ÜNİTE AİLELERLE SOSYAL HİZMET İÇİNDEKİLER HEDEFLER AİLEİÇİ İLETİŞİMİN YÖNÜNÜ ANLAMA. Doç. Dr. Gülsüm Çamur Duyan

İÇİ NDEKİLE R

• İletişim Nedir, Özellikleri ve Varsayımları

• Etkili İletişim Özellikleri ve Etkili İletişim Becerileri

• Aile İçi İletişimin Yönünü Anlama Yolları

• Ailelerle Sosyal Hizmet Uygulamalarında Aile İçi İletişimin Yönünü Nasıl Anlarız?

• İletişim Engelleri

HEDE FL ER

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• İletişim ne olduğunu, özelliklerini ve varsayımlarını öğrenebilecek,

• Aile içi iletişimin ne olduğunu kavrayabilecek,

• Aile içi iletişim hangi unsurlardan oluşur ve ailelerle sosyal hizmet uygulamalarında aile içi iletişimin yönünü anlamak için nelere bakmak gerektiğini anlayabilecek,

• Etkili iletişimin temel unsurları hakkında genel kanıya ulaşabileceksiniz.

ÜNİTE

7

AİLELERLE SOSYAL HİZMET

Doç. Dr. Gülsüm

Çamur Duyan

AİLEİÇİ İLETİŞİMİN YÖNÜNÜ ANLAMA

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

İLETİŞİM

Aile içi iletişim, ailede sözlü ve sözsüz mesajların nasıl ifade edildiği ile ilgili olup, aile içinde iletişimin olabildiğince açık ve direkt olması ailenin sağlıklı olduğunu gösterir. Açık ve direkt iletişim yani doğrudan iletişim sağlıklı iletişimin göstergesi olup aile üyelerinin birbirlerine çekinmeden, tartışma ortamı açmadan karşıdakini kırmadan ve söyleyen kırılmadan her şeyi uygun bir dille

söyleyebilmesidir

İletişim; bireyler arasında bilgi alıp vermek amacıyla oluşturulan bir ilişkiler sistemi ve anlam alışverişi ile sonuçlanan herhangi bir davranıştır. Yani İletişim, kişileri birbirine bağlayan bir süreçtir. Dolayısıyla aynı çatı altında yaşayan ve çeşitli rol ve sorumluluklar ile birbirlerine bağlı olan bireylerin aile içi iletişimi bir anlamda zorunluluk durumudur.

İletişimin Öğeleri

Gönderici: İletiyi (mesajı) hazırlayan gönderen kişidir.

Alıcı: İletinin (mesajın) gönderildiği kişidir.

İleti: Gönderilmek istenen bilgi, düşünce ve duygu gibi şeylerin bir yol ile şifrelenmesidir. Bu şifre genellikle dildir.

Kanal: İletinin göndericiden alıcıya ulaştığı yol, araçtır.

Bağlam: İletişimin gerçekleştiği ortamdır.

Dönüt: İletideki amacın yerine getirilmesidir

Aile yaşayan bir organizma gibidir. Organizmayı oluşturan organların birinde görülen arıza, anında diğer organların ritmini, işleyişini ve fonksiyonelliğini etkiler.

Ailenin çeşitli görevlerini yerine getirmesi için mutlaka aile içi iletişimin ve etkileşimsel sürecin olması gerekir.

Temel İletişim Varsayımları

İletişim kurmamak olanaksızdır esastır ve gereklidir; ancak her zaman da mümkün değildir, iletişim insan davranışlarının bir ürünüdür ve bilinçli, veya bilinçsiz gerçekleşebilir.

İletişimin ilişki ve içerik düzeyleri vardır: Her iletişim faaliyetinin bir içerik bir de ilişki olmak üzere iki düzeyi vardır; ilişki düzeyi içerik düzeyine anlam veren çerçeveyi oluşturur ve bu nedenle daha üst aşamadadır. İletişimin içeriği aynı olsa da karşımızdaki kişi ya da kişilere olan yakınlığımıza göre ilişki düzeyi farklılaşır.

Örneğin: Aynı içerikte üç mesaj ele alalım;

- Sen sinemaya gidecek misin?

- Siz sinemaya gidecek misiniz?

- Sinemaya gitmeyi düşünüyor musunuz? gibi...

Birlikte olduğumuz insanlarla iletişimde bulunurken, ileteceğimiz mesajın içerik ve ilişki düzeyi, aramızdaki mesafeye(yakınlığa) göre değişir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3 Mesaj alışverişindeki dizisel yapı, anlam oluşturur: Bu varsayım, ilişki türünün, mesajların oluşturduğu sıralamaya göre değişebileceğini ifade eder. Bir etkileşim dizisi içinde, bir mesajın nerede yer aldığı, yani hangi mesajdan önce ve hangi mesajdan sonra geldiği, o mesajın anlamını etkiler.

Mesajlar iki tiptir: Sözlü iletişim akıl, mantık ve düşünceyi, sözsüz iletişim duyguları ve ilişkileri en etkili ifade etme aracıdır. Söz, ister yazılı olsun ister konuşulsun, karmaşık bir gramer yapısına göre oluşturulur ve mantıksal analizlere izin verir. Bir diğer mesaj türü de sözsüzdür. Yüz ifadesi gibi sözsüz mesajlar, gramer kurallarına göre oluşturulmaz ve mantıksal analizleri yoktur. İçerik iletişiminde, sözlü mesajlar; ilişkiyle ilgili tutum ve tercihlerin anlatımındaysa, sözsüz mesajlar etkili olurlar.

Eşit ve eşit olmayan ilişkiler: Bu varsayım ilişkinin türüyle ilgilidir. Eşit ve eşit olmayan iki tür ilişki vardır. Eşit ilişki içinde olanlar "Ben istediğimi söyleme özgürlüğüne sahibim, konuştuğumda istediğini söylemekte özgürüm" gibi

düşünürler. Eşit olmayan ilişkide ise kişi kendisine yönelik nitelemeyi, karşısındaki için düşünmez.

Etkili iletişim konuşabilme becerisinden ziyade dinleme becerisine bağlıdır, öğrenme sonucu oluşur, mutlaka geri bildirim olmalıdır, bireyin motivasyonu gerekir.

Başarılı aileler sistematik olarak işlev görürler, karşısındaki bireyi koşulsuz kabul ederler,her bireyin kendi problemini kendisinin çözebilme gücüne

inanır,maske takmadan kendini olduğu gibi gösterebilmesine olanak tanır, bireylerin duygu,düşünce ve davranışlarında tutarlılık vardır.

İletişimde empatik anlayış önemlidir: Kendini karşısındaki kişinin yerine koyup nesnelliğini yitirmeden onun sorunlarına onun gibi bakabilmesi, onun hissettiklerini yaşayabilmesi ve anladığını karşı tarafa iletmesi sürecidir.

İletişim sadece konuşmak değildir. İletişim aynı zamanda;

Neyi, Ne zaman, Nerede,

Nasıl, söyleyeceğini bilmek,

Olayları basite indirgeyerek sunabilmek,

Akıcı bir dille ve karşınızdaki kişiyle göz kontağı kurarak konuşabilmek, Dikkati yoğunlaştırabilmek ve karşınızdaki kişinin verilen mesajı anlayıp anlamadığını kontrol edebilmektir.

Etkili iletişimin temelinde bireyin kendisini tanıması, kendi değerlerinin ve tutumlarının farkında olması ve kendine güven yatar. İyi bir iletişimci ipuçlarını anında görür (jestler, mimikler, beden duruşu) ve onları gerçekçi olarak

değerlendirir. Etkili iletişim için etkin dinleme, tepki verme, olumlu yaklaşım ve ben dili kavramları önem taşımaktadır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Sözlü İletişim

Sözlü iletişim: Yazılmış veya yazılmamış kelimelerin söylenmesiyle kurulan iletişimdir. Kişiler arası ilişkide sözlü iletişim ses ve kulağa dayanan iletişimdir. Söz ilişkinin kurulması ve yürütülmesi için bir araçtır. Sözle ilişki anlamlandırılır.

Sözsüz İletişim

İnsan bilerek ya da bilmeyerek, çoğunlukla farkında olmaksızın günlük beden dilini son derece etkili kullanır. Ancak bedenini kelimeleri kontrol ettiği gibi kontrol edemez. Bedenimiz olaylara veya durumlara karşı çok daha kendiliğinden tepkiler verir. Gerçek duygu ve düşüncelerimizi kelimelerin ardına gizlememiz mümkündür ama beden dilimizi gizlememiz çoğu zaman mümkün değildir.

İyi bir dinleyici, iletişim kurduğu kişinin yalnız söylediklerini değil, yüzü, eli, kolu ve bedeniyle yaptıklarını da duyar. Çünkü yüz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duruş tarzı, sesin tonu gibi sözsüz mesajlar kullanarak da iletişim kurulur.

Karşı karşıya gelerek kurulan kişiler arası iletişimlerde, hem sözlü, hem de sözsüz mesajlar aynı anda kullanılır. Bu konuşmalarda, mesaj alış verişinin ancak küçük bir bölümünü sözlü mesajlar oluşturur. Sözsüz mesajları anlayabilmek için bu sembol ve belirtilere duyarlık kazanmak gerekir.

Sözsüz İletişimin Özellikleri - Sözsüz iletişim etkilidir

- Sözsüz iletişim duyguların ifadesinde kullanılır ve bu anlamda etkilidir - Sözsüz iletişim çift anlamlıdır

- Sözsüz iletişim belirsizdir

AİLELERLE SOSYAL HİZMET: AİLE İÇİ İLETİŞİMİ DEĞERLENDİRME VE ANLAMA

Çocuk-ebeveyn etkileşimi mutlaka incelenmeli ve ele alınmalıdır

İletişimdeki güç çizgisi anlaşılmalıdır. Güç ve kontrol ailede hangi üyenin elinde, üyenin aile içindeki sorumluluklarına bakılmalı ve diğer üyeler üzerindeki istismar edici süreçler var mıdır? Yani gücün olumsuz kullanımı söz konusu mu?

Aile hiyerarşisi ve gücün nasıl kullanıldığı (bir çocuğun ebeveynin yerine geçmesi gibi)

İyi bir dinleyici olmanın gücünü anlamak, duygu ve düşüncelerin açıkça ifade edilebileceğini ve iyi bir konuşmacı olmayı öğrenmenin olası olduğu

Problem çözücü olma: Ailede bu rolü üstlenmiş olan üye/ler kim? Nasıl ve hangi durumlarda yerine getirmektedir?

Takdir ve şükranı gösterme.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5 Tutarlı kişilerarası sistemler.

Etkileşimsel kurallar.

Sistemler içinde gömülü bir diğer sistemin varlığı (sosyo-ekonomik ve kültürel yapının etkileri).

Kaynak: www.haber.sakarya.edu. Erişim tarihi: Mayıs 2013.

İşlevsel olmayan sistemler katı ve sert sınırlar koyma eğilimindedir.

İletişim bir sorumluluk gerektirir. Sorumluluk almayan sistemin belirlenmesi ve bu konu üzerinde çalışmak yararlı olacaktır.

Dolaylı mesajların kullanımı ailede ne şekilde gerçeklemektedir? Bu durum öğrenme ve davranış değişimi gerekir, unutulmamalıdır.

İletişimde önemli olan beceri dinlemektir. Aile içinde dinleme türlerinin nasıl gerçekleştiğini anlamakta yarar var. Etkili iletişimin önemli unsuru aktif dinlemedir.

Aktif dinleme; etkili aile içi iletişimde temeldir ve hayati bir öneme sahiptir. Aktif dinlemede; yargılama olmaksızın empatik bir anlayışla gerçekleştirilen ve karşıdaki kişinin deneyimlerini, duygularını ve görüş açısını anlamak esastır. Aktif dinleme de İfadeleri yeniden anlamlandırma vardır.

Aktif dinlemenin temel prensipleri:

Cesaretlendirme

Açıklığa kavuşturma (soru sorma ve onay alma)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6 Yeniden anlamlandırma

Yansıtma

Özetleme (major temalar, duygular ve kişinin ifadeleri özetlenir) Onaylama

Olumsuz dinleme kalıpları Dinleyici gibi görünenler

Sınırlı dinleyiciler(sınırlı dikkat verirler) Kendine odaklanmış dinleyiciler DiDinnlleemmee bbeecceerriissii

Katılma becerisi Takip etme becerisi Yansıtma becerisi

Etkili dinlememe nedenleri:

Konuşmacıya karşı ön yargılı tutum Yorgun, üzüntülü olma

Çekingen olma, korkma Seçerek dinleme Saplantılı dinleme

Dinlemek yerine ne söylenileceği ile meşgul olma

Kendi söylediklerinin dinlediklerinden daha önemli olduğuna takılıp kalma İletişimde kişiler arası beceriler oldukça etkilidir. Bu konuda ele alınacaklar:

İlişki kurabilme: Bir diğer kişiyle kontak kurabilme

Uyum: ilişki geliştirmek, bağlantı kurmak, anlayış geliştirmek. Bunu yapabilmek için açık olduğunu ifade etmek.

Ses tonu: özellikle duyguların ifadesinde etkilidir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7 Kaynak: Our mission | The Natural Family Planning StoreThe Natural Family Planning Storenatural-family-planning-store.com - 1688 × 1777 - Diğer boyutlar.

Erişim tarihi: Temmuz 2013.

Etkili bir iletişimde olması gereken beceriler:

Konuşmaya zaman ayırma

Duyguları, ümitleri, hayalleri paylaşma Yanlışları bulmadan kaçınma

Dürüst ve açıkça çatışma

Kazan-kazan metoduyla problemleri çözme Duyguları ve düşünceleri takdir etmek Konuşmacı ve dinleyici rollerini geliştirme Sözlü ve sözsüz iletişimi kullanma

Ne söylediğini tanımlama

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8 Doğrudan iletişim

Duygular ve beklentilerde tutarlılık

Aile içinde pozitif iletişim özelliklerinde olması gerekenler:

İlgileri ortaya çıkarma

Birbirini dinleme: bir üyenin dediğini diğer üyelerin dinlemesi

Birbirlerinin duygularına duyarlı olma: duyguları tanımlamaya çalışma Birbirlerinin görüşlerini ortaya çıkarma

Sonuca zıplamama Eleştiriden kaçınma

Ailede iletişimde incelenmesi gereken bir diğer konu da evlilik ilişkisidir. Bu konu altında ele alınacaklar:

İlişki; kelime anlamı iki şey arasında karşılıklı ilgi, bağ, münasebet, bağlantı temastır. Ailede de tüm bireyler birbirleriyle farklı konularda, farklı şekillerde ilişki kurarlar. Önemli olun bu ilişkinin açık, güvenli ve herkesin ihtiyaçlarını karşılar şekilde olmasıdır.

Aile içi ilişki: Genellikle aile, anne, baba ve çocuklardan oluşan toplumun en küçük yapı birimi olarak tanımlanır. Bununla birlikte bazı ailerde ise aynı evin içinde ya da çok yakın oturan ve sıkı ilişki içinde bulunulan kişiler de aile içi ilişkilere dâhil edilebilir. (büyükanne-büyükbaba, amca, hala, teyze, bakıcı vb.) Aile içi ilişkiyi sıralarsak;

Eşler arasındaki ilişki

Anne çocuk (lar) arasındaki ilişki Baba çocuk (lar) arasındaki ilişki Anne baba ve çocuklar arasındaki ilişki Bakıcı ve çocuklar arasındaki ilişki

Diğer ilişkiler: Anne-baba ve çocukların varsa aynı evde yaşayan ya da sık görüşülen diğer kişilerle kurduğu ilişkiler.

Beş tip çift, ilişki biçimi öne sürülmektedirler. Bunlar;

Hayat dolu, Uyumlu, Geleneksel, Çatışmalı,

Cansız ve enerjisiz çiftler olarak tanımlamaktadır.

Hayat dolu çiftler, iletişim yetenekleri kuvvetli, sevgi, cinsellik, birlikte zaman geçirme ve maddi konularda birbirleriyle uyumlu çiftlerdir. Dinî değer ve

anlayışlarında ortak görüşe sahiptirler.

Uyumlu çiftler, birbirleriyle iyi bir ilişki ve paylaşım içerisindedirler.

Birbirlerinin arkadaşlarıyla ve aileleriyle iyi geçinirler. Evlilikte doyumlarının

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9 düşmesinin esas sebebi olarak evliliklerine ait geçekçi olmayan beklentileri ve çocuklarından kaynaklanan bazı problemlerdir.

Geleneksel çiftler ise stres seviyesi en yüksek olan gruptur. Yapılan ölçümler bu çiftlerin aralarındaki dinî uyuşmayı evlilikleri için önemli bir faktör olarak algıladıklarını göstermektedir. Bu gruptaki evliliklerde çiftin yaşı genç bile olsa, evlilik süreleri uzun ve çocuk sayıları fazla olabilmektedir. Geleneksel çiftlerde doyum seviyesi biraz daha düşük olmakla beraber, boşanma oranları en az seviyede olan grubu oluşturmaktadır.

Çatışmalı çiftler de evlilik ilişkilerinde çatışma çözme ve iletişim konusunda çeşitli güçlükleri bulunmaktadır. Boşanmayı veya ayrı yasamayı diğer gruplardan daha fazla düşünmektedirler. Evlilik dışı ilişki ve aktiviteye yönlenme oranları, diğer çiftlerden daha yüksektir. Problem çözme becerileri daha düşüktür.

Cansız ve enerjisiz çiftler, genelde evliliklerinden yüksek doyum elde

edememektedirler. Genç, az eğitimli, düşük statülü meslekleri olan, gelir seviyeleri düşük, dinî ve etnik kökenleri farklı, erkek eşin iki işte birden çalıştığı demografik özelliklere daha sıklıkla rastlanmaktadır. Bu grup içerisinde genelde birbirlerini yeterince tanımadan kısa sürede evlenme kararı almış çiftlere daha fazla rastlanmaktadır.

Aile içi ilişkileri incelerken dikat edilecek unsurlar:

Eşin partnerinin yorumuna görünür şekilde katılmaması Mizah anlayışının olmaması

Konuşmanın çoğunda dengesizlik Uyum eksikliği

Olumlu fiziksel temasın olmayışı Uzlaşma eksikliği

Ailenin geçmişi anne babanın kendi anne babalarıyla olan ilişki doğası hakkında bilgi vermektedir.

Evlilikte çatışmanın kaçınılmaz olduğu gerçeği göz önüne alındığında ise evli bireylerin çatışma yaşaması da kaçınılmaz olacaktır. Bireylerin kişilik özelliklerinden kaynaklı olarak da evlilikte çatışmalar yaşandığı görülmektedir. Sosyotropik ve otonomik kişilik özelliğine sahip kişiler, diğer insanlarla ilişki kurma biçimleri farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar iş yaşantısında sosyal yaşantılarında ve evlilik ilişkilerinde de farklılık yaratabilmektedir. Bu durumda evlilikte farklı kişilik

özelliklerden kaynaklı çatışma yaşanması doğaldır.

DSM-lV’ de V61. koduyla yer alan “Partner İlişkileri Sorunu”nu bireyde veya aile işleyişinde ya da çiftlerden birinde veya her ikisinde görülen semptomların ortaya çıkışındaki klinik açıdan önemli olan hasarlar ile bağdaşan olumsuz iletişim (mesela eleştiriler), çarpık iletişim (mesela gerçek dışı beklentiler) veya iletişimsizlik (mesela küsme) unsurları görülen eşler veya partnerler arasındaki bir iletişim modeli olarak tanımlanmıştır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10 Virginia Satır’a göre aile içinde meydana gelen her türlü ilişki ve iletişim temelinde evlilik ilişkisi yatar ve eşler ailenin mimarlarıdır. Karşılıklı çift ilişkisinin stres yüklü ve doyumsuz olduğu evliliklerde, çiftin ilişkisindeki mutsuzluk, aileye stres olarak yansımaktadır. Çocuk yetiştirme konusunda işbirliği içerisinde

bulunması gereken anne-baba, bu önemli görev esnasında birbirlerine sevgi ve aşk ilişkisi içerisinde bağlandıkları taktirde, ortaya güçlü bir birliktelik çıkmakta ve bu güç yetiştirdikleri çocuğun yetişkinlikteki hayatına kadar yansımaktadır.

Etkili iletişimin varlığını anlamak için bakılacak olan unsurlar:

Aile üyelerinin beklentileri Farklılıklarla baş edebilme Aile etkileşim kalıpları, kuralları Kaçınmanın hangi durumlarda olduğu Aile iklimi

Saldırganlığın hangi durumlarda olduğu Kaçınmanın hangi durumlarda olduğu

Teslim olma davranışlarının hangi durumlarda Sevgiye dair kanıt-talep edici davranışlar Benliğin güçlenmesi

Başarılı ve etkili bir iletişimde olması gerekenler:

Kendini Tanıma

Güçlü ve gelişmeye açık yönleri bilmek, Duyguları tanımak,

Bu farkındalığı düşünce ve davranışlara rehber olacak şekilde kullanmak ve Kendini açık bir biçimde ifade edebilmek,

Kendini gözlemleme ve duygularını tanımak, Duygular için bir sözlük oluşturmak,

Duygular, düşünceler ve tepkiler arasındaki ilişkiyi bilmek , Kendini Kabul

Kendisiyle gurur duymak,

Kendini olumlu bir bağlamda görmek, Güçlü ve zayıf yanlarını tanımak, Kendine gülebilmek.

Kendini Açma

İçtenliğe değer vererek bir ilişkide karşılıklı güven kurmak,

Özel duyguları hakkında konuşmanın ne zaman güvenli olduğunu bilmek.

Disfonksiyonel ailelerdeki iletişim niteliği aşağıdaki unsurları taşır:

Varsayımlar söz konusudur.

Aşağılayıcı duygular

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11 İşbirliği gelişmemiş

Hakaret edici söylemler sıklıkla kullanılır Başarısız dinleme

Dolaylı iletişim

Destekleyici mesajları engelleme Sorunluluktan kaçma

Bireyselliği kabul etmemek: karar ve özgürlüğü kısıtlama Aile içi iletişimin yönünü nasıl anlarız?

Ailenin kriz öncesi ilişki yapısına bakılmalı: Etkili ve olumlu bir ilişki krizin en az zararla atlatılmasına yardım eder.

Aile üyelerinin aile içinde iyi geçindiği ve güçlük çektiği kişileri saptamak gerekir. Çünkü aile danışmanlığı ve aile sosyal hizmeti için bir kaynak olabilir.

Aile sosyal hizmeti uygulamasına geçmeden önce hazırlıklı olunmalı, detaylı olarak aile hakkında bilgi edinilmeli

Aile içi iletişime dair sınırları çok net tanımlamak gerekir; aile içi rol, görev ve sorumlulukları açıklığa kavuşturmak gerekir. Bu da oldukça zor bir süreçtir. Rol, görev ve sorumluluklara ilişkin farklı algılamalar söz konusudur. Bunları açığa çıkarmak gerekir

Tartışmalara her bir aile üyesinin katılıp katılmadığını kontrol edip gözlemlemek ve aile üyelerinin yaşamında olup bitenleri anlamaya çalışmak gerekir.

İletişimi etkileyen unsurlar vardır: Bunlar kısaca:

1. Bilişsel süreçler:

Kalıplaşmış düşünceler (iyi bir insan olmalıyım ve başkalarının onayını kazanmalıyım. Başkaları bana benim istediğim gibi davranmalı. Hayat bana istediklerimi kolayca ve çabuk vermeli.),

Aşırı genelleme (Belli bir durumun ya da özelliğin her yerde herkes için geçerli olduğunu düşünmek. Herkes, her zaman, daima, asla…”

Kutuplaştırma (ya hep ya hiç),

Kişiselleştirme (üzerine alma): Kendi kendini suçlama ve alınganlık söz

konusudur. Nedeni, açık iletişim yerine imalı iletişimin olmasıdır. “Acaba ne demek istedi? Bana bir şey mi işittirmek istiyor?”

Mutlakacılık (-meli, -malı): - Kuralların mutlak olduğuna ve değişmeyeceğine dair bir inanç sözkonusudur., Esneklik yoktur.

Değiştirme gayreti, Aşırı fedakarlık, Keşkecilik,

Toptancılık (bütün yumurtaları aynı sepete koymak)

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12 2. Algı: Duyu organlarımızla beynimize ulaşan verilerin örgütlenmesi,

yorumlanması, anlamlandırılması sürecidir. Sözsüz iletişim açısından da çok önemlidir. Nasıl bir süreç vardır?

A. Kendi davranışlarımızı algılarız,

B. karşımızdaki kişinin davranışlarını algılarız.

C. Karşımızdakinin bizi nasıl algıladığını algılamaya çalışırız.

Bu nedenle karmaşıktır.

3. Duygu: Vücudumuzda gözlenen değişimlerle tanımlanır.

Duygular tanımalı

Duygu dağarcığı yaratılmalı ve

Duyguların farklı tonları olduğunu aile üyelerine anlatmak gerekir Aile içi iletişimde önemli bir konu da bireylere duygularının tanınmasını sağlayıcı egzersizler yaptırmak.

Sağlıklı ailenin önemli belirtilerinden biri de duyguların açıkça ifade edilmesidir.

Duygu sözlüğü oluşturmak

“Duygular size aittir” bunu öğretmek gerekir

Özellikle çocuklara duygularının kendilerine ait olduğunu ve bunlardan dolayı utanmamak gerekli olduğunu vurgulamak gerekir

4. Gereksinimler: Güdü dediğimiz kavram, istekleri, gereksinimleri, dürtüleri kapsayan genel bir kavramdır. Güdülerimiz davranışlarımızı yönlendirir.

5. Kişisel faktörler:

Cinsiyet Yaş

Fiziksel görünüm Eğitim düzeyi Tutum…..vs.

6. Kültürel faktörler ve içinde bulunulan çevre:

Kurallar, sosyal normlar Dil

Roller

İletişim kurulan yer, mekân, buranın yarattıkları (informel, formel, gürültü, diğer insanlar vs.)

7. Roller

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

ETKİLİ İLETİŞİM NEDİR VE NASIL GERÇEKLEŞİR?

Etkili iletişimde korunması gereken beş temel özgürlük alanı vardır. Bunlar:

1. Şimdi ve burada olanı duyma ve görme (algılama) özgürlüğü 2. Kendi düşündüğünü olduğu gibi ifade edebilme özgürlüğü 3. Kendi duygularını olduğu gibi ifade edebilme özgürlüğü

4. Kendi arzularına göre bir şeyi isteme ya da reddetme özgürlüğü 5. Olmak istediği yönde gelişerek kendi özünü gerçekleştirme özgürlüğü Etkili iletişim becerisinde olması gerekenler:

İnsanları rahatlatmak Görüşlere saygı duymak Yapabilirlik kapasitesi

Duygu ve görüşlerini paylaşmaya açık olmak; paylaşabilme becerisine sahip olma

Olumlu olmak

Sözlü olmayan iletişim Destekleme

Soru sorma Yansıtma Açıklama Dinleme Kendini açma Saygı duymak

Empatik anlayış geliştirmek Etkili dinleme

Ben dilini kullanma

Sözel ve sözel olmayan mesajları tutarlı şekilde iletmek Uygun şekilde kendini açma

Atılgan davranışta bulunma Saydam olma

Somut konuşmak Etkili iletişim için:

Kişilerarası beceriler ve iletişim tarzı Yakın ilişki kurabilme

Aktif dinleme Kişilik özelliği Beklentiler

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14 Motivasyon gereklidir

Etkili iletişim becerisinde yakın ilişki kurabilme:

Bağlantı kurabilme İlişki kurabilme Anlama, anlaşma

Görüşlere/farklılıklara açık olma, esneklik Açık iletişime yatkınlık

Etkili İletişimde Motivasyonun önemi 1. Uyumlu kişilik özelliği

2. Doğru iletişim kurabilme becerisine sahip olma

3. Doğru iletişim kurabilme modelini öğrenmiş/deneyimlemiş olması 4. Açıklığa önem verme/böylesi bir kültürden gelme(alışkanlıklar, tutum ve davranış örüntüleri)

5. Kişiler arası güven duygusunun gelişmiş olması 6. Uzlaşma, değişme ve gelişmeye açık olma 7. benlik saygısı, kendilik saygısı

Etkili İletişimde Sözsüz İletişim unsurları:

Yüz ifadesi Bakış Jestler Beden duruşu Temas/yakınlık Giysiler ve görünüş

Konuşma, ses tonu(vurgulamalar sık tekrarlar, duraklamalar vs.)

SAĞLIKSIZ AİLE İÇİ İLETİŞİM

Sözünü sıklıkla kesme Korkutma

Dayatma Yargılama

Küfür, hakaret, aşağılama Ben dilini kullanmama

Diğerlerinin görüşlerini dinlememe Ön yargılı olmak

Hatayı eleştirmek yerine kişiliği eleştirmek Genellemeler yapmak

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15 Geçmiş olayları yeniden gündeme getirmek

Hep olumsuzlukları gündeme getirmek

Kaynak: www.aydinyeniufuk.com.tr –Erişim Tarihi: Temmuz 2013.

Sorunlu ailelerin ortak özellikleri Kişilerin özgüvenlerinin düşük,

İletişimleri dolaylı, belirsiz aynı zamanda samimiyetsiz, Kuralları katı, zalim, tartışmasız ve değişime kapalı, Toplumla ilişkilerininse suçlayıcı ve korkutucu olmasıdır.

AİLEİÇİ İLETİŞİMDE EVLİLİK İLİŞKİSİ

Biyolojik, sosyal ve psikolojik beklentilerin ortaya konulup karşılıklı duygu ve düşüncelerin iletimine dayalı kişisel ve özel bir ilişki sürecidir.

Yakınlık Anlayış

Duyguların paylaşılması ve empati Ortak karar alma

Paylaşma

Sosyal iyi oluş hâline katkıda bulunur

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16 Evlilik ilişkisinde sorunlar genellikle üç aşamada gelişir:

1. aşama: Öfke ve incitme duyguları, beklentilerin karşılanmaması ve hayal kırıklığı yaşama

2. aşama: Evliliğin kazanç ve zararlarını ele alma

3. aşamada: Evliliğin sona erebileceği ve anlamlı çözüm çabalarını yitirme En sıklıkla görülen; ortak dil eksikliği:

Özellikle eşler arasında; çatışma, tartışma, uyumsuzluk

Çocuklar açısından ise: kaygı, endişe, kaybetme, güven duygusunda zedelenme, saygı eksikliği yaşamaktadır

Evlilik ilişkisinin anlaşılması için ele alınması gerekenler:

Güç: ilişkideki her bireyin diğerinin davranışlarını etkileme olanağı Doyum: istikrar, bağlılık ve mutluluk algıları

Çatışma: bir tarafın kendi isteklerini diğerinin engellediğini veya engellemek üzere olduğunu algılamasıyla başlayan bir süreç. Çatışma durumunda engellenen eşe bakılmalı

Yükleme: Bireylerin davranışlarının nedenlerini içsel nedenlere (kişilik özellikleri, güdüleri, niyetler) mi, dışsal nedenlere (sosyal ya da Fiziksel dünyanın yönleri) mi yoksa ikisine birden mi yüklemek gerekir?

Mantıksal ve ussal bir süreci betimlemektedir, yükleme ve bireylerin göstermiş oldukları yanlılıklar söz konusudur.

Evlilik uyumuna bakılır: Uyumlu bir evliliğin temel koşulu sağlıklı iletişim.

Evlilik uyumunun önemli bir boyutu etkileşimdir. Etkileşim ise birlikte yapılan aktiviteler ve geçirilen vakit olarak tanımlanabilir.

Araştırmalara göre evliliğe uyumu; toplumda kadının rolünün değişmesi, eşlerin evlilik sayısı, kültürel geçmişlerinin oldukça farklı oluşu, fiziksel olarak aileden uzak olunması, toplumun aileyi destekleyici rolünün azalması etkilemektedir.

Evlilik doyumuna bakılır: Yakın bir ilişki anlamını taşıyan evlilik sürecinde yaşanan sıkıntı ve stres, evlilik doyumunun düşmesine neden olur ve evli çiftleri olduğu kadar onların çocuklarını da sıklıkla olumsuz yönde etkilemektedir

Evlilik doyumunu etkileyen unsurlar:

Çatışmanın yaygınlıgı, sıklığı ve yarattığı gerginlik düzeyi Evlilikte mutluluk ve evliliğe ilişkin biliş düzeyi

Eşlerin ilişkilerine yönelik inançları ve problem çözme becerileri Samimiyet

Ev işi paylaşımı konusunda hakkaniyet algısı

Evli eşlerin birbirine yönelik kontrolcülük ve bağımlılık algıları Empati

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17 Eşle algılanan benzerlik algısı,

Cinsiyet, eğitim düzeyi ve cinsiyet rolünün etkileri Kadın eşin bir işte çalışıp çalışmaması

Dinî inanç Bağlanma sitilleri

Aile içi iletişimin boyutlarını anlamak amacıyla kullanılabilecek kontrol listesi:

1. Aile üyeleri birbirleriyle kurdukları iletişimden memnun mu?

2. Aile üyeleri iyi birer dinleyici mi?

3. Aile üyeleri birbirlerine duygularını ifade edebiliyor mu?

4. Aile üyeleri birbirlerinden bir şey isteyebiliyor mu?

5. Aile üyeleri birbirleriyle sorunlarını sakin bir şekilde tartışabiliyor mu?

6. Bir aile üyesi bir diğerine soru sorduğunda sakince yanıt alabiliyor mu?

7. Aile üyeleri birbirlerinin duygularını anlıyor mu?

8. Kızgın olduklarında nasıl tepkiler veriliyor?

9. Aile üyeleri gerçek duygularını paylaşabiliyor mu?

10. Aile üyeleri görüş ve inançlarını birbirleriyle tartışabiliyor mu?

Aile üyelerinin kendi düşünceleri ve diğer üyelerin ne düşündüğü hakkında gerçek düşüncelerini öğrenmenin yollarından bazıları:

 Demek istediğimi açıkça söyleyebilirim.

 Dikkatli ve sempatik bir dinleyiciyimdir.

 Konuşmadan önce diğer insanların konuşmalarını bitirmesine izin veririm.

 Nadiren hakaret ve iğneleme hakaret kullanırım.

 Diğer insanların düşüncelerini ve duyguları isteyerek dinlerim.

 Bir şey düşündüğüm zaman genellikle “bence”, “bana göre” ifadelerini kullanırım.

 Birisi benle aynı fikirde değilse nadiren sinirler ya da düşmanlık duyarım.

EBEVEYN-ÇOCUK İLİŞKİSİ

Her aile sağlıklı ve başarılı çocuklar yetiştirmek ister. Sağlıklı çocuklar yetiştirme bilinci gelişen teknolojiyle olumlu yönde gelişirken ne yazık ki başarı beklentisi giderek artmakta çocuk adeta erken büyümek yaşından büyük

sorumluluklar almak durumunda kalmaktadır. Çocuklarına mümkün olduğunca iyi bir gelecek sağlamaya çalışan anne-baba onları iyi okullarda okutmak için varını

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18 yoğunu ortaya koyar tüm özverisini çocuğuna verir. Ancak çocuğun sağlıklı bir kişiliği nasıl geliştireceği üzerinde fazlaca düşünülmeyen bir konudur. Aslında hayatta her şey başarı değildir. Önemli olan çocuğun içinde bulunduğu dönemi sağlıklı yaşayabilmesi ve sağlıklı bir kimlik oluşturabilmesidir.

Çocuğun yaşadığı dönemlerin özellikleri dolayısıyla ihtiyaçları birbirinden oldukça farklıdır. Çocukluk döneminde anne-babayla uykuya dalmak isteyen çocuk ergenlik döneminde böyle bir isteği talep etmeyecektir. Yine anne-babasıyla gezen çocuk ergenlikte değil anne-babasıyla gezmek arkadaşlarıyla birlikte iken

ebeveynleriyle karşılaşmayı dahi istemeyecektir.

Aile üyelerindeki gelişimsel dönemlere göre iletişim de farklılaşmaktadır.

Bunu da ele almak gerekir.

Okuln öncesi çocuklarda

Oldukça kritik bir süreçtir okul öncesi çağdaki çocuklarla kurulan iletişimde etkili olan; dinleme becerisidir ve konuşma, okuma, yazma becerisine de katkıda bulunur. Dinleme becerisi çocuklarda sadece başarılı bilgi alması için değil aynı zamanda diğer becerilerinin de iyi olması ve iletişim sürecinin sağlıklı olması için temeldir. Üç tip iyi dinleme becerisinin geliştirilmesi gerekir: Bunlar;

Kişi konuşurken dikkatli olma

Konuşma ile ilgili ipuçlarına dikkat kesme

Eğer anlamadığınız bir şeyi duyarsanız soru sorma Okul öncesi çocuklarda

Anne-baba-çocuk ilişkisi izlenmeli, doğumla başlayan bir süreçtir Dokunma ve fiziksel temas

Eşlerin birbiriyle ilgilenmesi Çocuğun hırçınlıkları

Okul çağı çocuklarında: Temel eğitim dönemi

Bu çağdaki çocuklara; iletişim süreci ve başarılı bilgi almayı becerilerini ve Başkalarının görüşlerine saygılı olmayı öğretmek esastır.

Bu çağ çocukları kendi yaş grubundaki çocuklarla iletişim kalıplarını kullanma alışkanlığı geliştirir ve diğerlerinin yaşamlarını modeller.

Adölesanlarda

Ergenlik dönemi başlı başına bir değişim gelişim sürecidir ve bu dönemde ergenin fiziksel özelliklerinin yanında giyim-kuşam, yeme alışkanlıkları, arkadaş tercihleri, ders çalışma alışkanlıklarında da farklılıklar gözlenebilir.

Bu yaş grubunun özelliklerindendir yeni durumları yeni insanları yaşamlarına taşırla ve seçenekleri sonsuz olarak görürler.

Bu nedenle onların yeteneklerinin açıkça anlaşılması önemlidir.

Zamanla kişiler arası ilişkiler önem kazanmaya başlar bu dönemde ve anlaşılmak, sözlü, sözsüz iletişim unsurları tam anlamıyla kullanmaya başlanır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19 Bu çağdaki bireylerle iletişim hâlindeyken beden dili ve ses tonu önemli bir durumdur. Çatışma oluşması olasıdır bu durumlardan dolayı.

Çocukla iletişimde çocuğun yaşı, cinsiyeti ve kişilik özellikleri oldukça önem taşımaktadır. Çocukluk döneminde olası tehlikelere karşı açık tavır koyabilen ebeveynler ergenlik dönemiyle birlikte çocuğu üzerindeki denetimi uzaktan yapabilmelidir. Arkadaş seçiminde kontrollü ama baskıcı davranmamalıdır.

Unutmayalım özgürlük sınırsızlık demek değildir.

Aile iletişim becerilerini kullanamıyorsa çocukta iletişim becerilerini

kullanamaz. Dolayısıyla çocuk hem ailede hem de sosyal çevrede sürekli çatışma içine girer. Anne babasının kendisini dinlediğini gören çocuk önce, kendisine değer ve önem verildiğini, kabul edildiğini, buna bağlı olarak da sevildiğini düşünür. Aynı zamanda çocuk duygularını ifade etme olanağı bulduğundan “anlaşıldım”

duygusunu yaşar ve rahatlar. Bu durum, hem benlik saygısının artmasına, hem de kendisini dinleyen kişiye yakınlık duymasına neden olur. Bu sağlıklı mesaj akışı çocuğun ailesiyle bağını güçlendirir ve iletişimin devamını sağlar.

İLETİŞİM ENGELLERİ

Emir cümleleri kurmak Gözdağı vererek konuşma

Sürekli öğüt verme, çözüm önerileri getirme Yargılamak, eleştirmek;

Çocuğu sürekli övmek Ad takmak, alay etmek:

Sürekli soru sormak, sınamak, sorgulamak

Öde v

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

Öz et

•Aile içi iletişim, ailede sözlü ve sözsüz mesajların nasıl ifade edildiği ile ilgili olup, aile içinde iletişimin olabildiğince açık ve direk olması ailenin sağlıklı olduğunu gösterir. Açık ve doğrudan iletişim sağlıklı ailelerin bir

göstergesidir.

•Sözlü iletişim yazılı veya yazılmamış kelimelerin söylenmesiyle oluşan bir iletişimdir. Sözsüz iletişim ise insanların farkında olarak veya olmayarak, beden dilini kullanarak kurdukları iletişimdir.

•Aile içinde pozitif iletişim özelliklerinde olması gerekenler, ilgileri ortaya çıkarma, birbirini dinleme, birbirlerinin duygularına duyarlı olma, birbirlerinin görüşlerini ortaya çıkarma ve eleştiriden kaçınmadır.

•Aile içindeki ilişki, eşler arasındaki, çocuklar arasındaki, ebeveyn-çocuk arasındaki ve eğer varsa diğer aile üyeleri arasındaki ilişkileri içerir.

•Bireylerin kişilik özelliklerinden kaynaklı olarak çiftler arasında çatışmanın olması kaçınılmazdır. Önemli olan eşlerin bu çatışmalarla nasıl başa çıktıklarıdır.

•Başarılı ve etkili iletişimde; kendini tanıma, kendini kabul ve kendini açma önemlidir. Aile içi iletişimin yönünü anlamak için, ailenin kriz öncesine ilişkisine bakmak, aile üyelerinin aile içinde iyi geçindiği ve güçlük çektiği kişileri saptamak, aile içi iletişime dair sınırları çok net tanımlamak gerekir;

aile içi rol, görev ve sorumlulukları açıklığa kavuşturmak gerekir.

•Etkili iletişim becerisinde olması gerekenler, insanları rahatlatmak, görüşlere saygı duyma, yapabilirlik kapasitesi, duygu ve görüşlerini paylaşmaya açık olma; paylaşabilme becerisine sahip olma, olumlu olmak, sözlü olmayan iletişim, destekleme, soru sorma, yansıtma, açıklama, dinleme, kendini açma, saygı duymak, empatik anlayış geliştirme, etkili dinleme, ben dilini kullanma, sözel ve sözel olmayan mesajları tutarlı şekilde iletmek, uygun şekilde kendini açma, saydam olma ve somut konuşmadır.

•Ailede evlilik doyumunu etkileyen bazı unsurlar vardır. Bu unsurlar,

çatışmanın yaygınlığı, sıklığı ve yarattığı gerginlik düzeyi, evlilikte mutluluk ve evliliğe ilişkin biliş düzeyi, eşlerin ilişkilerine yönelik inançları ve problem çözme becerileri, samimiyet, ev işi paylaşımı konusunda hakkaniyet algısı, evli eşlerin birbirine yönelik kontrolcülük ve bağımlılık algıları, empati, işle algılanan benzerlik algısı, cinsiyet, eğitim düzeyi ve cinsiyet rolünün etkileri, dinî inanç ve bağlanma sitilleridir.

•Çocuk ve ebeveyn arasındaki iletişim engellerinden bazıları, emir cümleleri kurma, gözdağı vererek konuşma, sürekli öğüt verme, yargılama, eleştirme, çocuğu sürekli övme, ad takma, alay etme, sürekli soru sorma, sınama, sorgulamadır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21 Değerlendirme

sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan “bölüm sonu testi”

bölümünde etkileşimli olarak

cevaplayabilirsiniz.

DEĞERLENDİRME SORULARI

1. ………….. sağlıklı iletişimin göstergesi olup aile üyelerinin birbirlerine

çekinmeden, tartışma ortamı açmadan her şeyi uygun bir dille söyleyebilmesidir.

Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

a) Kapalı iletişim b) Dolaylı iletişim c) Açık iletişim d) Sözsüz iletişim e) Sözlü iletişim

2. Aşağıda verilen iletişimin öğeleri ile ilgili eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?

a) Dönüt---İletideki amacın yerine getirilmesidir

b) Kanal---İletinin göndericiden alıcıya ulaştığı yol, araçtır c) Bağlam---Mesajın ulaştığı kişidir

d) Gönderici---İletiyi hazırlayan gönderen kişidir e) Alıcı---İletinin gönderildiği kişidir

I. Sözsüz iletişim etkilidir

II. Sözsüz iletişim duyguların ifadesinde kullanılır III. Sözsüz iletişim çift anlamlıdır

IV. Sözsüz iletişim belirsizdir

3. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri sözsüz iletişimin özellikleri arasındadır?

a) Yalnız IV b) I,II c) I,III d) II,III,IV e) I,II,III,IV

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22 4. Aşağıdakilerden hangisi aktif dinlemenin temel prensiplerinden biri değildir?

a) Saplantılı dinleme b) Cesaretlendirme c) Yansıtma d) Özetleme e) Onaylamak

5. Aşağıdakilerden hangisi aile içinde pozitif iletişim özelliklerinde olması gerekenlerden biri değildir?

a) Eleştiriden kaçınma b) İlgileri ortaya çıkarma c) Birbirini dinleme

d) Birbirlerinin görüşlerini ortaya çıkarma e) Empatiyi sempatiye dönüştürme

6. Disfonksiyonel ailelerdeki iletişim niteliği aşağıda verilen unsurlardan hangisini taşımaz?

a) Sorumluluktan kaçma b) Aşağılayıcı duygular c) Açık iletişim

d) Başarısız dinleme

e) Bireyselliği kabul etmemek

I. Bilişsel süreçler II. Duygu

III. Algı

IV. Kişisel faktörler

7. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri iletişimi etkileyen unsurlar arasında yer almaktadır?

a) Yalnız II b) II,III c) I,II,III,IV d) Yalnız III e) Hiçbiri

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23 Evlilik ilişkisinin anlaşılması için ele alınması gereken unsurlardan ……… bir tarafın kendi isteklerini diğerinin engellediğini veya engellemek üzere olduğunu algılamasıyla başlayan bir süreçtir.

8. Yukarıdaki boşluğa aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?

a) Doyum b) Çatışma c) Yükleme d) Güç

e) Evlilik doyumu

9. Aşağıdakilerden hangisi ebeveyn-çocuk ilişkisindeki iletişim engellerinden biri değildir?

a) Çocuğu sürekli övmek b) Emir cümleleri kurmak c) Sürekli sınamak, sorgulamak d) Yargılamak, eleştirmek e) Empati kurmak

10. Aşağıdakilerden hangisi sorunlu ailelerin ortak özelliklerinden biri değildir?

a) Çocuğu bağımsız bir birey olarak görürler b) Özgüven eksikliği vardır

c) Dolaylı iletişim tarzını benimsemişlerdir d) Kurallar katıdır

e) Değişime kapalıdır

Cevap Anahtarı:

1.C, 2.C, 3.E, 4.A, 5.E, 6.C, 7.C, 8.B, 9.E, 10.A

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR

Akyürek , A. “Aile Tedavisi ve Sosyal Hizmet”. Yüksek Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü , Ankara : 1990.

Aponte , H. J. ve J. M. Vandausen. “Structural Family Therapy”. The Handbook of Family Therapy. A.S. Gurman (Ed.). Aktaran : Akyürek , Adem. New York : 1980.

Balaban, Ö. “Aile Psikoterapileri”. Lisans Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Çalışma ve Sosyal Hizmet Bölümü , Ankara : 1986.

Baltaş, Zuhal-Baltaş, Acar, Bedenin Dili. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1992.

Barker P (1981) Basic Family Therapy.New York: Granada Publishing Becvar RJ, Becvar DS (1982) Systems theory and Family Therapy. Lanham: University Press of America

Bentowin , A. “Aile Terapisi”. Psikoterapilere Giriş. S. Bloch (Ed.). Engin Eker (Çev).

Aktaran : Akyürek , Adem. İstanbul Cerrahpaşa Yayın Birliği. İstanbul : 1989.

BM Genel Kurulu bildirgesi, 2007

(http://www.unicef.org/media/media_38003.html)

Bulut , I. Ruh Hastalığının Aile İşlevlerine Etkisi. T.C. Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı Yayını. Ankara : 1993.

Cüceloğlu, Doğan, İnsan İnsana. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1994.

Day, A.L. (2001). The Journal as a Guide For The Healing Journey. Nursing Cliniques of North America, 36, 131-142.

Derezotes, D. S. (1999). Advanced Generalist Social Work Practice. Sage Publications, Inc.

Dick , H. V. Marital Tensions. Aktaran : Akyürek , Adem. London : 1967.

Dominian , J. “Evlilik Terapileri”. Psikoterapilere Giriş. S. Bloch (Ed.). Engin Eker (Çev). Aktaran : Akyürek , Adem. İstanbul Cerrahpaşa Yayın Birliği. İstanbul : 1989.

Dönmezer , İ. Ailede İletişim ve Etkileşim. Sistem yayıncılık. Ankara : 2000.

Duman, N. “ Aileye Yönelik Hizmetler İçinde Aile Tedavisinin Önemi”. 1.Ulusal Aile Hizmetleri Sempozyumu. Ankara : 2001.

Duyan, V. (2010). Sosyal Hizmet: Temelleri, Yaklaşımları, Müdahale Yöntemleri.

Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayını Yayın no: 16.

Duyan, V. Özgür Sayar, Ö. Özbulut, M. (2008). Sosyal Hizmeti Tanımak ve Anlamak:

Sosyal Hizmet Uzmanları ve Sosyal Hizmet Alanında Çalışanlar İçin Bir Rehber. Ankara: Sosyal Hizmet Uzmanları Derneği Yayınları Yayın no: 11.

Eisenberg, S Delaney, D (1993) Psikolojik Danışma Süreci (Çev Nihal Ören, Mehmet Takkaç) İstanbul:Milli Eğitim Basımevi

Erol, N. “Aile Tedavisi”. Psikoloji Dergisi. Sayı : 3, Ankara : Eylül 1978.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25 Fışıloğlu, H. “Yapısal Aile Terapisi Modeli ve Bir Vaka”. Psikoloji Dergisi. Cilt : 7,

Sayı: 27, Ankara : Eylül 1992.

Gambrill , E. D. “A Behavioral Perspective of Families”. Models of Family Therapy.

W. reid ve E. Tolson (Ed.). Aktaran : Akyürek , Adem. New York : 1981.

Goldenberg , I. ve H. Goldenberg. Family Therapy : An Overview. Tird Edition.

California : 1990.

Gordon, Thomas, Etkili Öğretmenlik Eğitimi. İstanbul: YA-PA Yayınları, 1993.

Gökçe , B. “Aile ve Aile Tipleri Üzerine Bir İnceleme”. Hacettepe Sosyal ve Beşeri Dergisi. Cilt : 8, Sayı : 1-2 , Ankara : Mart – Ekim 1976.

Gülerce, A. “Aile Terapisinin Psikolojiye Getirdiği Epistemolojik Yenilik”. Psikoloji Dergisi. Cilt : 7, Sayı : 20 , Ankara : Aralık 1990.

Güran , N. “Aile Hizmetleri”. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksekokulu Dergisi. Cilt : 1 , Sayı : 2-3 , Ankara : 1983.

http://www.yerelsiyaset.com/v4/sayfalar.php?goster=ayrinti&id=989

Humphreys, T. Aile : Terk Etmemiz Gereken Sevgili. Çev. Tanju Anapa. İstanbul : 1996.

IFSW. http://www.ifsw.org/en/p38000208.html. Erişim tarihi: 02.05.08

John A. Marx, Robert S. Hockberger, Ron M. Walls, James G. Adams, William G.

Barsan, Michelle H. Biros, Daniel F. Danzl, Marianne Gausche-Hill, Louis J.

Ling, and Edward J. Newton (2010). Rosen's Emergency Medicine: Concepts and Clinical Practic , Seventh Edition. Chapter 189, 2448-2457. Mosby, an imprint of Elsevier Inc.

Johnson L. C. Social Work Practıce : a generalist approach. Sixty Edition. U.S.A. : 1997.

Kayaalp SO, Uzbay İT. İlaç Kötüye Kullanımı ve İlaç Bağımlılığı. In: KAYAALP Rasyonel Tedavi Yönünden Tıbbi Farmakoloji Kayaalp, S.O. (ed.), 11. Baskı, Pelikan Yayıncılık, Feryal Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti., Ankara, 2009, s.

816-836.

Kerimoğlu, E. Aile Tedavileri. Ankara Üniversitesi Basımevi , Ankara : 1996.

King, C. “Family Therapy with The Deprived Family”. Social CaseWork. Vol : 48, No:4, 1967.

Kirst- Ashman K. ve Hull, G.H. (1999). Understanding Generalist Practice. Chicago:

Nelson-Hall Publishers.

Köknel Ö. Bağımlılık. “Alkol ve Madde Bağımlılığı”. Altın Kitaplar Yayınevi, Akdeniz Yayıncılık A.Ş., İstanbul, 1998.

Nazlı , S. Aile Danışmalığı. Ankara : 2000

Özgüven, İ. Ailede İletişim ve Yaşam. Ankara : 2001.

Peseschkian ; N. Pozitif Aile Tedavisi. Merih Naim (Çev.). Beyaz yayınları. İstanbul : 2003.

Psikolojik Danışma Süreci. okulweb.meb.gov.tr. Erişim tarihi: 24/08/2012

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26 Sevin, Çağrı ve Ercüment Erbay. 2008. “ Madde Bağımlılarının Tedavi Sonrası Sosyal

Yaşama Uyumları ve Sosyal Hizmet Uygulamaları”. Bağımlılık Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, Nisan 2008.

Sheafor, B.W. ve Horejsi, C.R. Techniques and Guidelines for Social Work Practice.

6th Edition. U.S.A : 2003.

Turan, N. (2009). Sosyal Kişisel Çalışma: Birey ve Aileler için Sosyal Hizmet. (Ed. V.

Duyan). Ankara: Aydınlar Matbaacılık

Zastrow, C. (2004). Introduction to Social Work and Social Welfare. Eight Edition.

USA:Thomson Brooks/Cole.