Kültürel ögeler açısından yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kaynak incelemesi : Türkçeye yolculuk B1-B2 ve Altay Türkçe öğreniyorum B1-B2 örnekleri

(1)

T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI YABANCILARA TÜRKÇE EĞİTİMİ BİLİM DALI

KÜLTÜREL ÖGELER AÇISINDAN YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KAYNAK İNCELEMESİ:

TÜRKÇEYE YOLCULUK B1-B2 VE ALTAY TÜRKÇE ÖĞRENİYORUM B1-B2 ÖRNEKLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

FİTNAT KILIÇ

DANIŞMAN

DOÇ. DR. ALPASLAN OKUR

MAYIS 2019

(2)

ii

(3)

iii T.C.

SAKARYA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI YABANCILARA TÜRKÇE EĞİTİMİ BİLİM DALI

KÜLTÜREL ÖGELER AÇISINDAN YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KAYNAK İNCELEMESİ:

TÜRKÇEYE YOLCULUK B1-B2 VE ALTAY TÜRKÇE ÖĞRENİYORUM B1-B2 ÖRNEKLERİ

YÜKSEK LİSANS TEZİ

FİTNAT KILIÇ

DANIŞMAN

DOÇ. DR. ALPASLAN OKUR

MAYIS 2019

(4)

iv

(5)

v

(6)

vi ÖN SÖZ

Yabancı dil öğrenmek hedef dilin dil sisteminin ve kültürünün öğrenilmesidir. Dil sistematik bir şekilde öğrenilip kültür ögesi geri planda kaldığında bu iletişim güçlüğüne neden olabilir. Neyi ne zaman söyleyeceğini bilmeyen, doğru kelimeleri yanlış zamanda kullanan öğrenici toplumda zor durumlara düşebilir. Bu durumun önlenmesi için dil öğretimi esnasında kültür öğretiminde de özen gösterilmelidir.

Öğreniciler yabancı dili sınıf ortamında öğrenirken kültür aktarımı öğretmen ve ders kitabı vasıtasıyla yapılmaktadır. Öğretmen olmadan yabancı dil öğretiminde ise bu görev tamamen ders kitabına düşmektedir.

Ders kitaplarının büyük bölümü TÖMER’lerde yazılmaktadır. Bu çalışmada incelenen kitaplar özel yayınevleri tarafından çıkarılmış Türkçeye Yolculuk ve Altay Türkçe Öğreniyorum setleridir. Türkçeye Yolculuk’ta A1, A2, B1, B2 ve C1; Altay Türkçe Öğreniyorum’da ise A1, A2, B1 ve B2 kitapları bulunmaktadır. Bu dört kitabın kültür aktarımı açısından incelemesinde AOBM’de yer alan kültür ögeleri ve alt ögelerden hazırlanan ölçüt kullanılmıştır. Her iki setin okuma metinleri bu ölçüte göre değerlendirilmiş ve karşılaştırılmıştır. Yapılan bu çalışma halihazırda bulunan kitapların değerlendirilmesinde ve yeni kitap yazımında faydalı olacaktır.

Bu çalışmanın hazırlanmasında yardımlarını esirgemeyen sayın danışmanım Doç.

Dr. Alpaslan OKUR’a; eğitim hayatım boyunca üzerimde emeği olan başta Sayın Prof.

Dr. İsmail GÜLEÇ ve değerli öğretmenlerime; tezimin hazırlanması sırasında desteğini esirgemeyen aileme, özellikle annem Asiye KILIÇ’a; maddi ve manevi desteklerini hissettiğim sevgili arkadaşlarım Rabia GÜRBÜZ US ile Kübra KIZILDAĞ’a teşekkürü borç bilirim.

(7)

vii

ÖZET

KÜLTÜREL ÖGELER AÇISINDAN YABANCI DİL OLARAK TÜRKÇE ÖĞRETİMİNDE KAYNAK İNCELEMESİ:

TÜRKÇEYE YOLCULUK B1-B2 VE ALTAY TÜRKÇE ÖĞRENİYORUM B1-B2 ÖRNEKLERİ

Kılıç, Fitnat

Yüksek Lisans Tezi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Alpaslan OKUR

Mayıs, 2019. xix+168 Sayfa.

Son yıllardaki kültürel ve siyasi gelişmeler sonucunda Türkçeye, Türkiye’de ve Türkiye dışında ilgi artmıştır. Bu durum Türkçe öğretiminde kullanılan materyallerin de sayıca artmasını sağlamıştır. Bu materyaller içinde Türkçe öğretim setleri ilk sıradadır. Bu araştırmanın konusunu da Kesit Yayınlarının Eğitim kategorisinde çıkan Türkçeye Yolculuk Türkçe öğretim setinin B1 ve B2 seviyeleri ders kitapları ile ydspublising yayınlarından çıkan Altay Türkçe Öğreniyorum B1 ve B2 ders kitapları oluşturmaktadır. Kitaplar kültür aktarımı çerçevesinden incelenecektir.

Türkçe yabancı dil olarak öğretilirken dil bilgisi yapılarının öğretilmesinin yanı sıra Türk kültürü de öğretilmektedir. Yurt dışında ve yurt içinde yürütülen Türkçe öğretimi etkinlikleri kapsamında ders kitaplarının yeri ve niteliği çok önemlidir. Ders kitapları dili öğretirken kültür aktarımı için de en önemli materyallerdendir. Bu doğrultuda

“Türkçeye Yolculuk ile Altay Türkçe Öğreniyorum kitapları kültür aktarımı açısından yeterli midir?” sorusundan yola çıkılarak yapılan araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden belge tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın sonucunda elde edilen bulgular ışığında Türkçeye Yolculuk ve Altay Türkçe Öğreniyorum kitabının kültür aktarımı açısından durumunu belirleyecek ve Türkçe öğretim kitaplarında kültür aktarımının nasıl olması gerektiğini ortaya koyacaktır. Böylelikle yazılan kitapların durum tespitinde ve yazılacak olan kitaplarda kültür aktarımı konusunda nelere dikkat edilmesi gerektiği konusunda bu araştırma yol gösterici olacaktır.

(8)

viii

Araştırmanın sonucunda bahsi geçen kitaplardaki belirlenen metinlerden elde edilen veriler sayısallaştırılıp yorumlanmıştır. Sonuç olarak Türkçeye Yolculuk kitaplarında özellikle B1 seviyesinde Türk kültür ögelerinin fazla olduğu tespit edilmiştir. Buna karşılık olarak Altay Türkçe Öğreniyorum kitaplarında ise yabancı kültür ögelerinin fazlalığı göze çarpmaktadır. Her iki kitabın da yeni baskılarında kültür aktarımı konusunda düzenlemeler yapılması gerektiği belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler: Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi, Yabancılar İçin Türkçe Öğretimi, Türkçe Öğretim Seti, Kültür Aktarımı.

(9)

ix

ABSTRACT

THE EXAMİNATION OF SOURCES IN TERMS OF CULTURAL ELEMENTS IN TEACHING TURKISH AS A FOREIGN LANGUGAE:

SAMPLES OF TÜRKÇEYE YOLCULUK B1-B2 AND ALTAY TÜRKÇE ÖĞRENİYORUM B1-B2

Kılıç, Fitnat

Master Thesis, Department of Turkish and Social Sciences Education Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Alpaslan OKUR

May, 2019. xix+168 Page.

The interest in Turkish has increased at home and abroad as a result of the political and cultural developments in the recent years. This gave rise to the materials used in teaching Turkish to increase. The sets of teaching Turkish rank first among these materials. This research is to do with b1 and b2 course books of Türkçeye Yolculuk Turkish teaching sets by Kesit Publishing and B1/B2 Altay türkçe öğreniyorum by yds publishing. The books will be examined in terms of cultural transmission.

While Turkish is taught as a foreign language, Turkish culture is also taught as well as the grammatical structures. The qualification and place of course books are very important within the scope of activities of teaching Turkish at home and abroad.

Course books are also important in cultural transmission besides teaching language.

The model of document scanning through qualitative research methods was used on the basis of the question “Are the books of Türkçeye Yolculuk and Altay Türkçe Öğreniyorum sufficient for cultural transmission?”. It will identify the situations of Türkçeye Yolculuk ve Altay Türkçe Öğreniyorum in terms of cultural transmission and set forth how cultural transmission should be in the books of teaching Turkish in the light of the findings obtained from the research. Hereby this research will be a pathfinder to identify the situations of the books that was already published and the ones that will be published as to the points to consider during teaching Turkish.

In the consequence of the research, the data obtained from the texts identifed in the books involved was digitized and commented. As a result, it was determined that the elements of Turkish culture were plenty in especially b1 levels of Türkçeye yolculuk.

(10)

x

In contrary, the superfluity of foreign elements drew the attention in the books of altay Türkçe öğreniyorum. It was determined that both books should make arrangements in terms of cultural transmission.

Key words: Teaching Turkish as a foreign language, teaching Turkish for foreigners, sets of teaching Turkish, cultural transmission

(11)

xi

İÇİNDEKİLER

Bildirim ... Hata! Yer işareti tanımlanmamış.

Jüri Üyelerinin İmza Sayfası ... v

Ön Söz ... vi

Özet ... vii

Abstract ... x

İçindekiler ... xi

Tablolar Listesi... xvi

Şekiller Listesi ... xix

Bölüm I ... 1

Giriş ... 1

1.1 Problem Cümlesi ... 3

1.2 Araştırmanın Amacı ... 3

1.3 Araştırmanın Önemi ... 4

1.4 Varsayımlar ... 5

1.5 Sınırlılıklar ... 5

1.6 Simgeler ve Kısaltmalar ... 7

Bölüm II ... 9

Araştırmanın Kuramsal Çerçevesi İle İlgili Araştırmalar ... 9

2.1 Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminin Tarihi Süreci ... 9

2.2 Kültür ... 11

2.3 Dil ... 13

2.4 Dil Kültür İlişkisi ... 15

2.5 Yabancı Dil Öğretimi ... 16

2.5.1 Dil Öğretiminde İlke, Yaklaşım ve Yöntemler ... 17

(12)

xii

2.5.1.1 Yabancı Dil Öğretiminde Temel İlkeler ... 18

2.5.1.2 Yaklaşımlar ... 20

2.5.1.3 Yöntemler ... 22

2.6 Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretimi Ders Kitaplarında Kültür Aktarımı ... 26

2.7 Yabancı Dil Öğretiminde Kültür Aktarımı ve Kültürel Ögeler ... 28

2.8 Kültür Aktarımı Konusunda Yapılan Alanyazındaki Çalışmalar ... 32

Bölüm III ... 35

Yöntem ... 35

3.1 Araştırmanın Modeli ... 35

3.2 Evren ve Örneklem ... 36

3.3 Veri Toplanması ve Analizi ... 36

3.4 Uygulama ... 36

Bölüm IV ... 39

Bulgular ... 39

4.1 Türkçeye Yolculuk Yabancılara Türkçe Öğretimi Kitabı ... 39

4.1.1 Türkçeye Yolculuk B1’de İncelenen Metinler ... 41

4.1.2 Türkçeye Yolculuk B1 Bulguları ... 43

4.1.2.1 Günlük Yaşam ... 43

4.1.2.2 Kişiler Arası İlişkiler ... 45

4.1.2.3 Değerler ve Eğitim ... 48

4.1.2.4 Edebiyat, Sanat ve Müzik ... 49

4.1.2.5 Gelenek ve Folklor ... 51

4.1.2.6 Sosyal Yaşam ... 51

4.1.2.7 Coğrafya ve Mekân ... 52

4.1.3 Türkçeye Yolculuk B2 İncelenen Metinler ... 53

(13)

xiii

4.1.4 Türkçeye Yolculuk B2 Bulguları ... 55

4.2 Altay Türkçe Öğreniyorum B1-B2 ... 68

4.2.1 Altay Türkçe Öğreniyorum B1 İncelenen Metinler ... 70

4.2.2 Altay Türkçe Öğreniyorum B1 Bulguları ... 72

4.2.3 Altay Türkçe Öğreniyorum B2 İncelenen Metinler ... 86

4.2.4 Altay Türkçe Öğreniyorum B2 Bulguları ... 87

(14)

xiv

Bölüm V ... 103

Sonuç ve Öneriler ... 103

5.1 Sonuç ... 103

5.1.1 Türkçeye Yolculuk B1 ve Altay Türkçe Öğreniyorum B1’in Kültürel Ögeler Açısından Karşılaştırılması ... 103

5.1.1.1 Günlük Yaşam İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 104

5.1.1.2 Kişiler Arası İlişkiler İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 109

5.1.1.3 Değerler ve Günlük Yaşam İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 113

5.1.1.4 Edebiyat, Sanat ve Müzik İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 116

5.1.1.5 Gelenek ve Folklor İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 120

5.1.1.6 Sosyal Yaşam İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 123

5.1.1.7 Coğrafya Ve Mekân İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 125

5.1.2 TYB1’de Yer Alan Kültür Ögelerinin Dağılımı ... 126

5.1.3 Türkçeye Yolculuk B2 ve Altay Türkçe Öğreniyorum B2’nin Kültürel Ögeler Açısından Karşılaştırılması ... 128

5.1.3.1 Günlük Yaşamla İlgili Kültürel Aktarımlar ... 129

5.1.3.2 Kişiler Arası İlişkiler İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 132

5.1.3.3 Değerler Ve Eğitim İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 135

5.1.3.4 Edebiyat, Sanat ve Müzik İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 138

5.1.3.5 Gelenek ve Folklor İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 141

5.1.3.6 Sosyal Yaşam İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 145

5.1.3.7 Coğrafya ve Mekân İle İlgili Kültürel Aktarımlar ... 147

5.2 Öneriler ... 156

5.2.1 Araştırma Sonuçlarına Dayalı Öneriler ... 156

(15)

xv

5.2.2 İleride Yapılabilecek Araştırmalara Yönelik Öneriler ... 157 Kaynakça ... 158 Özgeçmiş ve İletişim Bilgisi ... 168

(16)

xvi

TABLOLAR LİSTESİ

Tablo 1. Genel Dil Düzeyleri ... 7

Tablo 2. Metinlerdeki Kültürel Ögeler ve Alt Ögeler ... 38

Tablo 3. Türkçeye Yolculuk B1 Kitabı İncelemelerinde Kullanılan Metinler Listesi ... 42

Tablo 4. Türkçeye Yolculuk B2 Kitabı İncelemelerinde Kullanılan Metinler Listesi ... 54

Tablo 5. Altay Türkçe Öğreniyorum B1 Kitabı İncelemelerinde Kullanılan Metinler Listesi ... 70

Tablo 6. Altay Türkçe Öğreniyorum B2 Kitabı İncelemelerinde Kullanılan Metinler Listesi ... 86

Tablo 7. Yiyecek-İçecek ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 104

Tablo 8. Yemek Zamanları, Sofra Adabı ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 105

Tablo 9. Resmî Tatilleri-Çalışma Saatleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 106

Tablo 10. Karşılıklı Konuşmalarda Yaşa, Cinsiyete, Yakınlık Derecesine, Sosyal Statüye, Resmiyete Göre Kullanılacak Sözler ve Kalıplar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 106

Tablo 11. Yeme ve İçme Alışkanlıkları ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 107

Tablo 12. Oyunlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 108

Tablo 13. Spor ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 109

Tablo 14. Kişiler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 110

Tablo 15. Selamlaşma İfadeleri ve Davranışları ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 111

Tablo 16. Aile Yapıları ve İlişkileri, Kuşaklar Arası İlişkiler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 112

Tablo 17. Konuk Etme-İkram ve Hediyeler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 113

Tablo 18. Değerler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 113

Tablo 19. Eğitim ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 115

(17)

xvii

Tablo 20. Dil ve Tarih Bilinci/Sevinci ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 116

Tablo 21. Edebiyat ile İlgili Kültürel Aktarımlar... 117

Tablo 22. Müzik ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 118

Tablo 23. Sanat ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 119

Tablo 24. El Sanatları Geleneği ile İlgili Kültürel Aktarımlar... 120

Tablo 25. Sözlü Anlatımlar ve Sözlü Gelenekler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 120

Tablo 26. Dinî Kurallara Dayalı Davranışlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 121

Tablo 27. Doğum, Evlilik Gelenekleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 122

Tablo 28. Festivaller, Törenler, Kutlamalar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 122

Tablo 29. Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller, Bâtıl İnançlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 123

Tablo 30. Yasaklar ile İlgili Kültürel Aktarımlar... 123

Tablo 31. Sosyal Yaşam-Diğerleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 124

Tablo 32. Coğrafya ve Mekân ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 125

Tablo 33. Yiyecek-İçecek ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 129

Tablo 34. Yemek Zamanları, Sofra Adabı ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 130

Tablo 35. Resmî Tatilleri-Çalışma Saatleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 130

Tablo 36. Boş Zaman Etkinlikleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 131

Tablo 37. Karşılıklı Konuşmalarda Yaşa, Cinsiyete, Yakınlık Derecesine, Sosyal Statüye, Resmiyete Göre Kullanılacak Sözler ve Kalıplar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 131

Tablo 38. Oyunlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 132

Tablo 39. Kişiler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 133

Tablo 40. Selamlaşma İfadeleri ve Davranışları ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 134

Tablo 41. Konuk Etme-İkram ve Hediyeler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 135

Tablo 42. Değerler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 135

(18)

xviii

Tablo 43. Eğitim ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 137

Tablo 44. Dil ve Tarih Bilinci/Sevinci ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 137

Tablo 45. Edebiyat ile İlgili Kültürel Aktarımlar... 138

Tablo 46. Müzik ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 139

Tablo 47. Sanat ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 140

Tablo 48. El Sanatları Geleneği ile İlgili Kültürel Aktarımlar... 141

Tablo 49. Özel günler ve Gelenekler ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 142

Tablo 50. Dinî Kurallara Dayalı Davranışlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 142

Tablo 51. Doğum, Evlilik Gelenekleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 143

Tablo 52. Festivaller, Törenler, Kutlamalar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 143

Tablo 53. Danslar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 144

Tablo 54. Toplumsal Uygulamalar, Ritüeller, Bâtıl İnançlar ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 145

Tablo 55. Sosyal Yaşam-Diğerleri ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 145

Tablo 56. Coğrafya ve Mekân ile İlgili Kültürel Aktarımlar ... 147

Tablo 57. TYB1-TYB2 ve ATÖB1-ATÖB2 Kitaplarının Kültür Ögeleri ... 151

(19)

xix

ŞEKİLLER LİSTESİ

Şekil 1. AOBM’de Belirtilen Düzeyler ... 6 Şekil 2. Türkçeye Yolculuk B1’in Kültür Ögeleri Dağılımı ... 126 Şekil 3. Altay Türkçe Öğreniyorum B1’in Kültürel Ögeleri Dağılımı ... 127 Şekil 4. Türkçeye Yolculuk B1 ve Altay Türkçe Öğreniyorum B1’in Kültür Ögeleri Karşılaştırılması ... 128 Şekil 5. Türkçeye Yolculuk B2’nin Kültür Ögeleri Dağılımı ... 148 Şekil 6. Altay Türkçe Öğreniyorum B2’nin Kültürel Ögeleri Dağılımı ... 149 Şekil 7. Türkçeye Yolculuk B2 ve Altay Türkçe Öğreniyorum B2’nin Kültür Ögeleri Karşılaştırılması ... 150 Şekil 8. TYB1 ve ATÖB1 Kitaplarının Kültür Ögelerine Göre Karşılaştırılması ... 152 Şekil 9. TYB2 ve ATÖB2 Kitaplarının Kültür Ögelerine Göre Karşılaştırılması ... 153 Şekil 10. Türk Kültürü, Yabancı Kültür ve Ortak Kültüre Göre TYB1 ve ATÖB1’in Karşılaştırılması ... 154 Şekil 11. Türk Kültürü, Yabancı Kültür ve Ortak Kültüre Göre TYB2 ve ATÖB2’nin Karşılaştırılması ... 155

(20)

1

BÖLÜM I

GİRİŞ

Yabancı bir dil öğrenmek hedef dilin sadece dil sistemini öğrenmek değildir. Dili tam olarak kullanabilmek için nerede ne denileceği de bilinmelidir. Bu da dilin kültürel kodlarını bilmekle mümkündür. Hedef dili konuşan toplumun davranışlarının ve değer yargılarının anlaşılabilmesi için dünyaya onların penceresinden bakmak gereklidir. Dil öğrenen kişi hedef dilin kültürü ile kendi kültürünü karşılaştırır. Aradaki benzerlikleri ve farkları kavrar. Böylelikle olaylara bakış açısı genişler, kültürlerarası iletişimi gerçekleştirir.

Yabancı dil öğretiminde faydalanılan yaklaşım, yöntem ve teknikler çeşitlilik göstermektedir. Yabancı dil öğretmeni, öğrencilerin dil öğrenme amaçlarına göre eğitim planı hazırlamalıdır. Hazırlanan plan öğretmen için yol haritasıdır. Başarılı bir eğitimin temelinde öğrencinin amacına uygun hazırlanmış eğitim planı bulunmaktadır.

Öğretmen hazırladığı eğitim programına göre bu yaklaşım ve yöntemlerden uygun olanı seçecektir. Seçilen yaklaşım ve yöntemin sınıf ortamında uygulanması tamamen öğretmene bağlıdır. Demirel’in (2012) Yabancı Dil Öğretimi Dil Pasaportu Dil Biyografisi Dil Dosyası eserinde bahsettiği gibi öğretmen ders anlatımı esnasında dört temel beceriyi geliştirme, etkinlikleri önceden planlama, basitten karmaşığa soyuttan somuta doğru öğretme, görsel ve işitsel araçları kullanma, hedef dil haricinde ana dili gerektiği durumlarda kullanma, bir seferde bir yapıyı öğretme, bilgilerin günlük hayatta kullanılmasını sağlama, öğrencilerin derse etkin katılımlarını sağlama, bireysel farkları dikkate alma ve öğrencileri güdüleme ve cesaretlendirme (Demirel, 2012: 29-33) ilkelerine dikkat etmelidir.

Kaplan’ın 2018’de 35. basımı yapılan Kültür ve Dil kitabında dil ve kültür konusu ayrıntılı bir şekilde irdelenmektedir. Dil ve kültür karşılıklı etkileşim içindedir. Dil

(21)

2

geliştikçe kültürü besler, kültür beslendikçe de dil gelişir. Kültürün toplumu birleştirirken kullandığı temel malzemesi dildir. Kültürel gelişim ve etkileşim sonucunda yeni ögeler oluşur veya başka kültürlerden ögeler alınır. Böylelikle dil yeni ögeler için yeni sözcükler türetir. Kültür dili dil de kültürü besler (Kaplan, 2018: 142- 144).

Yabancı öğrenciler dil öğrenim sürecinde hedef dilin kültürünü de öğrenmektedirler.

Bu öğrenim sürecinde öğrenci kendi kültürü ile hedef dilin kültürünü karşılaştırabilmelidir. Bu karşılaştırma sonucunda öğrenci kültürler arasındaki farkların veya benzerliklerin farkına varır. Bu farkındalık öğrencinin dil öğrenim sürecini olumlu yönde etkiler.

Yabancı dil öğrenmek günümüzde zaruri ihtiyaç hâline gelmiştir. Yabancı dil öğrenmenin insana birçok nitelik kazandırmaktadır. Yeni bir dil öğrenen kişi etrafındaki olaylara farklı açılardan bakmayı öğrenir, tek yönlü değerlendirmeler yapmaz. Olaylara farklı pencerelerden bakabildiği için eleştirel ve yaratıcı düşünebilirler. Çevresinde ve dünyada olup bitenleri daha iyi tanımlar ve daha iyi anlar. Farklı bakış açılarına sahip olduğundan dolayı da hoşgörüsü gelişir. Yabancı dil öğrenirken kültürünü de öğrenir. Böylelikle yeni kültürle kendi kültürünü karşılaştırma fırsatı bulur. Kültürler arasındaki farkları ve benzerlikleri tespit eder.

Kendi kültürüne ve diğer kültürlere karşı farkındalığı artar. Yabancı dilin kullanıldığı ortamlarda kendini ifade eder. Bu da kişiye özgüven kazandırır. Ayrıca sosyal iletişim becerisini de kazandırır. Yabancı dil öğrenmenin eğitim ve iş hayatında da sağladığı üstünlükler vardır. Yabancı dil öğrenen kişi eğitimini yurt dışında tamamlayabilir.

Yurt dışında aldığı eğitimle iş hayatında iyi konumlarda çalışabilir. Liderlik becerisi varsa üst düzey bir çalışma olanağı elde edebilir. Uluslararası çalışmalarda kendine yer bulabilir (İşcan, 2011).

Dil öğretiminde kullanılan temel unsurlardan biri de kitaptır. Rehberli veya rehbersiz eğitimde kitap kullanılmaktadır. Kültür aktarımının en etkin şekilde yapılacağı ders materyali kitaptır. Kitaplarda hangi seviyelerde hangi kültür ögelerinin ne kadar verileceği konusu tartışılmıştır. Okur ve Keskin’e (2013) göre verilen kültürel ögeler A1 ve A2’de doğrudan; B1 ve B2’de bazen dolaylı bazen doğrudan; C1 ve C2’de derinlemesine dolaylı ifadeler niteliğindedir.

(22)

3

1.1 PROBLEM CÜMLESİ

1. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi için kullanılan Türkçeye Yolculuk B1 ve B2 ile Altay Türkçe Öğreniyorum B1 ve B2 kitabı kültür aktarımı açısından yeterli midir?

2. Kültür ögelerinin verilişi açısından Türk kültürü, yabancı kültür ve ortak kültür ögelerinin kitaplara göre oranı nedir?

3. Kültür ögeleri tablosuna göre Türkçeye Yolculuk ve Altay Türkçe Öğreniyorum kitaplarının kültür aktarımı açısından birbirlerine göre durumu nasıldır?

1.2 ARAŞTIRMANIN AMACI

Dil ve kültür birbirlerini kapsayan kavramlardır. Yabancı dil öğretiminde hedef dil öğretilirken o dilin içinde bulunduğu kültür de öğretilmektedir. Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kaynak olarak kullanılan kitap setlerinde kültür aktarımı da yapılmaktadır. Kültür aktarımıyla farklı kültürlere mensup bireyler arasında iletişim kurulması, bireylerin farkındalığının artırılması ve kültürel farklılıkları anlayışla karşılamalarının sağlanması beklenmektedir. Bu araştırmada Türkçeye Yolculuk Türkçe öğretim seti B1 ve B2 seviyesi kitapları ile Altay Türkçe Öğreniyorum B1 ve B2 kitaplarının daha önce hazırlanmış olan ölçüte göre kültür aktarımı açısından incelenerek kültürel unsurların ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Araştırmanın sonucu, yabancılara Türkçe öğretmek amacıyla yazılmakta veya yazılacak olan diğer kitaplara yol gösterici olacaktır.

(23)

4

1.3 ARAŞTIRMANIN ÖNEMİ

Dil öğretiminde kültür aktarımına birçok araştırmada değinilmiştir. Dil öğretiminde kültür aktarımının gerekliliği vurgulanmıştır. Kültür aktarımı olmadan dil öğretimi yapmak doğru değildir. Kültür aktarımı yapılmadan yapılan dil öğretiminde öğrenci dilin yapısal özelliklerini öğrenir fakat anlamsal alt yapısını öğrenemez. Hangi durumda nasıl hareket edeceğini, ne diyeceğini bilmediğinde zor duruma düşebilir. Ne zaman, nasıl davranması, ne söylemesi gerektiğini kültür aktarımı sayesinde öğrenir.

Böylece öğrenmek istediği dili daha iyi kavrar, kendini daha rahat ifade eder, yanlış anlaşılmalara da mahal vermez (Bölükbaş ve Keskin, 2010; Güzel, 2014: 225; Günday, 2015: 202; İşcan, 2011; Okur ve Keskin, 2013; Yılmaz ve Şeref, 2013).

Öğrenici yeni bir dil öğrenmeye başladığında o dilin beslendiği kültürün içine de girmekte olduğunu Bölükbaş ve Keskin (2010), Demir ve Açık (2011), Koçer (2013) ile Okur ve Keskin’de (2013) belirtmiştir. Bu kültür kendi kültürüne yakın kültürle beslenen bir dil öğreniyorsa kendi kültürüyle benzer ögeleri, benzer kelimeleri ve benzer davranışları bulacaktır. Bu dil öğrenim sürecini hızlandıran bir unsur olabilmektedir. Bununla birlikte hedef dil kendi kültüründen uzak bir kültürden besleniyor da olabilir. Bu durumda öğrenici kendi kültürü ile yeni kültür arasındaki farkları kavrayarak olaylara bakış açısını genişletir. Öğrenici her iki durumda da yeni kültürü kendi kültürü potasında eritir. Kendinde birleştirir, özümser. Böylelikle birey kültürler arası bilinç geliştirir. Hem de çok dilli olur. Kültürler arası bilince sahip olan bir kişi olaylara daha farklı açılardan bakabilecektir. Kendinden olmayana karşı da hoşgörüyle davranacaktır (Bölükbaş ve Keskin, 2010; Demir ve Açık, 2011; Koçer, 2013; Okur ve Keskin, 2013).

Bu çalışmayla yabancı dil olarak Türkçe öğretimi kitaplarının orta seviyesinde verilen kültür ögeleri belirlenecektir. Yabancı dil Türkçe kitaplarındaki kültür aktarımıyla ilgili durum belirlenecektir. Ayrıca yeni yazılacak kitaplarda olması gereken kültür unsurları da belirlenmiş olacaktır. Böylelikle alanda kullanılan ders kitaplarındaki kültür aktarımı farkları en aza inecektir. Hedef dilin somut ve soyut unsurlarından faydalanarak kültürün aktarılmasının önemi vurgulanan AOBM’de hedef dilin sosyokültürel bilgisinin verilmesi gerektiği belirtilir ve bunlar 7 ana başlık altında

(24)

5

sıralanır: 1. Günlük yaşam, 2. Yaşam koşulları, 3. Kişiler arası ilişkiler, 4. Değerler, inançlar ve tutumlar, 5. Beden dili, 6. Sosyal gelenekler ve 7. Geleneksel davranışlar.

Çalışmanın ilerleyen kısımlarında bulgular bu 7 ana başlık ve alt başlıklara göre sınıflandırılacaktır.

Çalışmada kullanılan Türkçeye Yolculuk ve Altay Türkçe Öğreniyorum setleri özel yayınevleri tarafından basılmış kitaplardır. Yükseköğretim Kurulu Başkanlığının (YÖK) Tez Merkezi çevrim içi olarak tarandığında 27.04.19’a kadar yapılan bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışma bu açıdan bir ilk olma özelliği taşımaktadır (WEB2).

1.4 VARSAYIMLAR

Bu araştırmadaki varsayımlar;

1. Türkçeye Yolculuk B1 ve B2 kitaplarında kültür aktarımına önem verilmiştir.

2. Altay Türkçe Öğreniyorum B1 ve B2 kitaplarında kültür aktarıma önem verilmiştir.

3. Kültür aktarımında kullanılan kültürel unsurlar orta seviyeye uygundur.

4. Kültürel ögelerin tespiti için hazırlanan ölçeğin yeterli olduğu varsayılmıştır.

1.5 SINIRLILIKLAR

Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metninde (AOBM) dil öğrenimini altı düzeyli ve üç genel düzeyli olmak üzere iki düzlemde incelenmektedir. Altı düzeyli çerçevede düzeyler; 1. Giriş ya da Keşif Düzeyi, 2. Ara Düzey ya da Temel Gereksinim Düzeyi, 3. Eşik Düzey, 4. İleri Düzey ya da Bağımsız Konuşucu, 5. Özerk Düzey ya da Gerçek Kullanımsal Yetenek ve 6. Ustalık olarak belirlenirken üç genel düzeyli gösterimi ise temel, ara ve ileri düzey (A, B, C) adlandırılmıştır. Temel dil kullanımı A1 ve A2, bağımsız dil kullanımı B1 ve B2, yetkin dil kullanımı C1 ve C2 olarak kendi içinde iki

(25)

6

basamağa ayrılmıştır. Genel düzeyler ve alt düzeyler Şekil 1’de verilmiştir (AOBM:

20-21).

Şekil 1. AOBM’de Belirtilen Düzeyler

Ara düzey dil kullanıcısı B1 seviyesinde bildiği bir konuda açık bir şekilde konuşulduğunda konuşmanın ana hatlarını anlayabilir. Günlük hayata dair ve iş ile ilgili metinleri okuduğunda anlayabilir. İlgi alanına giren ve güncel konularda konuşabilir. Bildiği konularda basit metinler yazabilir, deneyimlerinden bahsedebilir.

B2 seviyesinde ise B1’e göre uzun konuşmaları anlayabilir. Haberleri ve filmleri takip edebilir. Okuduğu metinde savunulan tezi ve çağdaş edebî metinleri anlayabilir.

Öğrendiği dilin anadili konuşanları ile tartışmalara girebilir. Rapor hazırlayabilir ve bilgilerini aktarabilir. Bağımsız kullanıcı olan B seviyesinin genel dil özellikleri Tablo 1’de verilmiştir (WEB11; Birol ve Özbay, 2013: 16; Sarıçoban, 2015: 123).

(26)

7

Tablo 1. Genel Dil Düzeyleri (AOBM, t.y.: 22; Özbay, Melanlıoğlu, Büyükikiz ve Uyar, 2013:16; CEFR, 2018: 105)

Ara Düzey Kullanıcı

B1

Açık ve standart bir kullanıldığında iş, okul, eğlence, vb. gibi bildik şeyler hakkındaki ana konuları anlayabilir. Dilin konuşulduğu ülkede seyahat ederken ortaya çıkabilecek sorunların üstesinden gelebilir. Bildik ya da ilgi alanlarına giren konularla bağlantılı metin üretebilir. Tecrübelerini, olayları, hayallerini, umutlarını ve hedeflerini anlatabilir, görüşlerinin ve planlarının sebeplerini kısaca açıklayabilir

B2

Kendi uzmanlık alanındaki teknik tartışmalar dâhil somut ve soyut konularındaki karmaşık metinlerin ana fikrini anlayabilir. Her iki taraf için de zorlanmadan ana dili konuşucusuyla akıcı bir ölçüde ve rahatlıkla iletişim kurar. Geniş bir konuda açık ve detaylı bir metin üretebilir, güncel bir konuya ilişkin görüş bildirebilir ve çeşitli olasılıkların olumlu ve olumsuz yanlarını ortaya koyarak bir konu hakkındaki görüşlerini açıklayabilir.

Bu çalışmamız özel yayınevleri tarafından hazırlanmış olan Türkçe öğretim setlerinin iki tanesi ile sınırlandırılmıştır.

Çalışma yine bu öğretim setlerinin B1 ve B2 seviyeleri ders kitapları ile sınırlı tutulmuştur.

Çalışmada kültür ögeleri tespit edilirken AOBM’de geçen sosyo-kültürel ögeler ile oluşturulan tablo kullanılmıştır.

Çalışmada kültürel ögeler belirlenirken okuma metinleri kullanılmıştır.

1.6 SİMGELER VE KISALTMALAR

AOBM: Diller İçin Avrupa Ortak Başvuru Metni ATÖB1: Altay Türkçe Öğreniyorum B1

ATÖB2: Altay Türkçe Öğreniyorum B2

CEFR: Common European Framework Of Reference For Languages: Learnıng, Teachıng, Assessment

MEB: Millî Eğitim Bakanlığı

(27)

8 TDK: Türk Dil Kurumu

TİKA: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TÖMER: Türkçe Öğretim ve Uygulama Merkezi

TYB1: Türkçeye Yolculuk B1 TYB2: Türkçeye Yolculuk B2 YÖK: Yüksek Öğretim Kurumu

(28)

9

BÖLÜM II

ARAŞTIRMANIN KURAMSAL ÇERÇEVESİ İLE İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

2.1 TÜRKÇENİN YABANCI DİL OLARAK ÖĞRETİMİNİN TARİHİ SÜRECİ

Türklerin tarihsel süreçte kültürel, ticari ve askerî erki nedeniyle Türkçe pek çok kişi tarafından öğrenilmek istenen bir dil olmuştur. Yabancı dil olarak Türkçe eğitiminden bahsetmeden önce Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminin gelişimini ana hatlarıyla gözden geçirmek yerinde olacaktır.

Yabancılara Türkçe eğitiminin tarihinde kullanılan ilk eser Dîvânu Lugâti’t-Türk’tür.

Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün yazarı Kâşgarlı Mahmud’dur. Kâşgarlı Mahmud, bu eseri ile Türkçenin söz varlığının gücünü ortaya koyarak Araplara Türkçe öğretmeyi amaçlamaktadır. Eser; Türklerin çeşitli boylarının ağız özellikleri, sözlü edebiyat örnekleri, atasözü ve deyimler, Türk boyları hakkında bilgi, Türk boyları haritası, 12 hayvanlı Türk takvimi ve nevruz gibi birçok konuda bilgi içermektedir (WEB1).

Kâşgarlı Mahmud tarafından Dîvânu Lugâti’t-Türk’te yer alan kültürel ögelerle birlikte dil eğitiminde uygulanması gereken unsurlara da yer verilmiştir. Akyüz’e (2018: 38) göre eserde Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde şunlara dikkat edilmiştir:

1. “Önce dil bilgisi kuralı verilmemiştir. Birçok örnekler verip kurala ulaşma istenmiştir. Günümüz yabancıl dil eğitiminde kullanılan tümevarım metodu kullanılmıştır.

2. Dil eğitiminde örnek vermenin ve kullanılan metinleri önemi iyi anlaşılmıştır.

Verilen örnekler günlük hayattan, atasözlerinden ve şiirlerden seçilmiştir.

(29)

10

3. Dil eğitimini verirken aynı zamanda Türk kültürünün aktarılmasına özel önem verilmiştir.

4. Dil eğitiminde tekrarın önemli olması nedeniyle yeri geldiğinde hatırlatmalar yapılmıştır. Bu da günümüzdeki sarmal yaklaşım metoduyla benzerlik göstermektedir.

5. Kâşgarlı Mahmud, eserini iki yıllık süre içinde üç kez yazıp beğenmemiş ve dördüncü kez yazıldığında beğenmiştir. Bu açıdan bir eser yazmanın önemini bize göstermiştir.”

Türkçenin öğretimi alanında dikkat çeken ikinci eser Kıpçak Türkçesi döneminde yazılan Codex Cumanicus’tur. Codex Cumanicus 13.yy.da yazılmıştır. Eser iki bölümden oluşmaktadır. Bir bölümü Latince, Farsça ve Kuman Türkçesinden oluşan bir sözlüktür ve İtalyanca Codex olarak adlandırılmıştır. İkinci bölüm de Alman misyonerler tarafından hazırlanan Kuman Türkçesine çevrilmiş Hıristiyanlık metinleri içermektedir. Bu bölüm Almanca Codex diye anılmaktadır. Suriye ve Mısır’ın Kıpçak hakimiyetine girdiği Memlük Devleti (1250-1517) döneminde halkın idare dili Türkçeyi öğrenmesi için birçok eser kaleme alınmıştır. Bu eserler sözlük ve dil bilgisi kitapları, dinî eserler ile çeşitli eserler (veterinerlik, askerlik ve Gülistan tercümesi) olarak sınıflandırılır. Sözlük ve dil bilgisi eserleri olarak Kitâbü’l-İdrâk li-lisâni’l- etrâk, Kitâb-ı Tercümân-ı Türkî ve Acemî ve Mugalî, Kitâbü’t-Tuhfeti’z-Zekiyye fi’l- lugati’t-Türkiyye, Kitâbü Bulgati’l-müştâk fî lugati’t-Türk ve’l-Kıfçak sayılabilir (Güntekin ve Balcı, 2017: 52-54).

Osmanlı Devleti döneminde yabancılara Türkçe öğretimi örneği olarak devşirme usulünde küçük yaşta alınan yabancı çocukların eğitildiği Enderun okulları verilebilir.

Enderun okullarındaki zorunlu dersler içinde Arapça, müzik, Kuran dersleri ile verilen Türkçe dersleri vardır (Akarsu, 2004: 98). Yine Osmanlı döneminde Avrupalı devletlerin tercüman yetiştirmek amacıyla kurdukları Dil Oğlanları Mektepleri bulunmaktadır. 16.yy.dan itibaren kurulmaya başlayan Dil Oğlanları Mekteplerini Venedik, Fransa, Avusturya, Polonya ve İngiltere açmıştır. O dönemde bu mekteplerde Türkçe yabancı dil olarak sistemli ve bilinçli öğretilmekteydi. Buradan mezun olunduktan sonra uluslararası diplomat veya çevirmen olarak çalışanlar Avrupa ve Osmanlı arasında kültür köprüsü de oluşturmaktaydılar (Güntekin ve Balcı, 2017:

58-59).

(30)

11

Cumhuriyet dönemini incelediğimizde 1932’de bizzat Atatürk’ün Türk Dili Tetkik Cemiyeti’ni (Türk Dil Kurumu) “Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliği eriştirmek” amacıyla kurdurması Türkçeye verdiği önemin en önemli göstergesidir (WEB3). Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliğinin 1991’de dağılmasının ardından kurulan Türk devletleri ile soysal, ekonomik ve kültürel ilişkilerin organizasyonu için 1992’de kurulan Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı’nın (TİKA) yurt içinde ve yurt dışında eğitim faaliyetleri bulunmaktadır (Güntekin ve Balcı, 2017: 71-73;

WEB4).

TİKA’nın eğitim faaliyetlerine son vermesinden sonra 2007’de kurulan Yunus Emre Vakfı Türkiye ve Türk kültürünü tanıtırken Türkçe ve diğer sanatlarda yurt dışında eğitim faaliyetleri yürütmek amacıyla kurulmuştur. Yurt dışında 56 merkezde Yunus Emre Enstitüsü (YEE) ile eğitimlerini sürdürmektedir (Güntekin ve Balcı, 2017: 79- 81; WEB5).

1984’te Ankara Üniversitesi bünyesinde yabancılara Türkçe öğretmek için Türkçe Öğretim Merkezi (TÖMER) kurulmuştur (WEB6). Yurt içinde veya yurt dışında Türkçe öğretmek ve Türk kültürünü tanıtmayı amaçlayan Gazi Üniversitesi Türkçe Öğrenim, Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÖMER) 1994’te kurulmuştur (WEB7).

2000’de İstanbul Üniversitesi Yabancı Diller Bölümünden ayrılarak yabancı dil olarak Türkçe eğitiminin de verildiği İstanbul Üniversitesi Dil Merkezi kurulmuştur (WEB8).

Bunlarla birlikte birçok üniversite bünyesinde TÖMER bulunmaktadır (WEB9).

TÖMER’ler haricinde Halk Eğitim Merkezleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hayat Boyu Öğrenme Merkezi (İSMEK) gibi belediyelerin bünyelerindeki diğer birimlerde yabancılar için Türkçe öğretimi yapılmaktadır (WEB10).

2.2 KÜLTÜR

Kültür insanlığın var oluşundan beri ürettiği her şeyi içine alan bir kavramdır. Sayısız araştırmaya konu olan kültürün tanımları da çeşitlilik göstermektedir. Her bilim

(31)

12

kültürü kendi penceresinden tanımlamaktadır. Günümüzde de kültürün tanımlanması devam etmektedir. Bu nedenle kültür çok tanımlı bir kavramdır.

Güvenç kültür kelimesinin kökeninin Latince’deki colere (ekip biçmek) sözcüğü olduğunu belirtmiştir. Culture de ekin anlamında kullanılmıştır. Uygarlık anlamında kullanılışı XX. yy.ın başlarına dayanmaktadır (Güvenç, 1996: 96).

Kültür kelimesi Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından hazırlanan Güncel Türkçe Sözlük’te Tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi değerler ile bunları yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars, ekin.

şeklinde açıklanmaktadır (WEB12). Yine TDK’nin hazırlamış olduğu Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğüne baktığımızda kültür birçok bilim dalına göre açıklanmıştır.

TDK’nin Eğitim Terimleri Sözlüğünün (WEB13) tanımında: Kültür (Lat. cultura <

colere = bakmak, özenmek) :

1. (En dar anlamda) Bedenle ve ruhla ilgili belli yetileri geliştirme:

Kültürfizik = Beden yapısını bakımla geliştirme; matematik kültürü = Matematik bilgisini geliştirme.

2. (Daha geniş anlamda) Eğitim görmüş ve bu eğitimle beğenisi, usavurma ve eleştirme gücü gelişmiş bir kişilik kazanmış durumda olma.

3. Bir toplumun, kendi iç yasalarına göre, biçim kazanması ve gelişmesi. Nietzsche kültürü, bir ulusun bütün yaşama biçimlerinde birlikli bir üslup kazanması diye tanımlar.

4. Bir toplumun yaşama biçimlerinin çeşitli alanlarda olgunlaşması.

5. Tarihin sürekliliği içinde insanlar yoluyla ve insanlarda gerçekleşen tinsel biçimlenme süreci; insanın tinsel başarıları ve yaratışları.

6. Tüm olarak tinsel ve törel yaşam; geniş bir toplumun bütün alanlarında ortak olan dinsel, ahlaksal, estetik, teknik ve bilimsel nitelikteki toplumsal olayların bütünü.

Gökalp, Türkçülüğün Esasları adlı eserinde kültürü “hars” olarak betimler. Toplumu inşa eden fertleri birleştiren, bireyler arasındaki uyumu sağlayan kurumlar harsın kurumlarıdır. Kurumların bütünü o toplumun harsını yani kültürünü oluşturur.

Gökalp’ın da dediği gibi kültür bir topluma yön veren, düzeni sağlayan, insanların

(32)

13

birbirine kenetlenmesini sağlayan harçtır. Birçok toplumsal ögeyi içinde barındırır. Bu ögelerden en önemlisi, bir milleti diğerinden ayıran temel unsur olan dildir. Dilden sonra toplumsal kurallar, ahlaki değerler ve din kuralları gelmektedir (Gökalp, 1968:

27-28).

Güngör kültürü, bir cemiyetin kendi problemlerini çözmenin bir tarzı olarak benimsenmiş olup kullandığı her türlü davranış sistemleri ve maddî vasıtaların bir terkibidir, şeklinde tanımlamaktadır (Güngör, 1995: 31).

Güvenç, Kültürün ABC’si kitabında Tylor’dan yaptığı alıntıyla kültürü “… toplumun üyesi olarak, insan türünün öğrendiği, edindiği, bilgi, sanat, gelenek-görenek ve benzeri yetenek, beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bütündür.” diye tanımlamaktadır (Güvenç, 2002: 54).

Kültürün dört farklı anlamda kullanıldığını belirten Güvenç (1996: 97), bu alanlardan ilkinin bilim olduğunu söyler. Bilim alanındaki kültür uygarlıktır. Eğitim süreci ürünlerini beşeri kültür olarak ikinci sırada belirtir. Resim, müzik, heykel, mimari gibi güzel sanatlar ürünlerini estetik alanındaki kültürü üçüncü sırada ele alır. Dördüncü anlamda ise üretme, tarıma alanındaki faaliyetleri biyolojik ve teknolojik kültür alanı diye belirtir.

Tanımlamaların genelinden anladığımız kültürün insan topluluklarında oluştuğudur.

İnsanlar arasındaki iletişim neticesinde kültürel ögeler oluşmaktadır. Oluşan kültürel unsurlar yeni nesillere aktarılarak kültürün sürekliliği sağlanmıştır. Bu da kültür toplumun içinde yaşayan bir unsur olduğunu göstermektedir. Her canlının yaşam evreleri olan doğma, yaşama ve ölme kültür unsurları için de geçerlidir. Her kültür ögesi uzun süre yaşayamaz. Bir zaman sonra kullanılmaz yani ölür.

2.3 DİL

Dil; TDK’nin Dil Bilimi Terimleri Sözlüğünde “insanlar arasında karşılıklı haberleşme aracı olarak kullanılan; duygu, düşünce ve isteklerin ses, şekil ve anlam bakımından her toplumun kendi değer yargılarına göre biçimlenmiş ortak kurallarının yardımı ile başkalarına

(33)

14

aktarılmasını sağlayan, seslerden örülü çok yönlü ve gelişmiş bir sistem” olarak tanımlanmıştır (WEB14).

Ergin (1998:7) dili; insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabii bir vasıta; kendi kanunları içinde yaşayan ve gelişen canlı bir varlık; milleti birleştiren, koruyan ve onun ortak malı olan sosyal bir müessese; seslerden örülmüş muazzam bir yapı; temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar ve sözleşmeler sistemidir, diye tanımlamıştır.

Banguoğlu (1998: 9) “insanların meramlarını anlatmak için kullandıkları bir sesli işaretler sistemi” olarak tanımladığı dilin, konuşma özelliğiyle birleşerek insanı diğer canlı türlerinden farklı kılışına dikkat çekmektedir. Ayrıca dil insan topluluklarında oluşan bir sosyal kurum olduğunu da belirtmiştir.

Güzel (2014: 18), dili “muhakemenin uzanabildiği sınırları, duyguların erişebildiği hayalin tanıyabildiği bölgeleri görüntüleri adlandıran bir sistem” olarak tanımlamıştır.

Aksan’a (2009: 15) göre dil “her yönüyle bir ulusun kültürünün de aynasıdır; insanın ve uygarlığın en önemli belirtisi”dir.

Bu tanımlamalardan yola çıkarak dil bir sistemler bütünüdür. Her dilin kendine özgü kuralları, yapısı vardır. Dil seslerden oluşmaktadır. Her dil bünyesinde farklı sesler barındırır. Dil iletişimin birincil aracıdır. İnsan ilişkilerinde iletişim aracı olarak dil kullanılır. Dil insanların düşünme aracıdır. Dil insanların kullandığı bir araçtır. Diğer canlıların kullandığı iletişim araçların insan dili kadar sistematik olmadığı bilinmektedir (Demirel, 2012: 2).

Özüdoğru ve Dilman’ın (2014: 35) Pinker’dan aktardığına göre insan dilinin özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:

1. İnsan dili karmaşık ve özel bir beceridir.

2. İnsan dili çocuklarda kendiliğinden gelişir.

3. İnsan dili, kullanıcının bilinçli bir çabası olmadan, okulda öğretilmeden, dili oluşturan mantıktan habersiz herkeste aynı şekilde gelişir.

4. İnsan dili, bilgi işlem veya akıllı davranış gerektiren daha genel yetenekler ile ilgili değildir.

Bu tasniften de anlaşıldığı üzere dili tek bir açıdan tanımlamak mümkün değildir.

İnsanın olduğu bütün alanlarla dilin de ilişkisi vardır.

(34)

15

Yapılan tanımlamalarda da görüldüğü üzere insanların birincil iletişim aracı olan, insan topluluklarını millet yapan, birbirine bağlayan, toplum içi kuralları oluşturan, insanların oluşturdukları kültürel unsurları tanımlayan ve gelecek nesillere aktaran toplumun yapı harcı dildir. Dil yaşar ve yaşadığı sürece de ulusu var eder.

2.4 DİL KÜLTÜR İLİŞKİSİ

Yabancı dil öğrenmek günümüzde zaruri ihtiyaç hâline gelmiştir. Yabancı dil öğrenmenin insana birçok nitelik kazandırmaktadır. Yeni bir dil öğrenen kişi etrafındaki olaylara farklı açılardan bakmayı öğrenir, tek yönlü değerlendirmeler yapmaz. Olaylara farklı pencerelerden bakabildiği için eleştirel ve yaratıcı düşünebilirler. Çevresinde ve dünyada olup bitenleri daha iyi tanımlar ve daha iyi anlar. Farklı bakış açılarına sahip olduğundan dolayı da hoşgörüsü gelişir. Yabancı dil öğrenirken kültürünü de öğrenir. Böylelikle yeni kültürle kendi kültürünü karşılaştırma fırsatı bulur. Kültürler arasındaki farkları ve benzerlikleri tespit eder.

Kendi kültürüne ve diğer kültürlere karşı farkındalığı artar. Yabancı dilin kullanıldığı ortamlarda kendini ifade eder. Bu da kişiye özgüven kazandırır. Ayrıca sosyal iletişim becerisini de kazandırır. Yabancı dil öğrenmenin eğitim ve iş hayatında da sağladığı üstünlükler vardır. Yabancı dil öğrenen kişi eğitimini yurt dışında tamamlayabilir.

Yurt dışında aldığı eğitimle iş hayatında iyi konumlarda çalışabilir. Liderlik becerisi varsa üst düzey bir çalışma olanağı elde edebilir. Uluslararası çalışmalarda kendine yer bulabilir (İşcan, 2011).

Dili, insan beyni destekler. Düşünceye araç olur. Düşüncelerimizi konuşma ile dışa vururuz. Konuşmanın da temel aracı dildir. Dil olmasaydı düşünme, konuşma olmazdı.

İnsanlar bugünkü seviyelerine gelemezlerdi. Dil; insanlar arasında ilişkiler kurarak bir toplum içindeki birliği, toplumlar arasında ilişkiler kurarak da devletler arası ilişkileri düzenlemede araçtır. Dil, kültürel birikimi yeni nesillere aktarmak için en önemli araçtır. Dil bir ulusu diğerlerinden ayıran en önemli unsurdur. Aynı dili konuşan insanlar aynı kültürün de paydaşıdır. Dil bir ulusun her yere götürebildiği hazinesidir.

Millî bilincin en kuvvetli kaynağı ve belirtisi, hürriyetin temeli dildir. Bir dil öğrenmek

(35)

16

o dilin yaşadığı kültürü yakından tanımakla en iyi seviyeye ulaşır (Ergin, 1998: 10-11;

Güvenç, 1996: 108).

Her kültür bir dil temeli üzerine kurulmuştur. Dil kültürü hem inşa eder hem de ilerletir. Bir bebeğin dil öğrenmesi demek yaşadığı milletin kültürünü öğrenmesi demektir. Bir bakıma ana dili öğrenme kültürlemedir. Birey içine doğduğu toplumun dilini öğrenerek o toplumun bir ögesi olur ve toplumda genel kabul görmüş dünya görüşünü benimser (Güvenç, 1996: 122).

Dil geçmişten gelen kültür unsurlarını geleceğe aktarırken atasözü, deyim, ninni, türkü, mani gibi sözlü edebiyat ürünlerinden yararlanır. Toplumsal hafızaya alınan bu ürünler yeni nesillere aktarılır. Bu yönü ile dilin geçmişten geleceğe kurulan bir köprü olduğu görülmektedir. Kültür ve dil birbirlerini besleyen iki kaynaktır. Dil varlığını kültüre, kültür sürekliliğini dile borçludur. Sözlü edebiyat ürünlerinin yazıya geçirilmesiyle de kültür ögelerinin kalıcılığı sağlanmış olmaktadır. Dil sayesinde toplumsal birliğini oluşturan milletler hayatına devam etmektedir.

Genel olarak bakıldığında kültür ve dil kavramlarını birbirinden bağımsız tanımlamak olanaksızdır. Dilin tanımında kültür, kültürün tanımında dil vardır. Ana dil öğretiminde ve yabancı dil öğretiminde kültürel ögelerin yadsınamaz bir yeri vardır.

2.5 YABANCI DİL ÖĞRETİMİ

Her insan topluluğunun kültürü ve kültürünü yansıttığı aynası, dili vardır. Günümüzde toplumlar arası askerî, ticari, tarihî ve kültürel ilişkilerin gelişmesi konuşulan bütün dillerin uluslararası dil olmasını sağlamaktadır. Bunun akabinde kimi nüfus yoğunluğu kimi kültürel kimi ekonomik nedenlerden dolayı dünyada en çok konuşulan diller çok az sayıdadır. Yabancı dil bilmek günümüzde olmazsa olmazlar arasına girmiştir.

Yabancı bir dil öğrenen kişi sadece dil öğrenmekle kalmaz, dünyaya o dilin gözlüğünden bakmaya başlar. O dilin mensup olduğu kültür çerçevesine girer. Kendi kültürü ve yeni kültür arasındaki benzer ve farklı yönleri bilir, farkındalığı artar. Ufku açılır, dünyaya bakış açısı genişler. Yabancı dil bilen kişi kendi kültürü ile yeni kültür arasında köprü vazifesi görür. Ticaret, turizm gibi ilişkiler kurulacaksa öncelik dili

(36)

17

bilinen ülkelerdedir. Kendi dilini öğreten devlet kültürel ve ekonomik açıdan birçok açıdan fayda sağlamaktadır (Yiğit, 2017: 73).

Ana dili edinimi ve yabancı dil öğrenimi arasında benzerlikler bulunsa da temel farkları Özüdoğru ve Dilman (2014: 11-12), Dörneyi’den aşağıdaki gibi aktarmıştır:

1. Ana dili edinimi esnasında başarısızlık ihtimali yoktur. Ama yabancı dil öğrenimi süreci başında dil öğrenmeye çok istekli olan bir öğrenci süreç sonunda başarısız olabilir.

2. Ana dili edinim sürecinde motivasyon etkili değildir ama yabancı dil öğreniminde önemli bir yere sahiptir.

3. Ana dili ediniminde dünyanın her yerindeki çocuklarda hemen hemen aynı süreç görülür. Yabancı dil öğreniminde ise bu süreç her bireyde farklıdır.

4. Ana dili öğrenen çocuk dünyayı keşfeder fakat yabancı dil öğrenenler ise bu bilgi birikiminin üzerine dil öğrenir.

5. Ana dili edinimi bireyi bir toplumun üyesi yapar. Yabancı dil öğreniminde bireyin hedef dilin toplumuna üye olup olmaması kendi isteğine bağlıdır.

6. Ana dil ediniminde bireyde önceden dil ile ilgili bilgi yoktur. Yabancı dil öğreniminde birey ana dilinden faydalanır. Bu durum bazen öğrenmeyi kolaylaştırır bazen de zorlaştırır.

7. Ana dili ediniminde birey girdiyi etraftan, doğal ortamında alır. Yabancı dil öğreniminde girdi sınıf ortamında olur, daha kısıtlıdır ve öğrencinin bu girdiden faydalanacağı kesin değildir.

8. Ana dili edinilir, yabancı dil öğrenilir.

Yabancı dil öğretiminde, istenilen dilin daha iyi öğretilmesi için birtakım ilke, yöntem ve teknikler kullanılmaktadır.

2.5.1 Dil Öğretiminde İlke, Yaklaşım ve Yöntemler

Yöntem ve teknik konusuna girmeden önce kavram karmaşasına yol açmamak için sıkça kullanılacak olan ilke, strateji, yaklaşım, yöntem ve teknik gibi temel kavramları açıklamakla başlayalım.

İlke: Genel anlamda temel düşünce veya kanıdır.

Strateji: İlk kullanımı askeri alanda olan strateji kavramı yabancı dil öğretimi açısından dil hedeflerinin belirlenmesidir.

(37)

18

Yaklaşım: Dil hedefinin belirlenmesinden sonra “Dil nasıl öğrenilir?” sorusuna verilen cevaplar yaklaşımı oluşturur.

Yöntem: Yaklaşımın derste uygulanışına yöntem denir. Kısa zamanda daha çok amaca erişmeyi sağlar.

Teknik: Belirlenen yöntemin sınıf içindeki etkinlikler esnasında kullanılan öğretme yoluna da teknik denmektedir.

Dil öğretiminde kullanılan temel ilke, yaklaşım ve yöntemler aşağıdaki gibi sıralanabilir.

2.5.1.1 Yabancı dil öğretiminde temel ilkeler

Yabancı dil öğretiminde öğrencinin başarısı öğretim sırasında öğretmenin benimsediği ilke yöntem ve tekniklere bağlıdır. Öğretmenin, öğrencinin dil öğrenme gayesini bilip o doğrultuda bir yol haritası oluşturması bütün eğitim sürecini etkiler. Başarılı bir yol haritası eğitim sonunda her iki tarafında memnun olmasını sağlar.

TDK’nin Eğitim Bilimleri Sözlüğünde (WEB15) “Temel düşünce, bireysel karar ve eylemlerin, tutarlı ve eleştirel biçimde değerlendirilmesine olanak sağlayan ana kural”

olarak tanımlanan ilkeyi Demirel (2012: 29-33) yabancı dil öğretiminde 10 temel madde olarak açıklamıştır. Bu maddeler şunlardır:

1. Dört temel beceriyi geliştirme: Dil öğretilirken dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerilerine eşit oranda dikkat edilmeli, bu beceriler bütüncül bir şekilde öğretilmelidir.

2. Öğretim etkinliklerini önceden planlama: Öğretim etkinlikleri; eğitim öğretim yılı boyunca sürecek olan etkinlikler, ünite ile sınırlandırılan etkinlikler ve günlük ders planı olarak üç aşamalı planlanır. Plansız yapılan derslerden istenilen verim alınamaz.

Planlama başarının temelidir.

3. Basitten karmaşığa somuttan soyuta doğru öğrenme: Yabancı dil öğretiminde önce basit cümle yapıları verilir, sonra karmaşık yapıya geçilir. Nesne adları öğretilirken de sınıf içindeki nesnelerden başlanır. Öğrenci somut sözcükleri öğrendikten sonra soyut sözcükleri öğrenebilir.

(38)

19

4. Görsel ve işitsel araçları kullanma: Ders esnasında kullanılan görsel veya işitsel araçlar öğrencinin derse ilgisini artırır, dikkat dağılmasını azaltır, dilin doğal ortamındaymış gibi öğretilmesine olanak sağlar. İşitsel materyaller doğru sesletimi öğretir. Öğrencinin görme, işitme gibi ders sırasında birden fazla duyu organını harekete geçirmek de öğrenmenin kalıcılığını sağlar.

5. Ana dili gerekli durumlarda kullanma: Sınıfta öğrenciler başlarda ana dili kullanmalıdır. Öğretim ilerledikçe öğrenilen yapıların kullanılması teşvik edilmelidir.

Öğrencinin, öğrendiği dil yapısını kullanması sağlanmalı, pratik yapma imkânı verilmelidir. Sınıf içinde ana dil kullanımı gerektiği durumlarda olmalıdır.

6. Bir seferde tek bir yapıyı sunma: Bir ders süresinde bir yapı verilmelidir. Birden çok yapı verildiğinde, birden çok cümle kalıbı verildiğinde verim alınamaz. Bir yapı tam olarak kavranmadan diğer yapıya geçilmemelidir. Öğretmen bilgiyi seviyeye uygun vermelidir. Başlangıç seviyesinde ileri düzey bir yapı verilmemelidir.

7. Verilen bilgilerin günlük yaşama aktarılmasını sağlama: Öğretimin kalıcı 7olmasını sağlamak için öğretilenlerin günlük hayatta kullanılabilir olması gerekmektedir.

Öğrencinin bilgiyi günlük hayatta nasıl kullanacağı gösterilmeli, örnekler günlük hayattan olmalıdır.

8. Öğrencilerin derse daha etkin katılmalarını sağlama: Dersteki bütün öğrencilerin derse katılmaları tekrar, soru cevap, rol yapma, grup çalışmaları gibi tekniklerle sağlanmalıdır.

9. Bireysel farklılıkları dikkate alma: Her öğrencinin öğrenme seviyesi aynı değildir.

Öğrenme hızlı, yavaş, görsel, işitsel vb. şekillerde olabilir. Öğretmen ders etkinliklerini bu durumu göz önünde bulundurarak planlamalıdır. Zor sorular yavaş öğrenen öğrencilere sorulmamalıdır. Bunun için de öğretmenin öğrencilerini yakından tanıması, gelişimlerini takip etmesi gerekmektedir.

10. Öğrencileri güdüleme ve cesaretlendirme: Öğretmen derse başlamadan önce öğrencileri derse hazır hâle getirmelidir. Örneğin anlatılacak yeni yapının ne zaman, nerede işine yarayacağını belirtmesi, öğrencinin dikkatini çekecektir. Derste kullanılan ipuçları, pekiştireç ve düzeltmelerde dikkatli olunması gerekir. Özellikle düzeltmeler

(39)

20

öğrencinin konuşmasını keserek yapılmamalıdır. Konuşma bittikten sonraya bırakılmalıdır.

2.5.1.2 Yaklaşımlar

Dil öğretimi yaklaşımları yapılan çalışmalar neticesinde geleneksel, davranışçı, bilişsel ve yapılandırıcı başlıkları altında toplanmıştır.

Geleneksel Yaklaşımlar

Dil bilgisi yaklaşımı: Dil öğretiminde en önemli şey dil bilgisi kurallarının öğretimidir.

Okuma, anlama ve yazma önceliklidir ama dinleme ve konuşma üzerinde durulmaz.

Bu yaklaşımda dil bilgisi çeviri yöntemi uygulanır.

Kelime yaklaşımı: Öğrenciye ilk öğretilen kelimelerdir, düşüncesinden yola çıkarak önce öğrenciye yakın somut kelimeler daha sonra da soyut kelimeler öğretilmiştir.

Doğrudan öğretim yöntemiyle birlikte kullanılmıştır.

Kültür yaklaşımı: Hedef dili öğretirken o dilin kültürü ve mantığı da öğretilmelidir, görüşünden yola çıkılmıştır. Kitaplara gezi yazıları, edebiyat, tarihi, coğrafya konuları veya romanların önemli kesitleri eklenmiştir.

Davranışçı Yaklaşımlar

Davranışçı yaklaşıma göre insan zihni boş bir levhadır, bu levhaya bilgiler uyarıcı ve pekiştirme yoluyla işlenir. Öğrenme, öğrencinin davranışlarını değiştirmek ve istenilen davranışları öğretmektir. Davranışlar temel alındığından dil öğreniminde zihinsel beceriler dikkate alınmaz. Zihinsel beceriler dikkate alınmadığı, öğrenciyi şartlandırdığı için eleştirilmiş ve zamanla terkedilmiştir.

Bilişsel Yaklaşım

Bilişsel yaklaşımın en önemli temsilcisi Noam Chomsky’dir. Chomsky’ye göre dil öğrenilmez, edinilir. Dil olgusunu edinim ve yetenek olarak ikiye ayırır. Dil edinimi dilin nasıl kullanıldığı; dil yeteneği ise dili kullanma kapasitesini oluşturur. Dilin kurallarını kavrayan bireyler sonsuz sayıda kelime üretebilir. Dil öğrenme zihinsel ve üretici işlemlerle gerçekleşir (Günday, 2015: 31).

(40)

21 Yapılandırıcı Yaklaşım

Yapılandırıcı yaklaşımın öncüsü Jean Piaget’tir. Yapılandırıcı yaklaşımda dil öğretmeden çok dil öğrenmeye eğilmişlerdir. Ona göre dil öğrenimi zihinsel gelişimle ilişkilidir. Öğrenme kişinin çabalarıyla oluşur ve zihinde yapılandırılır. Dil öğrenim sürecini gelişimsel (bebeklikten itibaren) ve etkileşimsel (çocuk ve çevresinin etkileşimi) olarak inceler. Dil ve öğrenme birbirinden ayrılamaz. Dil ve zihinsel beceri gelişimi de ayrılamaz, birlikte incelenmesi gerekmektedir. Bu yaklaşımın etrafında birçok yeni yaklaşım ve yöntem oluşmuştur (Günday, 2015: 38; Güneş, 2013: 38-42).

Kültürlerarası Yaklaşım

Küreselleşen dünyada uzak yakın kavramı anlamını yitirmektedir. Teknoloji sayesinde uzak mesafelerdeki insanlar iletişim kurabilmektedir. Bununla birlikte bireylerin dil öğrenme ihtiyacı doğmuştur. Öğrenilen her dil yeni bir kültürün kapısını aralamakta, yeni algılayış biçimleri sunmaktadır.

Kültürlerarası yaklaşımda öğrenen özerkliği önemlidir. Öğrenci derse aktif olarak katılır. İletişimsel yaklaşımdaki gibi dört temel beceri ve dil bilgisi öğretimini benimser. Bunları yaparken de kültürel unsurlardan yararlanır. Dili kültürüyle birlikte öğretir (Güzel ve Barın, 2013: 179-180; Melanlıoğlu, 2013c :129). Dil öğrenim sürecinde sözcükleri öğrenirken kültür unsurunu da birlikte öğrenen öğrenci dili tam olarak kavrayacak ve hedef kültüre saygı duyacaktır. Böylece kültürler arası çatışmalar da engellenmiş olacaktır (Bölükbaş ve Keskin, 2010; Güzel, 2014: 225).

Kültürler arası yaklaşımla birlikte öğrencilerin kültüre yaklaşımları iki yönde olur.

İlkinde öğrenci kendi kültürünü temel alarak diğer kültürleri değerlendirir. Kültürel farkları reddederek kendi kültürün üstün görür. Öğrenci kültürel değişimlere karşı savunma geliştirebilir veya kültürel değişimleri küçümseyebilir. İkincisinde ise öğrenci kendi kültürünü diğer kültürlerden hareketle değerlendirir. Kültürler arası farkları kabul ederek yeni duruma uymaya çalışır. Sonuç olarak kendi deneyimlerden başka görüşleri de dikkate alarak geniş düşünmeyi, olaylara farklı yönlerden bakabilme becerisi kazanır (Demir ve Açık, 2011; Koçer, 2013; Melanlıoğlu, 2013c:

129).

(41)

22

Bir öğrencinin kültürel farkındalığı sağlaması için kıyaslama yeteneğinin olması gerekmektedir. İki şeyi karşılaştırarak farklarını anlayabilmelidir. Gözlemci olmalıdır.

Etrafındaki olan bitene ilgisiz kalmamalıdır. Gözlem yaparak tanıyabilmelidir.

Öğrencinin yorumlama becerisinin de gelişmiş olması gerekmektedir. Öğrendiği şeyleri yorumlayamadığında bilgiyi özümseyemez. Hoşgörü sahibi olmayan bir kişinin kültürel farkındalığını sağlaması zordur. Kendi kültürünün her kültürden üstün olduğu önyargısına sahip olan bir kişinin farklı kültürlere bakış açısı olumsuz olacaktır. Ayrıca kültürler arası farklara da saygı duymayacaktır. Bu durum öğrencinin kültürel farkındalığını sağlamasına engel olur (Melanlıoğlu, 2013c: 130).

Kültürel farkındalığa sahip olmak için de hedef dil öğrenimi sırasında somut ve soyut kültür ögelerinin de öğrenilmesi gereklidir. Hedef dil öğrenimi bu ögelerin bir kısmını öğretir. Sosyokültürel ögelerin öğrenimine dikkat edildiğinde öğrencinin daha önceki tecrübelerinden farklılıklar gösterdiği görülecektir (CEFR, 2018: 103) Bu kültürel farkındalığı oluşturur. Kültürel farkındalığı edinen birey çok kültürlü olmuştur. Çok kültürlülükle gelen geniş düşünme açısına da sahip olacaktır (Melanlıoğlu, 2013c:

129). AODM’de verilen sosyokültürel özellikler günlük yaşam; yaşam koşulları;

kişiler arası ilişkiler; değerler, inanlar ve tutumlar; beden dil; sosyal gelenekler ve geleneksel davranışlar başlıkları altında verilmiştir (CEFR 2018: 104).

2.5.1.3 Yöntemler

Daha kısa zamanda daha çok amaca erişmeyi sağlayan yaklaşımların derste uygulanmasına yöntem denilmektedir. Bu bölümde yabancılara Türkçe öğretiminde kullanılan yöntemlere kısaca değinilecektir.

Dil bilgisi çeviri yöntemi

Bu yöntemin amacı yazılı metinleri anlayabilmektir. Hedef dilin kullanılması sınırlıdır. Okuma ve yazmaya önem verilirken konuşma ve dinlemeye önem verilmez.

Ezberleme çok sık kullanılır. Günlük iletişim önemli değildir (Dermircan, 2013: 165- 168; Durmuş, 2013a: 53; Güzel ve Barın, 2013: 182-183; Uzuntaş ve Yıldız, 2017:

211).

(42)

23 Doğrudan yöntem

Doğrudan yöntemin temel kuralı çeviriye yer verilmemesidir. Öğrenci hedef dille doğrudan iletişim kurar. Sınıfta hedef dil kullanılır. Günlük iletişime yönelik sözcükler öğretilir. Doğru telaffuz önemlidir. Dil bilgisinde tümevarım yöntemi kullanılır, kurallar okuma yoluyla verilmektedir. Konuşma ve dinleme ön plandadır. Öğrenimi pekiştirmek için diyaloglardan faydalanılır. Doğrudan yöntemde öğretmenin ana dili öğretilen hedef dil olmalıdır (Durmuş, 2013b: 57-59; Güzel ve Barın, 2013: 184-186;

Uzuntaş ve Yıldız, 2017: 213-214).

İşitsel dilsel yöntem

Dil bilgisi çeviri yöntemine karşı doğan yöntemlerden biri de işitsel dilsel yöntemdir.

Dinleme ön plandadır. Dinleyip tekrar edilen ve ezberlenen kalıplara benzer kalıplarla cümle türetmek esastır. II. Dünya Savaşında Amerikalı askerlerin hızla dil öğrenmelerini sağlamak amacıyla geliştirilmiştir. Hedef dildeki yazılı ya da sözlü uyaranlara otomatikleşmiş karşılıklar verilmesi beklenmektedir. Dil öğrenmedeki hedef iletişim kurmaktır. Hedef dilin kültürünü öğrenmek de önemlidir. Bu yöntem sayesinde dil laboratuvarları yaygınlaşmıştır. Dili doğru kullanmak ve doğru telaffuz önemlidir. Yeni bir dili ana dili gibi hatasız öğrenmek zor ve zaman alıcıdır (Güzel ve Barın, 2013: 182-183; Bölükbaş, 2013: 51-65; Uzuntaş ve Yıldız, 2017: 211).

Grupla dil öğretimi yöntemi

Yabancı dil öğrenilirken yanlış yapma kaygısı duyan bireyler hedef dili kullanmakta sıkıntı yaşamaktadırlar. Dersler daire şeklinde işlenir ve birkaç öğrencinin hedef dili iyi bilen bir öğrenci danışmanı vardır. Derste sorun yaşandığında danışmanla iletişime geçilir. Danışmanla öğrenci arasında beş aşama vardır: Tam bağımlılık: Sözcüğün çevirisini danışmandan alıp tekrarlar. Kendini gösterme: Öğrenilen sözcükler kullanılır, gerekirse danışmana sorulur. Ayrı varlık: Bu aşamada danışman sınıf dışındadır ama öğrenciye kulaklıkla iletişim kurar. Öğrenci yalın tümcelerle kendini ifade eder. Rol değişimi: Öğrenci karmaşık tümcelerle kendini anlatır. Danışman sınıf dışından istenildiğinde yardımcı olur. Tam bağımsızlık: Danışman bazen düzeltir, ileri seviye dil bilgisi ekleyebilir. Öğrenci kendinden aşağı seviyedeki diğer öğrencilere danışmanlık yapabilir. Böylelikle öğrenci bildiklerini öğreterek öğrendiklerini pekiştirmiş olur. Öğretmen danışmandır. Öğretmenin bu konuda bilgisi yoksa