Uye-Jeriı ta~ım işleriyle u~raşJyorna
tar1msal tilketim
koopera-\r ·.-ı.· '1' ,'.·, (!.i''ı-ı·r•·ınJ\ .ı'~_).__. -·--' N J. l:.J;:).-;<,-ı"' TI,r~ıon»·'"--~.ı.-"1 .• .J.J. 1-·Ct.~ ... ,J. 1 ~ Pancar Koope:r.atJ.fler:i. v-e Pankobirlik
l.J ,·.• 'rr·7e~"'i "';!~ ·t·rır·.,·ı J ·'> __ ,J..>.•- .... •. ,J ··• ''" .. , r:.r]<:\ .J..<., ,., l (:·-· .,·,!. J1 I' .)\,1 ~;>u."' i·: oi~ıı~·Al.. \..• ""• '-'• ' 0l" .;,; UA1\Tit"OBI'·ı:-ıL+K H ~ · 1. • .!. - -..ra"ii'l ... v ll '·-1lal'l' :JJ.O:l, lıXJ.kH:t:"'(:l~ 1~'/J~~ 8,.27 ..
( :113) JC:'-23 i:);;ı;y-:ıJ.:ı Ttu•:ım. Kredi Kooperatifleri Kanunu 'na göre
ku-:<:1).1U1.' VG işler'~>
(:39)
:u.6~3 ~~P.;r:;.J.::ı. Koopo:ı.:atifler Kanunu ;na göre kuru.lur ve işler.·i;:i_.fla:r1nJ.n t::)Lr:ı:.t:n.o tUlı:etim kcıopera.t1 •. flerinin i l k ortaya ç:ık
ım:un şel..,J_:r•lerde olmuştu:ı:,,. Bn gUnkU kooperatiflerin temelini olu;tl:u:I'8JJ. İ:ng:Lltere td0 o:t"caya ç:ıkm:ış olan ROCHDALE hareketi humm t:ip:U~ tıir örn9ğidir., HOCHDALE 'de 28 işçi 28 lira ile
• -ı 1 t . '1 ... • 1
t .
""1 . •t
ı d . . .esın~0nere.c ·;utc~ım ~oopera ıx-erı arım a an1n~ a gırmış
ıro önem ka:zmn.m:ıgt::ı.:ı: .. ÜJ.lmmizcle tar1m aları:ında nTar:ım Sat:ış Koopar~LLf'.lJ:;:.-.ın (4.0) nt ve n~ı:Wr.etim Kooperatifleri" (41)
bun-A., Fi\:o:uom.:i.k Ke..J.Jı::~.rı.ma v-o AZg\:'>lişmişlik
ıım~;:orı.om:Ur. kalk::ı.nma'1 Jı:avrann. amaç ve yöntem aç:ıslnde.n
u~:-L!:ı:ıulı:t:Lc., lDkonom:Lk .P..:a1lı::ı.r.unay:! gerçekleştirmek için kullan1-ls.n ;ırti:ntemle:ı.~ :üJ·1o 1.te:t•h>J.:ngl hiı"' bölgede veya genellikle bütün
( i.; . .) ,, f' )
(. rl.') it. ... ı /~
Bu
y5ntemlo~Uç tUr model
içeri-T:JJ':sm. Snt:UJ 1Coop.;:;ratif1o:ı:::t 3186 Say:ıl:ı. Kanun Çerçevesi.n-d·:: Fu.:r:u.lu.J.• "'TB İ ş le t::LJ.:t:r .,
(rı:ı..) :ı:ınwttm Koop·sratif:t.e:ı.oi 1163 Say:ıl:ı Kanun Çerçevesinde
Ku-··~"1·-' .... ı.~ ~rô .. r .. f;'·]r:,.; .... ~·~; ... ,~
J, !_ •• ),1,.•,_,, \ ' ' .L.<.:.}•••V ,,,,t,.._~.\. li\
(4i~) SÖNW~Z !?:Urrot, Ji.E~s1J-....J5,Q,9J:S?E1l1Lif1eriıı,in_TU~ 'nin E~kc
;.vnıd.k ·•· .J i:.hx~yc1 Kalk:u:ı.mns:ınd.e.ki Roli.h VIIIıt Türk
Koope-r - ,. -~--~,..,;,-"·-•-~•::-:,· .... .s~,..,.,,.._~·.;O:~ ,.-_:: ~""->"·'-"-...~'-·~·::..:=:=-.,.-...---• ..,...,.,.,..<>~,...,.__.,_...,~ • .,....,._., • .._,~,.~--~
:aıt:Lfçil:i.k Kone,reı::d. 'J!e'bliğleri. TKK yayınlar :ı, no: 39, Anka.r<:"9 1976~ A~Iv~ (1·~41)~
- 28 ...
l~.:s.:r-ms morlell-sırd:LJ.~ .. Libe:r·aJ. modelde hü~\. .... teşehbüs hakim olup,
ttnasr!H:-nı ı;er1)est pazor elreınomj.s:Lnin k-ural ve kaideleri geçer-J:ül1r., 'Ioplumcu. moc:el de.~ ise hü:r teşebbiisUn yerini devlet
teşcbbüaU almnktad~r.
Serbest pazar
ekonomisibu
Ulkelerde bulumnawakta olup devletin belirledi~i tüketim kalıplarına vatunct:ı.ry1a:ı.' u;ymB~:>: zo:nnıc1ad1:rlal"' ( 43) G Karma model ise devlet vo hür teşobhih:ıiin ayn:ı. Ulke sJ.n::ı.rJ.arı içerisinde beraberce fa81:tyet gösterm.es:i.di:r .. J3urado. amaç, hür teşebbüsUn yapmad1-ğ:J. veya/ve yapamad:ığ:!, ekorı.omlk f~aaliyetleri devlet yapmakta-ö.:ı:~~o HU.t> tes:ebbUs ı:~e:ı:ma;:rc <.'ılmıakJ.ar:uı:m lnsıtlı, bilgi biri-kimi.nin dJ.ş1:nd.a kalan v0yc.ı. kÔ.r:ı d.üşük olan alenlarda f'aali-yı~~ göste:t'ınez ~ İşte bu. alanlarda devletin yapacağı çok iş -;r::~:-.:'d.:ı.r" :Bun.1nıl::ı. bcırabe:ı:· clevlet:Ln de ekonomide hUr teşebbüsmelcc.ıüz.m<J.ı:::ı lıU.r:" togebbüs kadar çabuk ve esnek olmamaktadır.
geJ.lşnüşıı azgelişmiş olmak i.izere iki c:ua a:ı:u:-ı.fa a;p}Jlr,ıaktocl::ı.r~ GeJ..i.smd.ş ülkenin bir diğer adl da
(43) }Jn morJ.el:Lı.ı, öncUlUf;itnü :YT!pan U1lı:elerin bir çoğu 1989
yılı igerlsind~ nUretle liberal ekonomiye geçmeye
ça-lişmr:ıktr:.clJ.rJ.::.ır~ Ancak bu ülkelerde l:Lberal modelin
yer-:teşmı:w:Ln:tn u.zu.n y:ülar alacnğ1 açıkt1r ..
( 44) Hrtı:CF1i'E1~D .fı.nd:ı:s', !Jtk.:Qng_m:Ur. V;"!: I~~GaJ:_K~].kınmada Ta-:,r:lf!!.t2,s.J::..J~~2S!J2~Ei:1 _ _t:l.f'J:.91'j.:ı:Lllo_:jj!, VIII.. TUrk Kooperatifçilik Kor.ısrez:i Tebli[?~t, IJ.1ICI\: Yay::ı.nJ. No:39r Ankara, 1976, S .. I,
( .-,'lL'). ·~"·~~t,.:.,L.!. ft
·- 29 =
ka1k:.ı.nm:uJ tiJjLodir~ Azgelj.şm:i.ş ülkelere gelişmekte olan ül-keler ele de:rd.lınektedi:re Bu ülkeler kalkJ.nmalarınl
tamamla-:.:ramam:ı{~ U1kelerı1i:ı:., Btt ülkeler:1.:rı. baz1 özelliklerini şu
şe-ki.. · ,.::; :ıralayabilir:tz:
U P Elçonomik faaliyet ler büyük ölçüde tarJ.ma dönüktür ..
Bnnmı. sm.1ueu. olLtı:·ı:.uc cla, m::i.lli gelirin önemli bir bölümü
ta-:ı.":ırrıdmı s9ğlanmaktadır .. JJunuüla beraber tar:ımsal üretim
yön-temleri :i.lkeldir .. Verimlilik çok
düşüktür .. Dola.yJ.sıyla kişi başınu dUşe:u ta:ı:ı:ı.msal ii:petim çok düşüktür ..~~ ·. ,:is:in nUfusun çoğunluğu tarJ.maal kesiminde çalJ.şmak
tad:ı.:ı:·· .. An.cak bu ld.şllo:r ev ekonomileri için üretimde
bulun-ch:ı.kJ.m_~Jı1ö.a.n tar:lm pazara aç:ıJ.mann şt:ı.r ~ Bwıun sonucu olarak da ü:Pü:nle:.r.' sırurl1 sa,y:ı.c1a Ül'EYt:tliı .... Tar:ı.m Urünleri bir
pa-,{ ı ı.. • •• " & ·ı 1 • " • d (u til h .. .. h zn.:r.• •AL .. eo:ı.n.e go:r:e ure·~::ı. mec:.ı.g:ı.r:ı. en re · en er urun emen hemen snt:ıl n•) tax-:ım d.oğa. koşullar:ı.na s:ı.kJ. s:ı.kıya bağlJ. olup
y~:ı:J.i tek:n:tkle:r UJ:etj.mde lcnl1an:ı.lamamaktadıro
~~ Doğal kay:n.{1klm.:- yeteı.•i:nce
değerlendirilememekte-d::tr .. çUnkU yetişmiş
:tnsan
güıJü s:;.n:ı.rlJ.d:ı.r. Bu durumkaynak-laı··1:n opt:i.mı...ı.ın kullan:ı.m:ı.n1 engellemektedir. AyrJ.ca alt yap1 ve e;::ıdUst:ı;:i.lG§H:ne zay::ı.ft:ır ..
~· NUf'ı.wun bü;yi.Hr b:lr k::ı.sm:ı:nda tasarruf kapasi teei. ı:n-f:ır'a yrlkJJJdJ.r, rıermaye bir:Udmi ve yat:ırJ.m gücü zay:ı.ft:ı.r ...
Bun.a karş::ı.lık, tUketim eğili.mi (Tüketim/Gelir) yüksektir., .
T' V ·--ı.. .~ 1 l i . ''lk 1 d k
~· .'-'og;um~oJ.1Jtıı ar ı.: :ı. ş oran aı"'l ge şm:ı.ş u e er en ço ,
(aş:ı krmı.panyalor:ı gl. bl) ile ölüm oranları azal tılma.ktadir.
Aneak otldn bi.r n.U:ftts pla.nlr..:ı.nmıJ:ı yap1lamadığ:ından nüfus
lu.zl::ı. artmaktadJ.r., HUf'usun h:ı.zl:ı artmas::ı.n:ın bir sonucu
ola-:.:,;:~k du eko:o.om:hle aç::ık v-e gizli işsizlik önemli boyutlarda
~ Sc:emr:ı;re b:i.r:J.Jcim:lı1i:c.ı yetersiz oluşu, endüstrileşme-n.:trı. r~ayıf cd.uşı: ve hJ.zlı nUfus e.rt:ış1n:.ın bil" sonucu olarak
o.lw:nçımide b:b .... i..l:~'et.:tm aq:ığ:ı söz konusu olmaktad1r. Bu ise sUrekLi.. Vf7 yUkı::ek o:Nınlarda seyreden bir en.flasyona neden olmaktt:1d.J.r., :Bununla be:t'aber j_şsiz lik sürekli ve yüksek oran-la:r'd.a olduftU.\J.dı:.=m eko.uoııı:i.de bi.r durgunluk da hüküm
sürmekte-1' ,.,
( ·t.,/
. ·-
\ 1 ..... Bu ekmı.cın:.U{ dengestz1:Ur.ler kişi baş1na düşen milli ge1~L:>:':i.n dUşUh. o1nıas:ına ve ch:ı:ngesü .. ~ bir ge>l:ir dağıl:ı.m:ına
ne-~ Bu. UJJı:&I.e:r.de- eknnom:t genelde ilkel bir yapıya sa-hip ol mB B :ı.Tı.::ı.n ::rarı:J.!!.da 11dr;.ı:üis'l::1.k~~·u.r ( 47) .. Ekonominin bir L~:u:-mu.ndcı i.Je~ci tekn:Ucler l!:uJ.larnle.re.k yüksek katma değerler yc.~.at;ıJ.::ı.:ı:kon diğer k:ımnJ.nüa ise düşük katma değer sağlayan
ilkel ~Ii:hıtomle:c ku11an:ılmHktı;Hl:ı.r.
( lt ._ı-c./ r:; ) S li .ı...l..l.'I!1J:U!t ;,rn\ql'-·" " ~t:r..,:)ı1<,/'~!i ""' ~~· ·ı'·
( A,f.) _ .. ri-,~p~-·i1·' })o~f,...-ı··I'.n.-~:::, ... , '"'"'"""·-,.. ... 1,_,~ r·~ KPa-'Jı'J.·•_;..., .• l. •• -.f'_,.~ 1n·~.,.., ~-o"'netim --.ı..ı. .Y · o··rgütlenmesJ..Ilde '
b:te "orta Hın::ı..f BakanlJ.ğJ." vard:ır. Bak:ı.n:ız. SÖNMEZ,
a,g.,t~, s .. rv·!l-13 .. Dipnot 17 ..
(;J.'(~ Inn;3CHB:<;I.D Andı•e' (Çev,.oğuz ÇATALOGLU), Gelişen Ülkeler-do Xooperatifler:L:n. Ön.cm:L 9 Ege Üniversitesi İktisadi ve Tie;;;ri IU1iıiı1c.ı:· :ırıal':Ulter:ı:t Yay1n:ı No:64/39, İzmir, 1973,
- Eğitim düzeyi dUşüktUr .. Var olan eğitilmiş
insan-la:e:ı:n da yabancJ. ülkelore göçme eğ:i.limleri yüksektir. Bu nedonJ.crden dolo.y:ı n feodalint bi.ç:i.mde o tari teye hakim siya-sal partilerdan oluşmuş, politik blr rejimu (48) bu ülkeler-de hi.Hti.im sürmektedir,
=·
Bu. Ulkelerde inse:mların yaptıldar1 ., ve yapacak- ·ler:ı iı;ıleri:n. :nitelj,klori~ taşJ.d.:ıkları siyasj. görüşlerin
ar-kas:ı.nd.a:u gelmektedir~ Bu ıla bilhassa karma ekonomik modele sahip tn..keJ.erde devlet işletmeler:I.nin verimsiz çalJ.şmasına
r•.ede:n , : ı1aktad:ı.:::~ ÇLi:nki ekonomik birim olan işletmelerde
si-yaı::d :ı:ı:i te1::tkler önplanda olduğundan terfi ve sic i l işlemleri
siyasi olmaktadır •
. , ~ . ~ • . i''] 1 ı d K
t.
f'l . R lHB. Azgelışmış ~-~e er e oopera ı erın o u
ı~~ Ekonomik Kalkınma ye Kooperati:fçilik
Kooperat:d'ç.tliğ1n kallcınma sUrecine olan katkJ.Sl ile :i. lgi Jj, iki fm:•kl:ı gör'Ü ş bnlunnıaktt::ıdlr.. Koopc:ı."a tifle şme ile
kalk:ı..nrm;n.ı.:u:ı demoda olduğu:nu savunanlar bulunduğu gibi,
az-lişmiç Ulke konurm:ı.nden gelişmiş ülke konumuna daha az
sorun-'1 1" • "1 • i ..t,. fl • 1 '"ml •. ld " .. .. d ..
~-H geç<:)01J~men.:ı.n r>:oope:ı"a~.-:ı.:·~~eşme :ı. e mu run o ugu yonun e
go-rUşle:ı.:-de bulunmaktad2:r .. Bu .farkll görüşlere girmek tez amacı~
c:ı.mi3 d:ıç:ında olrlı~ğu.nd.r:ın r:.ıadece ldr tesbit yapmakla
yetinece-ğ:l~~0 O da koope:r.atifleşmen:.tn ekonomik gelişme siirecine olumlu
(48) HIRSCHKLD, G'<?-J.işmiçı Ulkele:r."de Kooperatifierin önemi,
s.a.
- 32 ...
yönde katlus:ı olduğı.:t yöıiindedb:
(4-9).
Bu tesb.i timizi d~ geneJ. bir doğru olarale ileri sür-meni:n bilimıi"~eJ. .kti.şlruculuğa gölge düşüren bir yaklaş:ı.m
ola-"""'?r..,
'·' o0 ,, Ci • ""Ç1" K 1-·t-ı---. .~.ı. o ı::r~,_., ek"'ııom.;ı~ ıno(•. v.& _ \ol . ~ ... k. ., 11.."" Al icerı·sin.de ,. bu tesbı·t:ı.·mı·z geço:ı:<Vi olmayabilir .. Gürıki kooperati.fler siyüaal gücün,e-ko.ııom:Uc modo1:tn hj.r arac:ı.d:ır
..
Ekonomik kalkınma içj..n koope-ratiflere hangi işlevler, hangi olanaklar içerisinde veril-mi ştir" İ şte koop0rE:t:t
f'lerJ.n eleonomik kalk::ınma i gerisindekibaşa:ı::ı.f:L1 btl.. çe:rçeye içeri.sincle dü şünülme.si gereken bir konu
olmaktad~ı . .;." ..
2~· .Azgelişmiş Ulke So:t'Unlar:ı.na Kooperati.fçi
Yalı::leş:ımlar
a) Kooporatj.f'çi Yaklnşlmlardan Yararlanacak Olan
l~rl:ı:plar -,re Sorunlar:~,
Kooperat:i:fç:.LliJx düzoni:ndeu ekonomik ve sosyal
ale.n-1.~:ı:rda ;\rı.:ırarla:nabi1.ecek sektörler· ve gruplar, istekleri ve bu :tstokler:i.xı.:i. ge:r·çeldeşt:trohilmek için başvurabilecekleri
yollar are.s:ı.rıda önemli. fı.:u"klar bulunan iki s:ın:ı.fa
ayr:ılabi-li.:r: .. Bunlaı" üe:t'otl1. işçiler (bil'" işyerinde bir işverene bağ
lı ol3X'Hk çnlışrm. boğ:ı.m1J. :tşç:i.leJ..") ve bağ:ımsız işçiler
(kü-çUk endüstri,
olsaratlarl~ tar:ım, balıkçıl:ık ve bazı tica-:Pi a1a:n.lf:ird.f! ke:nd:L nam ve has u b ı na çal :ı. şanlar) dır.,( 1;.9) KAH.t1.YAiıÇ.Ur Murat 11 lli ... J~m0·t.JC.9.9J~era tiflerinin. Türkiye 'nin;
.{ji}t; . .Q.J1C~!l~l:S_S~.~~-2Sq5!ynl 1.\f!JJL~nn}_as;ı.ndaki Rolij .. YIII .. Türk .Koo.._,..
pc:'-'atifç:ilik Kor:ı.gı•es:l Tebliğleri, TKK yayın:ı., no:391
i) Ucretli İşçilerin Karş:ılaştJ.ğı Sorunlar ve
Koopeı:a 'i;j, f'ç:llik
nu soru.n1t:13::.ı ~ ücrett0:ı:ı. kaynaklanan sorunlar, çal1şma
l ... ı • ~ 0 l • 1 V ı V "li k 9 ı ı
tWfJUL.ar:uıa :t..ı..:ı.ş ·ı::uı sorı.uı e.r ve sag._J.ga :ı. · ş :ı.n sorun ar o a-rElk üç c;ruba ay:c:cabil:Lr:tz .. 1şçiler için gerekli olan,
kendi-1e:.ı:'iııe yeterl:t ve
insa:nca
bir yaşama sağlayacakücret
ilesağlı.k: koşuJ.la:r.•:u:ıa uygun bir
dinlenme
süresini öngören birj_şgünUdür .. i:şçiler1n kanuni v-e toplu iş sözleşmeleriyle sağ
ladJ.klı:u."'l av·::ıntajla:ı:'ıla bu.nh:ırd.a:n başka b:tr şey değildir (50).
Ucretl:i
:.i.şçilcr yaşama standartların:ı.yükseltebilmak
i.ç1n şu kooporo.t:Lflerden J.stif'ade edebilirler ( 51).
1:;;1 kalj.tel:t yi;y·ec-9k maddeleri :tle belli başlJ. tüke-tim malln:r:·:ın:uı nağlanahileceği bu kooperatifler ayrıca
üye-~~erine u;jgun öd.eme olannklar.:ı da tan1yabilirler.
~, Ko.ı:1u:t t.,...~·-~-"=s..-_-...-..~V-'\'".:.;:..ı::r-,..,\.ıorcu:...-..,.e•ur-.,_,.,.,.._,_~ Kooperat:Lfleri;
:r·:J.:n i1'l(;i8.at:;u;c:ı. :;-ti.pma.Js.:tad:ı.rln:r,., Bu kooperatifler kendj_
olanak-1 ... rn:·J. ::ı..1.0 Km~u •. , ' .J ı: yapaı:ıı-.ece 1~ • ı ... 1 ı:: ı ... erı g:ı. ı, . . b . k ,amu se
kt.. •• d
oruı1 en ed
yar-d. :ı m (kr·ed:t, nl-l;ynp:ı.s:ı. tume.rnlanm:ış arsa tahsisi, inşaat. stan-(50) Ultıslar~ras:ı Çal:tgma ÖrgUtü (Çev .. UZEL HalUk, .UZEL
Ce-lal)~ Azgel:i.şm:iş Ülkelerin Ekonomik ve. Toplumsal, Kal'":"
k:ıurnalar:ında Kooperatif'lerin Rolü,
49.
Uluslararas :ı . :t ş . KorJg:re s i, Cenev.ı::•e 19 64 ıı lınka:ra, 19 77, s. 2.(51) UJ:uslı:n:a:r~sJ Çalışma ÖrgUtüıı a.g.,e., s.2 ..
da:ctla:r:ı.:r.ıı:ı_ uygu11 :tnşae.t malzemesi temini vs.) da
alabilir-İqçilere norrnal zatJanlarda tasarruf yapmalarJ.n:ı ve bu. tnsgx·ruflarıl:ı~ı cla o:nlarB. claü~i
sonra
kred:i. olarak verme-1e:r1ni t:mğlaya:n kooperatii'le:ı:.-dil"'• Bu kooperatifler tilkedekif:H')synl Q:itv·enlilr. sistemine ek bir sosyal gUvenlik hizmetini Uyelorine sunarla:t> ..
üy,~le:ri.n:i.ı:ı. E~mekJ.ç;;rüJ.:i toplu olarak yap::ı. v·e
ormanc1-Lık :i.;Jlor:tnı:le \l'f.:ıya bunJ.G.ra benzer endüstri alanlarında ku1-J ..,, .... ~ c •• J!~!k. ·ı·J·· ··'-''·" ., .. ç,.,.,T'·· ıJ._ ı r.ı~' ,,. cı,[;, •.~t;.,j '5·1 nv•'\ .... .... .ı..<. 1.-,··n .u.•.) '/ pe:r .,.,.ı. h ı.;; ı -~,... .. · f1 r.ı..,..,di,.. ·- • B· k u o op""ratifler Uye "" -1cr:I.nin deJ!.a y-L1ksok üc: .. 'et alRb:iJ.melerini sağlamaktadlrlar.
Ç. .. ;u:rı.;Cl rıu ,x•.:ıopera·.;:ı. 1 • ' 1 ı . .Pl .. ~ or J. ı.lYO .er:ı. ) • a d :ına
t
op .u pazar 1 ı J. kl ara gı-...
)::ı.:L :Bnğ:.ıms:ı.z. İ şç:l.ler:in Ka:rşılaşt:ı.ğ:ı Sorunlar ve Kooperatif çilj_k:
J• • • J •
.. :m :ı.~:ıg:ı .o:r:uı yaşrı.ma standartları, kullandJ.klarJ. üre-tim ye f:Ln.·:ı:nsını:nJ. metodla::.':ı.n:ı.n verlın ve giderler bak1m:ından
ilk ol b:Lr n:t tnl:iJt t<::ş:ı.maı:ı:ı, dolay:ı.r:nyla. genel olara~
düşük-.<. • .. ' GUX'o ]~·pk-:s .. ,. ço~" v.uruı. i~ ,;ı nı .. a_,_ a ""'d ·::.!J. ' 1 üU k' • .. uçu .. ;: 1 ,. • unı t e 1 erın • rh a k • ıne eşmış 1 •
endtist:x~:lle:.ı: düzeyine ~rüksel tilmesi oldukça zordur (
52).
Ycr;yuztinde bugün en c:i:neml:L sorunlardan birisi de
ö~ellilı:le ger:t kr.:.1lm:ı.ş UlJwler·de karş:ı.laş:ı.lan bu sorunun temelinde tar:ı.m ürür.ı.leriı:dn miktar ve çeşit i tibariyle ye-te.t::-11 olamo.mas:ı.d:ıro B1l:tmscl araşt:ı.rmalar ile yeni ürünle-ri.n., depolama vo t~Aş:tma yöntemlerinin acilen
geliştirile-rek ı:ı.ygu.lamaya sokulr;ı;o,;::,şn. gerekmekted:5.re Bu ise zaten ser-maJre b:!.r:JJdmi lc.ıı:~:ı.tl:ı. olan ülkelerde başl:ı. baş111a bir
so-ru.:aıiu.:ı:-"
~3a;y:ı.ları mil;ron1o:ı:l bulan bağ:ııns:ı.z işçilerin
geli.r-·~ (o o ] ... , .. ..
Lerının sz o.ması geLışmış Ulkelerden sa~lanabileoek olan
d:ı:r (53).,
:ea[ü,ms:ı.z işç11e:t" çs.l:ı.şn:u koşttllar:ı.n:ı. ve yaşama
atan-dü:ı:•tJ.cı:r:un ;ytilnH.:ltmsk iç:Ln şu kooperatiflerden istifade
ede-r:l.nd.ı.3 çal1ş1labiieoek bi~:> toprağJ.n olmaı:nd .,,r., Tar:ı.msal
ki-:ı::anllJ.k lwope:r.:at:tfleri., d.ovletten veya öze1 toprak sahibin-den k:LraJ.Hl:ıJr1arJ. toprl~klax·:ı üyelerin.e dağ:ıtabileoeği gibi
·~ - • < • 'J .ı. J J - ' • ı b ·ı kJ... .••
lıYGJ.Ol"J .. o.t:.ı..y.t.0 ~;op ~U o "argy,:·ı;a ış eye ı me ı-ecu.:r ..
ı.ra.r:ımsal kiı"ac:tl::ı..k kooperatifleri optünum büyüklük-te (qok büyUk topraklar:ı. pnrça.layarak, çok küçükleri de bir-J .e ş cıre:r~eı.c "' . ' ) , e ı ıre:ı:ı ş .:ı.
.
J • k. . :ı.ra 1 . co şu l l a:rı ı . 1 e ve en . . one ın ısı 1 . . d e u.zun y:ıllar kulJ.an1m ols.:uağ:ı. sağlayabilecek kira sözleşmeleri yapmaktadırlar (54)~
Kendi mülkü olan toprakla.r:ını, çok küçUlmesi nedeniy-le bir nedeniy-le ştirere lt ortak bir şekilde işletmek isteyen köylüle-rin ı~:urdukl.a:!.":.t kooperatt.f1erdir., Burada köylüler kooperatif-çilik ilkeler:t doğrultusunda ınülkler·i:ni birleştirir ve
çalış-KöylülG:r.>den no:r.'mal z,amanla:rda aldlleları fonlarJ. onla-:ca kredi çekl:Lncle ~ sosyal güvenlik h:I.zmetleri şeklinde artJ.-ran koopereti±' tü:ı:·lerini burada belirtebiliriz .. Bu koopera":"
t ::u. er .r.oy. 0 ,-.1 1 • • ı•• unun
••
:ı. :ı: ı;ruç •ı t • _;ı v.u.y d ugn re V k di • yJ. t e :f ecı ı 0 ı• k zı 0 hn • ıye ti n-den çok :f'a:r:kl:ı bir :z.i!mlyetle üyelerine temin ederler. Köylüiç:t:::ı. ~mıma:.ı.ı:ı.da eıl:ın.en, normal faizi olan ve ürünü para edince ödenebilen k:ı.:'E.H.li e:n elver:i.şli olt.nl kredidir.
f]at:ılmu.ıran Urtin köylünUn sonudur. Ucuza sat1lan. vey~
VI'JresJy·~ ı:n~t:ı.l:ıp1_;a parası enflasyon ned.eniy~e geç ödenen ürün
(54) t1lusle.raras). ça.J.ışma ÖrgUtti, a.g.e.,, s.l3.
i&e köylü:n.ün işlerının bozulmasınJ.n tek nedenidir. Köyli.iler UrUnlerin:t peşin VG gerçek değeri ile sat:ı.lmasJ.n:ı. temin için
Hat:ı.çı kooperatifleri Jcı.:ı.rarlar .. Bu kooperatifleı~ arac1y:ı. orta-c?.an l:.:ald:ı.r&:Pc11r:~ hem köylüye iy:i. bir kazanç elde etmesi hem de
şelıi:ı~ıerde yaşayanlara um:ı.z ve kaliteli bir tüketim olanağ:ı.
f>;'-ığ1amaktaı.l:.ı:t .. 1ar. Bu kooperatifler köylUye elverişli koşul
lardf.< s.e.ğl~yr:waklar:ı. k:r•sdj_lt3rle de köylünün gelir durumunu fUzeltacekleri açıktıro
Köylüyo mald.e.n z:Lya.de hizmet alanlar:ı.nda hizmet veren koope:ratiflord:lr. Bunlar sigortac:ıl:ı.k, ilaçlama, tarımsal
ma-kinelerd.er.ı. :1.i:.itift;.c1e gibi hizmetler olup, bunlar çoğu kez bir kö;y:U.tnH:u olnn.nkJ.tn.':ı ve bilgi düzeyi ile gerçekleştiremeyeceği
işlomlerd:l.r,
Du kooperat:.i.fler<i.n yon:ı:nda, bağ:ı.ms::ı.z işçiler sorunla-. sorunla-. sorunla-.sorunla-. sorunla-. sorunla-. d 1 " ı . . ı
.
ı d kl kt .
fr:ı.n:ı.n çozumun. e )O.g:tm.~l J.şç:ı. er:~.n yarar an ı ar::ı. oopera J.
-lerelen de :_v-ararJanabilirler()
bilecek.L.:r:t kooperat:Lrle:ı. ... :in şu ,: ·,J:.•arlarJ.nl belirtabiliriz:
·~ 01anaklm::ı r.nnJ.rl:ı bulunan hireylerj.n ik-tisadi, sosyal
O.ur.ıumlni•:ın:ı. gol:i..ştLnne
ve
g:l.:d.şlm güçlerinin artJ.rJ.lma.sı.~ Taem:·ruf'le:f'·:uı örıcn.dirilmesi, tef'eoiliğin ortadan kal-cl:ı.r:ı.lma~n v·o kredilerin uygun hiçi.mde kullanılması yoluyla b:Lı:eysel kay.n.aklar::ı.n vo Ulkenln gücUnün yükseltilmesi.
=
İ1d;:lsadJ.
eylemler Ye gelirlerin adildağı tım ı
üzerinded.emokra.t5.k bir kontrol olanağ:u:ı:ı.n snğlanması.
1
" J ., k l"l . . ı t . ·ı
.
·ı ·ı ·ı· k t- .cop .umsa..ı. .oşu. J.ar:ın ıyı. eş ırı me~n. ı e J. gJ. J. onu , BO.GLJ.lr:ç
nğJ.tJ.m
veR;1];,Ç!ir±§~.hill
gibi alanlarda etkin hizmetlerde bultumlman :ı.~ Gen~ ı i:eJu:ı:Uc eği t:tmi dUzey:h:ı.in yUksel tilmasinin
sağlan-MilJ.j. gelirt ye d :ı ş ticı:tretten sağlanacak döviz geliri-.r.dn art::ı.::e::ı.lması,.
, .. S:ı.n:ı.rl:.ı, olo:m:ıklar1a (nakdi, bilgi dUzeyj.
ve
benzeri)tcmp1ikR Ye kntma değeri yUksek fnydasl büyük yatırımların
f~o ~n.i:r:k:t;r-E:- r clek:t Kooperat1f'le:r:tn SayJ.sal İncelernesi
1·- Xooperı:ıi::Lı. 1er:ı..n ı ::ı f ' ' • ~r .•.• ll
n:r.·
_L ~'-t•b ı arıy • 1 e uf:iYJ..°
1 arJ.n:ınİncele.nmes:t
Ülkemizde 1979-1900 d.önemind.e faaliyet
göstermiş
koo-per n t:t.fle:t'i.n say:ılar:ırn. Tablo; ı i de görmekteyiz.. Sanayi ve
·· ···· ~ .. " .. ·· l0'-9';:ı "'5. 8"" t k ı..·f' k 1988'd goru.v.ı.ugı,; uzoJ"'~~ .~
r
v.a c.~ " · '+f~ ·ane ·oopere.n .. ı var en, e---~
jrccnut Ya-pı KcoıJ. jl6.,646jl8.,59~\ l9,752119oo902j 20.452; 20,978j 22.450~ 24~436\ 29,..330! J7.,79·~3i
•rı;"l ' • r- ' ") '7"l' ' { ' \ " l j . q A '),,-..,J 4 :ı_r-.,1 "A3C ·1 ~?1'' Ll ,-,._,ç:;l ',-,,•)ı "(':,78~ ,-
o·oj
125.844,28.350,29.866 130.289131.032!31.355 33.592 36.034,41.404 50.481
~---
.
T O P 1 A
TflKAYNAK: Tablo; Sanayi ve Ticaret Bakan1:ığı Arşivlerinden Alınmıştır.
\....ı
\0 i
... 40 ...
koopo:r.>atif ı::ıay::ı.s:ı 50 .. 481 'e ulaşm:ıştır .. Yine ayn1 dönemdeki l:ooperati:f.' Ust (J~cgUtleı•inin sayıs:ı Tablo: 2 'de görüldüğü gi-bid:Lc .. Ülkom:i.zdc kooperatLfl·sr:tn iki tür üst birliği
bulun-;naktnd:n~ .. Btuı1.ar$ koopersd;if birJ.:Ur.leri ve mEn ... kez kooperatif bir:.t:tk1e:r:tdir .. Ülkemizde bunca yıJ.d:ır ttTürkiye .Milli Koopera-ti:f1er. J3irliği11 .li~u.:c.'ulc-ımo.rn:ı.şt:ı.:ı,:-.. :Fakat bu konuda çal1şmalar
bu-lı.m.maktnc1J.r .. TUrk:tye iVI:tll:L Kooperatifler Birliği,
kooperatif-lexı:l:n etkin Yr:J ver:i.mlt çal:ı~]malar:ın:ı sağlayacalc çalışmalarda bnlunnı!lsJ.n:ı.n ya.n:ısıra koope:rcı.tifleri
de etkin bir
şekilde de-netle;y·erek koope:re:t:tflerin denetimini yapacakt:ır. Bugünülke-mizıle Elrtnayt ve 1l'lcaret Bakanl:ığ:ı. ':r.nn koopera:tif1erin_ deneti-m:i..nde ka:rşJ.laşt:ı.ğ:ı sorunlar ve işyükü önemli ölçüde
azalacak-t:ı.r" Bu ütı::~, etkin bir denetimi getireceğinden kooperatifle-rin kamuo;yı.ı önUn<ls1d ·orestijlcrini de koruyacaktlr.
~~ablo: 2 rcJ.e g(5rüldUğU Uzere iilkemizde
1979
'da 82 adet koopornt:i.flor bl.rliği. ve 3 adet merkez birliği bulunmasJ.naro.ıe;men bu. rnkamlor 1988 'de ;ytikselıni ştir. 1988' de 166 tane
kooperr~t:tf b:t:r:'1:Lğ5. ve 5 tane de merkez birliğtnin faaliyet
göst:e:t'fUği:.ni gö:t'meJ.ç'teyiz c Mc~rlcez birliği ve birlik sayılarl ı::c>zko:n.um.,1 dchırjrnch:: heı'rıe kadar ik:i kat arttıysada bu art1ş ye-terli de~ildir~ ÇUnki ülkemizde 1988 itibariyle 50.481 adet
kıJope:ı:.'cd;:i.f bulu.mııeJr:tocb ~~. Bu dl.ı.rumda yaklaşık 295 ( 50.481 .;.
171) koop(-.!J:'a:clfe bir U st l.ürlik dU şmektedir .. Bu say1 ise ol-dukçn yUksektir'" Us~el:tk ülkemizde birçok kooperatif üst bir-:u&;e i.iye olmadan ça.l:ı.şmalttad:ır .. Bu ise kooperatifler aras1nda
:J-,ı-.;I·lı.·rH 1'ıı-..,,.·ıı-JP'"' ... I1 .. o-11'ITH""'7 ~-o"ı·t•r: r..i·J ... jleye:ı:'ek
kooperatı'fler-····e''-· •-• 0 ' " x~L ,1,. <,l,.l."<o,>.!. --l ,J. A !>.>\A.L..I ,'/ .. l.~,;ı \;;. .-.>... • • '
den ;yete:t'i krı.da:ı:• :f.ı::ıydalanma::r:ı önlemektedir.
TAEGO~ 2
KAYNAK: Tablo; Sanayi ve Ticaret Bakanlığı P..rşivlerinden Alınmıştır.
B Kooperatif Birliği MB : Kooperatifler Merkez Birliği
.;::.
~
TAJ3LO: 3
KAYNAK:
Tabıo-ı'den Yararlanılarak Tarafıından Hazırlanrnıştır..;::,
ro
43
-2-
Kooper~tiflerin Say:ılarlndaki Aı~t:ışve
,.., V