Kooperatif üyeler:Lnin ikiye bölündüğU, kooperatifle iş yapan çevrenin de rahats1z olduğu bu duruma, kooperatifleri siyasi

maksatlerı

için atlama tahtasJ gören yöneticiler neden

olmak-tadlr.,

Oy

kaygıs:ı.

ile siyasal

teşekküllerde

bu durumu

beslemek-- 74 ~-'

t:odi.r1or. Devletçi sapma ise kooperatif y·öneticile:eintn dev-letin yürütme organ1arJ.nc1an diraktif almalarJ. ile oluşacak-t:ı.r~· Kooperatif ilkelerine zıt olan kooperatiften beklenen

~y-ararlar:ı yeterj_nco sai~layamayacak olan bu sapma kooperatif-Ierin belli başlı sorunlar1ndan birisidir

(76).

İşte kooperatiflere tanınan vergi kolaylıkları koope-ratiflerin gerçek niteliklerini bozmamalıdır. Bilakis koope-ratifin gerç~ek niteljJclerini koruyucu bir yapıda olmalıdır.

Kooperatifler , ·.ıdilerlne bel ba~layan dar gelirli

çeırrelere gerektiği şekilde hizmet veı•ebilmek için baz:ı. il-keler· gel:lştlrınişlerdire Bu ilkeler açık kapı ilkesi, demok-ratik yönetim ilkesi gibi ilkelerdir. Bu ilkelerin bir

gere-ği olarak kooperatifler aşağ:ıdan yukar:ıya doğru örgütlenıneli

d:LTler .. Bu durum ilkelerin bir sonucu olduğu kadar kooperatif Uyeler:i.nin menfnatlerinin de bir gereğidiro Devlet getirmiş olduğu verg_:i. kolaylıklar:ında da bu durumu gözetmektedir.

Kooperatifiere tanınan vergi kolayl:ı.klar:ı. kooperatif-leri n demokratik yönetim, :ri s turn dağı t:ı.nı:ı., aç ık kapı ilkesi,

karşılıklJ yard:ı.mlaçma ilkelerini bozucu olmamalıdır.

DazJ Ulkeler kooperatifiere cephe alırken baz:ı. Ulke-J.ercle yı).ktn·:ıdaki sıralad:ığıın:ı.z noktaları gözciniinde

bulundu-rrtrr::ılr.~ kooperatifle:ı:e vergi. kolo.ylJ.kları sağlamaktadırlar.

Bu:nu ya c5ze 1 b:i.r verg:i kanunu çerçeyesinde ya da genel vergi sistemleri içerisinde yUrUtmektedirler. İster genel vergi

sis-(76) FER

9 a .. g .. t .. , s ..

lB ..

...

75-tcm1 içerisinde isterse de özel vergi kanunlarJ. ile olsun kooperatiflere sağlanan teşvikler kooperatif ilkelerine

uy-eun olmalıd.J.r. Kooperatifleri ticari, siyasi, devletçi sap-mnya teşv1k etmemelidir. Bunun da yolu kooperatifiere

tanJ.-nan

kolaylıklardan sadece gerçek kooperatifleri

yararlandJ.r-makt:ır.

B. Kooperatiflere 2anJ.nan Kurumlar Vergisi Muafiyeti

1- Kanun Hükmü

Kooperatifierin Kurumlar Vergisi'nden muaf tutulmasJ.na

ilişkin iki ayrJ. lcori.unda hüküm bulunmaktadJ.r., Mua.fiyetlerle ilgili esas ve bağlayJ.Cl diJzenleme Kurumlar Vergisi Kanunu'-nun 7/16& maddesinde ki hüküındür. Muafiyetle ilgili diğer dü-zenleme ise 1163 SayJ.ll I\ooperatifler Kanunu 'nun

93/3-4.

mad-desindeki hükümdUr.

Kurumlar Vergisi Kanunu¹nun 7/16. maddesindeki koope-ratif muafiyeti ile ilgili hüküm aşağJ.daki

gibidir.-\ gibidir.-\ .

"Esan

mukavelelerinde sermaye üzerinden kazanç dağ1.

tılmamas_t,_i.dare meclisi, 1)aşkan ve üyelerine kazanç üzerinden

hi;.:; ce verilmemesi, ihtiyat akçelerinin ortaklara dağ1

tJ.lmama-sı ve mUnhasıre.n ortaklar ile işgörUlınesine dair hUkümler

bu-lunmaı:n şartı ile kooperatifler (Esas mukavelelerde yukarJ.da-ki şartlar mevcut olmakla beraber fiilen bu kayJ.t ve şartlara

uymayan kooperatifler muafiyetten faydalanamaz; )" denilmiştir •.

KooperatJ.f muafiyeti ile ilgili bir dtğer hüküm de 1163 SayJ.l:ı. Kooperatj~fle:r.• Kanunu 'nun 93/3-4 .. maddesindeki hü:kümclUrq Bu hüküm :i.se ·aynen aşağıda görüldüi:J;ü gibidir.

"3 ^o

5422

SayJ.l:t Kurumlar Vergisi Kanunun 199 SayJ.lJ.

kanunla değişik 7 .. maddesinin 16. bendindeki esaslar dahi-linde

Kurumlar Vergisi muafiyetinden

faydalanırlar.

4 ..

Kooperatifler, l::ooperat:i.f birliklerı ve koopera-ti:f merkez l:ıi:rlikleri

faaliyete

geçen üst kuruluşlara

gir-mediklerı takdirde, bu maddenin 1 nolu fıkrasJ.nın (b) bendi

::tle

2 nolu f:ı.kras:ından gayri fıkralarJ.nda yazJ.lJ. muaflJ.klar-dan

istifade edemezler"

denilmiştir.

2~· Kooperatif Muafiyet:i.nin şartlarJ.

Koo:çıeratiflerin r.ıua.fiyetini düzenleyen yulı:arıdalci hü-.lcUmleJ.""den mue.fiyet şartların:ı. 6 sermaye üzerinden kazanç dağl

tılmaması, ycin.etim lr.urulu üyelerine hisse verilmemesi, yedek

altçelerin

d.a.ğ:ıtılmaması, ortaklarla işgörülmesi ve kurulmuş

bulunan bir Ust örgüte üye olunması şeklinde sıralayabiliriz.

Du şartlarlu ay:t'ı ayrJ, ticaret şirketlerinin belirli

özellik-lerine takabül ettiği açıktır~. Ticaret şirketlerinin genel o-larak o:r.~t.ı.;ılc özelliklerini; sermaye üzerinden kazanç dağ1 tma-lar :ı,

yönettm kurulu

üyelerine hisse

verilmesi, ihtiyat

akçe-1er:i.n1n :istEm.ild.iği bir dönemde ortakle.ra dağı t1lma

olanağ1-nın bulu.nması ve şirketlerin sermayeye iştirak eden

ortaklar-dmı başkt~, kon:ulor:ı.n:ın ortBk dışına taşması şeklinde sırala

ma}r müınlcündUr. Bu şr1rtla:rın olumsuz yönde düşünülmesi, koop

e-rtrl:ifJ.e:ı:'in ve:ı:giden muaf olma ku:ı:allar:ı.na ulaştırmaktadır

(T() .. Bu şartltU'J. aşnğıda daha ay:ı:•ıntılı ola:ı:·ak inceleye-l i m.,

a) Sermaye Üzerluden

KBzanç

Dağ:ıtmak

T(ooperat:t:f1er:ln Kuru.mlar Vergisi muafiyetinden

fay-rl.nlsmA.btlnıeleri :tçl.:n lcooperatifin anasözle şmeninde, sermaye

ü~eı.·i:n.ı:1Hn knzanç cl.ağ:ı tılnm;yacağ:ı.na dair b:i.r bUkmUn bulunmas :ı.

ve bu. 1lUkme ele f:i.ilen uyı.:ı.lmaı:n. ile mümkUndi.lr. (Kurumlar Vergi-si Kmn:ı.:nu

7

/16~ ma d,.) C1'8).,

l\'iuaJ:'iyetin biriıwi şart:ı olan ırsermaye üzerinelan

ka-zm1ç da8::ı.tmam3k uygulamada karşımıza üç ihtimal dahilinde

çı-kabilir.. Bunle:r•:

". Kooperat:tfj_n sôzleşm8s:tnde sermaye üzerınden kazanç

cla~ü tl1~.:ıcağı yazılJ. bulunmakta ve kooperatif fiilen bu

şekil-clH kszmıç dağJ.tmaktadJ.r.

~ Koopr.~rat:j.f:i..n sözleşmesinde muamele Uzer:tııde.n kazanç

dr::~ğ:tt:ılacoğ:ı. yaz:.tLt olduğu ho lde, sermaye üzerinden kazanç

.,. Koope:rat:i.f sc5zleşmeslnrle kazanc:.ın muamele üzerinden

1 '-'

t "

o:ı:taklern ( .. ng:ı. :ılacHgJ. yaz:ı.l::ı. olup, fiilen de bu esas uygu-l ı:mmaktad :ı.r ..

( ·1-'7) ^EI¹\.h.J .. ^v~ıvmJ.eı.t:, a.g .. e'~~, s •... ., 29

(73) I'.ll.KlıAR. S<:üı::ıhattin, Kurumlm:> Vergisi Yorum ve Uygulamas1·, İstanbul~ 1982s

s.956

... '78 ^n•

:.Birinci ~Lhtimal;"l.n olmas1 hal).n.de sözkonusu koopera-t:ii'i, kooporatif' değilde bir ticaret şirketi. şeklinde

telak-ı

t

l l ' ' ] ' . ~)··ı·

,.v... . . .

^d ^.ı. kl

ı:C er: e ) L .. ı:r.J.z ~ .t>ı..ıntı.ıgı u zere sermaye ^uzerın.en or ^ı-ah ara knze:nç de.ğ:ı.tJ.lması ticaret şirketlerine haH

b:tr

özelliktir.

Oym'l kooperat:Lfin. amac:ı. karş111klJ. yRrdJ.mlaşma içerisinde

ortak1a.r:ın:ın ihtiyaclnJ. (.konut, tUketj.m malı,· vs o) karş1la-şirket te lci. kar payla ... şım1

amac

1na

kBrşıllk kooperatiflerde bir ihtiyacın giderilmesi esastır.

Rtr ko0perat:tfin sermaye U zerinden kazanç

rJaf:b

tmas J. ona t1.-eoret ~?:Lrkot:L n:lte11ği knzand:ıracakt1r .. Ihı. nedenle

Kurumlar

Vergisi Kununu 'mı.u:~da mı:ıaf:i.yet şnrtlar1nd.an biri olarak

ser-nısye üzerinden kazanç dağ:ıtmamak şart:ı yerinde olarak

geti-rilmişt:!.r (79),.

Kazanc:ın sermaye pay:ı nazarı itibara al:ırıru·ak

dağ:ı.t:ı-;:ı ., i d •.• 1 1 ° 'J ^V ^• ⁰b ⁰ ı

]

ll d d

mı l!.of!,:Pur a:n. -.og:ı:uya o ... a :ı :ı ... ecegJ. gı ı c o ..

ay

.J. yo ur an a

o-J..sıbilir., Bu d.olayll yollara; ayni ödemeleri, hesabi (ortakla-:t'.l.n c!rlemiş o1clukl~ı:ı:·::ı. fJermnyelerini yükseltme) ödemeleri örnek·

olaı'ak ırerebil:trl~. Bu yollarla sermaye üzerinden yapJ.lan ka-zsnç cla~_bt:ımleJ:•::ı. peçelenmiş olabilir.

AyrJ.ca

kazancın bir k:ıs-mı

Rermnye esas

alınarak di~er

bir

kısmJ.

da

iş

hacmi

esas

al:ı-na:r.alc dr:ığ:ıt1lm1ş olab:tl:tr .. Bu. tUr dağıt:ımda da peçelerneyi gör-lileJcte;:riz .. J:şte bu ı.re benzert olaylarda yapılan kazanç dağıt:ı

m:ın'ln g~:r.r·çek mahiyetine inerek değerlernek gerekmektedir. Bu duru.mda :ls e kooperatifin mu.afiyet:t ortadan kalkacaktır (BO).

(79) ÖGET,

a.g .. e.,,

s.,64.

(80) ÖGET,

a~gae.,

s.65.,

"" 79

İkinci

halde kanuna

karşJ.

ve

sözleşmeye karşı

bir

hile ile

karşılaşmaktayız

..

Herşeyden

önce kooperatif

yöne-ticileri

anasözleşmede

yazlll olan hUkümler dahilinde

koo-perat:tfi yönetmelidirler .. Koo-peratif

sözleşmesinde

yazlll

olmay&.n esaslar dahilinele kooperatifi idare etmek

Koopera-tifKanunu.'nun 62. maddesine göre

yasaklanmJ.ştır. Eğer

koo-peratj.f

sözleşmesinin

aksine sermaye üzerinden kazanç

dağıt

Belgede t/1l 0 '\) T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi ~J~ SOSYAL BILiMLER ENSTITÜSÜ, (sayfa 81-87)