Sosyal hizmet uzman üyelerin gelişimlerinin değerlendirilmesi ve grubun etkililiği ile ilgilenmeye başladığı zaman geriye kalan oturumlarda ne yapılacağına dair bir plana ihtiyaç duyarlar. En önemli zorluk, üyeler sonlanma ile baş etmeye çalışırken üyeleri hedef başarmaya odaklı tutabilmektir. Aksi halde grup etkililiğini çok erken kaybeder ve son oturumlar yararlı olmaz. Üyeler erken değerlendirme aşamasındayken hala karşılanmamış ihtiyaçlarını tanımlama eğiliminde olurlar.
Sosyal hizmet uzman bu görüşleri kalan zaman içinde ne üzerine çalışılacağını belirlemede kullanır. Sınırlı süre kaldığını bilmek zamanı daha etkili kullanmak için motivasyon yaratabilir. Ama sosyal hizmet uzmanlar her şeyi son anda başarma gibi bir düşüncenin tehlikesini unutmamalıdır. Öncelikler üyelerin kapasiteleri, ne kadar hazır oldukları ve süreye göre belirlenmelidir.
Temel önceliklerden biri ilk olarak grup içinde sonrasında toplumda kazanılan becerilerin denenmesidir. Bu şekilde yetenekler yeni durumlar için genellenir ve sabitlenir. Bu aktiviteler ilk gelişim aşamasından beri doğal gelişimin bir parçasıdır. Üyeler, okul veya iş bulma ofislerini ziyaret etmek gibi topluma uyum sağlayıcı aktivitelerde bulunurlar. Bu gibi aktivitelerin tekrarlanması ile üyeler eskisine göre sorunlu durumlarla daha iyi başa çıkabildiklerine ikna olurlar.
Yeterlilik geliştirirler.
Sosyal hizmet uzmanları üyelerin gruptan uzaklaşma çabalarını, grup dışında yeni ilişkiler geliştirmelerini ve toplum içinde yerlerini bulmaları konusunda destek olur. Sosyal hizmet uzmanlar üyelerin grup içinde kazandıkları deneyimleri diğer durumlara transfer etmelerine yardımcı olur. Ayrıca gelecekteki tatmin edici performansları için umut aşılar. Üyelerin gruptan ayrı olarak kendi kimliklerini geliştirmelerine, önceden sahip oldukları sorunların tanımlanmasına ve
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21
ayrışmasına yardımcı olur. Üyeler, grup olmadan yaşama, kazanımlarla ilgili daha fazla yardım alabilme ve kendi geleceklerine karar verebilme yeteneğine sahip olmalıdır. Sosyal hizmet uzmanlar üyelerin gelişen ilgi alanlarını takdir eder ve grup oturumlarında ortaya çıkan bu diğer ilgi alanlarından memnun olur.
Sosyal hizmet uzmanları üyelerin sağlık, refah, eğitimsel ve boş zaman aktiviteleri ile ilgili toplum kaynaklarını kullanabilmesini kolaylaştırmalıdır. Her üye ek hizmetlerden nasıl yararlanacağı hakkında bilgiden fayda sağlar. Hayatlarını zenginleştirecek sosyal destek, resmi olmayan eğitim grupları, yeni hobiler geliştirme ve iş yetenekleri kazanmakla ilgili toplum kaynakları hakkındaki bilgi onlara oldukça fazla yarar sağlar. Bazı üyeler grup sürecinde pek değinilemeyen psikolojik sorunları için havaleye ihtiyaç duyabilir. Ayrıca sosyal hizmet uzmanı üyelerin aileleri, diğer insanlar ve grupla devam edecek olan ilişkileri hakkında bilgi vermelidir. Yapılabilirliği varsa sorunlarla karşılaştıkları zaman ne yapılacağının planını oluşturabilir, üyelerin nasıl idare ettiklerine dair izleme oturumları
düzenlenebilir ya da grupla yeniden birleşmeler konuşulabilir. Eğer açık bir şekilde grup daha fazla yardıma gerek duyuyorken sosyal hizmet uzmanın onların bir başına bırakması etik olarak doğru değildir.
Süre sınırı olan gruplarda grubun ek olarak bir süre daha devam etmesine karar verilebilir veya grubun yeni veya devam eden ihtiyaçlarına yönelik olarak yeniden düzenlenebilir. Çoğu üye ayrılmaya hazır olsa bile bazılarının devam etmesi gerekir. Bu gibi durumlarda hedefler ve yeni düzenlenmiş grubun süresi açıkça ifade edilerek yeni bir çalışma anlaşması yapılması gerekir.
Duyguların ifade edilmesi, sonlanmaya dair belirsizliklerin çözülmesi, çözülmemiş sorunlar üzerine çalışmaya devam edilmesi, değişimleri sabit hale getirmek, gelişimi ve süreci değerlendirmek ve yeni deneyimler kazanmaya yönlendirmek her zaman bu sırada gitmeyebilir ama bir ağ gibi iç içe geçmişlerdir.
Grup üyeleri birlikte çalışmanın ne kadar tatmin edici bir deneyim olduğunu gördüklerinde işin bitmesine yine de direnebilirler. İşin tamamlanmasını bu ilişkilerini daha fazla sürdürmek için ertelemek isterler. Asıl hedef başarıldıktan sonra üyeler arkadaşlıklarına devam etmek isterler. Bu gibi bir karar aslında gerçekçi değildir. Sonlanma ile yüzleşmeye ve toplum içinde yeni deneyimlere ilerlemeye karşı bir direniştir. Üyelerin bu isteklerine karşılık vermektense sorunlarla yüzleşmelerine ve bu sorunlar üzerine çalışmalarına destek olunması gerekir.
Çoğu durumda sosyal hizmet uzmanın üyeleri sonlandırma ve izleme için hazırlaması yeterli olmaz. Çocuklarla çalışırken aileler de çocuklarının grup içindeki gelişimlerinin değerlendirmesine katılmalıdır ve izleme, havale etme gibi ek hizmetlerde karar verme sürecine katılmaları gerekir. Kurum içinde hizmet veren gruplarda üyelere karşı sorumlulukları olan diğer çalışanlarda uyarılmalı ya da grup
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22
hizmetinin sona ermesine dair alınacak karara katılmalıdır. Grup çalışması bir üyeye verilen hizmetler bütününden sadece biri ise kurum içindeki diğer çalışanlar veya toplum o üye için izleme planlarının yapılmasına dâhil olmalıdır. Grup tek başına bir ada değildir, üyeleri diğer sosyal sistemlerin de bir parçasıdır.
Sonlanma
Gerçek sonlanma grubun son oturumda gerçekleşir. Sıklıkla son ritüeller üyelerin deneyimi içselleştirmesini temsil eder. Ruh hastalığı olan kişilerin
grubunda her birinin iyileşmesi için iyi dilekler ifade edilir. Tüm grup adına bir üye bu deneyimin onlara ne ifade ettiğini ve sosyal hizmet uzmanın yardımlarından ne kadar memnun olduklarını anlatır. Ebeveyn gruplarında yiyecek içecekler ve sosyal hizmet uzman için teşekkür kartları getirilebilir. Bunlar grubun sonlanmasını temsil eder. Bu gibi durumlarda sosyal hizmet uzman gördükleri yardımı ifade eden iltifatları zarif bir şekilde karşılar.
İzleme aktivitelerinin çeşidini kurum politikaları belirler. En son aşamada sosyal hizmet uzman eğer kurum politikası izin veriyorsa kapıları açık bırakır, üyeler yardıma ihtiyaç duyarsa kurumla iletişim halinde olabilir. Gitmelerine rağmen kurumun hala onlarla ilgileniyor olduğunu gösterir. Sosyal hizmet uzmanın üyelere yönelik ilgisinin sonu son oturum değildir ve üyeler bunu bilmelidir. Grup içinde kazanılanlar ve yeni güçlü yönlerin üyelerin günlük yaşamlarında karşılaşacakları sorunların çözümü için faydalı olması dilekleri iletilir.
Sonlanma dinamik ve önemli bir süreçtir, sadece bir son nokta değildir. Eğer uygun şekilde yönetilir ve anlaşılırsa düşünce, duygu ve davranışların değişiminde önemli bir güç haline gelir. Son aşamada sonlanmanın üyelerin yararına olacak şekilde gerçekleşmesi için insan davranışı bilgisi ve tedavi becerileri çok önemlidir.
Başarılı bir şekilde gerçekleşirse sosyal hizmet uzman, üyeleri gelecekte karşılaşacakları diğer kayıp ve ayrılma durumlarına hazırlamış olur.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23
Öz et
•Başarılı bir grup, grubun ve üyelerinin genelde amaçlarına ulaştıkları bir gruptur. Bu tür bir grubun sonlandırılması üyeler arasında arasında 'hoşluk ve üzüntü' tepkisi yaratmaya elverişlidir. Başarılı bir grubu sonlandırırken, resmi sonlandırmanın son toplantıdan bir kaç toplantı önce başlaması gerekir. İdeal olarak, üyeler tarafından son toplantının tarihi yeteri kadar önceden tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Bazı gruplarda son toplantının tarihi, daha grup toplanmaya başlamadan önce planlanır.
Başarısız grup, grubun ve üyelerinin amaçlarının tamamının ya da çoğunluğunun büyük ölçüde karşılanmadığı gruptur. Grup üyelerinin, grup sürecinde ilerleme kaydedilememesine kızgınlık, hayal kırıklığı, hüsran, umutsuzluk, suçluluk, günah keçiliği, suçlama ve kayıtsızlık gibi tepkiler verebilir. Başarısız bir grubun sonlandırılması, başarılı yani amaçlarına ulaşmış bir grubun sonlandırılması kadar önemlidir. Tüm gruplarla olduğu gibi, sonlandırma planının yeteri kadar önceden yapılmış olması gerekir. Son toplantının tarihi, son toplantıdan çok daha önce tartışılmış ve kararlaştırılmış olmalıdır. Bir üye ayrıldığında grup devam etse bile o üye için grup sonlanmış olur. Üyeler birçok nedenden dolayı gruptan ayrılabilir. Grup onu hayal kırıklığına uğratmış olabilir ve ne grubun ne de kendisinin belirlenen amaçları başaramayacağını düşünebilir. Ayrılan üye bir başka grup üyesinden hoşlanmıyor olabilir ya da bir başka üyeyle anlaşmazlık içinde olabilir. Grup üyeleri, grubun toplandığı saatte çocuğuna bakması gerektiği için ya da toplantı zamanıyla çakışan saatlerde çalışmasını gerektiren bir iş bulması nedeniyle gruptan ayrılabilir. Bir üye nedenlerini gruba bildirmeden ayrılırsa, sosyal hizmet uzmanları üyeyle temas kurmalı ve neden ayrılmaya karar verdiğini öğrenmelidir. Bir grup üyesinin başka bir gruba ya da diğer bazı profesyonel hizmetlere havale edilmesi, genellikle grup lideri olarak sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi arasında planlanmış bir ayarlamayı içerir.
Havale, pek çok nedenden dolayı meydana gelebilir. İlk olarak, bir sorun çözme grubunda, işveren kuruluş grup üyelerinin yeteneklerinin ve becerilerinin başka bir yerde daha iyi kullanılabileceğini düşünebilir. Bu nedenle havale yapılabilir. İkinci olarak, bir terapi grubunda sosyal hizmet uzmanları ve grup üyesi, üyenin başka bir terapötik formatta daha uzmanlaşmış hizmetler almasının daha iyi olacağı yönündeki ortak bir karar nedeniyle havale yapılabilir. Grup liderliğini yürüten sosyal hizmet uzmanları, başka bir yere atanma, iş değişikliği, sağlık nedenleri, ya da aile sorunları nedeniyle bir grupla sosyal hizmet uygulamasını sonlandırabilir. Sonlandırma aşaması, grupla sosyal hizmet müdahalesinin ritminin ayrılma ve gelecek için hazırlanmaya dönüşmesi ile belirlenir. Erken kayıp, bağımlılık ve belirsizlik temaları yeniden yaşanır ve memnuniyet duyguları da beraberinde gelir ve ayrıca sınırlı ama değerli başarıların farkındalığı vardır. Üyeler geriye ve ileriye baktıklarında grup deneyimin geleceği tartışma konusunda hafızaya alınmış ve onaylanmış bir referans noktası olduğunu görürler. Bazı durumlarda üyelerin sonlanmaya karşı verdikleri tepkiler üzüntü, endişe, inkar, öfke, gerileme, kaçma ve reddetme biçiminde ortaya çıkabilir. İdeal olarak sonlandırma üyeler artık profesyonel yardıma ihtiyaç duymadıklarında gerçekleşir.
Sosyal hizmet uzmanı, gelişime uygun olarak gerekli ayarlamaları yapmalı, üyelerin sonlanmadan sonra kazanımlarını kullanmaya devam etmeleri için çalışmalıdır.
Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24
Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan
“bölüm sonu testi”
bölümünde etkileşimli olarak
cevaplayabilirsiniz.