Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(2): 89-92 89
Hasta Bak›m› ve Hastane Hijyeninden Sorumlu Sa¤l›k Personelinde HBV, HCV ve HIV S›kl›¤›
F. Füsun ÖZ BÖLÜKBAfi1, Fadile YILDIZ ZEYREK2, Cengiz BÖLÜKBAfi1, C. Dost ZEYREK3, Ali UZUNKÖY4, Suzan TABUR1, Hatice ÖZB‹LGE2
1Harran Üniversitesi T›p Fakültesi, ‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›,
2Harran Üniversitesi T›p Fakültesi, Mikrobiyoloji ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dal›, 3Harran Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, 4Harran Üniversitesi T›p Fakültesi, Genel Cerrahi Anabilim Dal›, fiANLIURFA
ÖZET
Hasta bak›m› ve hastane hijyeninden sorumlu 83 sa¤l›k personelinde (50 erkek, 33 kad›n ve yafl ortalamalar›
29 ± 9.2 y›l) hepatit B virüsü (HBV), hepatit C virüsü (HCV) ve insan immünyetmezlik virüsü (HIV) s›kl›¤› belirlen- di. Serumda HBsAg ve anti-HBs, anti-HCV, anti-HIV bak›ld›. Otuzdokuz (%46.98) olguda anti-HBs, 3 (%3.6) olguda HBsAg pozitifli¤i saptand›. Anti-HBs pozitiflerin %64’ü do¤al ba¤›fl›k, %36’s› afl›l›yd›. HBV ile karfl›laflma s›kl›¤› %34 idi. Afl›s›z 41 (%49.39) olguda HBsAg ve anti-HBs negatifti. Hiçbir olguda anti-HCV veya anti-HIV antikoru saptan- mad›. Az riskli alt grup sa¤l›k personelinde HCV ve HIV sorun olarak gözükmese de HBV ile karfl›laflma s›kl›¤›
HBV’ye karfl› afl›laman›n yetersizli¤ini ve özellikle de t›bbi at›klar›n toplanmas›ndaki e¤itim eksikli¤ini düflündür- mektedir.
Anahtar Kelimeler: Hijyen, sa¤l›k personeli, t›bbi at›k, HBV, HCV, HIV.
SUMMARY
The Prevalance of HBV, HCV and HIV in Health Care Workers Who Responsible for Hospital Hygiene
The prevalance of HBV, HCV, and HIV in 83 health workers (50 men, 33 women, median ages 29 ± 9.2 years) who responsible for hospital hygiene were examined. HBsAg, anti-HBs, anti-HCV, and anti-HIV antibody were investiga- ted in serum. Anti-HBs and HBsAg were positive in 39 (46.98%) cases and 3 (3.6%) cases, respectively. 64% of an- ti-HBs positive cases had been vaccinated. The prevalance of being exposed to HBV was 34%. HBsAg and anti-HBs were negative in 41 (49.39%) cases who had no vaccination. Anti-HCV and anti-HIV antibody positivity was not fo- und in any cases. As a result, HCV and HIV infection dose not appear a major problem in such a subgroup of the health care workers who carrier a relative low risk but the high incidence of HBV confrontation in this group sug- gests that HBV vaccination rate and education of the workers about the collecting procedure of medical waste are insufficient.
Key Words: Hygien, health care workers, medical waste, HBV, HCV, HIV.
G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) ve hepatit C virüsü (HCV) tüm dünyada oldu¤u gibi ülkemizde de önemli bir sa¤l›k problemidir. HBV, kan ya da vücut s›v›lar›y- la parenteral temas, perinatal, horizontal ve cin- sel temas yoluyla bulaflmaktad›r. HCV’nin temel bulafl yolu parenteraldir. Bunun yan› s›ra vücut salg›lar›nda virüsün bulunmas› nedeniyle yak›n temas ve cinsel iliflkiyle de bulafl›n olabilece¤i dü- flünülmektedir (1,2). Sa¤l›k personeli, hemodiya- liz hastalar›, hayat kad›nlar›, intravenöz ilaç ba-
¤›ml›lar› ve infekte annelerden do¤an bebekler risk gruplar›n› oluflturmaktad›r (2).
‹nsan immünyetmezlik virüsü (HIV) parenteral, cinsel ve perinatal olarak bulaflmaktad›r. Sa¤l›k personelinin HIV pozitif kiflilerle yo¤un olarak il- gilenmelerinde bile personele HIV bulaflma riski- nin çok düflük oldu¤u bildirilmifltir. Ancak de¤iflik araflt›rmalarda %5-6 oran›nda HIV antikoru oldu-
¤unun belirlenmesi, kazan›lm›fl immünyetmezlik sendromu (AIDS)’nun sa¤l›k personeli için bir risk oldu¤unu göstermektedir (3).
Bu çal›flmadaki amac›m›z, hastanemizde kan ve kan ürünleri ile direkt temas› olmayan, hastane hijyeninden sorumlu sa¤l›k personelinde HBV, HCV ve HIV s›kl›¤›n› araflt›rmakt›r.
MATERYAL ve METOD
Harran Üniversitesi T›p Fakültesi Araflt›rma ve Uygulama Hastanesi’nde en az bir y›ld›r çal›flmak- ta olan, kan ve kan ürünleri ile direkt temas› olma- yan hasta bak›m› ve hastane hijyeninden sorumlu toplam 83 sa¤l›k personeline tarama yap›ld›.
Al›nan kan örnekleri 3000 rpm’de üç dakika sant- rifüjlenerek serumlar› ayr›ld› ve makro ELISA (Axsym, Abbott) yöntemiyle serumda HBsAg ve anti-HBs, anti-HCV, anti-HIV antikor tayini yap›ld›.
Anti-HBs için, 10 IU/mL üzeri yeterli koruyucu dü- zey olarak kabul edildi. HBsAg ve anti-HBs düzey- leri negatif olanlar h›zl› afl›lama program›na al›n-
d›. HBsAg pozitif olanlar gastroenteroloji polikli- ni¤ine yönlendirildi. Olgular›n hepatit B afl› du- rumlar› sorguland›.
BULGULAR
Çal›flmaya al›nan 83 olgunun 50’si erkek, 33’ü kad›n ve yafl ortalamalar› 29 ± 9.2 y›l idi. Olgular›n cinsi- yetlerine göre HBV, HCV ve HIV infeksiyonlar› aç›- s›ndan serolojik durumlar› Tablo 1’de verilmifltir.
Otuzdokuz (%46.98) olguda anti-HBs antikor po- zitifli¤i, 3 (%3.6) olguda HBsAg pozitifli¤i saptan- d›. Çal›flmam›zda anti-HBs pozitif olanlar›n %64’ü do¤al ba¤›fl›k, %36’s› afl›l› idi. HBV ile karfl›laflma s›kl›¤› %34 idi. Afl› öyküsü olmayan 41 (%49.39) olguda hem HBsAg hem de anti-HBs negatifti. Hiç- bir olguda anti-HCV veya anti-HIV antikoru sap- tanmad› (Tablo 2).
TARTIfiMA
Orta derecede endemik ülkelerde kronik HBV in- feksiyonunun s›kl›¤› %1-8 aras›ndad›r (1). Ülke- mizde de bu oran %5-10 olarak bildirilmektedir (4,5). Daha önce bölgemizde çocuklar ve eriflkin- ler üzerinde yap›lan farkl› iki çal›flmada s›ras›yla HBsAg %2 ve %9.6, anti-HBs %31 ve %46.17 ora- n›nda pozitif bulunmufltur (6,7). Farkl› popülas- yon ve zamanlarda yap›lm›fl olan bu çal›flmalar›n da iflaret etti¤i gibi afl›lama oranlar›n›n artt›¤›, bu- nun sonucunda HBV infeksiyon oran›n›n düflme e¤iliminde oldu¤u görülmektedir. Sa¤l›k persone- li, kronik HBV infeksiyonu aç›s›ndan yüksek riskli gruba girmektedir (8-10). Genel popülasyona gö- re sa¤l›k personelinin HBV infeksiyonuna karfl›
daha yüksek riskli olmas› bu kiflilerin infekte has- talarla s›k temas›ndan kaynaklanmaktad›r (11-13).
Sa¤l›k personeline hastalardan bulafl kan ve se- rum yoluyla gözükmesine ra¤men transmisyonun spesifik yolu bilinmemektedir (13,14). Amerika Birleflik Devletleri (ABD)’nde kanla temas› olan medikal, dental ve laboratuvar çal›flanlar›nda HBV prevalans› %1-2 iken, kanla direkt temas› ol- mayan sa¤l›k personelinde pevalans %0.3’tür. Ül- Öz Bölükbafl FF ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(2): 89-92
90
Tablo 1. Olgular›n cinsiyete göre HBsAg, anti-HBs, HCV ve HIV pozitiflik da¤›l›m›.
HBsAg Anti-HBs
Pozitif Negatif Pozitif Negatif HCV negatif HIV negatif Toplam Cinsiyet
Erkek 3 47 19 28 50 50 50
Kadın 0 33 20 13 33 33 33
Toplam 3 80 39 41 83 83 83
kemizde de sa¤l›k personeli yüksek riskli grupta olup, bu oran %2-14 olarak bildirilmektedir (4,5).
Bizim çal›flmam›zda, kanla direkt temas› olma- yan, ancak hastalarla yak›n temas› olan, hastane temizli¤inden sorumlu sa¤l›k personelinde HBV s›kl›¤›n› %3.6 oran›nda bulduk. Bu oran ABD’deki orana göre daha yüksek gözükmektedir. Ancak ül- kemizde genel popülasyondaki HBsAg pozitifli¤i- nin %5-10 aras›nda olmas›yla k›yasland›¤›nda,
%3.6’l›k s›kl›k düflüktür. Ülkemizde çeflitli çal›fl- malarda anti-HBs %20.6-52.3 olarak bildirilmifltir.
En önemli risk grubu olarak görülen sa¤l›k perso- nelinde bu oran %40 olarak bulunmufltur (4). Ba- z› çal›flmalarda kanla direkt temas› olan personel- de seropozitivitenin biraz daha yüksek oldu¤u bildirilmifltir (4,7). Bizim çal›flmam›zda anti-HBs pozitif olanlar›n %64’ü do¤al ba¤›fl›k, %36’s› afl›l›
idi. Daha az riskli alt grup sa¤l›k personelinde da- hi hala %34’lerde buldu¤umuz HBV ile karfl›laflma s›kl›¤›n›, bu bölgede yetersiz afl›lamadan ve özel- likle de t›bbi at›klar›n toplanmas›ndaki e¤itim ek- sikli¤inden kaynakland›¤›n› düflünmekteyiz.
HCV s›kl›¤› ABD’de genel popülasyonun %1.8’ini oluflturmaktad›r (15). M›s›r’da bu oran %10-30’la- ra ç›kmaktad›r (15). Türkiye’de sa¤l›kl› donörler- de anti-HCV s›kl›¤› %0.5-1.6 oran›nda saptan›rken, sa¤l›k personelinde bu oran donörlerden yaklafl›k iki kat daha fazla bulunmufltur (4,5). Sa¤l›k perso- neli aç›s›ndan en önemli risk faktörü viremik has- talarda kullan›lan i¤nelerin batmas›d›r. HCV ile in- fekte i¤nelerin sa¤l›k personeline kaza sonucu batmas› ile bulafl riski orta derecede (%3) olup, ayn› yolla oluflan HIV (%0.3) ve HBV (%30) geçifli- nin aras›ndad›r (15). Bölgemizde yap›lan bir ça- l›flmada anti-HCV pozitifli¤i %2.6 oran›nda bildi- rilmifltir (7). Ülkemizdeki çeflitli çal›flmalarda an-
ti-HCV pozitifli¤i %0.03’ten %3.2’ye kadar de¤iflen farkl› oranlarda bildirilmifltir (4). Çal›flma grubu- muzdaki gibi direkt kanla temas› olmayan, sadece t›bbi at›klar›n toplanmas›, hastane hijyeni ve has- ta bak›m›ndan sorumlu kiflilerde, olas› bir i¤ne batmas›na ba¤l› HCV bulafl riski, HBV’ye oranla daha düflük beklenmektedir. Bizim çal›flmam›zda da hiçbir olguda anti-HCV pozitifli¤i saptanma- m›flt›r.
Anti-HIV s›kl›¤›, ülkeden ülkeye de¤iflmekle bera- ber genel olarak düflüktür. ABD’de genel popülas- yonun %0.3’ü HIV ile infekte olup, y›ll›k 41.000 ye- ni olgu bildirilmektedir (16). Ülkemizde de¤iflik gruplarda yap›lan çal›flmalarda anti-HIV s›kl›¤›
%0.025-0.2 gibi oldukça düflük oranlarda bildiril- mifltir (17-19). Sa¤l›k çal›flanlar›nda bu oran
%0.25, i¤ne batmas› deneyimi olanlarda ise %1.25 olarak bildirilmifltir (3). Çok az s›kl›kla da olsa kan alma ve enjeksiyon s›ras›nda kontamine i¤ne- nin batmas› bir risk faktörü olarak ortaya ç›kmak- tad›r (%0.3) (20). Çal›flmam›zda hiçbir olguda an- ti-HIV pozitifli¤i saptamad›k.
Sonuç olarak, risk grubu kabul edilen sa¤l›k per- sonelinin yan› s›ra, direkt kan ve kan ürünleriyle temas› olmayan alt grup sa¤l›k personeline de afl›lama bilincinin yerlefltirilmesi ve özellikle de t›bbi at›klar›n toplanmas›nda yeterli e¤itimin ve- rilmesi gerekti¤ini düflünmekteyiz.
KAYNAKLAR
1. Bilgiç A, Özacar T. Hepatit B ve D virüsleri. Us- taçelebi Ş (editör). Temel ve Klinik Mikrobiyoloji.
1. bask›. Ankara: Güneş Kitabevi, 1999: 876-7.
2. Abac›oğlu H. Hepatit C virüsü. Ustaçelebi Ş (editör). Temel ve Klinik Mikrobiyoloji. 1. bask›.
Ankara: Güneş Kitabevi, 1999: 887.
3. Bulut A. (AIDS) Kazan›lm›ş immün yetmezlik sendromu epidemiyolojisi. Bozkaya E, Y›lmaz G, Badur S (editörler). Klinik Viroloji ve Viral İn- feksiyonlar›n Laboratuvar Tan›s›. 1. bask›. İstan- bul: Türk Mikrobiyoloji Cemiyeti Yay›n› No: 27, 1996: 71.
4. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojisi: Bir meta analiz. K›l›çturgay K (editör). Viral Hepatit ’98. İstanbul: Viral Hepa- title Savaş›m Derneği (VHSD), 1998: 10-39.
5. M›st›k R, Bal›k İ. Türkiye’de viral hepatitlerin epidemiyolojik analizi. K›l›çturgay K, Badur S (editörler). Viral Hepatit 2001. 2001: 10-55.
6. Zeyrek CD, Y›ld›z Zeyrek F, İşcan A, Sevinç E.
Şanl›urfa’da çocuklarda hepatit A, B, C seropre- valans›. Viral Hepatit Dergisi 2002; 1: 467-70.
Hasta Bak›m› ve Hastane Hijyeninden Sorumlu Sa¤l›k Personelinde HBV, HCV ve HIV S›kl›¤›
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(2): 89-92 91
Tablo 2. Harran Üniversitesi T›p Fakültesi Arafl- t›rma Hastanesi’nde çal›flan hijyenden sorumlu sa¤l›k personelinin seroloji sonuçlar›.
Seroloji sonuçları n %
HBsAg pozitif 3 3.6
Anti-HBs pozitif 39 46.98
Aşısız 25 64
Aşılı 14 36
HBsAg negatif, 41 49.39
anti-HBs negatif
Anti-HCV 0 0
Anti-HIV 0 0
7. Aslan G, Ulukanl›gil M, Seyrek A. Şanl›urfa ilin- de HBsAg, anti-HBs ve anti-HCV seroprevalans›.
Viral Hepatit Dergisi 2001; 3: 408-10.
8. Terrault NA, Wright TL. Viral hepatitis A through G. In: Feldman M, Scharschmidt BF, Sleisinger MH (eds). Gastrointestinal and Liver Disease. 6th ed. Philadelphia: WB Saunders, 1998: 1123-70.
9. Alter M, Mast E. The epidemiology of hepatitis in the United States. Gastroenterol Clin North Am 1994; 23: 437-45.
10. Alter M, Hadler S, Margolis H, et al. The chan- ging epidemiology of hepatitis B in the United States: Need for alternative vaccination strategi- es. JAMA 1990; 263: 1218-21.
11. Lewis TL, Alter HJ, Chalmers TC. A comparison of the frequency of hepatitis B antigen and anti- body in hospital and non-hospital personnel. N Engl J Med 1973; 289: 647.
12. Mosley JW, Edwards VM, Casey BS. Hepatitis virus infection in dentists. N Engl J Med 1975; 293: 730.
13. Maynard JE. Viral hepatitis as an occupational hazard in the health care professional. In: Vyas GN, Cohen SN, Schmid R (eds). Viral Hepatitis A Contemporary Assessment of Etiology, Epidemi- ology, Pathogenesis and Prevention. Philadelp- hia: Franklin Institute Press, 1978: 321.
14. Rosenberg JL, Jones DP, Lipitz LR. Viral hepati- tis: An occupational hazard to surgeons. JAMA 1973; 223: 395.
15. Thomas DL, Lemon SM. Hepatitis C. In: Mandell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5thed. Philadelp- hia: Churchill Livingstone, 2000: 1736-60.
16. Del Rio C, Curran JW. Epidemiology and preven- tion of acquired immunodeficiency syndrome and human immunodeficiency virus infection. In: Man- dell GL, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infectious Diseases. 5thed. Philadelp- hia: Churchill Livingstone, 2000: 1340-68.
17. Hazar S, İlkit M, Akan E, Girmen A. Gönüllü ve asker kan vericilerinde HBsAg, anti-HCV ve anti- HIV 1/2 antikorlar›n›n araşt›r›lmas›. İnfek Derg 1998; 12: 19-22.
18. Kocazeybek B, Erentürk S, Sönmez B, Demiroğlu C. Anti-HCV prevalans›n›n kan vericilerinde üç y›ll›k prospektif değerlendirilmesi, seropozitif se- rumlar› RIBA ve PCR ile karş›laşt›r›lmas›. Türk Mikrobiol Cem Derg 1995; 25: 135-41.
19. Biçmen C, Eriş FN, Şenol G, Florat N. Akciğer pa- tolojisi olan hastalarda HBV, HCV ve HIV serop- revalans›. Viral Hepatit Dergisi 2001; 2: 341-3.
20. Ustaçelebi Ş. İnsan immünyetmezlik viruslar›
HIV-1 ve HIV-2. Temel ve Klinik Mikrobiyoloji.
1. bask›. Ankara: Güneş Kitabevi, 1999: 876-7.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. F. Füsun ÖZ BÖLÜKBAfi Harran Üniversitesi T›p Fakültesi
‹ç Hastal›klar› Anabilim Dal›
fiANLIURFA Öz Bölükbafl FF ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2004; 9(2): 89-92
92
