Ortalam~ kar haddi es~s:ı 193 Say:ıl:ı Gelir Vergisi Ka-

Ka-:mm.ı.ı 'nun. lll.. madaos:lnde yHr almJ.ş olup, esasa ilişkin hüküm-lerin Kuru.mlar Vergis:t mUkelle

fleri

yönüııdeu de uygulanacağı

5422

Say:ı.lı

Ku.romlar Verg:lsi Kanunu'nun 1.3.

maddesinde hükme

be.ğlanmışt:ı.r

..

Gel1r Verg5.si Kanunu 'nun

lll ..

marldesi aşağıdaki

gibi-dir.

HK:ı.smen veya tamamen pera.kende satış yapan ticaret er-bab,, .:t.le :tmalatçll~r:ın göstcn"dikleri gayrisaf'i kazançlar,

Ver-gi Usul Kanunu •na göre.

tesbit.

olunan ort~lama

.· ka:r

hadlerinin perakende ~m'tıls.uı eııı-l;ian:ı.n maliyet

bedeline

uygulanması

sure-tiyle bulunacak

miktarlara

göre

düşük olduğı;.

takdirde, beyan

(101) UYSAJ,/EROGI.TJ, a .. g .. eq s .. l)6.

114

-ed:t.len gayriaa.f:J. ka.zançlax> ynrine, bu. suretle bulunan mik··

ta:r.Jar lkmalen vergi tarhJ.na esas alınır ..

Bu maddeye göre tarhiyat yapabilmesi için tesbit olu-nacnk fark::ı.n onbin l:tray:ı. aşmas:ı ve tespit edilen bu .farkl:ı­

Lık nedeniyle mükell~:ften :tzahat taleb edilmesine rağmen, mü-kellefin süresi içln i%aha:t vermomiş olmasJ. veya verdiği iza-hatJn yeterli gHrUlmemesi şarttır."

....

Bu macıdede görüldüğU üzeı"'e ortalama kar haddi peraken-decilere ve imalatç:ılara uygulanabiliı~. Bir başka deyişle top-tancJ.lar bu uygı;ı,lama:r-ı.1n dışlr:ıs:ındad:ırlar~ Beyan esasına

daya-nan Gel:tr ve

Kurn.rnlar vergile:d.miz:t, götürü

usulde

vergilerneye

döniiştürmektedire

J3u uygulama

^aynı zamanda bir vergi güvenlik mUessesesidJ.r .. Bu müessesade maliye s.ç1s:ı..ndan vergi kayb:ı

ön-lenmek

istenmektedir~

Ol~talama kar

...

had.dinde maliyet tesbiti önem taş1maktadır.

Verf[.t Usu.l· K~n.unu 'muı;un 262 ye

267.

maddelerine gC5re satılan emtianın

maliyetine;

^alJ.ş

hedeli, sözkonusu

^rnal:ı.n nakliye

bede-li~ s.Lı.ş kom.i.syonlarJ., alJ.ş ve tm).hafaza s:ıras:ında ödenen sigor-ta pr:lmler:l ambalaj maorRflar:ı ve bunlar gibi emtian:ın tedari-ld. j_le :tlgili bu.lu.nan giderleri girmektec1.ir. Bununla beraber

emt:l.~n:ın taelartki lle ilgili olmayan işyeri kirası, büro per ....

:::ıonel

Ucretleri,

J.B:ıt:ma

ve

aydınlatma giderleri, .amortismanlar, posta, k:ırtasiye ve matbaa giderleri, işletme ile ilgili olarak ödenen ayn:ı malıiyatteki vergi, resim ve harçlar gibi genel gi-derler.. ile sosyal giderler gibi doğrudan maliyetle ilgili

olma-·

.... 115 ...

yan gid.erlr,ır emtianll'ı bedelinin hesaplanmasında nazara a-l1nmaz.

v A

Genel çerçevesin1. açlkladlglmlz ortalama kar haddi

uygu.lamaa:ı

ile kanun

Jı:oyucu.

mUkellere

bir

noktada, "ne

ka-zan1rsan kazan~ ne kaybedersen et fakat ortalama kar haddi A

:l.le hese.planan matrah U?.ierinden vergini öden demektedir.

"'

Hal

böyle olunca yap1lan genel ve sosyal

giderlerin

vergi-o:i.l:tk açısından fonksiyonu. pek kalmamaktadlr .. Kooperatifler

.

dlşJ.nrla

kalan Gelir

ve Kurumlar Vergisi

mükellefleri

bu

nok-"'

tarla

o:t'taJ.aına ke.r

had.d:.tn:i. ele

ştlrmektedir.ler"

Acaba

koopera-tLfler dışJ.nda kalan. mUkelleflerin de eleştirdiği bu uygula-ma kooperati.fleri nas1l etkilemektedir. Bir başka deyişle

lt:~r:ın nev~h:u.u :tnoeleyelim ..

Bu. konucıa :Lki farldl görUş ortaya atllmaktadır.

Mali-~re ve GUmrHk: Bakanl:ı.ğJ.n:ın sı:rvı.,ı.nd.uğu blr:inci görüşte olanlar, k0operatlflerinde aynen d:i.ğer müke.lle.fler g::i.bi ortalama kar ,..

J:ı.add:i. ı.ıygulaması kapsarıunrla olduğu yönUndedir. DanJ.ştay ise koope:t'at:i.flerJ. hn uygulama kapenmJ. d:ış:ına ç:ı.kartmaktadJ.r.

BakanlJ.k 31. 5., 1982 tarihli. ve 789 numBrall mukteza-sJ.:nd.a konuyu i.:neelem:l.ştir (102). SCJzü edilen mukteza Ek-l'de

sunulmuştur. Muktezada bakanlJ.k "tüket:i.m kooperatiflerinin,

perakende

satJ.şlar:ı.ndan.

d.olayJ. ortalama kar

haddi esasına

ta-~

116-....

bt olmt:ılarl ve 0rtalmna kar hadd::t b:i.ldirimi vermeleri

gH-reknıektedlr" görUşUnü snvu:nmuştur. Bakanl:ı.k muktezasında

"'

ortalama. kar hadd:tni düzenleyen yasa hükmünden ve Kurumlar Vergis:t Kanunu 'nun 8. maddesinin

ikinci

bendinde düzenlenen

rlsturn

istisnas:ı.ndan bahsetmiştire

Bu

hUkümlere

dayanarakta kooparatiflex>i ortf-llama kar haddi kapsamJ.na dahil

etmiştir~

Bakanlığın muktezasında sıhhatli

bir neden,

sonuç

i-lişl<isi görememekt~yiz. Sadece yasa metinleri yazJ.larak,

va-tandaşa mukteza v·erilmeai b:J.zce olumlu bir hareket ol~makta­

dır. Ortalama

kar

haddini düzenleyen yasa metninde mükellef~

ler,. pqrıak~nde sfilt:ış

yapanlar

ve

toptan

satış

yapanlar

şek­

llnde b:tr ay:r.:ım~ tah:t tu.tul€\rak mükelleflerin hukı..:tki statüle-rine değin:tlırd.şt:ir.. Bu hiikme göre kooperatifler ortalama

kar

had.d.1 k,.p!"1amJ.na dalıi.l olmaktRdJ.rlar. Ristu:::-n istisnasınJ.11 or-tnle.ma k~r

...

hadrli ke.psamına girmenin bj.r şartJ. olarak d if şün.mek

. b. ı

ç··

l . .

t

ı d .. k"' - "il

:ı.se J.v.ce SR"'runu. nmaz, un o .. :r:ı.s urn ıerç!Jy ·en once -.ar (teg. ~

d.lr,. A:VrJ.oR matrf\htend.a indir:llmektedir .. Bu ise matra.h1n azal-:-maru demektir.. Dü ~Uk bir mRtrahJ. yüksel tmek için getirilen

OJ:"-talama kar A hr:ıcld.:l ile ristu::rn istisnas1 arasında bir neden-so-nuç il:tşJdr:ü ku.rınok blzce ters 1):tr durum olmaktadır.

Bu

neden-lerle bakanlJ.ğJ.n mu.ktezas:uıda ki neden-sonuç ilişkisini zaylf g<h·mekteyiz. Ayrıoa mu.ktez~ı sadece tüketim kooperatifl~rini

kapse.makta. diğer kooper8.t:tflerden bahsetmemektedir. Bu.

durum-da muktezadurum-da ayrl bir

aksaklıktJ.r.

~ 1.17 ....

DAnJ.ştay Dördüncü dairesi 1985 tarihinde .3263 Sayılı karal~:tnda (lOJ), kooperatifleri ortalama kaı• ,.. haddi

uygulnma-s

:ı dJ.şında

kabul

etmiştir, DanıştayJ.n

sözkonusu

kararında

"116.3 Sf.l.y::ı.lı Kooperatj_fler Kanunu uyarınca tüketiciye

ucuz

tUketim maLı temixıi :lçin faaliyette bulunan kooperatifler

bak:ım1ndan aaptanmlş bulunan ortalama kar ha.d.leri uygulamasJ. ,.

193 SayılJ. Gel:tr Vergisi Kanunu 'nun lll. maddesinde öngörülen emaca ayk:ırl(lJ.r .. " d.en:i.lmektedir ..

Kooperati.fler1.n

ucuz

ve kaliteli

mal

satmaları

koope-rat:tfçilik

h~rsketini.n

b:tr

sonucudur. Ayrıca

kooperatifierin

ortaklar:ın.a götU:reoekleri sosyal faaliyetler nedeniyle de bir e;id.er o:r.taya. ÇlkmaktHdlr .. Ortaya çıkan bu sooyal giderler,

sa-tlş f:lyat;:ın:ın d.Uşiik oJ..m.as:ı -ve ortaklara riaturn ayrJ.lması koo--pe:ratifin matrahını azal t:ıc:ı fa.ktörlerdir .. Bu nedenlerle

koo-....

perat:i..flerin ortaklar:ına kar haddi dJ. ş:ında tutulması gerekiı".

Bu. açıdan Dar.u ştay ':ın ka:t .. a:t"J. bizce isabetlidir.

Ancak

yukarı­

ele da değindlğlm:i .. ~ g:i.bi. Gelir Vergisi Kanunu 'nu.n lll., maddes:t.

mUkel1of~_er1n l:u.ı.kııkj. str::ıtUler1.ne değiilmeden clüzenlev.diğlndeıı

Belgede t/1l 0 '\) T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi ~J~ SOSYAL BILiMLER ENSTITÜSÜ, (sayfa 121-125)