76 Haziran 2003 B‹L‹MveTEKN‹K
Bilim ve Teknik dergisinin, okurlar›yla daha kat›l›mc› iliflkiler içinde olmak, bilginin birlikte oluflturulmas› ve paylafl›lmas› hedefi
do¤rultusunda düzenledi¤i konferanslara ö¤rencilerin s›nav yo¤unlu¤u ve ard›ndan gelecek tatil nedeniyle sonbahara kadar ara veriyoruz.
Siyasi co¤rafya, co¤rafyan›n siyasi olarak incele-nip de¤erlendirilmesi ve bunun bilimsel disiplin al-t›nda yap›lmas›d›r. Jeopolitik kavram›ysa "siyasi co¤rafyan›n befleri de¤erlerle aktif hale gelmesi" ya da "co¤rafyan›n politikaya verdi¤i yöndür.
Jeopoliti¤in unsurlar›n› stratejinin unsurlar›yla parelellik kurarak tasnif edebiliriz. Bu do¤rultuda, jeopoliti¤in unsurlar›, de¤iflmeyen ve de¤iflen olmak üzere iki yönlüdür.
De¤iflmeyen yön, jeopoliti¤in co¤rafi verilerini içerir. Bu veriler, de¤erlendirilmesi yap›lan ülke ya da bölgenin yeryüzünde üzerinde bulundu¤u mevki, s›n›rlar, co¤rafi bütünlük, saha, tabii kaynaklar, ada ya da k›ta devlet olmak gibi özelliklerdir. De¤iflen yönse, befleri verileri kapsar. Bu veriler zaman içe-risinde de¤iflir. Sosyal, ekonomik, politik, askeri ve kültürel konular› içerir.
Türkiye jeopolitik aç›dan büyük önem tafl›yan bir ülke. Bu önemi, do¤al, befleri özelliklerinden kaynaklan›yor. Örne¤in Türkiye dünya üzerinde, üç k›tan›n menteflesi, bu mentefle üzerine vurulmufl ki-lit ve o kilidi açacak anahtar konumunda. Türkiye ayn› zamanda ekonomik, sosyal, kültürel bir merkez ve hatta uygarl›klar merkezi. Dolay›s›yla Türkiye, bir savafl cazibe merkezi ve jeopolitik düzeyde birçok tehditle karfl› karfl›ya.
Bu tehditlerden biri jeopolitik düzeydeki co¤ra-fi tehditler. Co¤raco¤ra-fi tehditleri, co¤raco¤ra-fi unsurlar›yla birlikte tek tek ele ald›¤›m›zda flu tabloyla karfl›lafl›-r›z: Türkiye’nin kara hudutlar›nda savunmay› güçlü k›lacak elveriflli engebeler yok. Türkiye’nin hudutla-r› için "aç›k hudutlar" da diyebiliriz. Deniz s›n›rlahudutla-r›y- s›n›rlar›y-sa geçmiflte engel baz›ndayd›. Kuzeydeki güçle, gü-neydeki güç aras›nda bir engel oluflturuyordu. Bu engellik vasf› da büyük ölçüde askeri, küçük ölçüde iktisadi, sosyal etkilere dayan›yordu. Geçmiflte ku-zeyden güneye yap›lacak bir harekat çok zordu. Oy-sa flimdi, denizler, uçak, helikopter, füze gibi unsur-larla çok rahat afl›l›yor; dolay›s›yla Türkiye’nin de-nizleri de engellik özelliklerini çok büyük ölçüde yi-tirdi¤inden güvenli de¤iller.
Co¤rafi özelliklere ba¤l› olarak devletler s›n›flan-d›r›labilir. Bu s›n›fland›rmada ada devletleri, k›ta devletleri, kenar devletler ve k›taiçi devletler bulu-nur. Ada devletinin dört taraf› denizlerle çevrilidir ve bu co¤rafi özellik o devlete büyük ölçüde güven-lik sa¤lar. Ada devletlerinin co¤rafi bütünlü¤ü var-d›r. Amerika, Avustralya gibi ülkelerse k›ta devletle-ridir. K›ta devletleri de büyük ölçüde güvenli
s›n›rla-ra sahiptir. Kenar devletin genellikle üç yan› deniz-lerle bir yan› karayla çevrilidir. ‹spanya, ‹talya, Fran-sa gibi ülkeler kenar devletlerdir. Kenar devletlerin az say›da komflusu vard›r. Bu özellik bu gibi ülkele-rin s›n›rlar›ndaki sorunlar› da azalt›r. Almanya, Ma-caristan, Romanya, Çekoslavakya, Polonya gibi ül-keler k›taiçi devletlerdir. K›taiçi devletlerin fazla sa-y›da komflular› vard›r ve bu devletler sürekli tehdit alt›ndad›r. Güçlendiklerinde, komflu devletler güven sa¤lamak için birleflir ve tehdit oluflturur; zay›flad›k-lar›ndaysa, komflu devletler ondan bir fleyler alabil-mek için birbirleriyle birleflirler. K›taiçi devletlerinin co¤rafi bütünlü¤ü de yoktur. Dolay›s›yla k›taiçi dev-letlerin uzun süreli yaflama flanslar› çok azd›r. Nite-kim, Avrupa’n›n ortas›nda varl›¤›n› devam ettirebil-mifl tek k›taiçi devlet Almanya’d›r. Ötekilerin hepsi
büyük kay›plara u¤ram›fl devletlerdir. Almanya da, yaflama flans›n› her konuda güçlü olmas›yla elde et-mifltir. Türkiye’nin denizler d›fl›nda sekiz komflusu vard›r. Ülkemiz; Balkanlar, Karadeniz, Kafkaslar, ‹ran, di¤er Ortado¤u ülkeleri ve Akdeniz ile çevrili-dir. Balkanlar üzerinden Avrupa, Karadeniz; Kafkas-ya üzerinden RusKafkas-ya, ‹ran ve Ortado¤u üzerinden As-ya ile Hint OkAs-yanusu; Akdeniz üzerinden Afrika ile irtibatl›d›r. Dolay›s›yla Türkiye bir kenar devlet gibi görünse de di¤er özellikleriyle k›taiçi devlet konu-mundad›r ve bu yönüyle de tehditler alt›ndad›r.
Türkiye co¤rafyas›nda zay›f toplumlara yaflama flans› yoktur. Bu co¤rafyada bir ülkenin, özgürlü¤ü-nü ve gelece¤ini sürekli k›labilmek için co¤rafi bü-tünlük içinde, üniter ve her konuda güçlü olmas› ge-rekir. Türkiye için bu gücün elde edilmesinde önem-li olan unsurlardan biri, do¤udan bat›ya kadar h›zl› ulaflt›rma sa¤layacak olanaklara sahip olmakt›r. Ay-n› zamanda bir yere yerlefltirilecek silahlarla birkaç
cephenin ayn› anda desteklenebilmesi gerekir. Bu olanaklar› Türk toplumuna sa¤layacak kurumlar›n bafl›nda TÜB‹TAK gelir. TÜB‹TAK’›n, jeopoliti¤in Türk co¤rafyas›na sundu¤u verileri Türk savunmas›-na kazand›rmas› gerekir.
Türkiye bütün evrensel politikalar›n güzergah› üzerinde bir ülkedir. fiöyle de diyebiliriz: Türkiye ev-rensel politikalarda ya güzergah, ya hedef ya da po-litikalar›n hareket noktas›d›r. Dolay›s›yla, Türki-ye’den geçmeyen evrensel düzeyde politika neredey-se yoktur. Türkiye dünya üzerindeki çok kritik üç noktan›n, Balkanlar›n, Kafkaslar›n ve Ortado¤u’nun ba¤lant› oda¤›d›r. Bu nedenlerle de Türkiye tehdit alt›ndad›r.
Türkiye için tehdidi art›ran bir di¤er unsur tarih-tir. Türkiye bir imparatorluk da¤›tm›flt›r. ‹ran d›fl›n-da s›n›r komflular›m›z›n hepsi Türkiye’nin d›fl›n-da¤›tt›¤› imparatorluktan do¤mufltur. O dönemde evrensel düzeyde yükselen de¤er milliyetçilikti. Bu nedenle Osmanl› ‹mparatorlu¤u’ndan ayr›lan ve komflumuz olan ülkelerin tamam› ulus devletlerini oluflturur-ken, miliyetçiliklerini Türk düflmanl›¤› üzerine kur-mufllard›r.
Türkiye için tehdit yaratan bir di¤er unsur evren-sel güçlerin ya da komflular›n niyet ve amaçlar›d›r. Türkiye; ‹slâmiyet ve H›ristiyanl›¤›n, Do¤u kültü-rü ile Bat› kültükültü-rünün, Asya ile Avrupa'n›n, tek par-tili sistemlerle çok parpar-tili sistemlerin; serbest pazar ekonomisiyle kontrollü, devletçi sistemlerin de s›n›-r›ndad›r. Bütün bu s›n›r konumlar› da Türkiye için tehdit oluflturur.
Türkiye’nin bütün bu jeopolitik zaaflar›na ra¤-men Türkiye’nin sahip oldu¤u en büyük güç Türk devrimidir. Türk devrimi di¤er bütün Bat› devrimle-rinin üstünde bir yer iflgal eder. Bat› devrimlerini in-celedi¤imizde flu tabloyla karfl›lafl›r›z. Bat› gerçek-lefltirdi¤i her devrimde birtak›m de¤erler edinmifl ve o de¤erlerin üstüne di¤er devrimlerle ilaveler yap-m›flt›r. Her bir devrim bir di¤erini tamamlayacak fle-kilde geliflmifltir. Türk devrimiyse, bütün bu devrim-leri içerir ve tek bir ad›mda gerçekleflmifltir. Türk devrimi kültürel bir uyum aray›fl›d›r. Türk devrimi evrimleflerek devam etmektedir. Türk devriminden verilecek her tavizse Türkiye’yi zafiyete götürür. Atatürk’ün kurdu¤u Cumhuriyet’in temel yap›s› ba-¤›ms›z ve egemen ulus devlettir. Atatürk ilkelerinin hepsi bu temellere dayan›r.
Bugün küreselleflme karfl›s›nda, Avrupa Birli-¤i’nin niyet ve amaçlar› karfl›s›nda, bütün dünya güçlerinin karfl›s›ndaki en büyük gücümüz ba¤›ms›z-l›k, egemenlik ve ulus devlet yani Atatürkçülüktür.
Em. Org. Suat ‹lhan
