ÜNİTE GRUPLARLA SOSYAL HİZMET İÇİNDEKİLER. Doç. Dr. Gülsüm Duyan HEDEFLER SONLANDIRMA AŞAMASI

(1)

İÇ İN DE KİL ER

•Başarılı Bir Grubun Sonlandırılması

•Başarısız Bir Grubun Sonlandırılması

•Bir Üyenin Ayrılması Nedeniyle Grubun Sonlandırılması

•Bir Üyenin Havale Edilmesi Nedeniyle Grubun Sonlandırılması

•Sosyal Hizmet Uzmanının Ayrılması Nedeniyle Grubun Sonlandırılması

•Üyelerin Sonlandırmaya Yönelik Tepkileri

•Kazanımların Değerlendirilmesi

HED EF LER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Gruplarda sonlandırmayı açıklayabilecek,

• Üyelerin sonlandırmaya yönelik tepkilerini bilebilecek,

• Grup sürecindeki kazanımların

değerlendirmesini kavrayabileceksiniz.

ÜNİTE

13

GRUPLARLA SOSYAL HİZMET

Doç. Dr. Gülsüm

Duyan

(2)

GİRİŞ

Her grup sonlanma noktasına ulaşır. Son olarak, ayrılma adı verilen, bu aşamada grup amaçlarını gerçekleştirir ve üyeler gruptan duygusal olarak ayrılmaya başlar. Bu aşamada, grubun sonlanmasına bağlı olarak kayıp duygusu yaşanır, ancak öfke duyguları da yaşanabilir. Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları, bu duyguları kabul etmeli, tartışma konusunda yardıma gereksinim

duyabileceklerini beklemeli ve bunları fark etmelidir.

Bu aşamada sosyal hizmet uzmanları

• Sonlanma aşamasındaki grup dinamikleri,

• Üyelerin gelişimini sağlamak ve güçlendirmek için gerekli resmi ve resmi olmayan kaynaklar,

• Üyelerin ve sosyal hizmet uzmanlarının geçmişte yaşadıkları kayıplar ve ayrılıkların grubun sonlanması üzerindeki etkileri konularında bilgi sahibi olmalıdır.

Sonlanma aşamasında sosyal hizmet uzmanlarının

• Sonlanmaya ilişkin üyelerin doğrudan ve dolaylı tepkilerini belirlemesi,

• Sonlanmaya ilişkin duygularını üyelerle paylaşması,

• Üyelerin sonlanmaya ilişkin duygularını diğer üyelerle paylaşmasına yardımcı olması,

• Üyelerin gruba katılmaları ile ilgili kazançlarını ve meydana gelen değişmeleri belirlemelerine yardımcı olması,

• Üyelere yeni bilgi ve becerilerini günlük yaşamlarına aktarmalarına yardımcı olması,

• Üyeleri uzmana geribildirim vermeleri konusunda teşvik etmesi ve desteklemesi,

• Üyelerin birlikte çalışmaları hakkındaki görüşlerini ve

değerlendirmelerini dürüst bir biçimde ifade etmelerine yardımcı olması,

• Gerekiyorsa, üyelerin hizmetlerden yararlanmasını sürdürmeleri veya havale edilmesi konusunda plan yapması,

• Bireysel ve grup gelişimi konusunda değerlendirme yapması,

• Grup deneyiminin her bir grup üyesi ve dış çevre üzerindeki etkisini değerlendirmesi gerekir.

Sonlandırmanın özü, gruptan ve grup üyelerinden ayrılmaktır. Ayrılma, tipik olarak yoğunluğu bir dizi etmene bağlı olarak farklılaşan karmaşık duyguları içinde barındırır. Grupla sosyal hizmet uygulamasına katılan bir üyenin gruba duygusal yakınlığı ve yatırımı ne kadar fazlaysa, kaybetme duygusu da o kadar fazla

olacaktır. Grup üyelerinin, grup aracılığıyla amaçlarını gerçekleştirme konusundaki

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

(3)

başarı duygusu ne kadar büyükse, gelişme ve başarma duygusundan kaynağını alan

“memnuniyet” duygusu ile yaşamlarının önemli ve anlamlı bir parçası haline gelen gruptan ayrılmanın verdiği “üzüntü” duygusu da o denli büyük olacaktır. Üyeler, gruba duygusal olarak ne kadar bağımlı hale geldilerse, sonlandırmaya yönelik depresyon, kızgınlık ve ret duygusu yaşamaya da o kadar yatkın olacaktır. Grupla sosyal hizmet uygulamasına katılan üyelerin geçmişte önemli diğer gruplardan ayrılma deneyimleri ne kadar zor olmuşsa, ayrılmaya tepki kalıpları

tekrarlandığından, bu seferki ayrılma deneyiminin o kadar zor olması büyük bir olasılıktır.

Gruplar çeşitli nedenlerle sonlanabilir. Sosyal hizmet uzmanları,

• Başarılı bir grubun sonlandırılması,

• Başarısız bir grubun sonlandırılması,

• Bir üyenin ayrılması,

• Bir üyenin havale edilmesi ve

• Sosyal hizmet uzmanının ayrılması gibi nedenlerle grubun sonlanması, konularında bilgi sahibi olmalıdır. Grupların sonlanma nedenlerine ilişkin bilgiler aynı sırada verilmiştir.

BAŞARILI BİR GRUBUN SONLANDIRILMASI

Başarılı bir grup, grubun ve üyelerinin genelde amaçlarına ulaştıkları bir gruptur. Bu tür bir grubun sonlandırılması üyeler arasında arasında 'hoşluk ve üzüntü' tepkisi yaratmaya elverişlidir. Başarılı bir grupta, grup üyeleri muhtemelen kendilerine olan güven ve saygı düzeylerini artıracak olan başarılarından dolayı, büyük olasılıkla mutlu olacaktır. Aynı zamanda, duygusal olarak yatırım yaptıkları bir gruptan ayrıldıkları için, üyeler yoğunluğu farklılaşan kayıp duygusu yaşayabilir.

Bu tür bir grup, birlikte bir akşam yemeğine çıkmayı ya da grubu ve başarılarını tanımak ve anmak için başka törenler düzenlemeyi arzulayabilir.

Başarılı bir grubu sonlandırırken, resmi sonlandırmanın son toplantıdan bir kaç toplantı önce başlaması gerekir. İdeal olarak, üyeler tarafından son toplantının tarihi yeteri kadar önceden tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Bazı gruplarda son toplantının tarihi, daha grup toplanmaya başlamadan önce planlanır.

Başarılı bir grubu sonlandırmak için yeteri kadar zaman verilmelidir. Bu sayede grup ve üyeleri tarafından görev ve amaçları başarma yolunda kaydedilen ilerleme değerlendirilebilir, üyelerin kalan sorunlar üzerinde çalışmaya devam etmeleri için planlar yapılabilir; çözümlenmemiş son dakika sorunları üzerinde çalışılabilir, üyelerin sonlandırmaya yönelik duygusal tepkileri ele alınabilir ve üyelerin grubun sonlanmasıyla ilgili özel bir sosyal aktivite planlamayı isteyip istemediklerini tartışmak için zamanı olur. Vedalar çoğunlukla üzücüdür, ancak

(4)

olumsuz duygular üyelerin neler verip neler kazandıkları, geliştikleri alanlar, öğrendikleri beceriler ve grubun başarıları vurgulanarak telafi edilebilir. Bazı durumlarda, bitirilmemiş maddeleri tamamlamak için ek bir oturum düzenlenebilir.

Üyeler düzenli aralıklarla 'sınıf toplantıları' ya da sosyal bir araya gelme etkinlikleri yapmaya karar verebilir.

BAŞARISIZ BİR GRUBUN SONLANDIRILMASI

Başarısız grup, grubun ve üyelerinin amaçlarının tamamının ya da çoğunluğunun büyük ölçüde karşılanmadığı gruptur. Grup üyelerinin, grup sürecinde ilerleme kaydedilememesine kızgınlık, hayal kırıklığı, hüsran,

umutsuzluk, suçluluk, günahkeçiliği, suçlama ve kayıtsızlık gibi tepkiler verebilir.

Nadir olsa da başarısız bir grubun mutlu olduğu da gözlenebilir. Başarısız bir grubun sonlandırılması, başarılı yani amaçlarına ulaşmış bir grubun sonlandırılması kadar önemlidir. Tüm gruplarla olduğu gibi, sonlandırma planının yeteri kadar önceden yapılmış olması gerekir. Son toplantının tarihi, son toplantıdan çok daha önce tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Başarısız bir grubu sonlandırmak için yeterince zaman ayrılmalıdır. Bu sayede grubun ilerleme kaydedememesinin nedenleri belirlenebilir ve incelenebilir.

Grubun ve üyelerinin amaçlarına ulaşmaları için grubun formatının

değiştirilmesi, üyelerin başka gruplara gönderilmesi gibi seçenekler görüşülebilir.

Grup üyelerinin sonlandırmaya ve grupta ilerleme olmayışına yönelik duyguları ve tepkileri ele alınabilir. Bu sayede, üyelere çözülmemiş, son dakika sorunları üzerine çalışmak ve grubun sonuna yönelik bir plan yapmayı isteyip istemediklerini

tartışmak için zaman kalır.

Bazen başarısız bir grubun sonlandırılması kaotik ve beklenmedik olabilir.

Gönülsüz üyelerden oluşan bir grupta, üyeler grup amaçlarına ulaşma yönünde çaba harcamıyorsa, grubun devam etmesinin olumsuz tepkilere neden olacağına karar verilebilir. Her koşulda grubun sona ermesinin nedenleri tamamıyla

açıklanmalı ve üyelerin kapanışa verdiği tepkileri ele almak için zaman ayrılmalıdır.

Bazen, son toplantıda grubu sonlandırmayla ilgili görevlerin yerine getirilmesi için yeterli zaman olmayabilir. Bu gibi durumlarda ek bir oturumun düzenlenmesi ya da grubun amaçlarına ulaşmaktaki başarısızlığına üyelernin tepkilerini, amaçlara ulaşma yolundaki seçenekleri, grubun sonlanmasına yönelik tepkilerini ve çözülmemiş herhangi bir kaygıyı ele almak için her bir üyeyle tek tek bir araya gelinmesi önerilebilir.

Başarısız bir grup beklenmedik bir şekilde sona ererse, bazı grup üyeleri lidere, diğer grup üyelerine ya da grup sürecinde meydana gelenlere ilişkin olarak fazlaca eleştirel olabilir. Sosyal hizmet uzmanları grup hakkındaki düşüncelerini

(5)

öğrenmek için üyelerle bağlantıya geçerse, fazlaca eleştirel olabilecek geribildirimlere yanıt vermeye hazırlıklı olmalıdır.

BİR ÜYENİN AYRILMASI NEDENİYLE GRUBUN SONLANMASI

Bir üye ayrıldığında grup devam etse bile o üye için grup sonlanmış olur.

Üyeler birçok nedenden dolayı gruptan ayrılabilir. Grup onu hayal kırıklığına uğratmış olabilir ve ne grubun ne de kendisinin belirlenen amaçları

başaramayacağını düşünebilir. Ayrılan üye bir başka grup üyesinden hoşlanmıyor olabilir ya da bir başka üyeyle anlaşmazlık içinde olabilir. Grup üyeleri, grubun toplandığı saatte çocuğuna bakması gerektiği için ya da toplantı zamanıyla çakışan saatlerde çalışmasını gerektiren bir iş bulması nedeniyle gruptan ayrılabilir. Bir üye nedenlerini gruba bildirmeden ayrılırsa, sosyal hizmet uzmanları üyeyle temas kurmalı ve neden ayrılmaya karar verdiğini öğrenmelidir. Bazı durumlarda, sosyal hizmet uzmanlarının, ayrılmaya karar vermenin aniden alınmaması gereken büyük bir karar olduğunu ve bu kararın nedenlerini öğrenme şansının olmasını istediğini söylemesi arzu edilen bir şeydir.

Grupla sosyal hizmet uygulamasına katılan bir üyenin başka bir grup üyesiyle arasında çatışma varsa, muhtemelen çatışma çözümlenebilir, böylece üye geri dönmeye karar verebilir. Yine benzer bir şekilde, başka nedenler için de, üyenin geri dönmesini sağlayacak bir eylem yapılabilir. Örneğin, bir ebeveyn için sorun çocuğun bakımı ile ilgiliyse, buna ilişkin ayarlamalar yapılabilir. Bir üye temas kurulduktan ve geri dönmeye teşvik edildikten sonra geri dönmemeye karar verirse, ayrılma nedenlerine bakılmalıdır. Üye yasal kaygılarını dile getirebilir. Diğer üyelerin de cesaretinin kırılmaması ve ayrılmamaları için bu kaygılar ele alınmalıdır.

Terapi grubundan, duyarlık grubundan ya da eğitimsel bir gruptan ayrılan bir grup üyesinin çözülmemiş kişisel sorunları varsa, başka bir gruba havale edilmesi ya da birebir profesyonel yardım alması önerilebilir. Her ne zaman bir üye ayrılırsa, grup lideri olarak sosyal hizmet uzmanları o üyeye gruba yaptığı olumlu katkıları bildirmelidir. Bir gruptan ayrılmak, o kişi tarafından çoğunlukla kişisel bir başarısızlık olarak görülür. Böyle bir durumda, sosyal hizmet uzmanları gruptan ayrılan üyenin yaşadığı başarısızlık duygusundan kurtulması için yardım etmeli ve olumlu katkıları için teşekkür etmelidir. Bir üye ayrıldığında, kalan üyeler çeşitli duygular yaşayabilir. Bazı grup üyeleri yaptıkları ya da söyledikleri bir şeyden dolayı ya da üyenin kalmasına yol açabilecek bir şeyi söylemedikleri ya da yapmadıkları için suçluluk duyabilirken, bazıları da gruptan ayrılan üyeyi gruba uygun

bulmadıkları ya da amaçlarına ulaşmada grubun önünde bir engel olarak gördükleri için ferahlama ya da memnuniyet duyabilir.

(6)

Bir üyenin gruptan ayrılmasına, bazı grup üyeleri üzüntü duyabilir ve o üyeye trajik bir şey olmuş olabileceğinden dolayı endişelenebilirken, bazı üyeler ise, ayrılan kişinin grubu yüzüstü bıraktığı düşüncesiyle kızgın olabilir ya da kişisel olarak reddedildiklerini düşünebilir. Çoğunlukla, bir üye ayrıldığında, nedenler üzerine yanlış dedikodular etrafta dolaşmaya başlar. Bu nedenle, üyenin ayrılışıyla ilgili nedenler konusunda bilgilendirilmesi son derece önemlidir. Bir üyenin ayrılması grubun moralini olumsuz yönde etkileyebilir. Eğer kısa zaman önce ayrılan başka üyeler de varsa, grubun yaşamını sürdürmesi tehlikeye düşebilir.

İdeal olarak, ayrılan üye ya kişisel olarak ya da yazılı bir biçimde grubu nedenleri hakkında bilgilendirmelidir. Eğer gruptan ayrılan üye bunu yapmazsa, sosyal hizmet uzmanları ya da başka bir grup üyesi, bu üyenin ayrılma nedenlerini anlamak için onunla bağlantı kurmalı, ardından da grubu bilgilendirmelidir.

BİR ÜYENİN HAVALE EDİLMESİ NEDENİYLE GRUBUN SONLANDIRILMASI

Bir grup üyesinin başka bir gruba ya da diğer bazı profesyonel hizmetlere havale edilmesi, genellikle grup lideri olarak sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi arasında planlanmış bir ayarlamayı içerir. Havale, pek çok nedenden dolayı

meydana gelebilir. İlk olarak, bir sorun çözme grubunda, işveren kuruluş grup üyelerinin yeteneklerinin ve becerilerinin başka bir yerde daha iyi

kullanılabileceğini düşünebilir. Bu nedenle havale yapılabilir. İkinci olarak, bir terapi grubunda sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi, üyenin başka bir terapötik

formatta daha uzmanlaşmış hizmetler almasının daha iyi olacağı yönündeki ortak bir karar nedeniyle havale yapılabilir. Ayrıca, bir grup üyesi herhangi bir tür gruptan grup üyesi ve diğer üyeler arasında oluşan ve çözülemeyen bir çatışma, özellikle çatışma grubun amacına ulaşmasını ciddi bir biçimde etkiliyorsa, nedeniyle ayrılabilir.

Sosyal hizmet uzmanları havale işleminin beklenmeyen ve ani bir şey olmasını engellemek için mümkün olan herşeyi yapmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları, havale edilen üyenin havalenin nedenlerini açıkça anlamasına ve bu nedenleri de kabul etmesine yardımcı olmalıdır. Ayrıca sosyal hizmet uzmanları, gruba, üyenin neden havale edildiğini de açıklamalıdır. Son olarak havale edilen grup üyesinin grubun diğer üyelerine iyi dileklerini iletebilmesi ve üyenin ayrılmasına yönelik olarak grupta bir tür 'kapanış' yapılabilmesi olanak sağlanmalıdır.

(7)

SOSYAL HİZMET UZMANININ AYRILMASI NEDENİYLE GRUBUN SONLANDIRILMASI

Grup liderliğini yürüten sosyal hizmet uzmanları, başka bir yere atanma, iş değişikliği, sağlık nedenleri, ya da aile sorunları nedeniyle bir grupla sosyal hizmet uygulamasını sonlandırabilir. Sonlandırma çoğunlukla hem sosyal hizmet uzmanları hem de üyeler için zor bir süreçtir.

Sonlandırma sürecinde, duygusal tepkiler yoğun olabilir ve bu tepkiler üzerinde çalışmak için yeterli zaman olmayabilir. Kendini kırılgan hisseden ve sosyal hizmet uzmanlarına bağımlı olan üyeler kendilerini harap olmuş hissedebilir.

Bazı grup üyeleri sosyal hizmet uzmanlarının ayrılmasını kişiselleştirebilir ve kendi yaptıkları veya söyledikleri bir şeyin sonucu olduğunu düşünebilir. Bazı grup üyeleri de, sosyal hizmet uzmanlarının ayrılmasına, kızgınlık duyabilir ve gruba yönelik bağlılıklarına, sosyal hizmet uzmanlarına yönelik inançlarına ve güvenlerine ihanet olarak görebilir, sonrasında da grup amaçlarına sadece kısmen ulaşmışken sosyal hizmet uzmanlarının ayrılmasını reddedilme olarak algılayabilir. Sosyal hizmet uzmanları da, grup amaçlarına ulaşana ve bitene kadar grubu yönetemediği için suçluluk içeren yoğun duygular yaşayabilir.

Sosyal hizmet uzmanları ayrılırken, üyeleri duygularını ifade etmeleri için cesaretlendirmelidir. Sosyal hizmet uzmanları, neden ayrıldığını tamamiyle açıklayarak, üyelere grup hakkında olumlu yorumlarda bulunarak ve ayrılmadan dolayı kendi hissettiği suçluluğu ya da üzüntüyü belirterek grup üyelerinin kendi duygularını ifade etmesine yardımcı olabilir. Ayrılmadan önce, grup ya da sosyal hizmet uzmanı yeni bir grup lideri seçmelidir. Eğer yeni lider, grubun bir üyesi değilse, ayrılan sosyal hizmet uzmanı, yeni lideri grup toplantısı dışında bir zamanda grubun amaçları, üyelerin özellikleri, gruptaki mevcut görevler ve zorluklar ve grubun amaçlara ulaşma yönünde gösterdiği ilerleme konusunda bilgilendirmelidir. Ayrılan sosyal hizmet uzmanı, yeni lideri grupla tanıştırmalıdır.

Önceki liderden yenisine sorumluluklar aktarılırken, yumuşak bir geçiş sağlanmalıdır.

Sonlandırma, grupla sosyal hizmet müdahalesinde dinamik ve oldukça önemli bir süreçtir. Sonlandırma, sadece sosyal hizmet müdahalesinin sona ermesini temsil etmez, aynı zamanda grupla sosyal hizmet müdahalesi sürecinin ayrılmaz bir parçasıdır. Düzgünce anlaşılır ve idare edilirse eğer duygu, düşünce ve davranışlardaki değişimin iç içe geçmesi için önemli bir güç halini alır. Sonlanma evresinde üyelerin sosyal hizmet uzmandan veya birbirlerinden ayrılması ile ilgili konular baskın sosyo-duygusal sorunlardır. Sonlandırma evresindeki en önemli görev; grup süreci kapsamında elde edilen kazanımların günlük ilişkiler ve başarılarda da etkisini sürdürmesini sağlamaktır. Sosyal hizmet uzmanının

(8)

görevleri, üyelerin sonlanmaya hazırlanması, üyelerin sonlanmaya dair tepkilerini anlamak ve baş etmelerine yardımcı olmak, yararlı değişimleri sürdürmek, üyelerin grup içinde kazandıklarını günlük yaşamlarında kullanmasına yardımcı olmak ve gerektiği zaman yeni hizmet ve deneyimleri kullanmak veya araştırmaktır.

Sosyal hizmet müdahalesi her zaman zaman sınırına sahiptir. Sosyal hizmet müdahalesinin amacı kişilerin doğal aktivite kanallarına güçlenmiş olarak

olabildiğince çabuk dönmesinin sağlanmasıdır. Belli sınırı aşan müdahaleler kişinin doğal gelişim kapasitesine etki eder ve sürekli devam eden bir bağımlılık yaratır.

Eğer üyeler grup deneyimin anlamını fark eder ve grubu başarma duyguları ile terk ederlerse elde ettikleri kazanımları kendi ilişkilerinde ve toplumdaki rollerinde kullanabileceklerdir. Belki de hayatları içinde karşılarına çıkacak başka sonlandırma ve ayrılık durumları ile daha iyi başa çıkabileceklerdir. Sonlandırma, grup içinde önemsiz bir olaydan çok en hassas ve acı veren konuların mikrokozmik bir temsilidir.

Bir deneyimin sonlandırılması öyle bir yolla yapılmalıdır ki sosyal hizmet değerleri uygulanabilmelidir. Amaçlarını gerçekleştirmelerine yardımcı olunduğu grup içinde bulunan üyeler kabullenildiklerini ve kendilerine saygı duyulduğunu hissederler ve hem kendi hem de grubun refahı dâhilinde grup süreçlerine aktif katılımları cesaretlendirilir. Sosyal hizmet uzmanı ve üyeler arasında karşılıklı ve samimi bir ilişki gelişir. Üyeler ortak kabul ve saygı görürler ve ortak yardımlaşma sürecinde aktif rol alırlar. Bu nedenlerle sonlandırma, dinamik ve gelişim sağlayan bir deneyim haline gelecek şekilde gerçekleştirilmelidir.

Sonlandırma kararı ve sonlandırma sürecinde uygulama için esas olan etkili bilgi temelinin kullanılmasını gerektirir. Grup, belirli amaçların gerçekleştirilmesi için kurulmuş ve sürdürülmüştür. Bu noktada biyo-psiko-sosyal işlevsellik

hakkındaki bilgi, üyelerin sosyal hizmet uzmanından ve birbirlerinden ayrılması için kullanılmalıdır. Özellikle kaybetme ve ayrılma kavramlarının bütünleşmesi, gelişim aşamalarında kişiler için önemli sosyal ilişkiler kurulması, deneyime karşı,

deneyimle baş etme ve deneyimde uzmanlaşma karşısında ego kullanımı ile ilgili olan gelişim ve büyüme bakış açıları yararlıdır. Kayıp ve ayrılma ile yüz yüze gelindiğinde genel tepki üzülme olur. Üyeler, diğer üyeleri ve sosyal hizmet uzmanını kaybetmeye karşı farklı duygusal ve davranışsal tepkiler gösterirler ve sonlanmayı bir tehdit olarak görürler. Grubun yapısı, hizmetin süresi, sonlanmanın nedeni, geçmişteki kayıp ve sonlanma deneyimleri, anlamlı ilişkilerin seviyesi ve çevresel destek gibi bir takım etkenler sonlanmaya karşı verilen tepkilerin doğasını ve yoğunluğunu etkiler.

(9)

Grubun Özellikleri

Sonlandırma aşaması, grupla sosyal hizmet müdahalesinin ritminin ayrılma ve gelecek için hazırlanmaya dönüşmesi ile belirlenir. Erken kayıp, bağımlılık ve belirsizlik temaları yeniden yaşanır ve memnuniyet duyguları da beraberinde gelir ve ayrıca sınırlı ama değerli başarıların farkındalığı vardır. Üyeler geriye ve ileriye baktıklarında grup deneyimin geleceği tartışma konusunda hafızaya alınmış ve onaylanmış bir referans noktası olduğunu görürler.

Grup sonlandırmaya hazırlanırken sosyo-duygusal konular, ayrılma ve üyeler için grup deneyiminin anlamının ne olduğudur. Üyeler ayrılma konusunda endişe gösterir ve sosyal hizmet uzmanı ve üyeler ile olan ilişkilerin kaybı ile ilgili belirsizlik duyguları yaşarlar. Sonlanmaya karşı savunmalarını harekete geçirirler. Birbirlerini kabul etseler de üyelerde grubun dışındaki ilişkilerinde memnuniyet aradıkları için kişiler arası grup içi ilişkilerini kırmaya yönelirler. Aile birimleri ya da doğal akran grupları ise istisna olarak sosyal hizmet müdahalesinden sonra ilişkilerine devam ederler. Ayrıca bazı diğer gruplarda yakın arkadaş olan üyeler de grubun

dağılmasından sonra ilişkilerine devam ederler.

Üyelerin kendi hedefleri ve diğerlerinin hedefleri belli bir oranda

gerçekleşmiştir ama grup içindeki bazı süreçler bazı üyeler için diğerlerinden daha hızlı ve memnuniyet verici olabilir. Üyeler genel olarak kendilerinde ve grup içinde meydana gelen bazı değişimlerden bahsederler. Gelecek planları konuşmaların önemli bir unsuru haline gelir ve toplum içinde yeni ilişkiler ve deneyimler yaşamak için büyük oranda isteklilik görülür. Sosyal hizmet uzman son oturumlara katılımlar konusunda üyeleri motive etmemişse katılımlar azalabilir. Bazı üyeler grup için belirlenen sonlanma zamanından önce sonlandırmaya hazır olabilir. Bazıları ise daha fazla ve düzenli gelişim göstermiş üyeler tarafından terk edildiklerini hissetmek ile ortaya çıkan güvensizlik duyguları nedeniyle gruptan çıkmak

isteyebilir. Yapısal özellikler daha esnek hale getirilebilir. Örneğin grup üyeliğindeki resmi rollerin bırakılması, grup oturumlarının zaman, mekân veya sıklığının

değiştirilmesi gibi. Üye normları; parçası oldukları ve içinde yaşadıkları toplum bölümündeki istendik sosyal roller ile daha uyumlu hale gelir. Üyelerin normlarının kanıtları bir seviyeye kadar gelecek hakkındaki güvenlerinin kanıtıdır. İletişim açık ve kolay bir özellik gösterir ama bazen açık iletişime karşı engeller ortaya çıkar.

Grup kontrolü azalır ve üyeler kısmında içsel kontrol artar. Üyeler grup dışında memnuniyet ve yeni ilişkiler aramaya başladıkları için tutarlılık uyanır.

Kişisel Sonlanma

Sonlandırma birçok nedenden dolayı gerçekleşebilir. Bazıları hizmetin ayrılmaz bir parçası olarak planlıdır, bazıları plansız ve beklenmediktir. İdeal olarak sonlandırma üyeler artık profesyonel yardıma ihtiyaç duymadıklarında gerçekleşir.

(10)

Sosyal hizmet uzmanı, gelişime uygun olarak gerekli ayarlamaları yapmalı, üyelerin sonlanmadan sonra kazanımlarını kullanmaya devam etmeleri için çalışmalıdır.

Tüm insanların sorunları vardır ama genellikle aile, arkadaş veya profesyonel olmayan toplum kaynakları yardımı ile sorunları ile baş ederler. Üyeler tam kapasitelerine ulaştıkları zaman hizmetlerin devam etmesi gerçekçi değildir.

Önemli olan üyenin grup olmadan gelişimine devam edecek kadar yetenek kazanmasıdır.

Erken Sonlandırmalar

Sıklıkla sonlandırma bir veya birkaç üye için planlanmış olanın dışında gerçekleşir. İlgi değişikliği veya üyenin durumunun değişmesi sıklıkla gruptan erken ayrılma ile sonuçlanır. Örneğin grup oturumlarının yapıldığı yerden taşınma, üyenin okul veya iş programının değişmesi, hastalık, velisi tarafından çocuğun gruptan alınması, toplum yardımının uygunluğunun ortadan kalkması ve bunun gibi sosyal hizmet uzmanın kontrolünde olmayan nedenlerden dolayı sonlanma erken gerçekleşebilir. Ne zaman bir üye gruptan ayrılsa hem ayrılan üye hem de diğer kalan üyeler bu durumla ilgili karmaşık duygular yaşarlar.

Üyeler bir üyenin ayrılması ile ilgili olarak duygularını ifade ederken grup süreçlerinde öğrendiklerini kullanabilir. Sosyal hizmet uzmanı, kendi duygularını ifade ederek diğer üyelerinde duygularını ifade etmesine aktif olarak müdahale eder.

Katılım Sorunları

Erken sonlanmanın ortaya çıkmasındaki bir diğer önemli neden ise grup katılımında çıkan sorunlardır. Bir üye ayrılacağı zaman sosyal hizmet uzmanına ve diğer üyelere bu niyetini söylemez. Oturumlara katılmayı bırakırlar. Grubun

yarattığı stres bu üye için fazla olabilir. Üye; samimiyet ya da kişisel paylaşımlardan korkabilir, diğerleri ile paylaşımda bulunmada zorluk çekebilir, yetersiz desteğe sahip olabilir, diğerleri ile uyumunda sorun olabilir veya grubun amaçları ve yöntemleri kendisi için uygun olmayabilir. Katılım konusundaki bu sorunlar planlama sürecindeki hataların veya grup deneyiminin hazırlanmasındaki yetersizliklerden kaynaklanabilir. Gruptan ayrılmalar sosyal hizmet uzmanı veya üyelerden duyulan memnuniyetsizlikten veya sosyal hizmet uzmanının üyelerin memnuniyetsizlik duygularını ifade etmeleri konusunda yardımcı olmamasından kaynaklanabilir. Sosyal hizmet uzmanı veya diğer üyeler, ayrılmak isteyen üyenin savunma mekanizmalarını tehdit ediyor olabilir. Bu nedenle üye gruptan ayrılmayı baş etme yöntemi olarak kullanabilir. Sosyal hizmet uzmanı, grup katılımı

sorunlarına yönelik olarak çözümler için yeterli dikkati vermemiş olabilir.

Çekilmenin nedenlerinin anlaşılması için, üyenin ihtiyaçlarını ve durumunu değerlendirmek için ve kişinin gruba dönmesi için oturumlara katılmama

(11)

durumunun izlenmesi önemlidir. Sonuçta kişi oturumlara katılmazsa yardım alamaz. Bazı yüksek yeterlilik sahibi sosyal hizmet uzmanlarının yürüttüğü gruplarında hiç gruptan ayrılma olmaz çünkü bu tür sosyal hizmet uzmanları planlama ve ileriye dönük grup üyelerini hazırlama konusunda becerilidir. Ayrıca bu tür sosyal hizmet uzmanları, grubun değeri konusunda güvene sahiptirler ve bu güveni üyelere aktarabilirler. Bu tür sosyal hizmet uzmanları, gerektiği zaman uygun olan destekleyici yetenekleri seçme ve kullanma konusunda etkindirler.

Planlı Sonlanma

Çoğu grupta plan, üyelerin değişik zamanlarda sonlanma yaşayacaklarıdır.

Üyenin ayrılmasından sonra açık gruplarda grup devam eder. Oldukça kapalı gruplarda bile bazı üyeler grubun sonlanma zamanından önce gruptan ayrılmaya hazırdırlar. Bir üyenin ayrılması hem özel sorunlara hem de sosyal hizmet uzmanı ve diğer üyeler için fırsatlara neden olur. Bazı durumlarda bir üyenin ayrılmaya hazır olması hem umut hem de diğeri üyelerin değişimi için güdülenme oluşturur.

Bazı diğer durumlarda ise diğerleri için değişimin yavaşlaması ve başarısızlık olarak algılanması anlamına gelebilir. Üyeler arasında rekabet ve düşmanlık oluşturabilir.

Geride kalan üyeler giden üyenin yerine yenisinin geleceğinden endişe duyarlar.

Değişmiş olan gruba uyum sağlamak zorundadırlar. Bir kişi gruba girdiği zaman hem eski hem de yeni gelen üye diğerleri tarafından kabul edileceğine dair

endişeler taşırlar. Eğer bu duyguların farkına varılmaz ve baş edilmezse eski üyeler, gitmiş olan üye nedeniyle yaşadıkları kayıp duygusunun öfkesini bu yeni üyeye yöneltirler.

Bir üyenin sonlanmaya hazırlanması, kalan üyelerin buna tepkilerinin yönetilmesi ve bu durumda değişen grup dinamikleri ve kompozisyonun değişmesi konuları için zaman ayrılması gerekir. Sosyal hizmet uzmanı bu değişimi grubun yararına kullanmaya çalışmalıdır. Eğer hiçbir üye, bir üyenin kaybedilmesi

konusunda konuşmuyorsa toplu bir inkâr durumu vardır. Sosyal hizmet uzmanı, bu konuyu açmalı ve üyelere ne ifade ettiği konusunda konuşmalarını sağlamalıdır.

Evrenselleştiren bir yorum genel olarak etkili olur. Genellikle konu açıldığı zaman üyeler rahatlar. Bu gibi tartışmalar ayrılacak olan üye için değersizdir çünkü diğerleri ve kendisi için ayrılmanın anlamını fark etmiştir. Kendine güvenleri oldukça zarar görmüş üyeler, diğer üyelere yardım edemedikleri ve gruba katkıda bulunamadıklarını düşünürler. Sonlandırma konusunda acı veren hisler, kişi ayrılamaya hazır ve özleneceğini bildiği zaman ortadan kalkar.

Sosyal Hizmet Uzmanının Sonlandırması

Sosyal hizmet uzmanları grup ile ilişkilerini sonlandırabilirler özellikle kısa süreli olarak başlayıp aylarca devam eden gruplarda sıklıkla sosyal hizmet uzman, grubu hedeflerin başarılmasının ilk aşamalarında bırakır. Üyeler sosyal hizmet

(12)

uzmana karşı samimiyet ve güven geliştirmişler ve belki de kişiler arası sorunları üzerine çalışmaya başlamış olurlar. Sosyal hizmet uzmanın grubu bırakma nedenleri iş yükü, uzun hastalık, iş değişimi, görevinin planlı olarak sona ermesi olabilir.

Grup sonlanmaya hazır olmadan sosyal hizmet uzmanın ayrıldığında istendik davranış başka bir sosyal hizmet uzmanın yerine geçmesidir. Başarılı bir transferin gerçekleşmesi için ne kadar zaman harcanması gerektiği grubun özelliklerine bağlıdır. Sosyal hizmet uzmanı her bir üye ile ve üyeler birbirleri ile oldukça yakın ilişkiler kurmuş olabilir. Bir sosyal hizmet uzmanının ayrılması ve yenisinin gelmesi hakkında grup üyelerinin duygularınının kabul edilmesi ve açıklığa kavuşturulması gerekir. Her üyeye doğru bilgi verilmesi, gelişimlerinin gözden geçirilip

desteklenmesi, kalan zamanlarında ne yapacaklarına dair fikirlerinin alınması, yeni bir sosyal hizmet uzmanıyla yaşayacakları deneyime onları hazırlanması, durumla baş edebilmek için çabalarının desteklenmesi ve ilişkinın bu şekilde sonlandırılması uygun olacaktır.

Özellikle ciddi psikososyal sorunları olan kişilerin olduğu gruplarda sosyal hizmet uzmanının kaybedilmesi empati ve yetenek ile idare edilmediğinde travmatik bir olay olabilir. Sosyal hizmet uzmanının başarılı bir şekilde ayrılmayı sağlaması ile üyeler hayatlarında karşılaşacakları diğer ayrılma veya kayıp

deneyimleri ile başa çıkma konusunda eğitilmiş olurlar. Ama sıklıkla sosyal hizmet uzmanının ayrılması gelişimin yavaşlamasına neden olur. Sosyal hizmet uzmanının kaybının yeterince zaman ayrılmadan düzenlenmesi grupta kötü etkiler yaratabilir.

Sıklıkla akademik takvimlere bağlı öğrenciler tarafından yönetilen gruplarda sosyal hizmet uzmanının erken ayrılması müracaatçının ihtiyaçları ile örtüşmez. İlk planlama aşamasında bu gibi durumlar düşünülürse bu durumdan ortaya çıkacak olumsuz sonuçların önüne geçilebilir.

Uygulayıcı için uygun olan süreye göre grup zamanlamasını planlamak sürekli sosyal hizmet uzman değişimine alternatif olarak kullanılabilir. Üyelerin grup sürecinde memnun olacakları açık ve belirli etkili hedefler olmalıdır. Bunun gibi bir durum yetersizse üyeler hedefleri tekrar gözden geçirilmiş ve hedeflerine uygun yeni gruplara alınabilir. Var olan grup bazı yeni ve eski üyelerden

oluşturulup yeni bir sosyal hizmet uzman ve çalışma anlaşması ile devam edebilir.

Araştırmalardan gelen kanıtlara göre uzun dönemde etkili olması beklenen yardımların oldukça kısıtlı bir zamanda yapılması çok etkisiz kalır. Sosyal hizmet uzmanı, sonlandırmanın başarıyla tamamlanması için engel oluşturan kurumsal politikaları ve yöntemleri değiştirmek için çaba harcama sorumluluğuna sahiptir.

(13)

Grup Sonlanması

Sosyal hizmetin amaçsal doğası gereği bazen grubun devamı için gerekli değerlendirmelerin yapılması gerekir. Sonlandırma için bir kriter hedeflerin başarılması, daha fazla yardıma gerek olmamasıdır. Böylece grup sonlanabilir.

Belirli hedeflerin gerçekleşmesine ek olarak üyelerin grup olmadan işlevsel olabilmesi beklentisi olmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları grubun başlangıcında sonlanmayı beklerler ve olası süreyi üyelere söylerler. Bazen hizmetin kendisinin doğası olası oturum sayısını başlangıçtan itibaren belirler. Bu şekildeki sonlanma aile yaşamı eğitim grupları, görev odaklı uygulama, kriz müdahalesi ve belli süreler için hastanelerde yatan hastalarla yapılan gruplar için geçerlidir.

Üyeler çok az bir gelişim gösterdiklerinde ve durumun değişmesi için az bir olasılık varsa hizmet sonlanmayabilir. Ama her bir üye için daha uygun hizmet çeşidi bulmak için çaba gösterilmelidir. Bazen bilgi eksikliği kontrolü eline alır ve grup üyelerinin kaybı ya da grup üyeleri arasındaki ilişkideki, grup yapısındaki ve süreçlerindeki sorunlar nedeniyle dağılabilir. Bu durumlarda sosyal hizmet amaçları gerçekleşmemiş olur. Sorunları çözmek için üyelere yardım edilmesinde geç kalınmışsa grubu sonlandırmaktan başka çare yoktur. Ne görev ne de tedavi grupları üyeler arasında bağımsız ve sosyo-duygusal çekicilik olmadan başarılı olamaz. Hem görev hem de ilişkinin çekiciliği üyelerin gruptan alacakları tatmin duygusunu arttırır.

Grubun Süresi

Bazı gruplar belirli zaman süreleri için kurulur ve ilk görüşmelerden itibaren üyeler bunun farkındadır. İdeal olarak hizmetin uzunluğunun planlanması kurumun grup hizmeti konusundaki amaçları ile ilgilidir. Sürenin bilinmesi üyelerin belirli hedefleri belirlemesi için önemli bir etkendir.

Önceden belirlenmiş süreleri olan bazı gruplar süre kısıtlaması olanlardır ve ortalama olarak 16 oturumdan oluşurlar. Uyum sağlama, yeni deneyim kazanmaya hazırlanma, krizle mücadele etme, geçiş dönemlerinde destek görme ya da belirli durumsal sorunların çözümü gibi amaçlarla kullanırlar. Sürenin kısıtlı olması, uzun süreli gruplara göre daha az etkili olacağı anlamına gelmez. Paylaşılan sorunların belirli olması ya da kriz durumları üyeler ve sosyal hizmet uzmanlar arasında yoğun ilişkiler kurulmasını ve daha derin başarı duygusunun sağlanmasını etkiler. Kısa süreli bir grup tüm gelişim aşamaları boyunca ilerler ama daha yoğundurlar. Belirli bir seviyeye kadar grubun süresinin bilinmesi ayrılmadan kaynaklanacak

travmaların önüne geçilmesini sağlar. Ama bu gibi grupların üyeleri grubun sonlanmasına yönelik tepkileri belirsiz de olabilir.

(14)

Grubu Bilgilendirme

Sonlanma için belirli bir zamanı olmayan gruplarda grubun sonlandırılmasına yönelik kararların ertelenmesi eğilimi vardır. Sosyal hizmet uzman, grubun

sonlanması gerektiğine dair ipuçları aramalıdır. İlk ipuçları genellikle üyelerin kendilerinden gelir. Grubun içeriği, üyelerin yeni şeyleri denemek ya da grup dışındaki davranış kalıplarını değiştirmek için başarılı çabaları hakkındaki

raporlardan oluşmalıdır. Sosyal hizmet uzmanları bu gibi gelişimlere karşı duyarlı olmalıdır. Bu ipuçlarına verilen tepkiler belki de grubun yakın gelecekte

sonlandırılması ihtimalinin ortaya atılması için değerlendirilir. Konunun daha devam etmesi veya gelişimi beklemesi gibi üyelerden cevaplar gelir. Ama uygulayıcı sonlandırma konusunda karar verilmesi için grubun bir başka sorun ortaya atmasını bekleyemez. Gruptan gelmediği zaman sosyal hizmet uzmanı sonlandırma konusunu kendi açmalı ve üyeleri bunun için hazırlamalıdır.

Sonlandırma tarihinden önce üyelerin olumlu bir deneyim yaşayabilmelerine olanak sağlayacak kadar bir süreye ihtiyaç vardır. Ama sonlandırma çok erkenden konuşulmaya başlanırsa gerginlik ve düşmanlık duyguları uyanabilir ve grubun tam kapasitede amaçlarına ulaşması engellenir. Sonlandırma ile ilgili ilk

bilgilendirmenin ve grubun son oturumu arasındaki zaman grubun amacı, üyelerin ne kadar süredir beraber olduğu, üyelerin gelişimi ve sorunları, sonlandırmaya dair olası beklentiler ve üzerlerindeki çevresel etkiler gibi birçok faktöre göre değişir.

Eğer sonlandırma tarihi belirsizse çalışma buna göre devam eder fakat eğer şartlar uygunsa zaman konusunda esnekliğin olabileceği umut edilen bir durumdur.

Üyelerin Sonlandırmaya Yönelik Tepkileri

Grup deneyimi oldukça iyi hissettiren bir süreç olabilir ve bu nedenle üyeler yeterli kazanımları elde etmiş olsalar bile devam etmek isterler. Gelişme bilgisi, sosyal hizmet yardımından uzaklaşma, sosyal hizmet uzmanının ve grubun özel ilgisini kaybetme arasında karmaşık bir ilişki vardır. Bu nedenle sonlanmaya dair üyelerin farklı tepkileri ortaya çıkar.

Yakınlık ve karşılıklı bağımlılığın olduğu gruplarda üyeler duygularını ve sorunlarını ifade ederler ve sonlanmaya yönelik olarak belirsizliklerin ortadan kaldırılması için yardım beklerler. Üyelerin belirsizlik duyguları sosyal hizmet uzmanı aktivitelerin ve tartışmaların dışında tutmak gibi bağımlılık ihtiyaçlarının yeniden ortaya çıkması ile ifade edilebilir. Olumsuz davranışlar grubun hala yardıma ihtiyaç duyduğunu, grup deneyiminin değerinin azaldığını ve gruptan sonlandırmadan önce kaçılabileceğinin kanıtı olabilir.

Temel temalar ayrılma ve kayıp duygularıdır. Bu temalar üyeler arasındaki duygulara ve eski kayıp ve ayrılma çatışmalarının üzerine konuşulmasına hitap

(15)

eder. Kapanış ayrılmayı kabullenme, yüzleşme ve seçme için bir fırsat ve kayıp durumu ile baş etmede yeni bir güç ve ustalık kazanmak anlamına gelir.

Bir üyenin veya sosyal hizmet uzmanın, diğer bir üye tarafından değerli görülmesi ve sevilmesi belirli bir seviyeye kadar üyenin ne kadar derinlikte kayıp duygusu yaşayacağını etkiler. Ayrılma ve diğer grup deneyimleri ile ilgili özellikler ile öğrenilmiş baş edebilme kapasitesi daha sonra hayatlarında karşılarına çıkabilecek başka kayı durumları ile daha etkili baş edebilmelerini sağlayabilir.

Sosyal hizmet uzmanı, belirsizlik duygularını açıklığa kavuşturmak, bunları yakınlık duyguları ile ilişkilendirmek ve üyelerin hayatlarındaki diğer kayıp

durumlarına atıfta bulunmak gerektiğini fark etmesi gerekir. Etkileşimli yetenekler öncelikli olarak destek, keşif ve açıklamadır.

Sonlandırma üyelerin çoğuna göre ve sosyal hizmet uzmana göre belirsizlik duygusu ile değerlendirilir. Ayrılma ile ilgili belirsiz duyguların ifade edilmesi üyelerin gerçekçi bir şekilde gelişimlerini değerlendirmesine olanak verir. Eğer belirsizlikler üzerine gidilirse üyelerin ego kapasiteleri diğer amaçlar için de ortaya çıkmış olur. Olumlu ve olumsuz duygular arasındaki şüphe, tereddüt ve

çözümsüzlük mücadelesi bu gelişim aşamasının özellikleridir. Üyeler elde ettikleri gelişimi fark eder ve yeni ilişki ve aktivitelere yönelmek isterler ama yine de bir gruba dâhil olma ve sosyal hizmet uzmana sahip olmanın getirdiği hoşnutluğun da devam etmesini isterler. Belirsizlik ile baş etmek için çeşitli savunma mekanizmaları kullanırlar. Bağımlılık ihtiyacının, grup ile olan ilişkinin doğası ve elde edilen

gelişimin boyutu üyenin tepkisini belirler. Grubun kesinlikle sona ereceği ile yüzleşmek tepkilerin çeşitliliğini belirler ve başlangıç aşamasından itibaren yapılan manevraların izleri görülür. Bir araya gelmekten doğan endişe, ayrılma ve kurulan bağların kopması aşamasında da görülür. Bazı üyeler kendi duygularını bilmez ve duygularına şaşırırlar.

Üzüntü

Kişinin bir deneyimi tamamlamasından sonra ve özellikle kişi için derin anlamı olan bir deneyim sonunda diğerlerinden ayrılması doğal olarak üzüntü yaratır. Üzüntü aslında kişinin yaşamı boyunca karşılaştığı diğer kayıp deneyimlerini hatırlattığı için ortaya çıkar. Sonlandırma ile ortaya çıkan üzüntü duygularının gerçekliği ile yüzleştiğinde üyeler durum ile ilgili yansıtıcı düşünürler. Bu yansıtıcı düşünme ve ayrılmayı kabullenme terapötik olarak elde edilen temel kazançlardır.

Endişe

Endişe genelde sosyal hizmet uzmanı kaybetme yönünde ortaya çıkar. Temel ayrılma endişesi grubun kaybedilmesi karşısındaki tehdidin ifade edilmesi ile

(16)

ilgilidir. Dağılmakta olan grup genellikle anlamlı bir referans grubudur ve üyeler için sosyal tatmin aracıdır.

İnkâr

Üyeler çeşitli şekillerde inkâr davranışı gösterirler. Grubun sonlanmasını inkâr etmek en tipik olanlardan biridir. İnkâr, ayrılma ve onun getirdiği endişe ve kayıp duyguları karşısında bir savunma mekanizmasıdır. Üyeler sonlanma

kavramını kabul etmeyi reddeler, sanki böyle bir şey olmayacakmış gibi davranırlar ve sosyal hizmet uzmanın grubun süresi ve sonlanması hakkındaki söylediklerini unuturlar. Bazen inkâr daha yumuşak olur. İnkârın bazı tipik olmayan çeşidi sonlanma konusu açıldığında sessizlik olması ya da sosyal hizmet uzman ayrılma hakkında konuşmaya çalışırken konuyu değiştirmeye çalışmaktır. Kişinin işlevsellik seviyesini doğru yansıtmayan özgür davranışlar göstermek ise inkârın abartılmış çeşitlerindendir. Kişi acıya dayanıklı ve güçlü görünmeye çalışabilir. İnkâr bazen de oldukça fazla tutarlılık gösterilmesi ile gösterilir. Grup, sosyal hizmet uzman veya kurumun tehditleri karşısında hiç olmadığı kadar birbirine sarılır.

Öfke

Öfke tepkisi genellikle inkâr tepkisi ile örtüşür. Müracaatçılar, terk edilme, reddedilme ya da cezalandırma gibi algıladıkları şeye karşı öfke gösterebilirler.

Öfkenin ifade edilmesi sıklıkla sosyal hizmet uzmana, diğer üyelere veya grup dışındaki başka kişilere yönlendirilmiş dolaylı veya yer değiştirilmiş ifadeler yoluyla gösterilir. Ebeveyn, öğretmen, işveren, arkadaş, sevgili gibi onları hayal kırıklığına uğratmış diğer kişilere duydukları öfkeden bahsederler. Bu duyguların dolaşımı katarsis olarak alınmalı ve sosyal hizmet uzman tarafından kabul edilmelidir. Eğer sosyal hizmet uzmanı bu ifadeleri üyenin duygularının bir sembolü olarak görür ve kabul ederse sonrasında grubun sonlanmasına yönelik bu tür düşmanca ifadeleri kapsayacak sorular ve yorumlarda bulunabilir.

Gerileme

Sonlanma aşamasında sıklıkla görülen bir diğer tepki ise gerilemedir. Üyeler önceden sergiledikleri davranış kalıplarına geri dönerler. Bu eylemler durumlarla baş etme konusunda yetersizlik, daha önce sosyal hizmet uzman olunmuş görevlerde başarısızlık veya üyeler arasında önceden halledilmiş çatışmaların yeniden gündeme gelmesi olabilir. Üyeler sosyal hizmet uzmanın liderliğine ve rutinlerine birden bire daha çok bağımlı hale gelirler. Daha önce sergiledikleri günah keçisi seçme, yayılmaya karşı duyarlılık göstermeye yeniden başlarlar. Bazen bazı üyeler gelişim aşamalarının başlarındaki davranışlarına geri dönerler ve her şeye baştan başlamak istedikleri anlamına gelir. Grup içinde sonlanmanın

davranışlarda değişime yol açması şaşırtıcı değildir. Üyeler daha önce üzerlerinde çalışılmış sorunları tekrar gündeme getirmeye çalışabilir.

(17)

Kaçma

Kaçma bir başka davranış kalıbıdır. Bazı üyeler terk edilmekten o kadar korkarlar ki bu olmadan önce ilişkileri kendileri bitirirler. Bazı üyeler yaşamları boyunca karşılarına çıkan birçok incinme deneyimi yüzünden bir kez daha incinebileceklerini anladıkları zaman çok kolay bir şekilde kaçma davranışı gösterebilirler ve gerçek bir ayrılma ile başa çıkamayacaklarını düşünürler. Sıcak grup atmosferinden kaçma dürtüsü oldukça büyük olabilir. Bu problemle birlikte sosyal hizmet uzman, resmi sonlanma tarihine kadar üyelerin grupta kalması için çalışmalı ve onları sonlanmaya hazırlamalıdır.

Reddetme

Sosyal hizmet uzman tarafından reddedildiğini hissetmek de bir diğer tipik sonlanma tepkisidir. Reddedilme tepkisine genelde öfke de eşlik eder. Bazı üyeler deneyimlerinin olumlu yönünü reddederek sosyal hizmet uzmanın aslında hiç umursamadığını kanıtlamaya çalışarak tepki verirler. Bazıları ise grubun kendi kabul edilemez davranışlarının cezası olarak sona erdiğini düşünür. Bu noktada üyeler sosyal hizmet uzmana karşı çeşitli şekillerde reddetme ve reddedilme ile ortaya çıkan davranışlar sergilerler. Oturuma gelmeyebilir, gruptan ayrılabilir veya sosyal hizmet uzman tarafından reddedildiklerine dair duygularını ifade edebilir ya da sosyal hizmet uzmanı reddedebilir.

Sonlanmayı kabul etmek

Grubun sonlanmaya yönelik verdikleri tepkilerin hepsi kabullenememe ile ilgili değildir. Bazıları kabullenme ve sosyal hizmet uzman ve üyelerden ayrıldıktan sonra yapıcı şekilde yol alabilmekle ilgilidir.

Literatür genellikle sonlanmaya ilişkin olarak acı veren duygular ve sorunlara odaklanmıştır. Belki de önemli şekillerde yardımcı olan ve kişinin önemli yetenekler kazandığı bir deneyimin sonlanması her zaman kayıp duygusu yaratabilir. Bununla birlikte bazı üyelerin sonlanmaya yönelik olarak oldukça olumlu tepkileri vardır.

Sonlanmayı kabul etme kalan oturumlarda bitirilmemiş konuların tamamlanması için motivasyon oluşturabilir. Hedeflenen amaçlar başarıldığı, sonlanmaya ilişkin olumlu ve olumsuz duyguları kabullenme ve yeni deneyim ve ilişkiler inşa etmek için yapıcı adımlar atmak ile bağlantılıdır. Olumlu değişimlerin ortak yardımlaşma (özgecilik dinamiği) ile ortaya çıktığını fark etmek üyelerin yaptıkları ile gurur duymasını sağlar.

Tepkilerin çeşitlenmesi

Önceden de belirttiğimiz gibi üyelerin sonlanmaya dair verdikleri tepkiler, üyeler arasındaki ilişkinin yoğunluğu ve geçmiş kayıp deneyimlerine göre kişiden kişiye değişmektedir. İlişki ile ilgili duyguların yoğunluğu ve sona ermesi arasındaki

(18)

ilişki ortak saygı, takdir ve karşılıklılık duygularının kalitesi ve süresine bağlıdır.

Sonlanma aşaması özellikle yaşlı hastaların olduğu huzurevi grupları, yatılı tedavi gören ergen grupları ve ulaşılması zor ergenlerden oluşan gruplar için yoğun ve uzun olmaktadır.

Diğer faktörler de sonlanma sürecini etkiler. Bunlardan biri hizmetin amacıdır. Terapötik hizmetler, eğitimsel hizmetlere göre daha yoğun ve sorunlar üzerine daha çok eğilmiş olmaktadır. Eğitimsel hizmetlerde üyeler, yoğun duygular ve daha az olumsuz tepki ile sonlanmayı yaşayabilmektedirler. Görev odaklı gruplarda kişiler özellikle belirlenmiş görevleri yerine getirmek için bir araya gelip çalıştıkları için grup deneyiminin sosyo-duygusal dinamikleri üzerinde daha az durulmaktadır. Ama bu sonlanma aşamasında kayıp duygusunun hiç yaşanmadığı anlamına gelmez. Sosyal hizmet uzmana karşı duyulan öfke veya grubun başarısız olduğunu düşünme gibi memnuniyetsizlik duygularının tamamen ortadan kalktığı anlamına da gelmez.

Bazı sosyal hizmet grupları çeşitlerinde odaklanan konu bilgi, beceri kazandırma veya davranış değiştirmedir. Bu gibi gruplarda bağlanma; genellikle yoğunluk açısından ılımlı olmaktadır. Uygulama psikososyal olmak yerine

davranışsal veya bilişsel olduğunda bilişsel ve davranışsal konularla beraber sosyo- duygusal konularda dikkate alınmalıdır. Grup üyeleri yakın ilişkiler kurmamış, kişiler arası sorunlar ve grup ilişkileri üzerine çalışmamışsa sonlanmaya yönelik tepkiler daha az yoğun olmaktadır.

Verilen hizmetin süresi de bir seviyeye kadar sonlanma sürecinin içeriğini belirlemektedir. Genel olarak 3 aya kadar verilen kısa süreli hizmetlerde üyeler uzun süreli tedavi görenlere göre daha az kronik soruna sahiptir. Bu nedenle uzun süreli hizmet alanlara göre, kısa süreli hizmet alan üyeler için sonlanmanın etkisi daha az üzücüdür. Ama kısa süreli gruplar da üyeleri için derin anlamlar taşıyabilir ve sosyal hizmet uzman-üye, sosyal hizmet uzmanı-grup ilişkisinde yoğunluk gelişebilir. Tanımlamalara göre kısa süreli olan kriz müdahalesinde krizin çözümlenmesi ya da en azından bir önceki işlevsellik düzeyine geri dönmek sonlanma için uygun zamandır.

Açık gruplarda üyeler sıklıkla değişir ve bu nedenle yoğun ilişkiler ve güçlü bir tutarlılığın görülemeyeceği fikri vardır. Eğer bu doğruysa sonlanma aşamasının açık gruplarda, kapalılara göre daha az güçlü duyguya sahip olması gerekir. Kriz

müdahalesi grupları kesinlikle bu genellemenin dışında kalır. Önemli olan nokta, sosyal hizmet uzmanın sonlanmaya yönelik olarak hassasiyete ve bilgiye sahip olması, üyelerin sonlanmaya dair doğru kanılar oluşturmasına yardımcı olması ve kısa veya uzun süreli, açık veya kapalı grup olsa bile üyelerin bu anlayışı

sonlandırma sürecinde kullanmasıdır.

(19)

Sosyal Hizmet Uzmanı için Sonlanma

Sosyal hizmet uzmanın öz farkındalığı olması ve duygusal tepkilerini kontrol etmesi esastır. Sonlanma aşaması için sosyal hizmet uzman duygularından arınmış değildir. Sosyal hizmet uzmanların grubun gelişiminden ve bu gelişimdeki payından dolayı memnun olması doğaldır. Ayrıca kayıp duyguları yaşamaları da normaldir.

Esas olan bu duygularını üyelerle paylaşmaktır. Bu duygular gerçek olmalıdır.

Sosyal hizmet uzmanının, üyeler tarafından ifade edilen duygulara karşı güçlü duygusal tepkiler vermesi normaldir. Üyeler düşmanlık veya reddetme gibi tepkiler verdiğinde sosyal hizmet uzman bu ifadeleri sürecin bir parçası olarak değil kişisel olarak da algılayabilir. Öfke duyabilir, aynı şekilde aksi cevap verebilir ve grubun gerçekten de başlangıçtaki haline döndüğü, hiçbir gelişme olmadığı, başarısız oldukları düşüncelerine katılabilir. Sosyal hizmet uzman sonlanma tarihini erkenden vermeyi unuttuğu için sonlanmaya direnebilir ya da aktivitelerine sonsuza kadar devam edebilir. Öfke ve kabul edilemez davranışların tekrar ortaya çıkmasının sonlanma aşamasına yönelik olağan tepkiler olduğunu kişi unutabilir.

Eğer bir grup sosyal hizmet uzman için zorlayıcı ise sona ermesi rahatlama yaratır. Bazı sosyal hizmet uzmanları müracaatçılarından mükemmeliyet bekler ve gelişimlerinden memnun olmaz. Ya da müracaatçılarının kendileri olmadan hayatta kalamayacağını, bazı üyelere çok fazla bağlandıklarını ve bu nedenlerle yeni

deneyimler kazanmak için kendisi olmadan devam edemeyeceklerini düşünürler.

Sonlandırma aşamasında sosyal hizmet uzmanın yaptığı iş hakkındaki kalite anlayışı da ortaya çıkar. Sosyal hizmet uzmanı üyelere daha fazla yardımcı olabileceği yetenekleri ve zamanı kullanamadığı için kendini suçlu hissedebilir. Sosyal hizmet uzmanlar, üyelerin elde ettikleri kazanımların özellikleri ve kalıcılıkları konusunda endişelenebilirler ve bu nedenle grubu beklemeye almak isteyebilirler. Kendi duygularını yıkıcı olmaktan çok yapıcı olarak değerlendirirlerse sosyal hizmet uzmanlar üyelerin kapasitelerine olan inançlarını tazelerler ve sonlanmadan sonra ilişki geliştireceklerine inanırlar.

Sonlandırmaya yönelik hazırlık çalışmaları yaparken sosyal hizmet uzmanı süreci ne zaman başlatacağına karar vermelidir. Açık ve ortak alınmış hedefler karar için temel oluşturur. Sonlandırma sürecinin başlaması için kullanacağı kriterleri sosyal hizmet uzman çok iyi seçmelidir. Grup için başlangıçta bir süre belirlemeli, hedeflerin başarılmasını değerlendirmelidir. Yaklaşan sonlanma hakkında bilgi verildiği anda sosyal hizmet uzman sonlanmanın stresi ile başa çıkabilmeleri için üyelere yardım etmeye başlar ve bu odak nokta haline gelir.

Eğer sonlandırma, gelişme üreten bir deneyimse sosyal hizmet uzmanının hizmet aşamaları boyunca hedeflerin başarılabilmesi için önemli birkaç aracı vardır.

Bunlar üyeleri

(20)

• Süreyi göz önüne alarak sonlanmaya hazırlamak,

• Sonlanma ile ilgili duyguları araştırmak ve açıklığa kavuşturmak ve sosyal hizmet uzmandan, gruptan, diğer üyelerden ayrılma konusundaki belirsizlikleri çözmek, Üyelerin gösterdiği gelişimi desteklemek,

değerlendirmek ve gözden geçirmek, gerçekçi kazanımlar hakkında bilgi vermek, hala var olan ihtiyaçları tanımlamak; grubun etkililiğini

değerlendirmek,

• Üyelerin gelişimleri ile ilgili görevler veya çözülmemiş sorunlar üzerine çalışırken öncelikleri belirlemek ve gösterilen gelişimler üzerine genel ve sabit bir bakış açısıyla çalışmak,

• İzleme oturumları ya da havaleler gibi yeni deneyimlere yönlendirmektir.

Üyelerin başarılı bir sonlanma yaşayabilmesi için gereken görevlerin yerine getirilmesinde sosyal hizmet uzman, gerekli tüm yeteneklerini kullanır.

Sosyal hizmet uzmanı yaklaşan sonlanmayı gruba hatırlattığında artık gösterilen çabalar üyelerin bu stresli durum ile baş edebilmelerine yardım etmeye yönelik hale gelir. Sosyal hizmet uzmanlar çok karmaşık duygular ile karşılaşırlar, üyelerden diğer üyelerle benzer veya farklı olabilen değişik tepkiler gelir. Ama ortak etkileme ile grup hissi ya da modu dikkatlerini vermek zorunda olacakları bir konu olarak ortaya çıkar. Destekleyici teknikler; sonlanmaya dair belirsizlik

duygularını hafifletmek, duygularını kabullenmek, bu duyguları olabildiğince evrenselleştirmek ve empati kurabilmek için kullanılır. Eğer tepkilerden bir kaçı terk edilme veya reddetme ise ek destek gerekir. Bazı zamanlar sosyal hizmet uzmanlar üyelere duygularını anlamaları ve tanımlamaları için yardım eder. Sosyal hizmet uzmanları şu an verilen tepkilerin başka sorunlu durumlarla baş edilirken verilen tepkilerle benzer olduğunu görüp yorumlamalıdır. Kaçma eğiliminde olan üyelerle kibarca yüzleşmeli ve kaçmak yerine duygularını grup içinde anlamaya çalışmalarını istemelidir. Grup bir birim şeklinde devam etmediği sürece sosyal hizmet uzmanlar duyguların hem sosyal hizmet uzmanın hem de grubun kaybedilmesi yönünde yoğunlaştığını fark ederler.

Kazanımların değerlendirilmesi

Son oturumların ortak odak noktalarından biri grubun amaçlarının, bireysel hedeflerin ve bu hedeflerin ne kadar başarıldığına dair üyelerin algılarının gözden geçirilmesidir. Sosyal hizmet uzmanlar süreç içindeki değişik gelişimleri kabul eder.

Sosyal hizmet uzman, grubun farklılıkları kabul etmesine yardımcı olabilir veya umulduğu kadar gelişim göstermediği için hayal kırıklığına uğramış belirli bir üyeye özel olarak yardımcı olabilir. Sosyal hizmet uzman kendi gözlemlediği gelişimi ve üyelerin grup olmadan devam edebilecek gelişim yeteneğine olan güvenini paylaşma sorumluluğuna sahiptir. Grup deneyimini birlikte değerlendirdiği için

(21)

sosyal hizmet uzman daha farklı yapılabilecek olan şeylerin değerlendirmesini kabul edecek kadar bir alan bırakmalıdır. Kazanılan kazanımlara ve tatmine üyelerin yaptıkları katkıları, üyelere en fazla önemli görünen değişim

mekanizmaları dinamiklerini ve grup hakkında neyi sevip neyi sevmediklerini sosyal hizmet uzman öğrenmelidir.

Kabul etme gelişimi

Üyeler, sonlanmaya dair duygularını anlamak ve bunlar üzerine düşünmek için zamana ihtiyaç duyar. Sosyal hizmet uzmanın önemli görevlerinden biri, üyelere yoğun duygulardan sonra artık hedeflerinden bazılarını veya hepsini başardıkları bir grup deneyimini tamamlamaya yaklaştıklarını fark etmelerini sağlamaktır. Grubu özlerken artık toplum içinde yeni tatmin edici deneyimler kazanmaya hazırdırlar. Duyguları sıklıkla elde ettikleri olumlu kazanımların anlaşılmasını sağlar.

Öncelikleri belirlemek ve kazanımları netleştirmek

Sosyal hizmet uzman üyelerin gelişimlerinin değerlendirilmesi ve grubun etkililiği ile ilgilenmeye başladığı zaman geriye kalan oturumlarda ne yapılacağına dair bir plana ihtiyaç duyarlar. En önemli zorluk, üyeler sonlanma ile baş etmeye çalışırken üyeleri hedef başarmaya odaklı tutabilmektir. Aksi halde grup etkililiğini çok erken kaybeder ve son oturumlar yararlı olmaz. Üyeler erken değerlendirme aşamasındayken hala karşılanmamış ihtiyaçlarını tanımlama eğiliminde olurlar.

Sosyal hizmet uzman bu görüşleri kalan zaman içinde ne üzerine çalışılacağını belirlemede kullanır. Sınırlı süre kaldığını bilmek zamanı daha etkili kullanmak için motivasyon yaratabilir. Ama sosyal hizmet uzmanlar her şeyi son anda başarma gibi bir düşüncenin tehlikesini unutmamalıdır. Öncelikler üyelerin kapasiteleri, ne kadar hazır oldukları ve süreye göre belirlenmelidir.

Temel önceliklerden biri ilk olarak grup içinde sonrasında toplumda kazanılan becerilerin denenmesidir. Bu şekilde yetenekler yeni durumlar için genellenir ve sabitlenir. Bu aktiviteler ilk gelişim aşamasından beri doğal gelişimin bir parçasıdır. Üyeler, okul veya iş bulma ofislerini ziyaret etmek gibi topluma uyum sağlayıcı aktivitelerde bulunurlar. Bu gibi aktivitelerin tekrarlanması ile üyeler eskisine göre sorunlu durumlarla daha iyi başa çıkabildiklerine ikna olurlar.

Yeterlilik geliştirirler.

Sosyal hizmet uzmanları üyelerin gruptan uzaklaşma çabalarını, grup dışında yeni ilişkiler geliştirmelerini ve toplum içinde yerlerini bulmaları konusunda destek olur. Sosyal hizmet uzmanlar üyelerin grup içinde kazandıkları deneyimleri diğer durumlara transfer etmelerine yardımcı olur. Ayrıca gelecekteki tatmin edici performansları için umut aşılar. Üyelerin gruptan ayrı olarak kendi kimliklerini geliştirmelerine, önceden sahip oldukları sorunların tanımlanmasına ve

(22)

ayrışmasına yardımcı olur. Üyeler, grup olmadan yaşama, kazanımlarla ilgili daha fazla yardım alabilme ve kendi geleceklerine karar verebilme yeteneğine sahip olmalıdır. Sosyal hizmet uzmanlar üyelerin gelişen ilgi alanlarını takdir eder ve grup oturumlarında ortaya çıkan bu diğer ilgi alanlarından memnun olur.

Sosyal hizmet uzmanları üyelerin sağlık, refah, eğitimsel ve boş zaman aktiviteleri ile ilgili toplum kaynaklarını kullanabilmesini kolaylaştırmalıdır. Her üye ek hizmetlerden nasıl yararlanacağı hakkında bilgiden fayda sağlar. Hayatlarını zenginleştirecek sosyal destek, resmi olmayan eğitim grupları, yeni hobiler geliştirme ve iş yetenekleri kazanmakla ilgili toplum kaynakları hakkındaki bilgi onlara oldukça fazla yarar sağlar. Bazı üyeler grup sürecinde pek değinilemeyen psikolojik sorunları için havaleye ihtiyaç duyabilir. Ayrıca sosyal hizmet uzmanı üyelerin aileleri, diğer insanlar ve grupla devam edecek olan ilişkileri hakkında bilgi vermelidir. Yapılabilirliği varsa sorunlarla karşılaştıkları zaman ne yapılacağının planını oluşturabilir, üyelerin nasıl idare ettiklerine dair izleme oturumları

düzenlenebilir ya da grupla yeniden birleşmeler konuşulabilir. Eğer açık bir şekilde grup daha fazla yardıma gerek duyuyorken sosyal hizmet uzmanın onların bir başına bırakması etik olarak doğru değildir.

Süre sınırı olan gruplarda grubun ek olarak bir süre daha devam etmesine karar verilebilir veya grubun yeni veya devam eden ihtiyaçlarına yönelik olarak yeniden düzenlenebilir. Çoğu üye ayrılmaya hazır olsa bile bazılarının devam etmesi gerekir. Bu gibi durumlarda hedefler ve yeni düzenlenmiş grubun süresi açıkça ifade edilerek yeni bir çalışma anlaşması yapılması gerekir.

Duyguların ifade edilmesi, sonlanmaya dair belirsizliklerin çözülmesi, çözülmemiş sorunlar üzerine çalışmaya devam edilmesi, değişimleri sabit hale getirmek, gelişimi ve süreci değerlendirmek ve yeni deneyimler kazanmaya yönlendirmek her zaman bu sırada gitmeyebilir ama bir ağ gibi iç içe geçmişlerdir.

Grup üyeleri birlikte çalışmanın ne kadar tatmin edici bir deneyim olduğunu gördüklerinde işin bitmesine yine de direnebilirler. İşin tamamlanmasını bu ilişkilerini daha fazla sürdürmek için ertelemek isterler. Asıl hedef başarıldıktan sonra üyeler arkadaşlıklarına devam etmek isterler. Bu gibi bir karar aslında gerçekçi değildir. Sonlanma ile yüzleşmeye ve toplum içinde yeni deneyimlere ilerlemeye karşı bir direniştir. Üyelerin bu isteklerine karşılık vermektense sorunlarla yüzleşmelerine ve bu sorunlar üzerine çalışmalarına destek olunması gerekir.

Çoğu durumda sosyal hizmet uzmanın üyeleri sonlandırma ve izleme için hazırlaması yeterli olmaz. Çocuklarla çalışırken aileler de çocuklarının grup içindeki gelişimlerinin değerlendirmesine katılmalıdır ve izleme, havale etme gibi ek hizmetlerde karar verme sürecine katılmaları gerekir. Kurum içinde hizmet veren gruplarda üyelere karşı sorumlulukları olan diğer çalışanlarda uyarılmalı ya da grup

(23)

hizmetinin sona ermesine dair alınacak karara katılmalıdır. Grup çalışması bir üyeye verilen hizmetler bütününden sadece biri ise kurum içindeki diğer çalışanlar veya toplum o üye için izleme planlarının yapılmasına dâhil olmalıdır. Grup tek başına bir ada değildir, üyeleri diğer sosyal sistemlerin de bir parçasıdır.

Sonlanma

Gerçek sonlanma grubun son oturumda gerçekleşir. Sıklıkla son ritüeller üyelerin deneyimi içselleştirmesini temsil eder. Ruh hastalığı olan kişilerin

grubunda her birinin iyileşmesi için iyi dilekler ifade edilir. Tüm grup adına bir üye bu deneyimin onlara ne ifade ettiğini ve sosyal hizmet uzmanın yardımlarından ne kadar memnun olduklarını anlatır. Ebeveyn gruplarında yiyecek içecekler ve sosyal hizmet uzman için teşekkür kartları getirilebilir. Bunlar grubun sonlanmasını temsil eder. Bu gibi durumlarda sosyal hizmet uzman gördükleri yardımı ifade eden iltifatları zarif bir şekilde karşılar.

İzleme aktivitelerinin çeşidini kurum politikaları belirler. En son aşamada sosyal hizmet uzman eğer kurum politikası izin veriyorsa kapıları açık bırakır, üyeler yardıma ihtiyaç duyarsa kurumla iletişim halinde olabilir. Gitmelerine rağmen kurumun hala onlarla ilgileniyor olduğunu gösterir. Sosyal hizmet uzmanın üyelere yönelik ilgisinin sonu son oturum değildir ve üyeler bunu bilmelidir. Grup içinde kazanılanlar ve yeni güçlü yönlerin üyelerin günlük yaşamlarında karşılaşacakları sorunların çözümü için faydalı olması dilekleri iletilir.

Sonlanma dinamik ve önemli bir süreçtir, sadece bir son nokta değildir. Eğer uygun şekilde yönetilir ve anlaşılırsa düşünce, duygu ve davranışların değişiminde önemli bir güç haline gelir. Son aşamada sonlanmanın üyelerin yararına olacak şekilde gerçekleşmesi için insan davranışı bilgisi ve tedavi becerileri çok önemlidir.

Başarılı bir şekilde gerçekleşirse sosyal hizmet uzman, üyeleri gelecekte karşılaşacakları diğer kayıp ve ayrılma durumlarına hazırlamış olur.

(24)

Öz et

•Başarılı bir grup, grubun ve üyelerinin genelde amaçlarına ulaştıkları bir gruptur. Bu tür bir grubun sonlandırılması üyeler arasında arasında 'hoşluk ve üzüntü' tepkisi yaratmaya elverişlidir. Başarılı bir grubu sonlandırırken, resmi sonlandırmanın son toplantıdan bir kaç toplantı önce başlaması gerekir. İdeal olarak, üyeler tarafından son toplantının tarihi yeteri kadar önceden tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Bazı gruplarda son toplantının tarihi, daha grup toplanmaya başlamadan önce planlanır.

Başarısız grup, grubun ve üyelerinin amaçlarının tamamının ya da çoğunluğunun büyük ölçüde karşılanmadığı gruptur. Grup üyelerinin, grup sürecinde ilerleme kaydedilememesine kızgınlık, hayal kırıklığı, hüsran, umutsuzluk, suçluluk, günah keçiliği, suçlama ve kayıtsızlık gibi tepkiler verebilir. Başarısız bir grubun sonlandırılması, başarılı yani amaçlarına ulaşmış bir grubun sonlandırılması kadar önemlidir. Tüm gruplarla olduğu gibi, sonlandırma planının yeteri kadar önceden yapılmış olması gerekir. Son toplantının tarihi, son toplantıdan çok daha önce tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Bir üye ayrıldığında grup devam etse bile o üye için grup sonlanmış olur. Üyeler birçok nedenden dolayı gruptan ayrılabilir. Grup onu hayal kırıklığına uğratmış olabilir ve ne grubun ne de kendisinin belirlenen amaçları başaramayacağını düşünebilir. Ayrılan üye bir başka grup üyesinden hoşlanmıyor olabilir ya da bir başka üyeyle anlaşmazlık içinde olabilir. Grup üyeleri, grubun toplandığı saatte çocuğuna bakması gerektiği için ya da toplantı zamanıyla çakışan saatlerde çalışmasını gerektiren bir iş bulması nedeniyle gruptan ayrılabilir. Bir üye nedenlerini gruba bildirmeden ayrılırsa, sosyal hizmet uzmanları üyeyle temas kurmalı ve neden ayrılmaya karar verdiğini öğrenmelidir. Bir grup üyesinin başka bir gruba ya da diğer bazı profesyonel hizmetlere havale edilmesi, genellikle grup lideri olarak sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi arasında planlanmış bir ayarlamayı içerir.

Havale, pek çok nedenden dolayı meydana gelebilir. İlk olarak, bir sorun çözme grubunda, işveren kuruluş grup üyelerinin yeteneklerinin ve becerilerinin başka bir yerde daha iyi kullanılabileceğini düşünebilir. Bu nedenle havale yapılabilir. İkinci olarak, bir terapi grubunda sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi, üyenin başka bir terapötik formatta daha uzmanlaşmış hizmetler almasının daha iyi olacağı yönündeki ortak bir karar nedeniyle havale yapılabilir. Grup liderliğini yürüten sosyal hizmet uzmanları, başka bir yere atanma, iş değişikliği, sağlık nedenleri, ya da aile sorunları nedeniyle bir grupla sosyal hizmet uygulamasını sonlandırabilir. Sonlandırma aşaması, grupla sosyal hizmet müdahalesinin ritminin ayrılma ve gelecek için hazırlanmaya dönüşmesi ile belirlenir. Erken kayıp, bağımlılık ve belirsizlik temaları yeniden yaşanır ve memnuniyet duyguları da beraberinde gelir ve ayrıca sınırlı ama değerli başarıların farkındalığı vardır. Üyeler geriye ve ileriye baktıklarında grup deneyimin geleceği tartışma konusunda hafızaya alınmış ve onaylanmış bir referans noktası olduğunu görürler. Bazı durumlarda üyelerin sonlanmaya karşı verdikleri tepkiler üzüntü, endişe, inkar, öfke, gerileme, kaçma ve reddetme biçiminde ortaya çıkabilir. İdeal olarak sonlandırma üyeler artık profesyonel yardıma ihtiyaç duymadıklarında gerçekleşir.

Sosyal hizmet uzmanı, gelişime uygun olarak gerekli ayarlamaları yapmalı, üyelerin sonlanmadan sonra kazanımlarını kullanmaya devam etmeleri için çalışmalıdır.

(25)

Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan

“bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. Aşağıdakilerden hangisi grupların sonlandırılma nedenlerinden biridir?

a) Gruba yeni bir üyenin katılması b) Bir üyenin havale edilmesi

c) Sosyal hizmet uzmanının ayrılması d) Başarısız bir grubun sonlandırılması e) Başarılı bir grubun sonlandırılması

2. I.Erken kayıp, bağımlılık ve belirsizlik temaları yeniden yaşanır.

II.Üyeler geriye baktıklarında onaylanmış bir referans noktası olduğunu görürler.

III.Üyeler ayrılma konusunda endişe gösterirler.

IV.Sosyal hizmet uzmanı ve üyelerle olan ilişkilerin kaybı ile ilgili belirsizlik duyguları yaşanır.

Yukarıda sonlandırma aşamasıyla ilgili verilen bilgilerden hangisi veya hangileri yanlıştır?

a) Yalnız I b) I ve II c) I, II ve III d) I, III ve IV e) I, II, III ve IV

3. ‘’Sonlanma için belirli bir zamanı olmayan gruplarda gurubun

sonlandırılmasına yönelik kararların ertelenmesi eğilimi vardır. Sosyal hizmet uzmanı, grubun sonlanması gerektiğine dair ipuçları aramalıdır. Bu ipuçlarına gruptan bir tepki gelmediğinde sosyal hizmet uzmanı

sonlandırma konusunu kendisi açmalı ve üyeleri bunun için hazırlamalıdır.’’

Yukarıda verilen açıklama aşağıdakilerden hangisini tanımlamaktadır?

a) Grubun süresi b) Grubu bilgilendirme c) Grup sonlanması d) Katılım sorunları e) Kişisel sonlanma