t/1l 0 '\) T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi ~J~ SOSYAL BILiMLER ENSTITÜSÜ,

(1)

t/1l

⁰^'\)T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi

~J~ SOSYAL BILiMLER ENSTITÜSÜ,

TÜRKiYE'DE KOOPERATiFLERiN VERGiLENDiRiLMESi VE ESKiŞEHiR UYGULAMASI

( Yüksek Lisans Tezi )

Zübeyir ÖZGÜR

1

ESKiŞEHiR - 1991

(2)

BİHİNCİ BÖLÜM

~- --~"""'--~ ... ~-~

]- KOOPERATİF KAVR~UE I~Q.QEflli4~2.WK A. Kooperatif

Kavram1

B.

Kooperatifçilik

ve

8 1- Serbest Giriş :tlkesi (Aç:ık Kap:.ı İlkesi) .. .. • • 10 2·· Demokrati.k Yönetim İlkesi. .... ^{o • • •},,~-. ^{o •} ~ ~. ^{• • •} 11.

3-

Müsbet Gelir A:ı..,tığ:ını GerJye Ödeme • ~. ~ ^G^$ ~.. ll 4- Sermayeye Sını:ı:lJ. Faiz Verme İlkesi • ~ ^{$ .}~ ~.. 12

5- İ şbirliği İlkerli

... ,. ..

~

... "

~ ~

^...

~

^o

~

^{" •}^{o ,.} 13

6-

E~itimin Geliştirilmesi İlkesi $·~··~·~··Q&~

14

C. Kooperatiflerj_n U st Ö:t"gütlenmel;:~<ri ^€ ^• ^.,< , ., • a . . . u~ l ;) _{•. ..,-J.}

1- üst Örgtitlenmenin

TanJmı

14

2- üst ÖrgUtlenme qaşJ.tleı~i _{ı ı:::}

·~..ı

(3)

u~ I I -

b) Koop~;:ı:':sıt:Lf1e.I' MP:rkez B:i.:r.likleri • ".

5.

c) ~:Urkiye lVIilLL Kooperatifler BJ.rli.ğj_ •

A.. Kcope:ı:'atifle:r.'in 3:ınıflm:ul:ır:tlmaslnda

(~:e şi:t.~:li )~a.lt]~t:tşJ.nı:lcl::~";ı ... ^e

f\.

^fl.^"4J⁹ ^ec~ fJ. o • • • ,. • • •

16 16

16 17 17

21

23

25 26

27

1~ Eko:nom:ik KalkJ.nna -ve Kooperntifçilik ....

31

e) J(oope::c·cı.ti:fçi. Yuklaş::ı.m:Lard.an Yarar lana-·

enk. Olan Gnııd.t:ıı-· ve Sorunlarl ... o~ 32 1) Üe:r;;;t1i İnçile:r·in Karş:ı.luşt:ı[b Sorun-

33

".t":L") _- BA~~ın~ry~ ia~~lA~J·~ rrc~c:ıla~~,~~ _..ı._.._o,ı._..•-.•.<:. ·-'dl.o···"·'·"'"'" .. ^.!..< """·-•J·· ''<'''-u~\ u ⁰ 0-

(4)

·~ I I I -

c.

Kooperat:iflerin YararlarJ. . . .

37

SAYISAiı İNCELEMESİ ••• ., ••• " • • • • .. • • • • • • .. • • • • • • • 38 A .. 1'ürkiye 'deki Kooperc.tif'lerin

Say1sal

ı- Kooperatiflerin Yıllar İtibariyle

Say1la-

:ı:•J.nln İnce 1enmesi " • ~ ••••• * • • • • • • • • • • • • • 38

2- Kooperatiflerin

EiayılarJ.ndaki- Art1ş

ve

Kocperatiflerin I!isbi

Dağıl1m1

o••••••••

43 B., Eok:tşehir'dekj. Kooperatifierin

SayJ.sal

İnce-

1. e rn.e- s :t ^{e •} ^IJ^e ⁹¹^• ⁹ ^{• • •}^{- · •} ^{(' •} fl • • • • • • • • • • • Q. • • • • • • • • • • 48 ı~ Kooperatifleı·L.ı. Y1llar İtibariyle SayJ.la-

r:ını:i.:ı İncelenmesj_

.0... 48 2- Köoperati.flerin

SayılarJ.ndaki Art1ş

ve

Koope:ratiflerin Nisbi

Dağ:llltnl

•

• •

• • •

• •

• • 48

~- K

LN c

.İ B

ö

L

u

^M

A., Koopeı"atiflerin

Kurumlar

Vergisi Mükellefiyeti

51

B., Koope:ı."'atLf FnnliyetJ.erinin Vergilendirilmesi •

53

J ,_ Kooperı;rtj.:f Faaliye-tleri

ve

S1nıflandır11masJ.

53

2-- QrteJ\:lar:ı.a Yap:ılan Faaliyetlerin·: .Vergilendi-

rilmesi

&•&*•••e•••••••••oe•••e••••···

56

a) ,/ı...ua Sötleşmede Yaz1lJ. Faaliyetlerin Ver-

gilendirilmesi

& • • • • o • • • • • • • • • • • • • e • e • • e

56

b) /ı.na s·öz1eşmede YazJ.lı Olmayan Faaliyetle-

rin Vergilend:7:c•ilmesi .. .. • • • • • • • • • • • • • • • • 61

(5)

·:•'<'1'

_L ·.,·

3-· Ortak OlmEı;ıran Kiş:L1e:r1e Yap:ı.lan Faaliyetle-

rin Ve:ı~·g:i.1encU.rilmesi ., ~o ~ • • • • • .. • .. .. • • • • • • • • 62 a) Aria Si5z1o şwede Ya:z.;:ı.J-:ı. Kişilerle Yapılan

Faaliyet1e:::·üı Vergilendir:Llmesi

62

b) ı\xı.a ;J<5z,leşmede Yaz :ıLı. Olmayan Faaliyet-

1er:tn V'Gr[çi.1enı:l:i.r:i.l.mesi ^~

. . . . . .

^~

^. . . . . . . ⁶⁵

i) Ga:•r:c1mer.üt-ul Sat:ış:ı. aıo .. e&••••&•••••••

65 .

^')

ı ı l!'aiz Geliri

Elde Etme

...

⁾

J.J.:L ^{D •} ^• ^• ^• ^{O S} ^• ^• ^• ^• ^{O •} ^•

lJ- JCL[lQ.J.YII~!1ItJI$R[} İ iLLJS.N1ill'EL~1TI! N:Q!L~VF!.-.[00 PF~El:&g

I^·r^A^·.ın--·-'1\T"JT•''DA KC OI)T'I'' l tıY'[ ~-·[ J"RE TA1\TJ'N' "N VETI('

r·

^MIT~

~7.lı~!.~LEL..E.,..;,~:~--.l.'.... .. ..:O~.,;:.~l.-;;,:_J,S.!.f _ _1!,_~....;;~ • .-.. ~-__:.f.~lY.J.:::'.

68 68

r:ın önemi -~~···~···~··~··~··~···•e•&o•••

70

1·-- J{oopı.H''s.t:Lflors TDn:ınan Ver.·gi Muafiyeti ve

iatisnalar:ı.n

Nedenleri

^{a n o}^~^{• •} ^$ ^• ^• o • • • ~ • • 4 • •

70

Üstiı:n_ı.a Mode'J.üı:i.n İlkel.eri ... ⁴ • • • • • • • o 73 B, Kooperetiflc:.ce 1¹mnn:Jn Kurumlar Vergisi Muafi-

2- KoOJWI'8. :~::; ^__:f VJ"o.af:lyetin:tn ş.c.:ırt1ar:ı. ^o

o.. . . . • . .

76

a) Sermaye Uzorinden Kazanç Da~~tmak ·~····

77

(6)

-V~

b) Yönetim Kuruluna Kaza11ç üzerinden Hisse

V!;ı-ıj.J. .. nıer:J:L • & • • • 4t • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

79

c) YeCJ.ek Ak9ele:r.in Ortaklara Dağ :ı. tılmasJ. • 81 d) Ortakl.arJ.a İ ş Görülmesi .. .. • • • • • • • • • • • • • 81 e) Kurulmuş Bulunan. Bir üst Kuruluşa

J~ Koope:r:atif' )[ua.fiyeti Ile İlgili özel

Du:r:ı-urı.!:lar ^(!J³ . . . & ..ı: ^f';^{• •}^·-o^<9 • • • • •

ct...

⁸³

e) Deneme i :;:ıl emleri • • • .... • • • • • • • • • • • • • • • • • 83

b) Çaresizlik

İşlemleri

•••••••••••••••••• 84 c)

Iştirak İşlemleri

••••••••••••••••••••• 84

C. Koopern'tifl.ere Tan:ı.:nau J.üırumle.r Vergisi

1- Histurn

Istisnası _{e o}_{~ ~}• • o • • o • • e • e • • • • • • • • • 86 a) Kan.u:n Hül:mU ~ ..

a ... o...

⁸⁶

b) Hü:ıturn ~Lı:1tisnas:ı.ıun Kapsamı ve Yarar-

lanacak Koopera·f;ifler •• ~ • • • • • • • • • • • • • • 87

c) R.isturmın Tes bi t:l ve Dağ :ı. tırııı • • • • • • • • • 92

E:.ı ,. Tiiketim Kof)perati.flerinde .. • • • • • • • • • 92 b ..

üretim

Kooperatiflerinde •••o••••••• 94 c., Kreıii Koopera ti:flerinde • • • • • • • • • • • • 94 d., H:lstu:r'n Istis:nas1 Ile İlgili Durumlar 95

:i.) IU.ı:rt:urn Istisnasının. Uygulanacağ1

l1öı.ı~era ^{1) •} ^, ^{• •}^4t^{e o}^qt^{• •}sı • • • • • • • fl • • • • • • •

9 5

1i) Vergiden Muaf Kooperatifierde ••• ·

95

iii) İd2re Gelirleri İle İlgili İstisna 95

(7)

-

^vı-

J),. Kı.:ı.:rum1ar Vergüdnde Kooperatiflerinde

Yaraı~ıanacağı Diğer istisnalar ••••••

o...

⁹⁶

.E: .. Kooperatifler Kanunu'nda Düzenlenen Vergi

f 9"6

Mu u fiyeti. ·1re _[s tisnal ar .... e . . . .

i .. -_...._-~.uKOOPERATİJ?LERDE _..u •• ' " - • --~~·J'"'..._,.__,~..,~ KI]RUM KAZANCININ TESPİTİ VE OLUM-

~ " .. - . A .. v-

LU GELIH-GIDER J?AHKI II.ıE KARIN DAGITTivii • • • • • • • • 98

-~"JI'_,...,_._,.._,.,..._~~~--....,..----..;·'>"..r.;;,.;=--.;..;.,-lliW:_.._.,_;. _ _ _ _ ~__,;..

.A... Kurum Kazuno :ı ve Özelliği • • • • • • • • • • .. • • • • • • • • • 98

13.. B:ilerıı_~o Esa;.;r:.ına Göre Kurum Kazanclnlİl Tesbiti 100 Ce

Indirilecek Giderler

o • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 101 D. Kurumlar VergiB.i. ıvratrahın:ın Tesbitinde Gider

Kabul

Edilmeyen Indirimler

• ~··· 102 E.. indir:tlecek

Gel:i.rler .... ·•••••••• •. • • • • • • • • • • • • •

102 J!',. Y~:dok Akçe v-e Fon A.yrım:ı ., .... ~ •••••••••••••••• 102 1- Yedek Akçe A_;r-rınıJ. •••••• e .,. o • • • • • • ,. . . . . 102

2~ Fon AY'.t'J.IDl _{e • •}~ o a • • • • ~ o e • e • ~ e • • • • • • e • • • • • • 0 105 G ... Olumlu Gel:i.r-G:id.er Farkı Ile Kar:ın Dağıt:ı.ml •• 109

H., Kuru.ml.n:r Vergisi

Matrah1n1n Teabi-tinde özel

Dururnlar

_o_{e •} ~ o o ~ e • • • o o ~ • • o e • e • • • • • e • • • • • • • • • • • 113 ....

1- Ortalama Kar

Haddi

ve

Kooperatifler ...

113 2..,. Zirai J?aaliyntte Bulunma • • • • • • .. • • • .. • • • • • • • 118 I.. l~uru.mlar Vergisi Ile Fonların Hesap1anmas1 • • • 119

EllMES:t til ,. . . . o!' • • • b o ot" fı • • • • • • 9.,. •• ^& ^{• • •}

ft.. . . • ... . .

119

(8)

- VI1-

A. Sona Erme ve Sona Erme

şekilleri

••••••••••••• 119

Bfl Tasfiye •~••eoeoee•«'••eo••,••••••••••••••••••• 120

c.

Bj_rl.eşıne ~ ⁹ ^{• • •}

*.e

^Ol ^• & • • • • •

o.

G • • • • •

e...

¹²³

D,.. Hukuki Statü

Değiştirme

... 125

r·· -

'

^~

...•... 127

A. Gel:i.r Vergisi Kanunu ... 127

J3.,

Katma

Değex• Vergiı:ı::t

Kanunu • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 131 C. Vergi Usul Kanunu ., ... ,. ... 132

D .. - Diğer

Vergi KanunlE:ll.'l • • .. • • .. • • .. • • • • • • • • • • • • • • • 132

k

ESI5İ Ş:PJiİK' DE .lill.Q?..!BM~ÇEJ:Jl?~iN:. )JmG İLEIIDİRİLMESİNDE

Ke:fi§D> \':)

1E::JtAR1.,_~_ARJ~.~l'i...1]5SPİTİNE YÖNELİK OLARAK

Ao

.Araştırmanın Amacı, KapsamJ. ve İzlenen Yöntem •

1.34

B,, Koope:ı:ai;if Türleri İtibariyle KarşJ.laştJ.klarJ.

vergilendirme

Sorunları

••••••••••••••••••••••• 137

ı~~ 'I.'üketim-Satlş Kooperatifleri • • • • .. • • • • • • • • • •

137

2~ Konut-Yapı Kooperatifleri ••••••••••••••••••

141

3~· I\[);ıkliye Kooperatifleri ••••• ,. • • .. • • • • • • • • • • • •

145

4,~ Zirai Alanda Faaliyet Gösteren Bir Koopera~.

tifin

İncelerı.mesi

... 146

(9)

VIII-

146 KAYNAKLAR

_e_{9 •} _• o • • • e • • ~ o • • o o • • • • • • • • e • • • • • i E KLE R o"····~····••a• ••••••*••••••••••••••••• ^VlJ.

(10)

ICA

Bkz

s

Çev ..

~PKK

Türk-tş

a .. g&e~

a ..

g.t.

a ..

g.,me

vd.

Hof

\

Li

^S ~~T M A L A R

:

Uluslararas~

Kooperatif

Birliği

:

Bakınız

Sayl Sayfa Çevil"t=:n

: Tiirk Ieooperatif Kurumu

TUı .. kiye İ şçi SendikalarJ.

Konfederasyonu

: Ad:ı geçen erJel".

.Ad:ı

geçen tercüme

Ad:ı

geçen makale

Ve dj_{;erleri If

uma

ra

(11)

ça11şmmnızda. kooperutif'1erin vergi kanunlar:ı karş:ı

s::ı.ndaki d.tırurrıunm:.ı. j.ncelenmesi amaçlanmaktad:ır. Çal:ışmam:ız Giriş ve So.rıi!tç d:ı.ş:uıcla üç b<-51Umden oluşmaktadır.

Bi:r:tnc:t Bölümde, kcıoperati:fler:Ln ve kooperati:fçili- ğiıı g.s~nel er:ıas1ar1, amaçla:t:-:ı, koopeı•ati.flerin az gelişmiş i11ke1erdelc:L rolü, yHr~:.rıar:ı ve kooperatifleri düzenleyen

ya;;!alsrla:ı ;:~~'ü:ı:•ldye 'de ve Eskişehir 'deki kooperatifierin rr:tk.;··,::zal b:tr :Lncelemesini yapmış bul t.ınmaktayız.

J:k:i . .nci Bölümde ise~ kooperatifierin vergilendiril-

ı

. . .

ı

.

'b 1 " ' B b··ı·· d ^V ı ^V K

me or:ı..:u.:ı. ::ı.nce. em:ı.ş u unma.:.;:ı;ay:ı.z. u o um e ag:ır :ıgı u-

~cum1<::1r Vergl.a:t vne verm:!.ş buJ.unmaktayız. Bunrm nedeni ise .koopcrD.t:i.i'le:ı:'ixı. gel:irleri Uzerinden ödedikleri vergilerin kcoporatifJJ;:r:t ekonomik -ve huku.ken önemli bir şekilde etki-

\

lem<3Sidiro

(12)

~ 2 -

Üçüncü Bcilürnde? kooperatifler:in vergilendirilmesin- de uygulamada karşılaştıkları sorunları incelemiş bulunmak-

tayız~ Bu bölUmde ikinci bölümde incelediğimiz konular1n uygulama ke.rş:ı.sındaki du:rumunu test etmeye çal:ışt:ık.

'·

(13)

Di1im.i2ide ku:;~ıarı:ılan "kooperati :f" sözcüğü Latince a-

s:ı.11:ı.6.:u:-o TA:tüwe ⁷d.e 'bi.rLLkte çalJ.şma, beraberce imal etme,

müktod:l;:· (1) .. ı.at:üıce 'de '¹opus" :tş anlaınJndad:ır. Opara 'ri

ç:JJ.:ıtımr:1:: mJ.lam::m.ö.r~ d:c;:- .. ¹¹Go¹¹ :i.se b:.trlikte anlaın:ına gelmek-

ted:L:Po ¹¹0o-oporat:ı.ou ~ Ji'ranf.nca veya İngilizce şekli ile Co-

ore:::nt:ton. di1imi.ze nır.oope:catJ.fn. olarak girmiştir ( 2).

(1) SAÖOlı Hug:ıpıı Kooperat:Lf Nedir?, An.kara, 1966, s.13.

(:;?) EAZAH . .,.Huret'i:irı.~ ırit9_2J?Yd::atiK.J<el:h~n AplanıJ. ve çe-

E!:l't'J.i Dille:-cdeki Kı:;ı:ı:>ç.u1JJ<.:lar:t", Karınca Kooparatir Pos-.

"l::-·ı.-,.-.-..,·:""" . ..,,r .... ~·~,.J~ ... "" .... '"".-.-.~" ... ...._.,.,.,.,.,...,.~_.-.-.u~ . ..,.,..,..._ ... ,.,...~-lb':•.:r.•

trw:ı~ :3 ..

362, 1967,

Şubt:."\tıı

s.,J-5.

:j

(14)

- 4-

Li ta:t:•etürde çok s.r-lyJ.da kooperatif' tanJ.mlarJ yap1l-

i:uşt:.:ı.:L' ( 3)., B:Lz bu::rad.a bu tsııJ.mlarJ.n hepsini incelemeyece-

ğiz~ Bu tan:ımlar:ı incelemek başll baş:ına bir çalışma konusu

olaenlı: boyuttad.:ı.:r•e

Bununla

beraber 1163 Sayılı Kooperatifler Kanunu 'ndEı.ki Kooperatif tan:tınJ.nl ve bu tanımın yapılmasinda

istifade c•;lilen tan:ı.ınlar:t incelemeye çal1 şacağJ.z.

ttlkemiz,do kooporu 'tif'çj.J.ik üzerine yapt1klar1 ince le- moJ.e:d. ile dikknt:i çükmiş oi:aritelerin birisi Profesör Dok-

tor G(\J."hard :KIGSSL.BR td:.L:ı. .. ., ^KEi3SLBR11 1933 ^Yll:ındaülkemize gel-

miştir o :twl:anbu1 Uni.vel"'.S~lteai İlct:i~sat Fakültesi'nde dersler vermi 3 ve ıı:ru şt :ı:nna larda buJ.unmu ş tur.. Koopera ti .fçi lik li te-

(3)

qc.:rLtLt

tan:ı.mlrzE.~ için bkz~ Uluslararası Çalışma ÖrgUtü, ( Ç•:ıv· .. UZ:ii:Iı HPı1nk, UZEI.ı Celal) 9 Azgelişmiş Ülkelerin Eko-

ı.wmik ve ~eoplumsnl Kallunmas :ında Kr.wperatiflerin Rolü.

<>.:ıx:ı•3'iTJ.'•3

1964,

lı.:nkara9 19T7, . ^.'ı. KASAPOGLU Fatin, Tüke- t:tm Kooper&ı.tifleri ve Birlikleri İçiıı Muhasebe Klavuzu, 'I'Urk~tş Ya;yınlı:u•19 JITo:l5.3,. Ankara, 1983 .. , s .. 4, GERAY Ce-

\iB.t ~ ~ı!AN .Ayhan, DUYMAZ İmna:!.l, TARAKiıi Duran, ÇALOGLU

., ' 1 '\'' A ~· "' '\" c· -ı l~ t j :f • 1' k T 1 B' 1 '1 · 2

· Ct.l.rı::ny, ; .tı . .ri..\·u ı..i.ı.:nan sı -,_o opera • çı ı em e. ı gı erı, •

1Y~.slctıı Titr:S:-İş Yay:ınlarl no:l65, Ankara, 1986, s.l3,

.. ~ .... ,..,~-) ... "''~""" )~··r ~"1 ^" ^•e ^{.. -.} ^" 1 • • • •

J.-'IHLtiLUrl,J -'-· ... ,.nrı.9 ^Tt~nctyede Kooperatifçılık Tatbık:ı. Sos-

;;xoloj:i: De:nemeı:.<:t, İstanbul üniversitesi Yayınlarl, no:537, İı:r'u.ı.JJ.hu19 l9~::3r- s,.54 ·vd., HTI"{SCFELD Andre (Çev.PASTANOOLU

Ht:>:c"'~ı.:n)

,f

J~1EE.~~---·-.Q2 ~l!},:le_1!!nk _}}o o perE-i fç ilik Mevzuat ı, VII., :I.'Ur:k Koopsratifçilik Kongresi Tebliğleri, TKK yay1n-' la:r1. 1\rikara 19'"'(0, s .. II-(1-61), FAUCHERE Henry (Çev. SÖ-

z^~~-:-ı-·.t! • .tü .... e .... ^~¹anın;·;;;ı:n, ^' ^{' ' •} ⁾!) Koopera.ti:f, TKK. Yay1n No: 1, Ankara ^ı

19^ı::-ı_:J.ı., B .. ,;;- • o 2"" .)o

(15)

:r·atürUnd.e yeni lconularJn işlenmesine, BatJ. Avrupa Koopera- tifler.inin çeşi.tl:i. yaklaş:nnlal'·:ırun ülkemiz uygulamas1na ak-

tar:ümas:ı.nda katlo.sJ. olan KESSiıER, 1942 y1l1nda ülkemizden

ayr:ılm:ışt:~r- (4). KESSLER'f) göre Koopera'tif nüyesine üretim veya tüketime yönelik h1ısu.slarda yardım etmek amac1 ile, kt:ndi ~ıat:t müşterek işlet;neleri etrafJ.nda çal1şmak için in...

sanların

serbestçe

iktisaden birleşme ve bir araya gelmesi"

(5) dir ..

Koopeı·atifçilik koı:msu.nda bir uygularnacl olarak Ma- urice COJ.J)J.\ılB.AIN'e de değinmek istiyoruz. COLOMBAIN

1949

YJ.- lJ.n.da ülkemize g•31mişti:r.

1949

'dan. önce Uluslararas1 ÇalJ.şma Teşk:tlat:ı Koc.ıperati:fçilik Seı•visin 'de müdürlük yapan COLOM-

BAIN9e üJ..kem:I.z

kooperatifleri

ve

kooporatifçileri çok şey bo:cçludu:ı:-~ COJJ)l\U3AIN', ülkom:tz kooperatifçilik hareketinin tUm olarak l.şleyişin:l ye:ı:.•5.nde incelemek ve sistemi düzelt- mek tç:Ln bj.r teklif haz1rlamak ile görevlendirilmiştir (6).

Ulusl::.:u:<~r~w :ı bir şahsiyet olan GOLOMEIAN ayn:ı zaman- da rııwoperatif sosyolojisi zihniyetini ve ahlak1n1 taş:ıyan

11nad.i:c•¹¹ kooperatifç:U.erdeıı. biridir (7) .. Ülkemizin güney ve

bat:ı

bölgeleri ile Bursa,

tstanbul yörelerindeki koperatif-

(4) FIHDIKOÖLU,

a .. g~e .. 1 s~JOl.

( 5) 1:\ES S LEH • Gerhard (Çev. Ziya edd:i.n FINDIKOG LU) , Ko opera t i f- çilik~ İstanbul, 1940,

s.J ..

(6) HIRSCHFEiıD, aeg.toıı s.,II·-20 ..

(7) ııiND]JCQGLU, a..g .. eo, s~269,262. dipnot.

(16)

,. __ ...

• : . --~ .ı:>~. '.,' :~-·-'-· ./~ .. r .• -~+ .' ~

' _t.t),llj. _::;...:~

( {.; "\

\ .... ' 1

"'·

:L6.;.:c·" :~;(L(f'•J:-;1~ .Iü ^i•ç; g~_;:f'{~ k¹JOyP):e.l.;1f nay:ılJ., ikti-

· '· ~---- ,., ·, '' .· .. · ·'' ·i ·,.-ı ~c,'·:'_-.• •,· •. ·.·'.J_ ... __ .·c·::,·_,n• 01",':..·~--ı-u...,a."t'.ı: __ .; .·~·.

·.:. _.:.;_..._;,_. J..- ..._ •• ^.o.^c.;,ı.,.J~-.!-;;; ..:..-~ .. , · A _-c.· ___ .ı- \.4 :.~ t.r .ı. :t...:,. !.._..

(17)

• ~. ·~--1

"-.-> .... _;'

{ i

(18)

tohl:!.kcye düşürmeyecek

'·.>

.. u ... i.!.

~- -~ ·' .

H ~Y ~;..

28 i.şçinicı

,,_·, :·::

J ·.,: -.• _, --~ ~-~ ·~-

·:;!,

•.;;

.: . ~'

l, .· ~=--~. _, _:ı.:L'be:r:aliz m:tn

: :·:-;:') ı· .

. ^{, (} .. _{•.

(19)

.J.,

T.·.,::.': ... ı.•.p,-ı ı·~ .•CO\.)~L-U .".-.·~ ~y·;~,~:.·+- J.;:2~::~1.E;J.."·.:i.:. ^Q. ^{- -} ^•..!J__..s.. ~ -'J...ı..._ ~..; ^v"--

• Ô' '~~;'!~;;:~~-.:~!2~~1LS:t!J~g). J_f.?,.~~J..&;r,~

'

¹ıı

}~5~-.j'·:~,JJ.i--~:~-·~·:·t . .- :tıo·:J.~{~ı .Ô.1.t¹~;~;r<~9 1.9()!J; ~~-.~:[r.· (1~--l.j.~/)o

(20)

'ı

t:u::. :~ ;::n->:ı, ~):/ ::;; 1:D~ r:>:<~'ı.ln:lulu.ğa:a.tı. ta şJ.maya is ·~ekli o lmal1d:ı.rn

()"6) UZ:<:,rı Or:}r?.1 co KAitr:ıA Kacl:i,:t';, CnÇJ.E!H Kaz :ını, 1\HM"AN Şir.aşak

9

^ER-

GTDJ~.i·~· Y~;:U.:c:::urlıı Koopr;;;:ı:'at:LC'~;:i.1ik Bilgiıa:i., TKK Yayınları

(21)

""-• .- ^.^~^...

,_- •• ..> ~ -· ~-

~::·~ L~-~i r~-·iJ ;~(; {~~ ~-5: :~~.:LJ>· .lt.J/~~: ~·1.f.f; ~~~t~.:!. ({·tz::tttJ .. ::re Öd ~3m,!3.

(:~{::~ts ~::':\.1-::.l jJ~~-:~~:~~ :>:. ·L :;. ·:·~~~:ı J

aynJ. oy

için bir

meblai~

(22)

-,

-~--~;··\~k;~ ^t:.~· ^} ^,.-. ' -~

-~:. ~,.·· :.;.;.-~j J~

(23)

:faiz

oranın:ın

J ... · .. --.'.· ... I"t-' I';_,:"'"J.~.-.1. ::;·J·.J:.:.· . .:_·•ı.;_ı_-.r,_·.~ ;:;_.~f.~.,.ı-,·ı"'··· nı"i{}f'ı"''% !:;()f·~ı· ·ifte dogvıt:ı1ocak

.• -·< ··'-"'·' . . . ' > . . . - v .. :cç::,,,.., •. , .... .ı,~,., -··'·:.;.~-..!. o..;~,;. .ı .• u .... -= '""'

'13. • b • 1 iv •

ı

u

ış. ır

...

gı

(24)

<"t ~~ t~ "~t

~ .-.:~~-. '::_..,'

· ~; ¹~,-L!:I;"t:;:):,l.F52:~:E~~f!!:t1J1§':,;,~:~ }~" Türk Koopera-

c:;:~.:~\:iJ.U;: Tü::~.ıg::'r,r·:f. )~c·h:LiiJ;10::.;>:t ,. ~l'F:K Yay:mlar1 no: 44, Anka-

:-~··cz L")B1v G .. r~~ (1~~93)..,

(25)

Dn~~~2ın kar~lınd~ki

bolir:i Bzellikleri olan

işletme-

faaliyet

göı::ı""

VII

^o

(26)

A)

KooperatiZ

3irlikleri

Kanunufna Göre

sahi.p lJirden fa~~ıa

'7'2e mad) o

ktl.CHb::Lli.:cle:i:"e A:ı:J.cak. a•rn-. "' ... -(''""1" ~"" ... ş 111a . ' lro-. J. . • '

(27)

mad.).

r.~ı_-_;_ ·.ı·.· -, ^{.• •}^•.

u.. .·

.... ¹.·_·<_. __ ··.·-· ... -'.-.•. ~,'Y-,··.·,_, _ • • _ __ --.'.· -~ •. :.·:_._. _·ı'_-' •• ?. .. ... i-"' J:> .< ... l~; ·i T'l " .... ·1 g'~ c_,.q i ',....; ,,_J,-'o ]ep .,_,,, ·,-"r.ıl":ı..· ~• -. J , i .... ^J• 1"'.... ( rr).oopP-"-• . .\. .t -

Koope::cnt:L.:f.i..(~\P Uzt ö:c•gUt1m·:ı.ıneye giderlerken belirli

(28)

bu

sat1ş Blra·-

( ) nr.y,;;_i>:rri:

Hn::r:!.>~~ .Q.:b~J:~J.:::

..

):1J;;Qn2lllf:':i!.-yoJCogı?.i~f:.a·tt_f ~..s!l.!?.~ill.-

SL\_]::23:.~'- ;~

__

y,~;, __ :P:J:~S.\? ;:ır~ .• Jli.IJ:!i_~;.L~. ~ XI.. ~rilr k Koop e :ı: at if ç;. ilik Kong-

·r_~.~_,_,,r.-_ı5,. rf~0·t _{· ·} - · · ··--__ :~.ı ... ·!çf.-_f-.i •. t;:r.'~t.,-, ;rr;__;·,.-~ · · - ·'-""-'-" '~{s.-... .. ::;""'1-:J~·L~:~ --'-'·,. --·"-·'· :•~---· ... l'-")1 "tlOur:;"{ .... ~.., ıı ·'· _.._., ··'"""' 1\n 1ra.,..~<"' 19C!.tJ c,"\.,

(29)

eko:nomiJ.erle büyük, en-

al:ım öncesi ve sat:ı.ş son-

:cs:-,~:ı. f:'.:ce;ı;~~l.l&:?ın m:tı:ıC:.un kr.::t1ıJ.:.ı.r:.-.1mas:ı. ile kooperatif üyeleri·-

(kRra~Jal iklimin hakim olduğu iç-

k:Lrrri.:n:i v0 en tinmn1i.::J.1 d:.: b·71:Lr1i b:i.r sermayeyi gerektirecek-

u~-:-ün. lı::aı..~ı:ı .r, olarak sat:ıldıysa

(Zirai)

(23)

plan-

( -.) r:.};~;·ı.:1.7ı;~.::; (.'nr;J) r (.~:-;n:i.) (:tl\:1eri ilo bc~::ı::i. lcelimeler türe-

t.~U.r:-:cd;:, ::~~~d.:r'~ A<.ı:;:si\: bi.ı. -'c:\tP<StriHüe:c•i yapHrken di.kkatli olun·-

zı''''<'. ı:;c~v·ıx~t'~J:tıx:ı)r:·::r,d:u:c I:ro:f

.,Dx'.,.

Hasen ^E:HEN taraf':ından de-

--~·-... :·.-~."'~-~"""#Po f{l..f.;._.~,,..~_-.:.ı !::· .. : ... -'1.~11·-~;-·~·~ t·~p·, • (;jnıi:a k«:>J..t~ • '"i ~~i>" k

A.v. '·· J ••• J..\'"'~-{ ···-~·ı.\.J.,~:~ ~-·o;:-,.,.~ ı.:. .• .;.· ı:.e · ıar.tm"' .. ⁴ ^• ^..:^•._.ı~ınes::ı. Lı ra:ı e- li.;;:;;,~~;;. JJ.c c ş<:;.:~üo.rııl:c. f:1G.PG.k l{.:.:ı.llc.n:ılm:ı.şt::ı.r. Türkçi7 Sözlük,

1_{_.}1.-_'l.i. .-_iJ·.·L.t. _{.. ...} ·1'1·.,..,.,.-.,~--, •;-~,:ı-·,·--.1-l ı...•.:..v.: .. :·. ~:.u,; .. \.ı..~c. ,v,.,_., .. • .• "''·'-'·• .... ,.,.@ ııo·:ı ·r-'-''1 6' 1!> 't·~:r:ıcı"' ;c.;,.ı.:..~~ Anka-na .ı ..ı.""' 1981 .. ,

(30)

pcratifin gUcU yatmoz.

;re hizmetlerden haberdar

belirli bir t8knglojik birikimin yan2nda belirli bir bilgi

b:~.2ikimini (kncw b::ı~:r) zox·ı:mh.l k:ılmaktc:ıcl:ı.r .. Aç:ıktJ.r ki bu ö-

(31)

rJ. :lç:Ln. :l.0o.~ TUrki:;:re l'Ul1i Kooperatifler Birliği 'ne üye olma-

gereka~ktedir.

TUrkiye

A. Kooperatiflerin

SınJflandırılmasındu

Ll t;;;:rattirc1e koopcrut:tflı:n: üze:;:'ÜJ.O çe şi t l i ve çok sa-

Kooperatifler

Kooperati.fi,

Kredi

Koope~atif~ gibi)

Unsm vermektedirler.

(32)

E: o opı:.n:·'-3 t:5. f1CJ.'Ü1 rı J.l1J. :fland:ır :ı. lma s :ı. nda ki yaklaşımla-

koGpe:r.'.:ıt:Lf1f?::" :L:::-·co:t.e:.:ıd:tğind.e

^i$ ^bu dönemlerele kurulan koopera-

(29)

t-=;;d.::l.r,_ 13kz;ı ElUCJ:IJE~~~ a._,g .. e .. , s,.15<>

'fi¹TT\TD Trt('ır~;_ T,TT •cı {)' c:. cı 'lQ.Q.

..i...··--··~--·-._., _ _ı..~· ı...ıı ·- ... ? '~'-·· ~ t.;; .(') ıv: c ,- },.;,.; ıJ.. ...,. t?

(33)

Iü:ıopo:catii~:Lc:::::-t 9 J;,:oopr~rnt:Lf'ç;:Llik ilkeleri$' sosyal ve

J~kı::ı:ıc;;ıik ::ru:~-·soo clayand:ı.r:ılr:ı.rak yap:ılan bu s:ı.n:ı.flan-

J- Ur~tim Koa~eratifleri

A~nı

Urotim elanJnda faaliyet gösteren

kişilerin,

a,J.OO,

(33)

(34)

plan dahilinde Uretmek

1 aracıların

(tedarik ve

satırnda

ki)

;,;ru.llr:n:cla g:L:nU ter:::.!.xı EH'l.obi1mel;: mne.çlar:ıyla

üretim, ko opera-

tJ.f"J.ox·ini. ku.rmu.~Iaı"ı.l:ı.r, Te.r:ı.m aJ.a.n.J.nda arac::ı.lar:ın, tefeci- leri.n e.:,:o:nor:1ilc 1>TJk:ılar:uu kırmaıun yanında

verim artlrmak

bU1üne:n tc.preh:lar:ı.n nl.n:rılar:ı. kUçUle ki..içifle işlenmesi verim-

2~b; ld.:r; d:u:r·ur.~et geleb:Ll:tr,. :Bu.:nn:ı::ı. yanında belirli teknolojile-

::t'i ku.llanabilıaek :i.çin topruk alanlar:ı.n:ın belirli bir ı;üyük-

J.Ukte olmas::ı. gereki.:ı:- (34) .. İşte gerek mirasla bölünen gerek-

cekL<~::.edi:r ^e J3u du.J.>nmüP i:e:rc:th eelecekleri örgütlemae şekli ü-

t1ıa I-::o~ıpe:.ı:•e-b.:Cl.;::ı:;:"). :Lüem,.::ıkted.iı .. (35). Şehirleşmenin başlama.

ı:.ı.:Iylca şeh:L:clerde f'eal:i:'ret gi:5steran esnaf vt~

sanatkarlar ay-

ü~cwi:iril güçleı'i12:t (birimlerini) birleş-

le ç t:i.r:tlerek be lixo l:t teJ.;:no lo j i l erin uygulanmas 1 sağlan·

m:.uşt~u.',. BkZg TULUO Bottf.ı:ri (Çev .. Z .. Gökalp Mülayim),

"!21?;-

:ı~'n!,: Hefı:n.'l'i'trn.ds~ Koopera{J.f1er İ:talyan TGcrUhesin. I. Jtoo- .

(35)

tirerr.:dc yeni, bUyük~ rı:.mtabl tesisler meydruıa getirmişler-

kJ.rmayı amaçlamlşlardJ.r.

Bu mo;rd..ana ge~i,en eJ-::onomik birimin hukuki statüsünün belir-

1e:nn1ef-ıindı:~ koope.:t'Ld;if'le:t.~ t'';:rc:ih ed.ilmektedire Bunun nedenle-

:n.:uıa:n. ·ve:ı'g:t mne 'f·';i.y;:;;'t; v·n :tsi;innalal."J. olduğunu söyleyebiliriz.

Ba:naf ve sa:rıe.tka:rls~~·::ı..n kurduğu h kooperatifler yaıunda,

t·~ :~ '1:r UJ.kı::~mi-:-~do k:i. konı..:ı. t; U:rct:Lmi.nde etkili olma.ktadlre

J:kt:tsaı'ti ı:;Uroci:u :i.lk w1am.asJ. üretim, son aşama.a:ı ise

krecti.1e:n.d.:i:cme1: gsırr:kob:tlir., Bu kredilendirme neticesinde hem Ur :s !~Jn · u i.:Uk::r'cim nkr·Hlmo.d.a:n yapabileceğl gibi hem de üretici

(36)

Ülkam:tzd.e Mi.tl:wı.t :eaşa 'nın Tuna Valisi iken

1nr:r'ün.ğu HI\'Ten.e. fJ. S::ınd.J.lclm:>J. ç~ ( J7) .t:ı.:ı. buna örnek olarak vere-

rı~ ~ssimin1c

ortaya

çıkınaze Tnrıhldlşl

alanlarda da ortaya

q:ıJca:L' llJEr.:n.W;i:' Ko.ralet Koı:;ıperatif1er1.ıt ( 39) buna en güzel ör-

ncğJ. teş1d.1 cd:m8ki::ecl:tr" ^Atnf:1(1l üyeleri.ne kredi açmak olan bu

koop0~atiflerin (Esnaf Kefalet Kooperatifle~i) yan~nda, ü-

yo1oıü::ıo ı::rve.:a;:ı uygulcımas:ı. ile k~c'ed:i. açan, vadel:i.. satJ.ş, va d.ol1 al:ı. ş yaprr:.;. cl.iğer Y.:oops:r:·at:Cfler (

Urotim

ve tülmtim koo-

belirtilen

Görevi mal

Blıp

aatmak olca bu kooperatiflerin Uye-

Jeriı ta~ım işleriyle u~raşJyorna

tar1msal tilketim

koopera-

\r ·.-ı.· '1' ,'.·, (!.i''ı-ı·r•·ınJ\ .ı'~_).__. -·--' N J. l:.J;:).-;<,-ı"' TI,r~ıon»·'"--~.ı.-"1 .• .J.J. 1-·Ct.~ ... ,J. ¹~ Pancar Koope:r.atJ.fler:i. v-e Pankobirlik

l.J ,·.• ^'rr·⁷e~"'i "';!~ ·t·rır·.,·ı J ·'> __ ,J..>.•- .... •. ,J ··• ''" .. , r:.r]<:\ .J..<., ,., l (:·-· .,·,!. J1 I' .)\,1 ~;>u."' i·: oi~ıı~·Al.. \..• ""• '-'• ' ⁰l" .;,; UA1\Tit"OBI'·ı:-ıL+K H ~ · 1. • .!. - -..ra"ii'l ... v ll '·-1lal'l' :JJ.O:l, lıXJ.kH:t:"'(:l~ 1~'/J~~ 8,.27 ..

( :113) JC:'-23 i:);;ı;y-:ıJ.:ı Ttu•:ım. Kredi Kooperatifleri Kanunu 'na göre ku-

:<:1).1U1.' VG işler'~>

(:39)

:u.6~3 ~~P.;r:;.J.::ı. Koopo:ı.:atifler Kanunu ;na göre kuru.lur ve işler.

(37)

·i;:i_.fla:r1nJ.n t::)Lr:ı:.t:n.o tUlı:etim kcıopera.t1 •. flerinin i l k ortaya ç:ık

ım:un şel..,J_:r•lerde olmuştu:ı:,,. Bn gUnkU kooperatiflerin temelini olu;tl:u:I'8JJ. İ:ng:Lltere td0 o:t"caya ç:ıkm:ış olan ROCHDALE hareketi humm t:ip:U~ tıir örn9ğidir., HOCHDALE 'de 28 işçi 28 lira ile

• -ı 1 t . ^'1 ^{... •} ¹

t .

""1 . •

t

^ı d . . .

esın~0nere.c ·;utc~ım ~oopera ıx-erı arım a an1n~ a gırmış

ıro önem ka:zmn.m:ıgt::ı.:ı: .. ÜJ.lmmizcle tar1m aları:ında nTar:ım Sat:ış Koopar~LLf'.lJ:;:.-.ın (4.0) nt ve n~ı:Wr.etim Kooperatifleri" (41) bun-

A., Fi\:o:uom.:i.k Ke..J.Jı::~.rı.ma v-o AZg\:'>lişmişlik

ıım~;:orı.om:Ur. kalk::ı.nma'¹ Jı:avrann. amaç ve yöntem aç:ıslnde.n

u~:-L!:ı:ıulı:t:Lc., lDkonom:Lk .P..:a1lı::ı.r.unay:! gerçekleştirmek için kullan1- ls.n ;ırti:ntemle:ı.~ :üJ·1o 1.te:t•h>J.:ngl hiı"' bölgede veya genellikle bütün

( i.; . .) ,, f' )

(. rl.') it. ... ^ı/~

Bu

y5ntemlo~

Uç tUr model içeri-

T:JJ':sm. Snt:UJ 1Coop.;:;ratif1o:ı:::t 3186 Say:ıl:ı. Kanun Çerçevesi.n- d·:: Fu.:r:u.lu.J.• "'TB İ ş le t::LJ.:t:r .,

(rı:ı..) :ı:ınwttm Koop·sratif:t.e:ı.oi 1163 Say:ıl:ı Kanun Çerçevesinde Ku-

··~"1·-' .... ı.~ ~rô .. r .. f;'·]r:,.; .... ~·~; ... ,~

J, !_ •• ),1,.•,_,, \ ' ' .L.<.:.}•••V ,,,,t,.._~.\. li\

(4i~) SÖNW~Z !?:Urrot, Ji.E~s1J-....J5,Q,9J:S?E1l1Lif1eriıı,in_TU~ 'nin E~kc

;.vnıd.k ·•· .J i:.hx~yc1 Kalk:u:ı.mns:ınd.e.ki Roli.h VIIIıt Türk Koope-

r - ,. -~--~,..,;,-"·-•-~•::-:,· .... .s~,..,.,,.._~·.;O:~ ,.-_:: ~""->"·'-"-...~'-·~·::..:=:=-.,.-...---• ..,...,.,.,..<>~,...,.__.,_...,~ • .,....,._., • .._,~,.~--~

:aıt:Lfçil:i.k Kone,reı::d. 'J!e'bliğleri. TKK yayınlar :ı, no: 39, Anka.r<:"9 1976~ A~Iv~ (1·~41)~

(38)

- 28 ...

l~.:s.:r-ms morlell-sırd:LJ.~ .. Libe:r·aJ. modelde hü~\. .... teşehbüs hakim olup,

ttnasr!H:-nı ı;er1)est pazor elreınomj.s:Lnin k-ural ve kaideleri geçer- J:ül1r., 'Ioplumcu. moc:el de.~ ise hü:r teşebbiisUn yerini devlet

teşcbbüaU almnktad~r.

Serbest pazar

ekonomisi

bu

Ulkelerde bulumnawakta olup devletin belirledi~i tüketim kalıplarına vatunct:ı.ry1a:ı.' u;ymB~:>: zo:nnıc1ad1:rlal"' ( 43) ^GKarma model ise devlet vo hür teşobhih:ıiin ayn:ı. Ulke sJ.n::ı.rJ.arı içerisinde beraberce fa81:tyet gösterm.es:i.di:r .. J3urado. amaç, hür teşebbüsUn yapmad1- ğ:J. veya/ve yapamad:ığ:!, ekorı.omlk f~aaliyetleri devlet yapmakta- ö.:ı:~~o HU.t> tes:ebbUs ı:~e:ı:ma;:rc <.'ılmıakJ.ar:uı:m lnsıtlı, bilgi biri- kimi.nin dJ.ş1:nd.a kalan v0yc.ı. kÔ.r:ı d.üşük olan alenlarda f'aali- yı~~ göste:t'ınez ~ İşte bu. alanlarda devletin yapacağı çok iş -;r::~:-.:'d.:ı.r" :Bun.1nıl::ı. bcırabe:ı:· clevlet:Ln de ekonomide hUr teşebbüs

melcc.ıüz.m<J.ı:::ı lıU.r:" togebbüs kadar çabuk ve esnek olmamaktadır.

geJ.lşnüşıı azgelişmiş olmak i.izere iki c:ua a:ı:u:-ı.fa a;p}Jlr,ıaktocl::ı.r~ GeJ..i.smd.ş ülkenin bir diğer adl da

(43) }Jn morJ.el:Lı.ı, öncUlUf;itnü :YT!pan U1lı:elerin bir çoğu 1989

yılı igerlsind~ nUretle liberal ekonomiye geçmeye ça-

lişmr:ıktr:.clJ.rJ.::.ır~ Ancak bu ülkelerde l:Lberal modelin yer-

:teşmı:w:Ln:tn u.zu.n y:ülar alacnğ1 açıkt1r ..

( 44) Hrtı:CF1i'E1~D .fı.nd:ı:s', !Jtk.:Qng_m:Ur. ^V;"!: I~~GaJ:_K~].kınmada Ta- :,r:lf!!.t2,s.J::..J~~2S!J2~Ei:1 _ _t:l.f'J:.91'j.:ı:Lllo_:jj!, VIII.. TUrk Kooperatifçilik Kor.ısrez:i Tebli[?~t, IJ.¹ICI\: Yay::ı.nJ. No:39r Ankara, 1976, S .. I,

( .-,'lL'). ·~"·~~t,.:.,L.!. ft

(39)

·- 29 =

ka1k:.ı.nm:uJ tiJjLodir~ Azgelj.şm:i.ş ülkelere gelişmekte olan ül- keler ele de:rd.lınektedi:re Bu ülkeler kalkJ.nmalarınl tamamla-

:.:ramam:ı{~ U1kelerı1i:ı:., Btt ülkeler:1.:rı. baz1 özelliklerini şu şe-

ki.. · ,.::; :ıralayabilir:tz:

U P Elçonomik faaliyet ler büyük ölçüde tarJ.ma dönüktür ..

Bnnmı. sm.1ueu. olLtı:·ı:.uc cla, m::i.lli gelirin önemli bir bölümü ta-

:ı.":ırrıdmı s9ğlanmaktadır .. JJunuüla beraber tar:ımsal üretim yön-

temleri :i.lkeldir .. Verimlilik çok

düşüktür .. Dola.yJ.sıyla kişi başınu dUşe:u ta:ı:ı:ı.msal ii:petim çok düşüktür ..

~~ ·. ,:is:in nUfusun çoğunluğu tarJ.maal kesiminde çalJ.şmak

tad:ı.:ı:·· .. An.cak bu ld.şllo:r ev ekonomileri için üretimde bulun-

ch:ı.kJ.m_~Jı1ö.a.n tar:lm pazara aç:ıJ.mann şt:ı.r ~ Bwıun sonucu olarak da ü:Pü:nle:.r.' sırurl1 sa,y:ı.c1a Ül'EYt:tliı .... Tar:ı.m Urünleri bir pa-

,{ ^{ı ı..} • •• " & ·ı 1 • " • d (u til h .. .. h zn.:r.• •AL .. eo:ı.n.e go:r:e ure·~::ı. mec:.ı.g:ı.r:ı. en re · en er urun emen hemen snt:ıl n•) tax-:ım d.oğa. koşullar:ı.na s:ı.kJ. s:ı.kıya bağlJ. olup

y~:ı:J.i tek:n:tkle:r UJ:etj.mde lcnl1an:ı.lamamaktadıro

~~ Doğal kay:n.{1klm.:- yeteı.•i:nce değerlendirilememekte-

d::tr .. çUnkU yetişmiş

:tnsan

güıJü s:;.n:ı.rlJ.d:ı.r. Bu durum kaynak-

laı··1:n opt:i.mı...ı.ın kullan:ı.m:ı.n1 engellemektedir. AyrJ.ca alt yap1 ve e;::ıdUst:ı;:i.lG§H:ne zay::ı.ft:ır ..

~· NUf'ı.wun bü;yi.Hr b:lr k::ı.sm:ı:nda tasarruf kapasi teei. ı:n- f:ır'a yrlkJJJdJ.r, rıermaye bir:Udmi ve yat:ırJ.m gücü zay:ı.ft:ı.r ...

Bun.a karş::ı.lık, tUketim eğili.mi (Tüketim/Gelir) yüksektir., .

T' ^V ·--ı.. .~ 1 l i . ''lk 1 d k

~· .'-'og;um~oJ.1Jtıı ar ı.: :ı. ş oran aı"'l ge şm:ı.ş u e er en ço ,

(40)

(aş:ı krmı.panyalor:ı gl. bl) ile ölüm oranları azal tılma.ktadir.

Aneak otldn bi.r n.U:ftts pla.nlr..:ı.nmıJ:ı yap1lamadığ:ından nüfus

lu.zl::ı. artmaktadJ.r., HUf'usun h:ı.zl:ı artmas::ı.n:ın bir sonucu ola-

:.:,;:~k du eko:o.om:hle aç::ık v-e gizli işsizlik önemli boyutlarda

~ Sc:emr:ı;re b:i.r:J.Jcim:lı1i:c.ı yetersiz oluşu, endüstrileşme- n.:trı. r~ayıf cd.uşı: ve hJ.zlı nUfus e.rt:ış1n:.ın bil" sonucu olarak

o.lw:nçımide b:b .... i..l:~'et.:tm aq:ığ:ı söz konusu olmaktad1r. Bu ise sUrekLi.. ^Vf7 yUkı::ek o:Nınlarda seyreden bir en.flasyona neden olmaktt:1d.J.r., :Bununla be:t'aber j_şsiz lik sürekli ve yüksek oran- la:r'd.a olduftU.\J.dı:.=m eko.uoııı:i.de bi.r durgunluk da hüküm sürmekte-

1' ,.,

( ·t.,/

. ·-

^\1 ..

... Bu ekmı.cın:.U{ dengestz1:Ur.ler kişi baş1na düşen milli ge1~L:>:':i.n dUşUh. o1nıas:ına ve ch:ı:ngesü .. ~ bir ge>l:ir dağıl:ı.m:ına ne-

~ Bu. UJJı:&I.e:r.de- eknnom:t genelde ilkel bir yapıya sahip ol mB B :ı.Tı.::ı.n ::rarı:J.!!.da ¹¹dr;.ı:üis'l::1.k~~·u.r ( 47) .. Ekonominin bir L~:u:-mu.ndcı i.Je~ci tekn:Ucler l!:uJ.larnle.re.k yüksek katma değerler yc.~.at;ıJ.::ı.:ı:kon diğer k:ımnJ.nüa ise düşük katma değer sağlayan

ilkel ~Ii:hıtomle:c ku11an:ılmHktı;Hl:ı.r.

( lt ._ı-c./ r:; ) S li .ı...l..l.'I!1J:U!t ;,rn\ql'-·" " ~t:r..,:)ı1<,/'~!i ""' ~~· ·ı'·

( A,f.) _ .. ri-,~p~-·i1·' })o~f,...-ı··I'.n.-~:::, ... , '"'"'"""·-,.. ... ¹,_,~ r·~ KPa-'Jı'J.·•_;..., .• l. •• -.f'_,.~ ¹n·~.,.., ~-o"'netim --.ı..ı. .Y · o··rgütlenmesJ..Ilde '

b:te "orta Hın::ı..f BakanlJ.ğJ." vard:ır. Bak:ı.n:ız. SÖNMEZ,

a,g.,t~, s .. rv·!l-13 .. Dipnot 17 ..

(;J.'(~ Inn;3CHB:<;I.D Andı•e' (Çev,.oğuz ÇATALOGLU), Gelişen Ülkeler- do Xooperatifler:L:n. Ön.cm:L ₉ Ege Üniversitesi İktisadi ve Tie;;;ri IU1iıiı1c.ı:· :ırıal':Ulter:ı:t Yay1n:ı No:64/39, İzmir, 1973,

(41)

- Eğitim düzeyi dUşüktUr .. Var olan eğitilmiş insan-

la:e:ı:n da yabancJ. ülkelore göçme eğ:i.limleri yüksektir. Bu nedonJ.crden dolo.y:ı n feodalint bi.ç:i.mde o tari teye hakim siya- sal partilerdan oluşmuş, politik blr rejimu (48) bu ülkeler- de hi.Hti.im sürmektedir,

=·

Bu. Ulkelerde inse:mların yaptıldar1 ., ve yapacak- ·

ler:ı iı;ıleri:n. :nitelj,klori~ taşJ.d.:ıkları siyasj. görüşlerin ar-

kas:ı.nd.a:u gelmektedir~ Bu ıla bilhassa karma ekonomik modele sahip tn..keJ.erde devlet işletmeler:I.nin verimsiz çalJ.şmasına

r•.ede:n , : ı1aktad:ı.:::~ ÇLi:nki ekonomik birim olan işletmelerde si-

yaı::d :ı:ı:i te1::tkler önplanda olduğundan terfi ve sic i l işlemleri

siyasi olmaktadır •

. , ~ . ~ • . i''] 1 ı d K

t.

f'l . R lH

B. Azgelışmış ~-~e er e oopera ı erın o u

ı~~ Ekonomik Kalkınma ye Kooperati:fçilik

Kooperat:d'ç.tliğ1n kallcınma sUrecine olan katkJ.Sl ile :i. lgi Jj, iki fm:•kl:ı gör'Ü ş bnlunnıaktt::ıdlr.. Koopc:ı."a tifle şme ile

kalk:ı..nrm;n.ı.:u:ı demoda olduğu:nu savunanlar bulunduğu gibi, az-

lişmiç Ulke konurm:ı.nden gelişmiş ülke konumuna daha az sorun-

'1 ^{1" •}^"1 ^• i ..t,. fl • 1 '"ml •. ld " .. .. d ..

~-H geç<:)01J~men.:ı.n r>:oope:ı"a~.-:ı.:·~~eşme :ı. e mu run o ugu yonun e go-

rUşle:ı.:-de bulunmaktad2:r .. Bu .farkll ^görüşleregirmek tez ^amacı~

c:ı.mi3 d:ıç:ında olrlı~ğu.nd.r:ın r:.ıadece ldr tesbit yapmakla yetinece-

ğ:l~~0 O da koope:r.atifleşmen:.tn ekonomik gelişme siirecine olumlu

(48) HIRSCHKLD, G'<?-J.işmiçı Ulkele:r."de Kooperatifierin önemi,

s.a.

(42)

- 32 ...

yönde katlus:ı olduğı.:t yöıiindedb:

(4-9).

Bu tesb.i timizi d~ geneJ. bir doğru olarale ileri sür- meni:n bilimıi"~eJ. .kti.şlruculuğa gölge düşüren bir yaklaş:ı.m ola-

"""'?r..,

'·' o0 ,, ^{Ci •}""Ç1" K ¹-·t-ı---. .~.ı. o ı::r~,_., ek"'ııom.;ı~ ıno(•. v.& _ \ol . ~ ... k. ., ¹1.."" Al icerı·sin.de ,. bu tesbı·t:ı.·mı·z geço:ı:<Vi olmayabilir .. Gürıki kooperati.fler siyüaal gücün, e-

ko.ııom:Uc modo1:tn hj.r arac:ı.d:ır

..

Ekonomik kalkınma içj..n koope- ratiflere hangi işlevler, hangi olanaklar içerisinde veril- mi ştir" İ şte koop0rE:

t:t

f'lerJ.n eleonomik kalk::ınma i gerisindeki

başa:ı::ı.f:L1 btl.. çe:rçeye içeri.sincle dü şünülme.si gereken bir konu

olmaktad~ı . .;." ..

2~· .Azgelişmiş Ulke So:t'Unlar:ı.na Kooperati.fçi

Yalı::leş:ımlar

a) Kooporatj.f'çi Yaklnşlmlardan Yararlanacak Olan

l~rl:ı:plar -,re Sorunlar:~,

Kooperat:i:fç:.LliJx düzoni:ndeu ekonomik ve sosyal ale.n-

1.~:ı:rda ;\rı.:ırarla:nabi1.ecek sektörler· ve gruplar, istekleri ve bu :tstokler:i.xı.:i. ge:r·çeldeşt:trohilmek için başvurabilecekleri

yollar are.s:ı.rıda önemli. fı.:u"klar bulunan iki s:ın:ı.fa ayr:ılabi-

li.:r: .. Bunlaı" üe:t'otl1. işçiler (bil'" işyerinde bir işverene bağ

lı ol3X'Hk çnlışrm. boğ:ı.m1J. :tşç:i.leJ..") ve bağ:ımsız işçiler (kü-

çUk endüstri,

olsaratlarl~ tar:ım, balıkçıl:ık ve bazı tica- :Pi a1a:n.lf:ird.f! ke:nd:L nam ve has u b ı na çal :ı. şanlar) dır.,

( 1;.9) KAH.t1.YAiıÇ.Ur Murat 11 lli ... J~m0·t.JC.9.9J~era tiflerinin. Türkiye 'nin;

.{ji}t; . .Q.J1C~!l~l:S_S~.~~-2Sq5!ynl 1.\f!JJL~nn}_as;ı.ndaki Rolij .. YIII .. Türk .Koo.._,..

pc:'-'atifç:ilik Kor:ı.gı•es:l Tebliğleri, TKK yayın:ı., no:39₁

(43)

i) Ucretli İşçilerin Karş:ılaştJ.ğı Sorunlar ve

Koopeı:a 'i;j, f'ç:llik

nu soru.n1t:13::.ı ~ ücrett0:ı:ı. kaynaklanan sorunlar, çal1şma

l ... ı • ~ ⁰ l • 1 ^V ^ı ^V "li k ⁹ ^ı ^ı

tWfJUL.ar:uıa :t..ı..:ı.ş ·ı::uı sorı.uı e.r ve sag._J.ga :ı. · ş :ı.n sorun ar o a- rElk üç c;ruba ay:c:cabil:Lr:tz .. 1şçiler için gerekli olan, kendi-

1e:.ı:'iııe yeterl:t ve

insa:nca

bir yaşama sağlayacak

ücret

ile

sağlı.k: koşuJ.la:r.•:u:ıa uygun bir

dinlenme

süresini öngören bir

j_şgünUdür .. i:şçiler1n kanuni v-e toplu iş sözleşmeleriyle sağ

ladJ.klı:u."'l av·::ıntajla:ı:'ıla bu.nh:ırd.a:n başka b:tr şey değildir (50).

Ucretl:i

:.i.şçilcr yaşama standartların:ı.

yükseltebilmak

i.ç1n şu kooporo.t:Lflerden J.stif'ade edebilirler ( 51).

1:;;1 kalj.tel:t yi;y·ec-9k maddeleri :tle belli başlJ. tüke- tim malln:r:·:ın:uı nağlanahileceği bu kooperatifler ayrıca üye-

~~erine u;jgun öd.eme olannklar.:ı da tan1yabilirler.

~, Ko.ı:1u:t t.,...~·-~-"=s..-_-...-..~V-'\'".:.;:..ı::r-,..,\.ıorcu:...-..,.e•ur-.,_,.,.,.._,_~ Kooperat:Lfleri;

:r·:J.:n i1'l(;i8.at:;u;c:ı. :;-ti.pma.Js.:tad:ı.rln:r,., Bu kooperatifler kendj_ olanak-

1 ... rn:·J. ::ı..1.0 Km~u •. , ' ^.Jı: yapaı:ıı-.ece ¹^~^•^ı ... ¹ı:: ^ı... erı g:ı. ı, . . b . k ,amu se

kt.. •• d

oruı1 en e

d

yar- d. :ı m (kr·ed:t, nl-l;ynp:ı.s:ı. tume.rnlanm:ış arsa tahsisi, inşaat. s tan-

(50) Ultıslar~ras:ı Çal:tgma ÖrgUtü (Çev .. UZEL HalUk, .UZEL Ce-

lal)~ Azgel:i.şm:iş Ülkelerin Ekonomik ve. Toplumsal, Kal'":"

k:ıurnalar:ında Kooperatif'lerin Rolü,

49.

Uluslararas :ı . :t ş . KorJg:re s i, Cenev.ı::•e 19 64 ıı lınka:ra, 19 77, s. 2.

(51) UJ:uslı:n:a:r~sJ Çalışma ÖrgUtüıı a.g.,e., s.2 ..