PARA POLİTİKASI RAPORU

Tam metin

(1)TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI. PARA POLİTİKASI RAPORU. 2004-III.

(2) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. İÇİNDEKİLER I. GİRİŞ. 1. II.. ENFLASYON GELİŞMELERİ. 3. III.. ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ. IV.. III.1. Arz-Talep Dengesi. 11. III.2. Dış Talep. 17. III.3. Maliyetler. 19. MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER. V.. 23. IV.2. Bankacılık ve Kredi Gelişmeleri. 30. KAMU MALİYESİ. GÖRÜNÜM. 2004-III. 23. IV.1. TCMB Para ve Kur Politikası Gelişmeleri. V.1. Borç Stokundaki Gelişmeler VI.. 11. 33 33 39. VI.1. Talep ve Arz Unsurları. 39. VI.2. Maliyet Unsurları. 40. VI.3. Enflasyon Bekleyişleri. 42. VI.4. Riskler. 42. I.

(3) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. (Sayfa Düzeni Nedeni ile Boş Bırakılmıştır). II. 2004-III.

(4) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. I. Giriş*. l. .

(5)

(6)

(7)

(8)

(9) !" # $

(10) % !#$& '

(11)

(12)

(13) ' ()

(14) *

(15) '

(16) '

(17)

(18)

(19) (+

(20) (

(21)

(22)

(23)

(24)

(25) " "

(26) "

(27) " * ,

(28)

(29) *(

(30) -

(31)

(32) ' '

(33) *

(34) .- $*/ %.$&

(35) "

(36) *

(37) 0

(38) 1 2 %3#2& ' 4'

(39) *

(40) '

(41) " * '

(42)

(43)

(44) $ - ( ' *( .

(45)

(46)

(47)

(48)

(49) 5* ( '

(50)

(51) -

(52) ' -*

(53)

(54)

(55) '

(56) '-5"

(57) (

(58)

(59)

(60)

(61)

(62) '

(63)

(64)

(65)

(66)

(67)

(68)

(69) 6 ( !#$ '

(70) + '

(71) .

(72)

(73) ' ' ' *(.

(74)

(75)

(76)

(77) $

(78)

(79) ' '*

(80) " -

(81) ' -

(82)

(83)

(84)

(85)

(86) * -

(87) 6 ( -

(88)

(89) " ' '

(90)

(91) *

(92) 5

(93)

(94)

(95) 4"

(96)

(97)

(98) " ( '

(99)

(100)

(101)

(102)

(103)

(104) "

(105) .(

(106) " " ' '

(107) 7-

(108)

(109)

(110)

(111) (

(112)

(113) "

(114)

(115) (

(116)

(117)

(118) *

(119) .

(120) ( "

(121)

(122) ( ' 6. *. Bu raporda 28 Ekim 2004 tarihine kadar olan veriler kullanılmıştır.. 2004-III. 1.

(123) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. ' '

(124)

(125)

(126) ''

(127)

(128) ,

(129)

(130)

(131) (

(132)

(133)

(134)

(135)

(136) 5

(137) 8 ''

(138)

(139)

(140) '

(141)

(142) .

(143) ( "

(144) * "

(145)

(146)

(147) "

(148) " $ '*(

(149)

(150)

(151)

(152)

(153) (

(154)

(155)

(156)

(157)

(158)

(159)

(160)

(161)

(162)

(163) $

(164) ( " -

(165)

(166)

(167) - ( 8

(168)

(169)

(170) '9(-

(171) -

(172) ' -

(173)

(174)

(175) ((

(176) -

(177)

(178)

(179) (

(180) *

(181)

(182)

(183)

(184) ,

(185) '

(186)

(187) *

(188) -

(189)

(190) .(

(191)

(192) *

(193) -' '*

(194)

(195) *

(196)

(197) ' 9(

(198)

(199) (

(200)

(201)

(202) -

(203)

(204)

(205) '

(206)

(207) 5* ( "

(208)

(209) *

(210)

(211) '-

(212) : -

(213) (

(214)

(215) 4

(216)

(217)

(218) ' ' ;

(219)

(220)

(221)

(222)

(223) * * . 2. 2004-III.

(224) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. II. Enflasyon Gelişmeleri. L.

(225)

(226)

(227)

(228)

(229)

(230) Yılın üçüncü döviz

(231) ! "# çeyreğinde kurunda göreli $ % &

(232) $

(233) $ '

(234) ((

(235) istikrar sağlanmasıyla, tarım '

(236) ve gıda dışı sektörlerde fiyat )* ((

(237) (

(238) +

(239)

(240) ' artışları ikinci çeyreğe göre

(241) $ ' % ,(

(242)

(243) ' yavaşlamıştır. -

(244)

(245) . /

(246) .

(247)

(248) (

(249) - (

(250)

(251) (( (

(252) (

(253)

(254) !

(255)

(256) (

(257)

(258)

(259)

(260) ' 01 22%3% 4$ -

(261) /

(262)

(263) - / - ( -( ((% Grafik II.1. Mevsimsellikten Arındırılmış Altı Aylık Hareketli Ortalamalar. 1,6. 1.550.000. T L / USD (sağ eksen) Gıda Dışı T arım Dışı. 1,4 1,2. 1.500.000 1.450.000. 1,0. 1.400.000. 0,8. 1.350.000. 0,6. 1.300.000. 0,4. 0409. 0408. 0407. 0406. 0405. 0404. 0403. 0402. 0401. 0312. 1.200.000 0311. 0,0 0310. 1.250.000 0309. 0,2. Kaynak: DİE, TCMB. (

(264)

(265)

(266)

(267)

(268) - ('(.

(269)

(270) (

(271) (503 ((

(272)

(273)

(274)

(275)

(276)

(277)

(278) 03 (( . /

(279) /

(280) .

(281)

(282) 03.

(283) 03 $ /

(284)

(285)

(286)

(287)

(288) $ 03

(289)

(290)

(291) -% 6.

(292) / ( (

(293) ' - ( 7

(294) $ ((

(295)

(296) $

(297) -

(298) -

(299) % 6 ( 7

(300) (

(301) '

(302)

(303) '*(

(304) . - /

(305)

(306) ((

(307) .

(308) '

(309)

(310)

(311)

(312)

(313)

(314) /

(315)

(316) - ( '

(317)

(318)

(319)

(320) 2004-III. 3.

(321) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB.

(322)

(323) $

(324)

(325)

(326) % ,( $ $ 8

(327) 9

(328)

(329) (

(330)

(331) :

(332)

(333)

(334) -

(335) -(

(336) 0 .

(337) 3

(338)

(339)

(340) % 6'

(341) / - ' ((..

(342)

(343) ' - 0

(344) 3

(345)

(346) (

(347) .

(348)

(349)

(350)

(351)

(352)

(353) ((0122%;3% Grafik II.2. Kur hareketleri ve TEFE, TÜFE Alt Kalemlerinde Mevsimsellikten Arındırılmış Fiyat Artışları (3 Aylık Hareketli Ortalama, %) 5. Özel İm. San Dayanıklı Tük. Mal. TL/USD Yüzde Değişim. 4 3 2 1 0 -1 -2 -3. 0409. 0408. 0407. 0406. 0405. 0404. 0403. 0402. 0401. 0312. 0311. 0310. 0309. -4. Kaynak: DİE, TCMB. ! (

(354) (

(355) - (( . /

(356)

(357)

(358) $

(359) $ '

(360)

(361)

(362)

(363) ((%<

(364) ((

(365) -

(366)

(367) . ( ($

(368)

(369)

(370) ;=

(371)

(372) $

(373) $ '

(374) !

(375)

(376) /

(377) >= % ?( /

(378)

(379)

(380)

(381) ( $

(382) 7 . - '

(383)

(384)

(385) ((

(386) '

(387)

(388) ('( -

(389)

(390) - $

(391)

(392) (

(393) (((( %&

(394) $

(395) $ '

(396) !

(397) '

(398) (

(399)

(400) (( $

(401)

(402) (

(403)

(404) -

(405) % , @

(406)

(407)

(408) . - . - -'

(409)

(410) $ $

(411) $ $ ' .

(412) -

(413)

(414) $

(415)

(416)

(417) (

(418)

(419) 0 (

(420)

(421) 3

(422)

(423)

(424)

(425)

(426) '

(427)

(428)

(429) 01 22%+3% 4. 2004-III.

(430) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. Grafik II.3. Uluslararası Hammadde ve Kamu İmalat Sanayi Fiyatları %. $/Varil 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 0409. 0408. 0407. 0406. 0405. 0404. 0403. 0402. 0401. 0312. 0311. 0310. 0309. 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0. Uluslararası Ham Petrol Fiyatı (Brent) Kamu İm. Sanayi (Yıllık % Değişim) Dünya Metal Emtia Fiyatları (Yıllık % Değişim) Kaynak: DİE, IMF, Energy Information Administration. ! (/$

(431)

(432) --

(433)

(434) .

(435) %;+A'(

(436)

(437) -

(438) . (-(

(439)

(440)

(441) $ '

(442) % ;+ A'(

(443) . (/ ;B

(444)

(445)

(446)

(447)

(448) ;= - (-(

(449) B" . (-(

(450) B+ 0122%=3%3 Grafik II.4. Mal ve Hizmet Grubu Yıllık Fiyat Artışları (%) 40 30 20 10 0 -10. 0409. 0408. 0407. 0406. 0405. 0404. 0403. 0402. 0401. 0312. 0311. 0310. 0309. 0308. 0307. 0306. 0305. 0303. 0302. 0301. -30. 0304. Dolar Kuru, Yıllık % Değişim Mal Grubu Hizmetler Grubu. -20. Kaynak: DİE, TCMB. *. Farklılaşmaya neden olan unsurlar Kutu II.1’de detaylı olarak incelenmektedir.. 2004-III. 5.

(451) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. :

(452) $ /

(453)

(454)

(455)

(456)

(457) $

(458)

(459)

(460)

(461) %C(

(462)

(463) - / -

(464) ($ . - . .

(465) '!

(466)

(467) % A

(468)

(469) /

(470) -

(471) . (((

(472) .

(473)

(474)

(475) $

(476)

(477) .- - %

(478)

(479) /

(480) 1<9:

(481) ;=

(482)

(483) $ ' -

(484)

(485)

(486)

(487) .

(488) (/

(489) .

(490) % , ' $ /

(491)

(492) .

(493) - -

(494)

(495) -% ,(

(496) !

(497)

(498) /

(499) -

(500) % 6 ((

(501)

(502) -

(503) -

(504)

(505)

(506) - /

(507)

(508) % 6'

(509) - -

(510) (/

(511)

(512) . . (

(513)

(514) . ( . (

(515) -

(516)

(517)

(518) !

(519)

(520)

(521) 0-

(522) - ((

(523)

(524) -

(525) 3 -( / - - '

(526) % D

(527)

(528) (( '

(529)

(530) -

(531) (-(

(532)

(533) '

(534) ($

(535)

(536)

(537)

(538)

(539) - / - '

(540) % Grafik II.5. Tarım ve Gıda Grubu Mevsimsellikten Arındırılmış Fiyat Artışları (6 Aylık Hareketli Ortalama,%) 2.5 Gıda. Tarım. 2.0. 1.5. 1.0. 0.5. 0.0. 0409. 0408. 0407. 0406. 0405. 0404. 0403. 0402. 0401. 0312. 0311. 0310. -0.5 0309. 2004’ün ikinci çeyreği itibarıyla iç talep canlanması daha geniş bir tüketici tabanına yayılmaya başlamasına karşın, TÜFE alt sektörleri genelinde talep kaynaklı bir artış gözlenmemektedir.. Kaynak: DİE, TCMB. 6. 2004-III.

(541) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. &( -.

(542) (

(543) (

(544)

(545)

(546) ;= $

(547) $ '

(548)

(549)

(550)

(551) -

(552) - ' (

(553) (

(554)

(555) % $ / ( -' $

(556) /

(557)

(558)

(559)

(560)

(561)

(562)

(563) ' (

(564) $

(565) -' .

(566) '

(567)

(568) $ /

(569)

(570) ((

(571) % ,(

(572)

(573)

(574)

(575)

(576) ((

(577)

(578) . '

(579) '

(580)

(581)

(582) $ %

(583)

(584) '

(585)

(586) $

(587) $ % &

(588)

(589) ( -' .

(590)

(591)

(592)

(593)

(594) -% ,(

(595)

(596)

(597)

(598)

(599)

(600) (

(601) ( ( $ - 01 22%B3% ,(

(602)

(603)

(604)

(605)

(606) ($

(607)

(608)

(609) $ . - $

(610) '

(611)

(612)

(613) .% 6'

(614) ;= $ $ '

(615)

(616)

(617) (

(618) '

(619) -

(620) % 1 22%B

(621) ' - !

(622)

(623)

(624)

(625) $ - % 1 !

(626)

(627)

(628) ' ./

(629) -

(630)

(631) -

(632)

(633)

(634) '

(635)

(636) - / % ,( - $ (-(

(637) (

(638)

(639) $

(640)

(641)

(642)

(643)

(644)

(645) % D ;= E

(646) (

(647)

(648) .

(649) ('

(650) % - !

(651)

(652) ( >

(653) % &

(654)

(655) $ '

(656)

(657) $

(658)

(659)

(660) - (

(661) -

(662) -

(663) (

(664) -

(665)

(666) (

(667) =

(668)

(669)

(670) ' 7

(671)

(672)

(673) '

(674)

(675) ((

(676)

(677)

(678) .

(679) (

(680) . '

(681) % . 2004-III. 7.

(682) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. KUTU II.1. SON DÖNEMDE MAL-HİZMET FİYAT FARKLILAŞMASI Son dönemde mal-hizmet fiyatları arasındaki farklılaşmada özellikle üç unsurun etkili olduğu düşünülmektedir: (i) (ii) (iii). Mal grubunda kurdan fiyatlara geçiş etkisinin hizmet grubuna göre çok daha güçlü olması; Hizmet fiyatlarındaki katılık; Mal grubunda hizmet grubuna göre daha yüksek rekabet ve verimlilik artışları olması.. 2003 yılı Mayıs ayından itibaren döviz kurunda önemli ölçüde gerileme meydana gelmesi kur gelişmelerine karşı hassas olan mal fiyat artışlarının özellikle 2003 yılı ikinci yarısından itibaren hızla düşmesine neden olmuştur. Öte yandan, kurdan fiyatlara geçiş etkisinin oldukça sınırlı olduğu hizmetler sektöründe enflasyondaki düşüşün daha yavaş olduğu görülmüştür (Grafik II.4). Kurdan fiyatlara geçiş etkisinin mal ve hizmet grubu arasında farklılık göstermesi iktisat teorisiyle uyumlu ve yapısal bir durumdur. Dolayısıyla, kur değişimlerinin enflasyon dinamikleri üzerinde daha belirleyici hale geldiği her durumda, mal ve hizmet fiyat artışlarının bir dereceye kadar farklılaşması beklenebilir. Nitekim, 2001 krizi sonrası döviz kurunda yüksek artışlar yaşandığında da, mal-hizmet fiyatları arasındaki fark – şimdikinin tersine – mal fiyatları lehine açılmıştı (Tablo 1). Ancak, son bir yıldır mal-hizmet fiyat artışlarında yaşanan farklılaşmayı tamamen kurdan fiyatlara geçiş etkisindeki farklılaşmaya bağlamak doğru olmayacaktır. Nitekim, yıl sonu enflasyon hedefinin yüzde 12 olduğu 2004 yılında Eylül ayı itibarıyla yıllık kira artışının yüzde 19,7 (yıllık hizmet fiyatları artışının ise yüzde 15,3 seviyesinde) olması, mal-hizmet grubu farklılaşmasında hizmet fiyatlarındaki katılığın da önemli bir rol oynadığı görüşünü desteklemektedir. Tablo.1: TÜFE, Mal, Hizmet ve Hizmet Alt Kalemleri Yıllık ve Birikimli Fiyat Artış Oranları YILLIK % ARTIŞ Aralık-Aralık 2001. 2002. TÜFE 68.5 29.7 Mallar 80.9 29.7 Hizmetler 49.2 29.8 Kira 39.7 29.0 Ulaşım hizmetleri 68.6 22.5 Dışarıda yenen yemekler 47.2 32.3 Ev bakım ve hizmetleri 85.7 9.8 Haberleşme 82.0 27.7 Sağlık hizmetleri 43.8 37.1 Eğitim hizm. 56.9 54.5 Kültür ve eğlence hizm. 54.9 30.1 Otel hizmetleri 34.8 32.1 Mali hizmetler 71.7 73.0 Diğer hizmetler 61.8 53.1 2004 yılı için Eylül-Eylül dönemi yıllık artışı kullanılmıştır.. BİRİKİMLİ % ARTIŞ Ocak-Eylül. 2003. 2004*. 2001. 2002. 2003. 2004. 18.4 15.5 24.0 23.7 25.3 32.6 4.0 14.8 30.1 22.2 24.8 26.3 47.0 23.8. 9.0 5.6 15.3 19.7 4.8 16.9 -1.9 0.1 11.7 13.6 12.6 25.3 27.9 22.3. 47.7 54.5 36.5 27.7 59.3 34.0 64.0 55.6 39.8 56.4 44.1 25.6 71.7 60.2. 20.1 18.2 23.9 21.5 19.5 24.6 8.6 20.0 36.1 54.4 22.3 23.1 73.0 53.1. 13.8 10.9 19.8 17.8 25.4 25.2 4.5 14.8 28.9 22.1 19.2 14.0 47.0 23.7. 4.8 1.3 11.4 13.9 4.9 10.4 -1.4 0.1 10.7 13.5 7.5 13.1 27.9 22.3. Hizmet fiyatlarında katılığa neden olan unsurlardan biri hizmet fiyatlarının büyük kısmının kontrata bağlı olmasıdır. Genel enflasyon eğiliminde sürekli düşüş olmasına karşın, kira, sağlık ve eğitim hizmetleri gibi kontrata veya dönemlik fiyat ayarlamalarına tabi hizmet sektörlerinde kontrat yenileme dönemine kadar fiyatların değişmemesi, hizmetler grubunda fiyat artışlarının enflasyondaki düşüşe paralel olarak gerilemesini engellemektedir. Enflasyon düşüş sürecinde olduğu için, dönemlik fiyat artışları enflasyon hedefine göre belirlense dahi kontrat katılığı ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, eğitim hizmetlerinde 2004 yılı Eylül ayında gelecek bir yıllık dönem için yıl sonu hedefi olan yüzde 12’yle uyumlu artış yapıldığı bir durumda, bu sektördeki yıllık fiyat artışı 2005 yılı Eylül ayına kadar yüzde 12 civarında seyrederek, 2005 yıl sonu hedefi olan yüzde 8 paralelinde gerileyen enflasyonun üzerinde kalabilecektir. Geçmişe dönük fiyatlama davranışı söz konusu olduğunda, kontrat katılığı daha da önemli hale gelmektedir. Enflasyonun düşmekte olduğu bir ekonomide, gelecek yıl için kira artışı, geçmiş yıl enflasyonuna göre yapıldığında, kira artışının enflasyonun üzerinde kalması kaçınılmazdır. Ancak, son dönemde başta kira olmak üzere hizmet sektörünün genelinde görülen yüksek artışlarda, geçmişe dönük fiyatlama davranışı yanında, 2001 krizi sonrası göreli hizmet fiyatlarında meydana gelen düşüşün telafi edilmesinin de etkili olduğu düşünülmektedir. 2001 krizini takip eden dönemde mal fiyat artışları hızlanırken, hizmet fiyatları artışının sınırlı kalması bu dönemde göreli hizmet fiyatlarının önemli ölçüde gerilemesine neden olmuştur (Tablo 1). 2002 yılı sonrasında hizmet fiyatlarındaki yüksek artışların göreli fiyatlardaki bozulmayı bir ölçüde telafi etmekle birlikte, göreli hizmet fiyatlarının hala kriz öncesi döneme göre düşük olduğu görülmektedir (Grafik 1). Hizmet sektöründeki fiyat yapıcılarının, göreli fiyatların 2001 Şubat krizinden önce bulundukları noktayı referans almaları durumunda hata düzeltmesinin bir süre daha devam etmesi beklenmektedir. Diğer taraftan, uzun dönemli olarak bakıldığında, hizmet fiyatlarının 1998 yılından itibaren mal fiyatlarının üzerinde olduğu, dolayısıyla hizmet fiyatlarında herhangi bir hata düzeltmesinden söz edilemeyeceği görülmektedir. Bir başka deyişle, hata düzeltmesi olup olmadığı ve a nereye kadar süreceği hangi noktanın baz alındığına bağlıdır.. 8. 2004-III.

(683) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. Grafik 1: Göreli Hizmet Fiyatları (Mevsimsellikten Arındırılmış Hizmet/Mal). /. 1.6 1.5. /. 1.4 1.3. /. 1.2 1.1. /. 1.0 0.9. /. / / / / / / / / / / / / / / /. 07-04. 01-04. 07-03. 01-03. 07-02. 01-02. 07-01. 01-01. 07-00. 01-00. 07-99. 01-99. 07-98. 01-98. 07-97. 01-97. 07-96. 01-96. /. 07-95. 01-95. 0.8. Göreli hizmet fiyatlarının zaman içindeki gelişimini gösteren Grafik 1’e dikkatle bakıldığında, kriz sonrası hata düzeltmenin yanı sıra, bir başka unsur göze çarpmaktadır: Göreli hizmet fiyatları beklendiği gibi 1 sabiti etrafında değil, pozitif bir eğilim etrafında hareket etmekte ve eğilimden sapmalar kısa sürede düzeltilmemektedir.(1) 1998 yılına kadar mal ve hizmet grubu fiyatlarının birbirine oldukça paralel seyretmesiyle 1 sabiti etrafında hareket eden göreli hizmet fiyatlarının, bu tarihten 2001 yılı Şubat krizine kadar sürekli yükseldiği gözlenmektedir. 2001 krizini takip eden dönemde göreli hizmet fiyatlarında süregelen artış eğilimi kırılmış ve 3 yılın ardından ilk defa göreli hizmet fiyatları artış eğiliminin altına düşmüştür. Ancak, göreli hizmet fiyatlarının kısa sürede tekrar artmaya başladığı görülmektedir. Hizmet grubu genelinde göreli fiyatlarda yapısal bir artış eğilimi olması, giderek daha çok dışa açılan Türkiye ekonomisinde dış ticarete konu olan mallardaki rekabet ve verimlilik artışının dış ticarete konu olmayan hizmetlere göre daha yüksek olmasıyla açıklanabilir. Hizmetler sektörü, genel olarak dış ticarete konu olmadığı için, büyük kısmı dış ticarete konu olan mallar sektörüne göre yurtdışı rekabetten daha az etkilenmektedir. Diğer taraftan, uluslararası rekabete maruz kalan mal sektörlerinde firmalar rekabet güçlerini koruyabilmek için verimlilik artışına gitmek durumunda kalmaktadırlar. Mal sektöründe belli bir oranda verimlilik artışı olduğunda, üreticiler fiyatlarını yükseltmeden çalışanların ücretlerini verimlilik artışı kadar artırabilmektedir. Öte yandan, özellikle sağlık ve eğitim gibi sosyal hizmetler ve saç kesimi gibi kişisel hizmetler, teknolojik gelişmeye fazla açık olmadıkları için hizmetler sektöründe çoğu kez aynı oranda verimlilik artışı, dolayısıyla ücret artışı sağlanamamaktadır. Ancak, hizmet sektöründe ücretlerin mal sektörüne göre düşük olması, bu sektörde işgücü açığı oluşmasına neden olacağından, uzun dönemde sürdürülebilir değildir. Bu nedenle, verimlilik artışlarıyla desteklenmese de hizmetler sektöründe mal sektöründekine yakın ücret artışları yapılabilmektedir. (2) Bu durum, hizmetler sektöründe fiyatların mal sektörüne göre daha hızlı artmasına neden olabilmektir.(3) Sonuç olarak, mal ve hizmet fiyatlarındaki farklılaşma kısmen dış ticarete konu olan mal sektörlerinde rekabet ve verimlilik artışları ile kurdan fiyatlara geçiş etkisinin hizmet sektörlerine göre daha güçlü olması gibi yapısal ve kısa dönemde değişmesi zor olan faktörler tarafından, kısmen hizmet fiyatlarındaki geçmişe dönük fiyatlama davranışından kaynaklanmaktadır. Hizmet fiyatlarındaki katılığın azaltılması açısından, en geniş manevra alanı, geçmişe yönelik fiyatlama davranışı konusunda bulunmaktadır. Geçmişe yönelik fiyatlama davranışının bir parçası olan kriz sonrası hata düzeltmesinin orta dönemde ortadan kalkacağı düşünülmektedir. Ancak, geçmiş enflasyona göre fiyat belirleme davranışı, kalıcı fiyat istikrarı sağlanana kadar hizmet fiyatlarının mal fiyatlarına göre yüksek artış göstermesine neden olabilecek bir unsurdur. Bu çerçevede, hizmet fiyatlarındaki geçmişe yönelik fiyatlama davranışının kalıcı olarak kırılabilmesi için yasal düzenlemelerden ziyade enflasyondaki düşüşün süreceğine dair güvenin güçlendirilmesi ve enflasyonla ilgili ara hedef ya da tahminlerin açıklanması gibi uygulamalarla şeffaflığın artırılarak enflasyon bekleyişlerinin daha etkin bir şekilde yönetilmesinin etkili olacağı düşünülmektedir. Ancak, geçmişe yönelik fiyatlama davranışı kırılsa ve/veya kalıcı fiyat istikrarına ulaşılsa dahi, yukarıda bahsedilen diğer yapısal unsurlar nedeniyle mal ve hizmet fiyat artışları arasında her zaman hizmet sektörü lehine fark olabileceği unutulmamalıdır. Önemli olan, bu farkın genel enflasyon eğilimini olumsuz etkileyecek bir boyutta ve süreklilikte olmamasıdır.. / Sabit ve trend içeren test denkleminden alınan ADF istatistiği -1.52 ile %10 seviyesindeki kritik değer olan -3.15’in mutlak değer olarak altında kaldığı için göreli hizmet serisinde birim-kök olduğu hipotezi reddedilememiştir.. (1). /. (2). Baumol, W. 1967. “The Macroeconomics of Unbalanced Growth: The Anatomy of Urban Prices” , The American Economic Review 57(3): 415-26. Gelişmiş ülkelerin çoğu için Baumol’un bu hipotezinin geçerli olduğu bulunmuştur. Bkz. Gagnon, E., Sabourin, P., Lavoie, S.. 2003. “The Comparative Growth of Goods and Services”, Bank of Canada Review, Winter 2003-2004.. (3). /. 2004-III. 9.

(684) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. / / /

(685)

(686)

(687) . / /. 10. 2004-III.

(688) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. III. Arz ve Talep Gelişmeleri III.1. Arz-Talep Dengesi

(689) !"#$ $% &$

(690) $

(691)

(692)

(693) $

(694) % '

(695)

(696)

(697)

(698) ( $ $ !"#

(699) )% ) ' %

(700)

(701) ( $ ) ' % $* % +,$) '

(702) - '...&&/ Grafik III.1.1. TCMB Beklenti Anketine göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi 9,0 8,5. Yıl Sonu GSMH Büyüme Beklentisi. 8,0. Program Öngörüsü. 7,5. Yüzde. 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5. Ocak. Şubat. Mart. Nisan. Mayıs. Haziran. Temmuz Ağustos. Eylül. II. I. I. II. II. I. I. II. II. I. II. I. II. I. II. I. II. I. II. I. 3,0 Ekim. 2004 Kaynak: TCMB. * $

(703)

(704) (

(705)

(706)

(707)

(708) )%

(709) 0 1

(710)

(711) *

(712)

(713) -01*/ 2 ! 3 *

(714)

(715) (

(716) 452

(717)

(718) $ $ % &6 $

(719) 1

(720)

(721) % &7+

(722)

(723)

(724)

(725) 45* )% (

(726) (

(727)

(728)

(729) 2004-III. 11.

(730) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. 01*' $ (

(731)

(732) (

(733) % % +8$

(734) % $ 9

(735) $

(736) ) ('

(737)

(738) )%

(739) ( $ ($ : ( $% )% % ) $% )%

(740)

(741) - ...&&/ 7

(742) !;1#

(743) % $ ( . )(

(744)

(745) : ( ) $ $

(746) 2

(747) )<< !;1#= ( ) ( (

(748) - ' ...&/ Grafik III.1.2 Yıllıklandırılmış GSYİH, Toplam Nihai Yurtiçi Talep ve Özel Tüketim (1987 fiyatlarıyla) (Milyar TL) 130000 Özel Tüketim Harcamaları GSYİH Toplam Nihai Yurtiçi Talep. 120000 110000 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000. 87-IV 88-II 88-IV 89-II 89-IV 90-II 90-IV 91-II 91-IV 92-II 92-IV 93-II 93-IV 94-II 94-IV 95-II 95-IV 96-II 96-IV 97-II 97-IV 98-II 98-IV 99-II 99-IV 00-II 00-IV 01-II 01-IV 02-II 02-IV 03-II 03-IV 04-II. 30000. Kaynak:DİE. ( ) ( !;1#

(749)

(750) % ) ( $ )

(751) (

(752) $

(753) $ >%) 5)% 2 5

(754) % ) % 7&$

(755) 12. 2004-III.

(756) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. - ...&&/

(757) % ) ) $ (

(758) ) $ $

(759) ?" 1

(760) ; 2 -1;2/ $ (

(761)

(762) )

(763)

(764) (

(765)

(766) $

(767) - '...&7/ Grafik III.1.3 Özel Tüketim Harcamaları ve Beklenen Satışlar 140. 20. Gelecek Üç Aylık İç Piyasaya Satılan Mal Hacmi Beklenti Endeksi Özel Tüketim Harcaması, Yıllık Yüzde değişim (sağ eksen). 15. 120. 10 100 5 80 0 60 -5. 40. -10. 04-III. 04-I. 03-III. 03-I. 02-I. 02-III. 01-III. 01-I. 00-III. 00-I. 99-I. 99-III. 98-III. 98-I. 97-III. 97-I. 96-I. 96-III. 95-III. -15 95-I. 20. Kaynak:DİE, TCMB İYA.

(768) (

(769) $ '

(770)

(771) $

(772)

(773) '%

(774) $

(775) %

(776) $

(777)

(778) % % ) )%

(779) : )% ?"?:?5 *

(780) ?" 1;2= (

(781)

(782) (

(783) %

(784) $ ) $

(785) $

(786)

(787) ) $%

(788) )%

(789) $ (

(790)

(791)

(792) (

(793) . 2004-III. 13.

(794) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. Tablo III.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri (Yıllık Yüzde Değişim) 2003 I 1-Tüketim Harcamaları. II. III. 2004 IV. Yıllık. I. II. Altı Aylık. 6,9. 2,3. 5,2. 8,0. 5,6. 9,9. 13,6. Kamu. -2,3. -2,0. -0,7. -4,2. -2,4. 2,4. -7,9. -3,5. Özel. 7,8. 2,9. 5,8. 10,3. 6,6. 10,6. 16,4. 13,5. Dayanıklı Tüketim Mal.. 11,8. 24,7. 10,6. 11,4. 49,5. 24,0. 49,7. 61,7. 55,3. Hizmetler. 9,6. 5,1. 7,6. 7,9. 7,5. 10,1. 14,3. 12,4. Gıda. 4,4. 4,1. 5,7. 1,0. 4,1. 0,9. 0,3. 0,6. Yarı Day. Ve Day.sız Tük. Mal.. 4,7. -4,5. 3,7. 3,8. 2,1. 4,9. 31,2. 16,0 52,1. 2-Sabit Sermaye Yatırımları. 11,7. 6,4. 3,0. 19,2. 10,0. 52,6. 51,7. Kamu. -34,8. -14,6. -22,7. 5,0. -11,5. -11,3. -9,1. -9,6. Özel. 22,5. 14,2. 16,4. 30,1. 20,3. 60,6. 68,7. 65,1. 3- Stok Değişimi*. 3,6. 5,5. 2,2. 1,2. 3,0. 3,1. 1,4. 2,2. 14,5. 12,3. 19,4. 16,9. 16,0. 10,3. 15,7. 13,1. 5-Mal ve Hizmet İthalatı. 22,0. 24,7. 28,3. 33,0. 27,1. 31,2. 32,7. 32,0. 6-Toplam Yurtiçi Talep. 10,9. 8,5. 7,0. 11,3. 9,3. 19,1. 21,1. 20,2. 4-Mal ve Hizmet İhracatı. 7-Toplam Nihai Yurtiçi Talep. 7,7. 3,2. 4,7. 10,6. 6,5. 17,5. 22,5. 20,1. 8-GSYİH (Harcama Yoluyla). 8,1. 3,9. 5,5. 6,1. 5,8. 10,1. 13,4. 11,8. *GSYİH büyümesine katkı, yüzde Kaynak: DİE. 2 #% 5*

(795) $%