ç a r ş ı l ı , Murad I., İA.,c. VIII., s. 592. Filhakika 1354 de, A n k a r a ' n ı n O s m a n l ı Ü l k e l e r i ' n e katılmasına kadar, K a r a m a n - O ğ u l l a r ı ' n ı n açıktan açığa bir hareketlerini göremiyoruz. A n k a r a ' n ı n askerlik ve siyâset yönlerinden arzettiği önem, K a r a m a n — O ğ u l l a r ı ile O s m a n - O ğ u l l a r ı ' n ı n arasını açmaya yetmiştir. 1361 de I. M u r a d ' ı n hükümdar olması üze-rine, K a r a m a n l ı l a r A n k a r a ' y ı kendi idareleri altına almağa kalkmışlar; fakat, I. M u r a d ' ı n burayı geri alması ilk icrââtını teşkil etmiştir. ( U z u n ç a r ş ı l ı , OT.I.s.62). Yine ayrı. esr. I. s. 133-135 de, b. bşk. K a r a m a n - O ğ l u Ali Bey'in Bosna K i r a l ı ile O s m a n l ı l a r ' a karşı anlaşarak, yaptığı 1386-1387 taarruzunu da, bu beyliğin tutumunu açıklaması bakımından, başkaca önemli bir örnek olarak kaydedebiliriz.
23. O r u ç (F. B a b i n g e r ) , s.16. İdrîsi B i t l i s î , ayn. nus., vrk. 173A, 177B. H a y -r u l l a h , ayn. es-r. cz. 4, s.67,74. — Z i n k e i s e n , G. Os. Reiches. c. I., s. 254. - Vasiliev, ayn. es-r. c. II., s.290 vd. da, genel olarak, A n a d o l u Beğlikleri'nin, latin devletlere karşı olduğu kadar, Os-m a n l ı l a r ' ı n kendilerine karşı da bir tehdit teşkil ettiklerini hissettikleri andan itibaren, gerek lâtin devletlere ve gerekse B i z a n s İ m p a r a t o r l u ğ u ' n a dostluk beslemeğe başladıklarını kay-detmektedir. - B. bşk. P. W i t t e k , Ankara Bozgunundan. s. 562, - U z u n ç a r ş ı l ı , Anadolu Beylik-leri. s.5,10 vd., 16; OT.,I., s. 14 vd., 71, 133; Germiyân-Oğulları, ÎA., c. IV., S.768A. ve Hamid-Oğulları, 1 A., c.V., s. 190 B ile Murad I., I A..c. VIII., s. 590 vd.
TÜRKLERİ BOĞAZLAR BÖLGESİNE ÇEKEN GERÇEK SEBEPLER 1 8 5
larından başka bir şey düşünemez hâle gekmiş olan bu şehirler 24, Boğazlar'a sokulan büyük T ü r k Tehlikesi'ni geri atmayı düşünmediler ve dolayısiyle de, İ s t a n b u l ' u n Fethi'ne kadar, zuhur eden bir çok fırsatları kaçırmış oldular. İ m p a r a t o r VIII. M i c h a e l , bu İ t a l y a n devletler arasındaki rekabeti kö rüklemek suretiyle, imparatorluğun hayat sahalarında yerleşmelerine imkân ver-miyerek, bunların muhtemel müşterek baskınından korunmak gayesini takip ediyordu. Onun bu siyâsetini, kendisinden sonra gelenler de tatbik ettiler.
Venedik ile Ceneviz müttefikleriyle beraber, B o ğ a z l a r Bölgesi'nde K a r a d e n i z hâkimiyeti, Boğazlar'ın serbestiyeti ve B o z c a a d a meseleleri yü zünden, birbirleriyle bir çok defalar çarpıştılar. Bu çarpışmaların en önemlisi 1350_ 1355 savaşıdır. Bu savaşa O r h a n Bey de karışmış veya karıştırılmıştır.
O s m a n l ı Beğliği esasen, 1345 de Bizans meselelerine resmen müdâhale hakkını te'min etmiş bulunduğundan, bu iki denizci devletin, hiç olmazsa bu durumu göz önünde tutarak, aralarındaki rekabete bir son vermeleri icâp ederdi. Buna rağmen, her iki Site birbirleriyle uğraşmakta devam ettiler. O s m a n Bey'in serbest harekete geçişinden 1350 ye kadar devam eden yarım asır zarfında karşılıklı olarak, yekdiğeri için ne düşünmüş ve ne yapmışlarsa, bu tarihten sonra da öyle hareket etmişlerdir.
1352-1354 yılları arasında, O s m a n - O ğ l u ' n u n aştığı " T e p e Noktası"nı gördükleri hâlde, menfaatlarını birleştirmek yolunda bir harekette bulunamadı lar. Netice O r h a n Bey'in zaferini gördü ve T ü r k l e r Rumeli'ye yerleşmek amaciyle girdiler.
Bu iki cumhuriyet, T ü r k Gücü'nün 1394 de en yüce seviyesine eriştiğini ve bu sebeble B o ğ a z l a r ve diğer O s m a n l ı Ü l k e l e r i ile temasta bulunan yerlerde, menfaatlarının tehlikeye düştüğünü görmelerine rağmen, ortaya bir K ı b r ı s Meselesi çıkmasını önliyemediler. Bu yüzden aradaki düşmanlık ye niden başladı. Hattâ, 1392-1402 deki büyük H a ç l ı Savaşı'nın en hareketli geçen yılında (1396) dahi bu düşmanlık devam etmiştir 25.
T ü r k l e r Boğazlar'ı ele geçirirlerken, V e n e d i k - C e n e v i z rekabetinden ne kadar faydalanmışlar ise, Rumeli'de tutunarak bu bölgeye batıdan da
sokul-24 - M a n f r o n i , s. 691. -W i e l, The Navy of Venice (London 1910), s. 212 vd-S i l b e r s c h m i d t , adı geç. esr. s. 4 de, C e n e v i z ile V e n e d i k arasındaki rekabet ve mücâdelelerden birinin de, 1381 de sona erdiğini kaydettikten sonra, s. 11, 13, 33, 39 ve 120 de bu konu üzerinde çeşitli olaylara temas etmiştir. Ayrıca bk. V a s i l i e v , c. 11., s. 297. -U z u n ç a r ş ı l ı, OT., c. 1., s. 119, 121, 123 v e . T u k i n , Osmanlı İmparatorluğu devrinde Bo ğazlar Meselesi (İst. 1947), s. 3.
25 — Diplomatarium Veneto Levantinum. Ks. II., vsk. V., VIII., XIV. ve diğerleri. -W i e l, adı geç. esr., s. 212 vd. - S i l b e r s c h m i d t , ayn. esr., s. 4, 6 vd. K ı b r ı s M e s e l e s i yüzünden çıkan anlaşmazlık, C e n e v i z ile V e n e d i k şehir devletlerini, 1394 - 1397 yılları arasında da, birbirlerine karşı yeniden düşman durumuna sokmuştur. Bk. ayn. esr. s. 8 vd -I o r g a , GOR. c. -I, s. 191. - V a s i l i e v , ad. geç. esr., c. -I-I., s. 312 - 314. - U z u n ç a r ş ı l ı OT, c. I, s. 97, 121 - 123.
1 8 6 HÜSEYİN DAĞTEKİN
mak hususunda, Balkanlar'daki devletlerin siyâsî durumlarından da o nisbette istifâde etmişlerdir.
Filhakika O r h a n Bey Rumeli'de kendi hesabına kaleler zaptettiği ve bu cihetten de K a r a d e n i z Boğazı'na yaklaşmağa çalıştığı sıralarda, B a l k a n D e v l e t l e r i arasında ciddî bir birlik mevcut değildi. B u l g a r l a r . Bizans İm
p a r a t o r l u ğ u ile, S ı r p l a r da Bulgarlar'la uğraşıyorlardı.
1349 da Bulgaristan, Stefan D u ş a n ' ı n himâyesindeydi. İ s t a n b u l ' a girmek ve imparator olmak isteyen Sırp Kıralı, 1355 e kadar,
Bizans arazisinden başka, hemen hemen bütün B a l k a n l a r ' ı isrilâ etmişti 26. Onun imparator olması O s m a n l ı l a r ' ı n B a l k a n fetihleri için ciddî bir tehlike teşkil edebilirdi. D u ş a n ' ı n aynı tarihte vukubulan ölümü, B a l k a n Y a r ı m a d a s ı ' n ı n kaderini değiştirdi. Çünki, D u ş a n T ü r k İ s t i l â s ı ' n ı n geleceğini görüyordu. Hattâ, P a p a tarafından, O s m a n l ı -T ü r k l e r i ile B a t ı - A n a d o l u -Türkleri'ne karşı yapılacak mücâdelenin başı olarak ilân olunmuştu 27. Bu yüzden K a n t a k u z e n o s ' u n , O r h a n Bey'in kuvvetlerini R u m e l i tarafında bulundurmak lüzumunu hissettiğini söyliyebi-liriz.
Bu sebeble, B a l k a n fütuhatını oldukça kolay vukubulmuş ve büyük zayiat verilmeden 28 neticelendirilmiş bir istilâ hareketi olarak kabul edebiliriz. E d i r n e ve F i l i b e şehirlerini geri almak amaciyle harekete geçen M a c a r , Sırp, Bulgar, ve Bosnalılar'a R o m e n kuvvetlerinden meydana getirilmiş bulunan G ü n e y - D o ğ u
A v r u p a H a ç l ı Ordusu'nun, 1363 de Sırp-Sındığı Muhârebesi'nde yanil-miş olması, O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n K a r a d e n i z Boğazı batı sahillerinden M e r i ç Nehri'ne kadar uzanan Doğu—Trakya Bölgesi hâkimiyetini takviye etti. Bu suretle her iki Boğaz'ın batı kıyıları ile H ı r i s t i y a n D ü n y a s ı arasında, Boğazlar'ın müdâfaa edilebilmesi için, lüzumlu genişlikte bir müdâfaa sahası elde edilmiş oluyordu.
O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n B o ğ a z l a r Bölgesi'ni ele geçirmesi ile neticelenen ileri hareketleri üzerinde müessir olduğunu gördüğümüz bu sebeblerden başka, Rumeli'de genişlemelerini sağlayan ve dolayısiyle, B o ğ a z l a r Bölgesi hâkimi yetinin emniyet altına alınabilmesi ile ilgili daha bir çok sebebler gösterilebilir.
Netice itibariyle denebilir ki, B o ğ a z l a r Bölgesi'nin elde edilmesi ve bunun sonucu olarak, A n a d o l u - H i s a r ı ' n ı n yaptırılması için yüz yıl kadar bir zamanın geçmesi lâzım gelmiştir. Ancak, bu kadar bir zamanı dolduran
26. - J i r e c e k , ayn. esr., s.41. - I o r g a , GOR., c.I., s. 181. - U z u n ş a r ş ı l ı , OT, c.I., s.44,63; O s m a n l ı - T ü r k l e r i ' n i n istilâları sırasında B u l g a r i s t a n ' ı n durumu için de, bk. s. 81, 83; D u ş a n hakkında s. 87-89 a bknz.
27. - I o r g a , c.I., s.199-200. - U z u n ç a r ş ı l ı , OT, c.I., s. 63, 89.
28. - B a l k a n l a r ' d a k i O s m a n l ı fütuhatı, T ü r k l e r ' i n merhametli, mütevâzi, çalışkan, âdil ve mağlûplardan az vergi alan insanlar olması dolayısiyle, istilâya uğrayan B a l k a n halkının, genel olarak T ü r k l e r ' i iyi karşılamalarını sağladığından, nisbeten kolay olmuştur. (bk. U z u n -çarşılı, OT., c.I., s.74-78).
TÜRKLERİ BOĞAZLAR BÖLGESİNE ÇEKEN GERÇEK SEBEPLER 1 8 7
sayısız olaylar ve bunlara karşı alınan tedbirler sonunda B o ğ a z l a r Bölgesi hâkimiyeti kısmen sağlanabilmiştir. O s m a n Bey'den başlayarak, B o ğ a z l a r Bölgesi'nin iktisadî, coğrafî, siyâsî ehemmiyetini takdir etmiş olan O s m a n l ı hükümdarları bu bölgeye sistemli bir şekilde sokulmuşlar ve kuvvetlerinin kâfi geldiğini gördükleri zaman, buradaki bütün yabancı unsurları atmaya çalışmış lardır. Bu hareketleri önleyici tedbirler almak için, bir asırlık bir zaman az sayı-lamıyacağı hâlde, Batı Dünyası'nın, vaktinde bu işe el koyamaması, bölgenin T ü r k l e r ' i n eline geçmesine ve hattâ burada dahi onlara karşı taarruza geçmesine imkân sağladığını kaydetmek yerinde olur.
İşte bu sebeble Hisar, Türkler'in yüz yıllık bir zamanda harcanan çeşitli gayretleri sonunda kurulmuş olan B o ğ a z l a r Hâkimiyeti'nin ilk müstahkem sembolünü teşkil eder.
