YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE KÜLTÜR AKTARIMI VE KÜLTÜREL ÖGELER

Kültürler toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıklar farklı toplumları meydana getirir. Bir milleti millet yapan özelliklerin başında dil gelmektedir. Dil toplumun bütün özelliklerinin harmanı olan kültürü var eder ve yansıtır. Kültür toplumsal hayatı düzenleyip insanlar arasındaki sosyal ilişkilerini belirler. Kültür toplumun gelişim sürecinde oluşturduklarıdır. Bu oluşumlar yeni nesillere dil yoluyla aktarılır. Kültür sürekliliğini dil ile sağlar (Demir ve Açık, 2011; Güvenç, 2002: 47-48; Kaplan, 2018: 142-144).

Yabancı dil öğretilirken hedef dilin kültürünün öğretilmesi gerekmektedir. Sadece dil bilgisi öğretildiğinde öğrenici kendi kültür halkasındayken yabancı bir dil konuşmuş olur. Kendi değer yargılarını, fikirlerini ve cümlelerini başka bir dille aktarmış olur. Hedef dilin kültürünü öğrenmek dili en yetkin ve etkili şekilde kullanmayı sağlar. Böylelikle öğrenilen dil gerçek anlamıyla bildirişim aracı olur. Dilin kodlarını çözen öğrenici hedef dili derinlemesine öğrenir ve dile hâkim olur. Yabancı dili konuşurken o dilin ana konuşurları gibi olayları değerlendirir, davranışlarını denetler ve o dilin kültür ögelerinden yararlanır. Bu durum yabancı dil öğretiminde olması gereken sonuçtur. Konuştuğu yabancı bir dil kültüründen soyutlayarak kendi kültür çerçevesinde kendini yabancı sözcüklerle ifade etmek yabancı dil öğrenmek anlamına gelmemektedir (Arslan, 2017: 278; Demir ve Açık, 2011; Erdem, Gün ve Karateke, 2015; Günday, 2015: 200; Okur ve Keskin, 2013; Ökten ve Kavanoz, 2014).

Yabancı dil öğrenirken dil kurallarıyla birlikte kültürel yeterlilikleri de kazanan öğrenici dil öğrenme sürecinde sıkılmadan eğitimine devam edecek, bu süreci daha kısa ve daha zevkli geçirecektir. Hedef dili öğrenen kişi o dilin gönüllü kültür elçisi olacaktır (İşcan, 2011).

Dil öğrenirken o dilin kültür çerçevesine girmek eskiden o ülkede yaşamakla mümkün olmaktaydı. Günümüzde bunu sağlamanın birçok yolu bulunmaktadır. Ana dilini öğreten bir öğretmenden ders almak, öğrenilen dilin kültürüyle ilgili televizyon programı izlemek, film seyretmek, kültürel organizasyonlara katılmak, internet aracılığıyla çeşitli video, dizi, film izlemek ve şarkı dinlemek, hedef dili konuşan

29

insanlarla iletişime geçmek ulaşılabilir olgulardır. Öğrenci bu şekilde o toplumun kültür ortamına dahil olur.

İşcan (2011), Kırkkılıç ve Sevim (2014) ile Okur ve Keskin’in (2013) Tomalin ve Stempleski’den aktardığına göre insan bulunduğu kültüre göre hareket eder. Bazı davranışlar bir kültüre göre uygun olurken diğer kültürde hoş karşılanmayabilir. İnsan davranışlarını kültür etkiler. Bir topluluk içinde bütün bireyler kültürü aynı şekilde yansıtmazlar. Yaş, cinsiyet, sosyal konum gibi ögeler bunu etkiler. Gençlerin konuşma ve davranışları ile orta yaş insanların konuşma ve davranışları aynı değildir. Buna rağmen her iki grup da ortak durumlarda ortak davranış gösterebilirler. Yabancı dil öğrenen öğrenciler bu durumun farkına varmalıdırlar. Yabancı dilde öğrenilen sözcüklerin belli kullanım alanları vardır. Bazı sözcükler sürekli birlikte kullanılırken bazıları da kullanılmazlar. Öğrencini bu gibi durumların farkına varmaları sağlanmalıdır. Öğrencilerin yabancı dilin kültürüne nesnel yaklaşmaları sağlanmalıdır. Aksi takdirde öğrencide hedef kültüre karşı olumsuz yargılar oluşabilir. Bu durum da dil öğrenim sürecini etkiler. Öğrencide hedef kültüre karşı merak duygusu uyandırmak, hedef kültürü araştırmaları yaptırmak, öğrencinin kültürü ile hedef dilin kültürü arasındaki benzerlikleri ön plana çıkarmak dil öğrenimini olumlu yönde etkileyecektir. Yukarıda sayılan durumlar sağlandığında da kültür aktarımı amacına ulaşmış olacaktır.

Öğrenciler hedef dili öğrenirken kullandıkları sözel dilin yanında jest, mimik ögelerle beden dilini de kullanırlar. Hangi durumda hangi hareketi yapacağını, hangi hareketin ne anlama geldiğini bilmelidir. Bilmediğinde komik veya zor durumlara düşebilir. AODM’de öğretilen hedef dilin sosyokültürel bilgilerinin de öğretilmesi gerektiği belirtilmektedir. Sosyokültürel değerler içinde beden dili başlığı da bulunmaktadır. Bunların öğretiminde edebî metinler, şarkı, dizi, film veya özel hazırlanmış videolar kullanılabilir (Günday, 2015: 202; Yılmaz ve Şeref, 2013).

Kültür aktarımı öğrenciye doğru miktarda ve doğru yöntemler kullanılarak yapıldığında öğrenci; yabancı dil ile birlikte farklı hayat tarzlarını da öğrenmek isteyecektir. Bu istekle derslerine daha iyi çalışacak ve daha ilgili olacaktır. Bu durum yabancı dil öğrenim sürecini kolay ve zevkli hâle getirecektir. Yeni kültürü kendi kültürüyle karşılaştırdığı için kendi kültüründe bilmediği ya da daha önce fark

30

etmediği ögelerle karşılaşacaktır. Böylece kendi kültürünü daha iyi tanıyacaktır. Yabancı dili kullandığı ortamdaki kişilerle empati kurabilecektir. Hangi durumda hangi sözcükleri kullanıp kullanmayacağını kültürel aktarımla aldığı için yabancı dili kullandığı ortamlarda gülünç veya zor duruma düşmeyecektir (Okur ve Keskin, 2013). AODM’de hedef dilin somut ve soyut değerlerinin de öğretilmesi gerektiği belirtilmektedir. AODM’de belirtilen sosyokültürel ögeler şu şekilde verilmektedir: 1. Günlük yaşam, örneğin;

 yeme ve içme, öğünler, sofra kültürü,  bayramlar,

 çalışma zamanları ve alışkanlıkları,

 boş zaman uğraşları (hobiler, spor, okuma alışkanlıkları, medya). 2. Yaşam koşulları, örneğin;

 yaşam standardı (yöresel, sınıfa özel ve etnik farklılıklarıyla),  ev ortamı,

 sosyal güvence.

3. Kişiler arası ilişkiler (güç ve dayanışmaya dayanan ilişkileri de içerir), örneğin, aşağıdakilerle ilişkili olarak;

 bir toplumun sınıfsal yapısı ve sosyal gruplar arasındaki ilişkiler,  farklı cinsiyetler arası ilişkiler (erkek/kadın; yakınlaşma derecesi),  aile yapıları ve ilişkileri,

 nesiller arası ilişkiler,  iş ortamındaki ilişkiler,

 toplum ve polis, idare vb. arasındaki ilişkiler,  etnik ve diğer halklar arasındaki ilişkiler,  politik ve dini gruplar arasındaki ilişkiler.

4. Aşağıdaki etmenlere bağlı olarak değerler, inançlar ve tutumlar  sosyal sınıf,

 meslek grupları (akademisyenler, yönetim, memur, eğitimli ve eğitimsiz işçiler),

 varlık (kazanılmış ya da miras yoluyla),  yöresel kültürler,

31  güvenlik,

 kurumlar,

 gelenek ve sosyal dönüşüm,

 tarih, özellikle önemli tarihi kişilikler ve olaylar,  azınlıklar (etnik, dini),

 millî kimlik,

 başka ülkeler, devletler, halklar,  politika,

 sanat (müzik, güzel sanatlar, edebiyat, tiyatro, popüler müzik ve şarkılar),  din,

 mizah.

5. Beden dili: Beden dilini yönlendiren toplumsal alışkanlıklara ilişkin bilgi de dili kullananların/öğrenenlerin sosyokültürel yeterliğinin bir kısmını oluşturur. Beden dilinin dil kullanarak gerçekleştirilen eylemlerden farkı, kültürden kültüre değişebilen ve gelenek haline gelmiş anlamları içermesidir. Birçok Avrupa ülkesinde aşağıdaki dil ötesi araçlar kullanılır:

 Bedensel (yumruğunu göstererek protesto etme gibi)  Yüz ifadesi / mimik (gülümseme ya da somurtkanlık gibi)

 Duruş (çaresizliğin göstergesi olan bükülgen durmak ya da dikkat ve ilgiyle izlediğinin göstergesi olarak otururken öne doğru eğilmek)

 Göz teması (gizlilik göstergesi olarak göz kırpma ya da şüpheyle bakma)  Beden teması (öpme ya da tokalaşma gibi)

 Mesafe ölçüsü (konuşma arkadaşına bırakılan mesafe)

 Ünlem kullanımı: Bu gibi sesler (ya da heceler) anlamsal açıdan ne kadar gelenekselleşmiş olsa da sesbilim kurallarına uymadıklarından dolayı dil ötesi kullanımlardır:

Pıst! etrafındakileri susturmak için

yuuh! Hoşnutsuzluk ya da öfkeyi dile getirmek için

cık! “yok”, “olmaz, olmaz!”, “hayır” anlamında bir şeye itiraz etmek için

32

hey! Birisine seslenmek ya da dikkat çekmek için.

6. Sosyal gelenekler, örneğin ev sahibi ve misafir ilişkilerine dayanarak;  dakiklik,

 hediyeler,  giyim,

 içecekler, öğünler,

 davranış ve sohbet kuralları ve tabular,  ziyaret süresi,

 vedalaşmak.

7. Aşağıdaki alanlarda geleneksel davranışlar  dinî gelenekler,

 doğum, evlenme, ölüm,

 halka açık toplantılarda ve törenlerde seyircilerin davranışları,  kutlamalar, festivaller, dans ortamı, diskotekler vb.”

Bu 7 başlığı ve alt başlıkları tablo hâlinde getirilmiştir. Sütunlara ana başlıklar satırlara da a, b, c vb. alfabetik sırayla alt başlıklar yazılmıştır. Bu sosyokültürel değerler birçok çalışmada kullanılmıştır. Bölükbaş ve Keskin (2010), Demir ve Açık (2011), Okur ve Keskin (2013), Ökten ve Kavanoz (2014), Yılmaz ve Şeref (2013), Melanlıoğlu (2013c), Köşker (2015) ve Erdem, Gün ve Karateke (2015) makalelerinde bu sosyokültürel değerler listesi kullanılmışlardır.

2.8 KÜLTÜR AKTARIMI KONUSUNDA YAPILAN ALANYAZINDAKİ