a y d › n l a n m a y o l u n d a
k o n f e r a n s l a r ›
Amac›m›z
Halk›m›z›n bilimin de¤iflik konular›n› uzmanlar›ndan dinleyerek bilimsel düflünme, sorgulama ve tart›flma olana¤›na kavuflmas› için Bilim ve Teknik dergisi Eylül 2002’de “Ayd›nlanma Yolunda Bilim ve Teknik Konferanslar” dizisini bafllatt›. Bu bilim hizmetinden, isteyen herkes ücretsiz olarak yararlanabiliyor. Bu ay dördüncüsü düzenlenecek olan konferanslar dizisinin saatleri, dinleyicilerden gelen istek üzerine,
önümüzdeki y›l yeniden belirlenecek. fiimdiye kadar istekler cuma günü daha erken bir saat ya da cumartesi ö¤leden sonra üzerinde topland›. Ancak bu konudaki farkl› önerilerinizi de bekliyoruz. Amac›m›z, olabildi¤ince genifl kitlelerin bu bilim hizmetinden yararlanmas›n› sa¤lamak.
Ayd›nlanma Konferanslar›yla ilgili görüfl ve sorular›n›z için: Tel: (312) 427 06 25 e-posta: bteknik@tubitak.gov.tr
H›zl› de¤iflen ve daha da h›zl› de¤iflmeye aday bir enerji dünyas›nda gelece¤e yönelik “en iyi”
komposizyonu yakalamaya cal›fl›rken karfl›las›lan ikilemler, at›lan ad›mlar, yaflanan veya yaflanacak düfl k›r›kl›klar›...
Prof. Dr. Vural Alt›n
Bo¤aziçi Üniversitesi Nükleer Mühendislik Böl.TÜB‹TAK
Mustafa ‹nan Konferans Salonu, Tunus Cad. No: 80
Kavakl›dere- Ankara
Bilimden Sanata:
Ekolojinin Dünü ve Yar›n›
Ekoloji çevre sorunlar›n›n çözümüne katk›da bulunur, yan› s›ra ekolojinin çok önemli bir özelli¤i mimari, sanat ve felsefe gibi çok genifl bir alana yay›lmas›d›r.
Bu konferansta ekolojinin geçmifli ve gelece¤i bu konular ›fl›¤›nda de¤erlendirilecek.
Sargun Ali Tont
ODTÜ Biyoloji Bölümü Ö¤retim GörevlisiTÜB‹TAK Mustafa ‹nan Konferans Salonu, Tunus Cad. No: 80 Kavakl›dere- Ankara
10 Ocak 2003
18:00
21 fiubat 2003
18:00
20 Aral›k 2002
18:00
Dünya D›fl› Yaflam
Çok say›da yeni gezegenin keflfi uzayda yaln›z m›y›z sorusunu yeniden gündeme getiriyor.
Prof. Dr. Mehmet
Emin Özel
Abant ‹zzet Baysal Üniversitesi TÜB‹TAK Mustafa ‹nan Konferans Salonu,
Tunus Cad. No: 80 Kavakl›dere- Ankara
Dileklerle Gerçekler ve Çat›flan Dinamikler
Türkiye’nin Enerji
Stratejisi
14 Aral›k 2002
17:00
“Moleküler Biyoloji
ve Genetikte Yeni
Ufuklar”
Gen teknolojisi ve moleküler biyolojideki
h›zl› geliflmelerin
insanl›¤›n gelece¤i üzerindeki rolü
irdelenecek.
Prof. Dr. Beyaz›t
Ç›rako¤lu
Marmara Üniv. Sa¤l›k Bil. Enst. T›bbi Biyoloji
ve Genetik Ana Bilim Dal›
TÜB‹TAK MAM Gen Müh. ve Biyoteknoloji
Araflt›rma Enst.
TÜB‹TAK Mustafa ‹nan Konferans Salonu, Tunus Cad. No: 80 Kavakl›dere-
Ankara
Bilim ve Teknik dergisinin düzenledi¤i Ayd›nlanma Konferanslar›n›n üçüncüsü 15 Kas›m’da, Bo¤aziçi Üniversitesi Fizik Bölü-mü Ö¤retim Üyesi Prof. Dr. Cihan Saçl›o¤-lu taraf›ndan verildi.
Cihan Saçl›o¤lu "Hiçbirfley" bafll›kl› ko-nuflmas›nda vakum (boflluk) hakk›ndaki modern görüflleri flöyle özetledi: Maxwell ve Faraday, vakumun elektromanyetik dal-galar›n içinde yay›labilece¤i "esir" denen bir fiziksel ortam oldu¤unu düflünüyorlard›. Michelson-Morley deneyi, bu ortama göre mutlak h›z ölçümü yap›lamayaca¤›n› gös-terdi; Einstein’›n özel görelilik Kuram› da bu deneye uygun bir uzay-zaman yap›s› or-taya koyunca, esir fikri 60 sene kadar bir kenara at›ld›. Altm›fll› y›llardaysa, temel parçac›k fizikçileri ferromagnetik sistemler ve metalik süperiletkenler gibi yo¤un mad-de fizi¤inmad-de görülen olaylardan esinlenerek modern ve özel görelilik kuram›yla uyumlu yeni bir esire zay›f ve elektromanyetik etki-leflimlerin kuramlar›nda yer verdiler. Buna göre bir tane de¤il, sonsuz say›da boflluk var ve biz tesadüfen bunlardan birine yer-leflmifl durumday›z. Bu olaya "kendili¤in-den simetri k›r›lmas› (KSK) veya gizlenme-si" deniliyor. Hatta Büyük Patlamadan he-men sonraki bir dönemde de (saniyenin belki bir bölü trilyon kere trilyon kere tril-yon kadar› bir dönem!) evrenin gerçek bofl-lu¤a göre daha yüksek enerjili bir "sahte vakum" evresinden geçmifl oldu¤una dair kuvvetli kozmolojik kan›tlar var. Bu evre-ye "enflasyon" (fliflme) deniliyor. Elektro-zay›f kuramlar deneyle büyük uyum içinde
ve etkileflimleri tafl›yan parçac›klar, kuram-c›lar›n önceden tahmin etti¤i kütlelerde ve parçac›k tepkimelerinde bulundu. Hala bu-lunmay› bekleyen son parçac›ksa, vakumun kendisinin dalgalanmalar›na karfl›l›k gele-cek Higgs parçac›¤›. Belki 10 sene içinde Cenevre’deki yeni dev CERN h›zland›r›c›s› LHC’de bu parçac›k bulunabilir.
Einstein’›n kütleçekim kuram›nda da de pek bofl olmayan boflluklara yer var. Bir kere kuramda madde bulunmasa bile bir anlamda saf kütleçekim kuvvetinin dev ka-radelikler oluflturmas›na izin var. Ayr›ca, yeni ve daha duyarl› astronomik gözlemler evrenin yavafllayarak de¤il, ivmelenerek geniflledi¤ini gösteriyor; bunun do¤al bir aç›klamas› Einstein’in denklemler›ne bir ara ekleyip, sonra "en büyük hatam"
diye-rek att›¤› “kozmolojik sabit”i geri getir-mekle mümkün. Boflluklar›n basit olma-yan topolojik yap›lar tafl›yarak (delikler ve dü¤ümler gibi) birbirlerinden ayr›labilece-¤i de kabul gören bir baflka fikir.
Kuantum kuram› bofllu¤un yap›s›n› da-ha da zengin ve karmafl›k bir da-hale getiri-yor. Dirac’›n özel görelilik kuram›na uy-gun elektron dalga denklemi negatif jili elektronlara yol aç›yor. Ancak, bu ener-ji seviyelerinin zaten dolu olduklar› ve Pa-uli D›fllama ilkesi sayesinde gördü¤ümüz normal elektronlar›n bu seviyelere düfle-meyecekleri varsay›larak bu dipsiz kuyu-dan kurtulunuyor. Fakat bu da, bofllu¤un asl›nda sonsuz negatif enerjili ve elektrik yüklü bir ortam oldu¤u tablosunu ortaya koyuyor. Foton alanlar›n›n kuantum dal-galanmalar› da iki yüksüz paralel metal plakan›n zay›f bir kuvvetle birbirlerini çe-keceklerine iflaret ediyor ve bu olay da de-neysel olarak gözleniyor. Kuantum kura-m› topolojik farkl› vakumlar aras›nda sa-nal zamanda "tünelleme" denen geçifllerle ba¤lant›lar olabilece¤ini gösteriyor. Haw-king, Hartle, Vilenkin ve baflkalar›, evrenin kendisinin bile benzer bir tünellemeyle tam bir yokluktan, sanal zamanda geçiflle varolup ortaya ç›kt›¤›n› savunuyor.
Atomalt› parçac›klar› ve kuvvetleri küt-leçekim ile birlefltirerek aç›klayan sicim ku-ram›na da de¤inen Saçl›o¤lu, bu kuram›n "uzay zaman niçin dört boyutludur, niçin dört temel kuvvet vard›r ve parçac›klar›n maddeyi inflas› için çok özel spektrumlar›n nedeni nedir; kütle nedir ve dört boyuttan yukar›s› var m›d›r; evren nas›l ve niçin olufl-tu?" gibi sorulara yan›t arad›¤›n› belirtti.
91
Aral›k 2002 B‹L‹MveTEKN‹K
