c, K::r.•ecU Kooperntifler:inrle - t/1l 0 '\) T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi ~J~ SOSYAL BILiMLER

Rredi kooperatiflerinin

ortaklarına dağıttıklarl

kredi-lerden elde -ettikleri faizler risturn olup, vergi

d1şı

kalmak-tadır

..

Örne[~i:n ortaklar:ı.na

soo.ooo .. ooo ..

lira ortak

olmayanla-~a

da 200 ..

000.000

lira kredi

da~ıtan

bir kooperatifte elde

edi-~· 95 ~

len faiz gelb:-i 100.,000.,000,-· olsun. Bu durumda ortaklara

dağıtılan 80,000.000,- liralık risturn Kurumlar Vergisi

Ka-ııunu'na göre vergilem~eyecektir.

d) Risturrı İsU.snas:ı İle İlgili Özel Durumlar

a .. Risturn İstj.snas:ının Uygulanacağı Dönem:

R.istu:ı•n istisnasl, rJ s turnun doğduğu dönemde ( vergile-me d ci:n.em:i.nde:n. öne e) uygulanır.. Dağıt ı lmayan yada ortak

tara-f:ı.ndan al::ı.nmayan risturn orteğ:ı.n cari hesabına aktar:ı.larak, ortağa

hesabi

ödemede bulunulmuş olur.

b., Verg:i.d.en Muaf Kooperatiflerde:

I<1lde edilen mUsbet gelj.r-gider farkının tamam:ı ayn:ı

zamanda ortaklarJ.n risturnudux·. Bu ri s turn ortaklara işlem

hanmine

göre

dağ:ı.t:ıl:ır,

c. İdare Giderleri İle İlgili İstisna:

Kurumlar Vergir~i Kanunu •nun 8/2 maddesinin d bendinde flkooperatiflerce o:r·takle.rdan idare giderlerine ka.rşJ.llk ola-rak aJ.J.D.I?!n parr.ılarclan sarf- olu:nmayarak ortaklara iade edilen

k:ts:ımln:ı;ıt~ Kurumlar Vergisi 'nden. istisna olduğu belirtilmiştir.

Kooperatifin, ortaklarJ.ndan idare g~derlerine karş1l1k ald1ğ:ı pBralar~ Kurumlar Vergisi Kanunu'nun ı. maddesine göre, kurum knz~ınc:ı.nın içine gj.rmez v-e vergilendirilecek kurum

kazan-cınJ.n b:J.r parçası say1lmaz (91). Kooperatife ortakla.rca verilen

(91) UYSAiı/EROGI.ıU, a .g.e,, ~J ^..148.

-

96-bu pı:ırala:r. kooperat:tfln lc.ı:>.'um kazancın:ın tesbi tj.nde bir indi-r:im niteliğindedirler. Koope:ı. ... atifin ortaklara bu paralardan

artaıun.J. geri iacle etmesi lse, kurum kazancının tesbitinde 11ave özelliği taşıyalıilir (Kurumlar Verglsi Kanunu 13. mad, GeJ.:tr Verg:tsi

Kanv.nu

38. made) ^e Ancak Ku.:rumlar Vergisi

Kanu-nu 'Kanu-nun yukorıda bahsettiğ:i.m:tz hükmUne göre ortaklara yap:ı.lan

bu jJ.B.vede vc·gl kapsamı d:ışınd.a tutulmuştı..ı.r. Bu durum yukarJ.-da açıklanan

lcooperatifçilik

ilkelerine de

uygundur.

D$ Kurumlar Vergisinde Kooperatifleı.•inde Yararlanacağı Di~er İstisnalar

Kooperatifler Kurumlar Vergis:t Kanunu 'nun 8. maddesi-ni.n d :iğer benellerinde ticaret şirketlerininde

yarar

lanabile-ceği tUm. istisn.r:.ılardar:. yararlanabilirler. Bizce bu durum ver-g:Lcil1k'te1d.

adalet

ve e şi

tl

ik prensiplerine de uygundur. Bu bt3mllerd.e koopere.tifleri j.J.gilendirebilecek özel bir durum·

gö:r.enıemelctey:tz., Dolay:ısıyln bunlara girmek tezimizin temel

anmc:ı d. :ı ş:ı:nda bulunmaktadır ..

E~ Kooperatifler Kam:mu:ncla DUzenlenen Vergi lVIuafiyeti ve İstisnalar:ı

~Pürk Koopeı:at:tfç1lik Kuruınu.nun 1950 y:ı.lJ.nda

düzenle-ıU.{~j_ ÜçUnci..i TU:r.k Kooperatifç:i.lik Kongresinde vergi komisyonu

oluşturulmuştur .. J3u komisyonun raporu büylik 131çüde

1163

Say:ı.

l:ı

kanundaki 93.

maddeyi şekillend:trıniştir

..

Bu komisyon

rapo-runda kooperatifçiliğin vergi kolaylJ.klarJ. ile gelişeceğini

- 97

·~

hakl:t olr:ırak sa·vunmuştur (92).

1163 Say:ı.lı kanunun 93., mad.desinde yer alan vergi

kolayl1kları şunlardır:

~· Birb:tx·lerinclerı ve ortaklar1nclan aldJ.klarJ. faiz ve ko-misyonlar banka ve sigorta muameleleri vergisi d.1ş1ndadır.

·~ Defter

ve

anasözleşmelerin tasdiki Damga Vergisi ve Harçlen .. Kanunu 'nun dışn:ı.dadJ.r.

- Kiraya vermemek

şartJ. ile sahip oldukları her tilrlü gayr1menkuller Uzer:.tnden al:.ı.nacak her türlü vergilerin dı

ş:ındadJ.r ..

- Ortaklar:ın gtriş ve ç1lo.şta ki noter işlemleri Damga

Vergis.:i.ndeıı ve Noter Harcın:ı.n d:ı.ş:ı.ndadJ.ı~.

~· Gayr:ı.me:nkullerin l<ooperatiflere sermaye olarak getiril-mes:L her türlü Vl7rgi d1ş1ndadıre

~ YukaJ.>:ıda j_ncel.ed:i.ğimlz şartlarda Kurumlar Vergisi Mua-fiyeti,

Kongrede hazırlanan raporda bu verilerden ayrJ. ola-rak Gi..imrük Vergisi n•ıu.afiyeti istenmişti. Ayrıca kooperatif'-larin Banka ve Sigorta Niuamelelerj. Vergisirnden tamamen çı

kartılmesı :tstenmekteydi ..

(92) Vergi Komisyon Raporı.t, Karınca, 168, 1950,

s ..

69-75o

l

TarJ.m Sat :ış Kooperatj.f'leri 'nin, Tar:ıın Kredi Koopera-t:l:fleri 'n:L:n ^kuruluş

konumla:rJ.nc1a

gümrük

muafj.yeti

bulunmak-ta dır .. Halbuk:l. 1163 SayJ.l:ı.. kanmıa tabi kooperatifierde

böy-le btr muafiy-et

gö:ı:ememekteyizo

Bu

ise

vergicllikteki yatay

adalet prensibine ayk:ırıd:ır .. Kooperatiflere tanınan muaflık

ların eşit

hale

getirilmesi bizoe yerinde olacaktır. E~er

verg:L 11E~ kooperat:.tfler teşırik ed.ilmelt isteniyorsa (ki bu normal bir durum olup, olması da gerelcir.) bunun. özel çalJ.ş

mala:r.'.l.a açıklanmas :ı. yerinde olacaktır (93) ..

Kurum

Kazancı ve Özelliğ:t

5422 Say:ı.lJ. Kurumlaı" Vergisi Kanunu Kooperatifleri, kazr:m.çlm.'J. Kurumlar Vergisi 'ne tabi kurumlar arasJ.nda

say-m:ıştır (Ku:ı:-umlar Vergisi. Kanunu ı. mad.) • . Aynı kanunun 3.

ınad.de~d.nde '!Türk Tioaret Kanunu 'na ya da özel kanunlara gö-re lruru.lan tüketim, üretim, kredi, satJ.ş, yapJ. ve diğer koo-peratiflor ile heı:ı.ze:r nl teJ.ikteki yabancı kooperatifler" i

(Kurumlar Vergist Kanunu J.,mad.), "kooperatifler" kenar baş-1J.ğl al t1nda kazançlarJ. kurumlar vergisine tabi kooperatif-ler olarak belirtmiştiro

___

.._,...._.,..._"'~--··-.-.---

---(93) UYGUiilEn Muzaf:fer~

"I\f.:)Operatiflerin

Korunmas1nda

M:Uafiyet-J.ern, KarJ.nca~ 410, Şı;ı .. bat, 1971, s .. l2-14.

... 99 ..,.

Kooperatifler yayg:ın 1)ir şekilde Kurumlar Vergisi Kanunuvndan mu.aftır1ar(l Eğer muaf olmuyorlarsa, bir başka deyişle muafiyetin şartlarJ.11J. kaybettilerse veya muaf

olma-may:ı tercih ett:tlerse kazançlar:ı. Kurumlar Vergisi Kanunu 'na tabi olocnkt:ır., Kuru.mlar Vergisi Kanunu 'na göre vergilanecek olan kooperat:tflerin "Kurum kazane :ı, Gelir Vergisi mevzuuna giren gel:i.r 11nsu.rlarJ.nda:ı:ı terekküp eder" (Kurtı.mlar Vergisi

Kanuı1u ı. ma d. ) o

Gelir Vergisi Kanunu'nun ikinci maddesinde belirtilen gelir u.nı::ıurları, " 1) Ticari Kazançlar; 2) Zirai Kazanlar;

3) üc:cetler; 4) Serbest Meslek Kazançlar :ı; 5) Gayr:ımenkul Seı'maye :tratlar:ı.; 6) Menkul Sermaye İratlar:ı; 7) Sair kazanç ve İratla:ı::" d:ır .. Kuru.m kazane :ı işte bu gelir unsurlar:ın:ın bi-:e:Lnde:n veya b:trkaçından oluşmaktad:ır. Bu sayd.:ığ:ım:ız gelir

un-su.rla:cımı g:i.rmeyen gelirler ve kazançlar:ın vergi dışı

kalaca-" -

^ır·

·

r ı

·

ı d b · · · b · J ld gJ. aç·L.'I.: ^ı:r., _m

ee

^ırunsur. ar ^:ınan J.rını veya ır .caçını e e eden kurumlar:uı kazanc:ı kurum kazancı olarak değerlenir ve Gel:Lr Vo:rgisl Kanunu •nun

37,

maddesinde belirtilen ticari ka-zanç hUkümJ.erine g<.i:ı.:>e tespit edilir. Çünkü Kurumlar Vergisi Ka:n.u.nu 'nun 1.31 ma.d.clesinde kurum lcazancının Gelir Vergisi Ka-nunu 'nun t:i.oari kazanç hiikümlerj.ne göre tespit edileceği

be-lirtilmiştir41

Netice olarak kurum kazaneJ. Gelir Vergisi Kanunu'nda beJ.irtilen yedi grup gelir ve irattan oluşacakt:ır. Bu

kazan-cın verg:tlemrmi üelir Vergisi Kanunu 'ndaki ticari kazanç hü-kUmlerine gUre tespit edilecektir~

-

ıoo-B. Bilaxıço Esas:ına Göre Kurum KazancJ.nın Tesbiti

Kurum kazanc1n:ı.n tespitinde Gelir Vergisi Kanunu'nun

"Tioari ~E-ızanç" hülcUrnlerinin uygulanacağ:ını belirtmiştik.

Ticari kazanç "gerçek ve gütüriin üsulde olmak üzere iki şe

k.iJ.cle

tesbit edilir (Gelir Vergisi Kanunu

37.

mad.). Gerçek

ıu:ıulde kazancJ.nl tesbit eden mükellef'ler bilanço esasına gö-re

veya

götürü usulde tesbj.t edebilmektedirler. (Vergi Usul Kanunu

176 ..

mad.)o

'.J!icaret BakanlJ.ğJ. 'nca 1163 SayılJ. Kooperatifler Kanu-nu 'Kanu-nun B9,,

maddesi

uyarınca hazırlanan 28.,1.1.1973 gün ve 14726 Say:ı.J.,. Resmi. Gazete 'de yayınlanarak yürUrlUğe giren

"Kooper[lt.:i.fler, Kooperatif Bj.rlikleri, Koope.LLıtif Merkez Bir-- ' 1 1 · T'' k· ı- t · f] B ' J · ^v ^• ıın l c- b Y"

t

1 • ^{v •}^ll

lı.<:. er ı ve .. ur .. ıye \.oopera ı .er J.r .ıgı ı·;~u :ıa .... e e one me J.gJ.

.:J i 1 ] k ⁰ ı i ⁰^V i ⁰bi k

t

⁰ ^fl ^{b '1}

nı..ı.e ayx·ın ;:L.J. o .arR ^:ı.nceenr ıg· gı o opera :ı . . er J. anço

e.saa.:ına göre defter tutacaklard:ıro Bu

nedenle

biz burada bi-lanço esasına

göre

kurum kazancJ.nln tesbitini inceleyeceğiz.

Kurumlar

Vergisi, kooperatifierin

bir hesap dönemi

i-çinde

elde

ettikleri

safi

kurum

kazancJ. üzerinden hesaplanır.

(Kuru.mlar Vergisi

Kanunu

13. mad .. ) e

Safi

kurum kazancının

tesbitinde,

Gelir Vergisi

Kanu-nu8nun ticari

kazanç hakkındaki hükUmleri uygulan:ıro

TarJ.msal

alanda faaliyet gösteren lmrumlarJ.n bu faaliyetlerden doğan

kazançlarunu saptanmasJ.nda Gelir Vergisi Kanunu 'nun 59. mad-desinin son fıkrarn hUkmüde dikkate al:ı.nıı" (Ku.rmmlar Vergisi Kanunu 13. ma d).

101 -Safi kurum

kazanc:ı.n:ın

tesbitinde, Gelir Vergisi Ka-nu.nu•nun tica:e:l kazanç

hakkındaki

hükümleri

uygulan:ı.r.

Ta-rımsal

alanda

f'aaliyet gösteren kurumların

bu

faaliyetler-den doğan kazançlarının saptanmasında

Gelir Vergisi Kanunu'-nnn

59.,

maddesinin son

fıkrası lıükmüde dikkate alın:ı.r

(Kurum-lar Vergisi Kanunu 13. mad .. ).

Bilanço

esasına

gBre ticari kazanç, kooperatifin

he-sap dö:nt9m1

baş:.ı.n.dak:t

özsermayesi i.le hesap dönemi sonundaki

özsermayesi arasJ.ndaki olumlu farktJ.r (Gelir Vergisi Kanunu

38 .. mad)@l

Belgede t/1l 0 '\) T. C. ANADOLU ÜNIVERSITESi ~J~ SOSYAL BILiMLER ENSTITÜSÜ, (sayfa 102-109)