ANKARA ÜNİVERSİTESİ
BEYPAZARI MESLEK YÜKSEKOKULU
MÜLKİYET KORUMA VE GÜVENLİK BÖLÜMÜ
AFETLER TARİHİ Öğr. Gör. Habib AKYAZI
BAD118 AFETLER TARİHİ DERS İÇERİĞİ
Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Görülen Önemli Heyelanlar,
1.Kütle Hareketleri; Tüm dünyada büyük sorunlara yol açan, can ve mal kaybına yola açan doğa olaylarıdır.
Kütle hareketlerini yamaç hareketleri veya şev hareketleri olarak da adlandırmak mümkündür.
2.Yer Kaymaları (Heyelânlar); Toprak, taş veya bunların karışımından oluşan malzemelerin bir zemin üzerinde gravite etkisiyle aşağıya doğru akmasına heyelân denir.
Heyelânlarda hareketin hızı, vereceği zarar açısından çok önemlidir.
Sağlıklı yerleşim politikası olmayan her ülkede ciddi sorunlara yol açan kütle hareketleri dünyanın çeşitli bölgelerinde nüfusun
artmasıyla birlikte daha çok etkili olmaya başlamıştır.
Heyalanların Gelişebileceği Alanlar
1) Eski heyelandan sonra kayma potansiyeli olan alanlar 2) Yamaçların zirve ve alt kesimleri
3) Ana drenaj ağları ve yakınları
4) Eski dolgu şevlerinin üst veya taban kısımları
Heyelanları Hazırlayıcı Faktörler
1-JEOLOJİK
* Kayaç, zemin ve toprağın jeolojik ve yapısal özellikleri * Bölgenin yüzey ve yer altı suyu koşulları
2-TOPOĞRAFİK * Yamaç eğimi
* Yamaç yönelimi
* Yamaç şekli * Yükseklik
* Drenaj ağı
Heyelanları Hazırlayıcı Faktörler
3-ÇEVRE
* Bitki örtüsü
* Arazı kullanım potansiyeli
3. Akmalar;
Ayrışmanın çok yoğun olarak görüldüğü yamaçlarda bulunan ve taş, toprak karışımından oluşan yüzeysel örtü, içerdiği su
miktarına göre yamaçta tutunamaz hâle geldiği andan itibaren akmaya başlar.
Bu akma bazen çok hızlı bazen de yavaş olur ama her iki
durumda da üzerine akmış olduğu zeminlere büyük zararlar verir.
Akma, içerdiği malzemenin türüne göre kaya - blok akması, moloz akması, kum akması ve çamur akması gibi isimler alır.
Hareketin hızı yıllık ortalama 2-3 cm arasında değişir.
Yavaş Akma (Sürünme): Bu tür akmalar fark edilmeyecek kadar yavaş gelişir. Yamaç yüzeyi sürünerek çok yavaş yer değiştirir. Bu yer değiştirmeye krip de denir.
Hızlı Akma : Hızlı akmayı etkileyen en önemli faktör, zeminlerin su içeriğinin fazla olmasıdır. Yani suyun artışı ile birlikte yavaş
akmalar hızlı akmalara dönüşebilir. Eğimli arazilerde fazla suyun yanı sıra bir darbe ile oluşan titreşim, hareketin meydana gelmesine neden olur. Hareket başlayınca birikmiş olan malzeme gözle
görülecek kadar hızlı bir şekilde aşağılara doğru akar. Hızlı akmaların en önemlileri çamur akmaları dır.
4. Kaya Düşmeleri;
Basit olarak büyük kayaların bulundukları yerlerden aşağılara doğru hareket etmeleri kaya düşmesi olarak tanımlanır.
Özellikle deniz kenarlarındaki falezlerden ve vadilerdeki dik eğimli yamaçlardan, yüksek dağların zirvelerine yakın yerlerinden büyük kaya blokları düşer.
Düşmenin ana etkisi yer çekimi ise de her bölgenin kaya düşmesi ile ilgili kendine has özellikleri vardır.
5 .Heyelan Olacak Bölgeler Önceden Anlaşılabilir Mi ?
Her hangi bir bölgede heyelan olup olmayacağı çok önceden bile belli olabilir.
Yapılacak jeolojik çalışmalarla zeminin genel karakteri ortaya çıkarıldıktan sonra, bu zeminin zaman içinde nasıl davranacağının bilmek mümkündür.
Bu tür zeminler ya çok fazla yükten ya da aşırı yağıştan sonra hareket ederler.
Türkiye’de Meydana Gelen Önemli Heyalanlar
Batı Karadeniz Heyelanları 1998:
Aşırı Kar yağışın gerçekleştiği kış mevsiminin ardından karların dağlarda hızla erimesi sonucunda derelerin
güçlü akması özellikle su toplama havzalarındaki yerleşim yerlerini etkilemiştir.
Zonguldak, Sinop, Bartın ve Kastamonu illerindeki 1684 konutu etkileyen heyelanlar meydana gelmiştir.
Maçka- Çatak (Trabzon) Heyelanı :
Çatak köyü civarında meydana gelen heyelanda toplan 64 kişi yaşamını kaybetmiştir.
Yaşamlarını kaybeden insanların büyük bir çoğunluğu yolu kapatan heyelanı görmek için heyelan alanına
girdikten kısa bir süre sonra asıl büyük heyelanın
meydana gelmesi sonucu heyelan altında kalanlardır.
Bölgedeki ikim koşulları ve arazi yapısı sık sık
heyelanların meydana gelmesine neden olmaktadır.
Karadeniz heyelanları 1990
Trabzon, Gümüşhane ve Giresun illerinde aşırı yağışlar sonucunda oluşan seller kütle hareketlerine yol açmıştır.
Üç ilde toplam 65 kişi yaşamını yitirmiştir.
Senirkent Çamur akıntısı 1995
Isparta’nın Senirkent ilçesinde meydana gelen ve bir hafta kadar süren şiddetli aşırı yağışlar 2402 metrelik Kapıdağ zirvesinden aşağıya doğru toprak ve çakıldan oluşan Çamur selinin akmasına neden olmuştur.
Bu çamur akıntısının Doğru dere ve Suyolu Deresinin ağzında bulunan mahalleleri yutması sonucunda 74 kişi yaşamını
kaybetmiştir.
Senirkent Çamur akıntısı 1995
İlçenin tamamının sokakları çamur akıntısı tarafından işgal
edildi ancak ölümlerin çoğu Dere ağzındaki kerpiç evlerde meydana geldi.
Bu Çamur akıntısı daha önce hiç görülmemiş olsa bile kütle hareketi olma ihtimali olan bir alanda asla yapılaşma
yapılmaması gerektiğinin en acı örneğidir.
Batı Karadeniz heyelanları 1998
Karabük, Bartın, Zonguldak ve Bolu ili sınırları içindeki aşırı yağışlar önce sele ardından da kütle hareketlerine neden olmuştur.
Dört ilde yaklaşık 5500 konut ve iş yerine zarar veren sel ve taşkın,
1330 konuta zarar veren heyelanlar meydana gelmiştir.
Beşköy heyelanı 1998
Bu tarihte meydana gelen sel ve ardından oluşan heyelanlar büyük can ve mal kayıplarına yol açmıştır.
Bu kayıplar Trabzon’un Taşköprü ilçesinin Beşköy beldesinde meydana gelmiştir.
Beşköy’ün içinden geçen Mesat deresinin aşırı yağışlarda taşması sonucunda meydana gelmiştir.
Sel ve heyelan felaketinde 47 kişi hayatını kaybederken, 62 konut, 63 işyeri, Belediye garajı, İlköğretim Okulu, değirmen, cami ve cami lojmanı tamamen yıkılmıştır.
Rize Heyelanları 2002
Temmuz ayında aşırı yağışlar ve dağlardaki
karların aniden erimesi ile birlikte tüm dereler
taşmış ve meydana gelen heyelanlarda 31 kişi
yaşamını kaybetmiştir.
Koyulhisar (Sivas) Heyelanı 2005
Sivas’ın Koyulhisar ilçesi, Sugözü köyünün Kuzulu Mahallesi’nin yerleştiği alanın üst kotlarında 17 mart 2005 tarihinde meydana gelmiştir.
15 kişi toprak altında kalarak hayatını kaybetmiştir.
Heyelan sırasında bu can kayıplarının yanı sıra, köy camisi ile 21 ev toprak altında kalarak tamamen
tahrip olmuş ve 375 adet hayvan telef olmuştur.
Kaynaklar
Afetler Tarihi, Acil Yardım ve Afet Yönetimi Lisans Tamamlama Programı, Yrd. Doç. Dr. Yıldırım Güngör, İstanbul Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi
Çiçek, İ., 1985, Türkiye’de Özellikle Doğu Kara Deniz Bölgesinde Heyelan olayları ve Ekonomiye Etkileri, G.Ü. Sos. Bil. Enst., Yüksek lisans tezi, Ankara.
Doğu, A.F., Çiçek, İ. ve Gürgen, G., “Çatak Heyelanları 1989 (Trabzon- Maçka)”, Atatürk Kül. Dil. Ve Tarih Yük. Kurumu, Coğ. Bil ve Üye Kolu.
Coğ. Araştırma, cilt:1, sayı:1, sayfa 103-109, Ankara.
Erinç, S., 1996, Jeomorfoloji 1, (genişletilmiş 4. Baskı), İstanbul.
Öner, E. ve Çiçek, İ., 1987, Jeomorfoloji, 15, 53.
Öner, E., 1985, Türkiye’de Özellikle Orta Karadeniz Bölümünde Heyelan
olayları ve Ekonomiye etkileri (Yayınlanmamış Yük. Lis. Tezi), A.Ü. Sos. Bil.
Enst., Ankara.
Sür, Ö., 1972, Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 215. Şahin, C., 1991, Türkiye Afetler Coğrafyası, Ankara.
