PARA POLİTİKASI RAPORU

Tam metin

(1)TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI. PARA POLİTİKASI RAPORU. 2005-III.

(2) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. İÇİNDEKİLER 1.. GİRİŞ. 1. 2.. ENFLASYON GELİŞMELERİ. 3. 3.. ARZ VE TALEP GELİŞMELERİ. 9. 3.1. Arz-Talep Dengesi. 4.. 3.2. Dış Talep. 16. 3.3. Maliyetler. 18. MALİ PİYASALARDAKİ GELİŞMELER ve PARA POLİTİKASI. 5.. 25. 4.2. TCMB Kur Politikası ve Döviz Kuru Gelişmeleri. 31. 4.3. Bankacılık ve Kredi Gelişmeleri. 33. 5.1. Borç Stokundaki Gelişmeler GÖRÜNÜM. .. 25. 4.1. TCMB Para Politikası. KAMU MALİYESİ. 6.. 9. 39 42 49. 6.1. Arz ve Talep Unsurları. 49. 6.2. Maliyet Unsurları. 50. 6.3. Enflasyonu Etkileyen Dışsal Faktörler. 51. 6.4. Parasal ve Mali Disiplin. 52. GRAFİKLER. 55. TABLOLAR. 56. KISALTMALAR. 57. 2005-III. I.

(3) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. (Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır). II. 2005-III.

(4) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. 1. Giriş1. ;.

(5)

(6)

(7)

(8)

(9)

(10)

(11) .

(12) .

(13) !

(14) "! "

(15) !

(16)

(17) ! " "

(18)

(19) #

(20) !

(21) . " .

(22)

(23)

(24) $ !

(25)

(26) .

(27)

(28)

(29) !

(30) "

(31)

(32)

(33) "

(34) !. . . ".

(35) . "

(36) .

(37) . ! "

(38)

(39)

(40) %"

(41) &'()

(42) &

(43)

(44) *

(45)

(46)

(47)

(48)

(49)

(50)

(51) " "

(52) &

(53) . .

(54)

(55)

(56) "

(57) !

(58)

(59) %"

(60)

(61) "

(62) . "

(63)

(64)

(65) .

(66)

(67) + . . .

(68) . " . !. .

(69) "

(70)

(71)

(72)

(73) ! "

(74)

(75) &

(76) !

(77) " !

(78)

(79) "

(80)

(81)

(82) ,"

(83)

(84) !

(85)

(86) -

(87)

(88)

(89)

(90) $

(91) !

(92) "

(93)

(94) %"

(95) ! 1. Bu rapor 24 Ekim 2005 tarihine kadar olan veriler kullanılarak hazırlanmıştır.. 2005-III. 1.

(96) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB.

(97)

(98)

(99) ! &

(100)

(101)

(102) !

(103)

(104)

(105) !

(106)

(107)

(108) "

(109)

(110) .

(111) "

(112) !

(113) !

(114)

(115)

(116)

(117) &"! $ ) ! /

(118) 0

(119)

(120)

(121) "

(122) " 12!*

(123)

(124) !

(125) 3,.4 !

(126) . !.

(127) " !

(128)

(129) $ "

(130)

(131) . "

(132) .

(133)

(134) ! .

(135) "

(136)

(137) " )

(138) - *5 " !

(139) " " 16!7 ,

(140)

(141) *8

(142)

(143)

(144)

(145) "

(146)

(147) !

(148) . .

(149)

(150)

(151) (

(152) . !

(153) .

(154)

(155)

(156) "

(157) . 2. 2005-III.

(158) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. 2. Enflasyon Gelişmeleri. P.

(159)

(160)

(161)

(162) ! "

(163)

(164) # $ . % &

(165) '& ()

(166) . Yılın ilk dokuz ayında TÜFE artış oranı yüzde 3,93 olarak gerçekleşmiştir.. " *

(167)

(168) & +% $ ,

(169) -& $&$ ./ 0( * ./ 0(01

(170) % &

(171)

(172) * 20 %34 Grafik 2.1. TÜFE ve Özel Kapsamlı TÜFE Göstergeleri (F ve G) (Yıllık, % Değişim) 10,0 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 TÜFE. F. G. 6,5. 05-09. 05-08. 05-07. 05-06. 05-05. 05-04. 05-03. 05-02. 05-01. 6,0. F: Enerji, alkollü içecekler ve tütün, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer ve dolaylı vergiler hariç TÜFE. G: Enerji, alkollü içecekler ve tütün, fiyatları yönetilen/yönlendirilen diğer, dolaylı vergiler ve işlenmemiş gıda hariç TÜFE. Kaynak: DİE.. 3##5

(173)

(174) *& %

(175) $

(176) -%

(177) 6 *

(178) * $ " %

(179) % &

(180) &- & *& " $ * $

(181) $ - %

(182) +

(183)

(184) 6 % &

(185) " 0

(186) *

(187) " $ " %

(188) (

(189)

(190) 20 % 334 , $ "

(191)

(192) * "

(193)

(194) & $"66$

(195) *

(196) " $ " $ % " %

(197) * 6 . 2005-III. 3. Yılın üçüncü üç aylık döneminde tütün ürünleri ve mevsimsel ürünlerdeki fiyat artışları enflasyon üzerinde etkili olmuştur..

(198) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. , % - 6 &

(199) $ * & $ " %

(200) & $ .

(201)

(202) *$& -&

(203) - 6 &""

(204) 76 &&

(205) * $ " %

(206)

(207) & "

(208) $ -& "6

(209) " & & "

(210) +& & & &""

(211) % &

(212) * 6

(213) 6* $ Grafik 2.2. TÜFE ve Seçilmiş TÜFE Alt Grupları (% Değişim) 25. Temmuz-Eylül 2004. Temmuz-Eylül 2005. 19,18. 20 15 10 5. 2,20. 1,30. 1,59. 2,28. 0,10. 4,64 0,77. 0 -5. -1,99. -4,52. -10. -2,65. -11,13. -15 TUFE. Giyim ve Ayakkabı. Gıda ve Alkolsüz İçecekler. Ev Eşyası. Sağlık. Alkollü İçecekler ve Tütün. Kaynak: DİE, TCMB.. Yılın üçüncü üç aylık döneminde sağlık ve ev eşyası gruplarında düşüş yaşanırken, ulaştırmave eğitimgruplarında artış gözlenmiştir..

(214) & 6 * *

(215) & $ - %

(216)

(217) * 6 $ - $ 8 6. $ " . %

(218) . . . %

(219) . .

(220) *

(221) & $ " & +"

(222) + *& * $ - 8 6 * *

(223) & $ - + &1 & &

(224)

(225) 6$ " *&&%

(226) $ $ " "

(227) - %

(228) &

(229) & . -& . + . $ - . -& 6. . $ - . 6 & & $ -

(230) " "

(231)

(232) & " $ - %

(233) * + "$ * / * $ - " $

(234)

(235) &

(236) $ "

(237) " " 4. 2005-III.

(238) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU.

(239) 20 %3496

(240) 6$ " "

(241)

(242) & 6 , " 6 6 $ " %

(243)

(244) & +%

(245) 6 % & 6 $ - 6 * 6 $ 8 6 %

(246) & 6 " %

(247)

(248) 6 & 6 + %

(249) * / $ " 6" & %

(250) & 3##5

(251)

(252) &

(253)

(254) & &

(255)

(256) 5:# Grafik 2.3. Hizmetleri Kapsayan Seçilmiş Alt Gruplar (TÜFE) (% Değişim) 20. 17,41. 18. Ocak-Eylül 2004. 16 14 12. 11,82. 11,68. 10,48. 10 6,97. 8. Ocak-Eylül 2005. 7,23. 8,04. 11,54. 6,68. 6 4 2 0 -2. -0,75 Sağlık. Eğitim. Ulaştırma. Konut. Lokanta ve Oteller. Kaynak: DİE, TCMB.. ; %

(257) %

(258) % &

(259) "

(260) % " ; %

(261) 6 *

(262) &-

(263) * + %

(264) - %

(265)

(266)

(267) 6

(268) 3 - %

(269)

(270)

(271) #: 2 " 34 .

(272) - %

(273)

(274) + %

(275) < (

(276)

(277) ! , * + %

(278) 6. -. %

(279) . + . &. . &. 6 * 6$ . 2005-III. 5. Petrol fiyatlarındaki artış, doğrudan ve dolaylı olarak, tüketim sepeti içinde yer alan mal ve hizmetlerin fiyatlarını etkilemektedir..

(280) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. Tablo 2.1. Petrol Fiyatlarının Mal ve Hizmet Gruplarına Etkileri (% Değişim) Ocak-Eylül 2005. Temmuz-Eylül 2005. Mal Grubu Petrol Ürünleri. 16,21. 7,12. Petrol Dışı Mal. 0,83. 0,38. 14,33. 4,31. 9,80. 3,50. Hizmet Grubu Petrol Fiyatlarına Duyarlı Hizmet Petrol Fiyatlarına Duyarlı Olmayan Hizmet Kaynak: TCMB..

(281) %

(282)

(283) *$

(284) * 6 $ " %

(285) 6 $ 6 $ " *& + *

(286)

(287) 6 / %

(288) =

(289) %

(290) " & > %

(291)

(292)

(293) "

(294) . ?3. . . . . . % .

(295) =

(296) 6%

(297)

(298)

(299) !5?

(300) & 8 & $ "

(301) %

(302) &

(303) &

(304) 6*&& "620 %3!4 , * % &

(305) +%

(306) $"& %

(307) * *$ -

(308) & % &

(309) +%

(310)

(311) &"

(312) Grafik 2.4. Enerji ve Diğer Yönetilen/Yönlendirilen Fiyatlar (Yıllık % Değişim) 18 16. Diğer Yönetilen/Yönlendirilen Fiyatlar. Enerji. 14 12 10 8 6 4 2 09.05. 08.05. 07.05. 06.05. 05.05. 04.05. 03.05. 02.05. 01.05. 12.04. 11.04. 10.04. 09.04. 0. Kaynak: DİE, TCMB.. 6. 2005-III.

(313) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. 3##

(314) *$ + %

(315) 6

(316) * * $ !

(317) -

(318)

(319) &1

(320) & +

(321) + $ , * &

(322) & & - - %

(323) $ 1 &

(324) "

(325) " $.

(326) -2* %- + 4 &

(327) %

(328)

(329) &

(330) %

(331) + 6 $ 20 % 354 , "$ &

(332) %

(333) - %

(334) & 6 &

(335) 6 * %

(336) % &

(337)

(338) -6$& Grafik 2.5. İmalat Sanayi ve Petrol Dışı İmalat Sanayi Fiyatları (Yıllık % Değişim). 25,00. İmalat. Petrol Dışı İmalat. 20,00 15,00 10,00 6,15 5,00 2,02 09.05. 07.05. 05.05. 03.05. 01.05. 11.04. 09.04. 07.04. 05.04. 03.04. 01.04. 0,00. Kaynak: DİE, TCMB. 2005-III. 7.

(339) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. (Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır). 8. 2005-III.

(340) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. 3. Arz ve Talep Gelişmeleri 3.1. Arz-Talep Dengesi. {.

(341) !"# $ % . #"! $& ' " ' () $* ' ( + ) " ' ) $, ) "

(342) ( ) $

(343) ) ' ( ( $ "

(344) )' ) $. Yüzde. Grafik 3.1.1. TCMB Beklenti Anketine Göre Yıllık GSMH Büyüme Beklentisi 9,5 9,0 8,5 8,0 7,5 7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0. Yıl Sonu GSMH Büyüme Beklentisi Program Öngörüsü. I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II I II OcaŞubMarNisMayHazTemAğu Eyl Eki Kas Ara OcaŞubMarNisMayHazTemAğu Eyl Eki 2004. 2005. Kaynak: TCMB.. "

(345) &-. ' ) " ) ) $

(346) # ) +) ) " . ) ' ' ) $ % 2005-III. 9. Mevsimsellikten arındırılmış veriler, 2005 yılının ikinci üç aylık döneminde ekonomik aktivitenin ivme kazandığını göstermektedir..

(347) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. " ) $/0 ' % 1/0%2 % *

(348) 3 "4 1+!$4$42$ 5 - 3 15-32 * , 3 (

(349) /. 6*) !"7 $ " /. *) ) ) $ *" 3 $ % " . . . . . . . ) . $% "

(350) # ) *) . + " . $ 8 " 6' *) ( + $ İmalat sanayii üretiminin sektörel kompozisyonundaki gelişmeler yatırım harcamalarındaki mevcut eğilimi destekler niteliktedir.. - . . . . ) ". . ( ) /. *) ) $%" " ( 6" ) ( $ " ( ) $ 9 ". ) " 6' ' ) $. 5 ". . . . . ( ' ) $ 9 " 5-3 + ( "

(351) /. 6*) 7 "

(352) "

(353) ( $ 5 " ( + ) $ 10. 2005-III.


(355) # ' ( ) " + ' ' $ Tablo 3.1.1. Harcamalar Yoluyla GSYİH Gelişmeleri (Yıllık Yüzde Değişim) 2003. 2004. Yıllık 5,6 -2,4 6,6 24,0 4,1 2,1 10,0 -11,5 20,3 3,0 16,0 27,1 9,3 6,5 5,8. 1-Tüketim Harcamaları Kamu Özel Dayanıklı Tüketim Mal. Gıda Yarı Day. Ve Day.sız 2-Sabit Sermaye Yatırımları Kamu Özel 3- Stok Değişimi* 4-Mal ve Hizmet İhracatı 5-Mal ve Hizmet İthalatı 6-Toplam Yurtiçi Talep 7-Toplam Nihai Yurtiçi Talep 8-GSYİH (Harcama Yoluyla) *GSYİH büyümesine katkı, yüzde Kaynak: DİE.. I 11,6 2,6 12,4 48,0 5,3 8,2 57,6 -5,9 65,5 2,5 10,9 31,3 20,6 19,8 11,8. II 15,4 -7,8 18,4 61,4 2,6 36,8 47,4 -8,7 63,1 1,4 17,2 32,7 21,4 22,9 14,4. III 5,9 -7,0 7,3 28,9 0,0 18,3 26,1 -10,8 38,9 -1,2 8,2 16,1 8,1 9,9 5,3. IV 4,7 11,1 3,6 -5,7 5,4 16,3 11,2 0,9 17,7 2,5 14,4 19,6 8,5 6,3 6,3. 2005 Yıllık 9,0 0,5 10,1 29,7 2,8 18,8 32,4 -4,7 45,5 1,1 12,5 24,7 14,1 14,1 9,0. I 4,0 4,3 4,0 1,5 4,6 12,0 6,9 36,6 4,8 0,1 11,3 9,3 4,4 4,7 4,8. II 4,4 4,0 4,4 2,6 8,8 4,2 17,9 31,1 15,8 -0,9 4,7 9,2 6,4 8,2 4,2. Altı Aylık 4,2 4,2 4,2 2,1 6,7 8,2 13,1 32,6 10,8 -0,4 7,7 9,2 5,4 6,5 4,4. &- ' ) "

(356) ( ' ( ) ) $ ( ' ( ' 1+!$4$

(357) 2$*" &- ( ' ( " &- $ Grafik 3.1.2. Toplam Yatırım ve Toplam Nihai Yurt İçi Talep (Mevsimsellikten Arındırılmış) Bin YTL. Bin YTL. 36000. 11000. 33000. 9500. 30000. 8000. 27000. 6500. 5000. 24000 03-I. 03-II. 03-III. 03-IV. Toplam Yatırım, sağ eksen. 04-I. 04-II. 04-III. 04-IV. 05-I. 05-II. Toplam Nihai Yurt İçi Talep, sol eksen. Kaynak: DİE, TCMB.. 2005-III. 11. Mevsimsellikten arındırılmış veriler ile toplam nihai yurt içi talep 2005 yılının ikinci üç aylık döneminde bir önceki döneme göre hızlanarak artmıştır..

(358) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. % + ) " ( 2005 yılının ikinci üç aylık dönemindeki yurt içi talep kompozisyonu incelendiğinde, orta vade büyümeenflasyon ilişkisi bağlamında bir önceki döneme kıyasla göreli olarak daha olumlu bir tablo ortaya çıkmaktadır.. ( $ :" ( ) " ) " + $

(359) ) ) " 6 + ) ' $ " ( $ % " 6 ' $ /. 63 ( 4!"#

(360) "! $ ) " ) ) 1+ !$4$!2$ % " % 9 / 3 1%9/32 " ' ) ) 1+!$4$#2$ Grafik 3.1.3 Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Toplam Taşıt Araç Satışları (Mevsimsellikten Arındırılmış) Bin adet. Bin adet. 1500. 250 200. 1200. 150 900 100 600. 50 0. 300 03-I. 03-II. 03-III 03-IV. Beyaz Eşya, sol eksen. 04-I. 04-II. 04-III 04-IV. 05-I. 05-II. 05-III. Toplam Taşıt Araçları, sağ eksen. Kaynak:OSD, TCMB.. * " ' " + + $ 9 "

(361) 12. 2005-III.

(362) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. ) " ( ) ) $ % ) " + '+ ( " " ( $ Grafik 3.1.4 Özel Tüketim ve MBÖTE Bin YTL 25000. 120. Özel Tüketim, mevsimsellikten arındırılmış, sol eksen MBÖTE, sağ eksen. 22500. 110 100. 20000 90 17500 80 15000. 70. 05-II. 04-III. 03-. 03-I. 02-II. 01-III. 00-. 00-I. 99-II. 97-. 98-III. 97-I. 96-II. 95-III. 94-. 60 94-I. 12500. Kaynak:DİE, TCMB..

(363) ' ' ' $ 8 "

(364) ' &- () ( ' $ /( '

(365) ) ! ( ( $ % " 4"; ( ( ( ' &- () #"7 ( $ & ' ) $

(366) 6' ) 4!"; ) " ( ' (< ) $ & ) " /. 6*) 6' 2005-III. 13. Talep gelişmeleri orta vadeli eğilimler açısından değerlendirildiğinde, işgücü arzındaki büyümenin ve enflasyon hedefiyle uyumlu kamu gelirler politikasının, ücretler üzerindeki baskıyı sınırlaması, dolayısıyla da talepteki dengeli büyümenin sürmesi beklenmektedir.

(367) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. ="! ) $ * ". 6' ) ' " *) ( + $% " /. 6*) '

(368) !"4

(369) !" " 6' ) $& ( 4!"= ) $9 "/0%-&* ) ) ) 3 ) 1+!$4$2$ Grafik 3.1.5. TCMB İYA Kredi Faiz Oranı Beklentisi ve Yatırım Harcaması Eğilimi 80 60 40 20 0 -20 -40. Gelecek 12 Aylık Dönemde Yatırım Harcaması Eğilimi, YukarıAşağı. -60. Gelecek 12 Aylık Dönemde Kısa Vadeli Türk Lirası Kredi Faiz Oranı Beklentisi (yüzde, uygun ortalama). 0508. 0505. 0502. 0411. 0408. 0405. 0402. 0311. 0308. 0305. 0302. 0211. 0208. 0205. 0202. 0111. 0108. 0105. 0102. 0011. 0008. 0005. -80. Kaynak: TCMB İYA.. 6' " ) ) " Mevcut veriler, toplam yatırım harcamalarının yılın üçüncü üç aylık döneminde de artmaya devam edeceğine işaret etmektedir.. ) /. 6 *) 7 7 "= ) $ % " ) ) $:& (' $ 5 " ( ' ) $. 1. İnşaat sektöründeki gelişmelere ilişkin ayrıntılı bir değerlendirme için bkz. Kutu 3.1.. 14. 2005-III.

(370) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. % " ( '( ( ' ) ) ) $ 3 ) ( + $ & ' " ) $ % " 6( ) " )" ( ( $ Grafik 3.1.6. Çıktı Açığı / Potansiyel GSYİH (Yüzde) 4 2 0 -2 -4 -6 -8. 05-III. 05-I. 04-III. 04-I. 03-III. 03-I. 02-III. 02-I. 01-III. 01-I. 00-III. 00-I. -10. Kaynak: TCMB.. , ) ' "

(371) / + ) $ , ) ) ( )" + ) ' 1+ !$4$;2$ ' ( " ( '

(372) >"

(373) ) " ( + . ). $. * ". (. . + ) ) ) +)$. 2005-III. 15. Mevcut talep koşullarının, fiyatlar üzerinde baskı yaratacak düzeyde olmadığı düşünülmekle birlikte, enflasyondaki düşüş sürecine verdiği desteğin geçtiğimiz üç yıla kıyasla zayıfladığı bir gerçektir..

(374) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. 5) " + $? ( ' $

(375) # ( $ * " ) " ' $ * " ' ' $5 ( ( ( " ' + " ' + $ Petrol fiyatlarındaki artışların uzun süre devam ederek “kalıcı” bir hal alması durumunda bekleyişleri bozabilecek olması, 2006 yılı enflasyon hedefi açısından risk oluşturmaya devam etmektedir..

(376) ; + '+ ) ' ( + $ @ + + ) $ 5) " ' ( + + ( ) ) $9 ( ) " A B " A B + $ * ) ) ( ) ' "

(377) + '+ ' $* " + ) ' " ( + " + ) A B $ % ) " /0% -&* + " (+ AB ) ) $ * " ( + AB ' "

(378) ; + '+ $. 3.2. Dış Talep

(379) 4!"! *%5 $ & ) "

(380) # 16. 2005-III.


(382) ( . ">. 1+ CCC$

(383) $42$ /. 6 *) )

(384) " *%5 "

(385) 4"7 *%5 $ % " ) ) $ Grafik 3.2.1. Cari İşlemler Dengesi / GSMH* (Yüzde) 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5 -6 05-II. 04-III. 03-IV. 03-I. 02-II. 01-III. 00-IV. 00-I. 99-II. 98-III. 97-IV. 97-I. 96-II. 95-III. 94-IV. 94-I. -7. * Yıllıklandırılmış veriler ile. Kaynak: TCMB.. 5-3 + "

(386) '" 4="# $ /-' 1/-23 '

(387) "! ) $-') "

(388) # ) $

(389) '

(390) "= $ -' ' ) $ * '

(391) #"7 ' 4#"7" ' =" $ -' " ( + " ' (" ) + ( ' ) $% ) " ' 4;" $. 2005-III. 17. 20005 yılının ilk sekiz aylık döneminde ithalat ara malı ağırlıklı olarak artmaya devam etmiştir. Artan petrol fiyatları ithalat artışına önemli ölçüde katkıda bulunmuştur..

(392) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. % ) + ' " 3 ' ) $ / ' ( " ) ) . $. 5). + . + . . ) " ) ) $. 3.3. Maliyetler

(393) ' 4"; $ ? 20005 yılının ilk yarısında verimlilik ve reel ücret gelişmeleri işgücü maliyetlerindeki olumlu seviyelerin devam ettiğine işaret etmektedir.. ' ' $ 9 "

(394)

(395) 4#. ' " ' ( '( " ' ' $ % "

(396) "4 #"! 1/CCC$!$42$ Tablo 3.3.1. İmalat Sanayiinde İstihdam, Reel Ücret ve Verimlilik Gelişmeleri (Bir Önceki Yılın Aynı Dönemine Göre Yüzde Değişim) İstihdam(1) Kamu Özel Ücret(2) Kamu Özel Verimlilik(3) Kamu Özel Kazanç(4) Kamu Özel. 2003 Yıllık 1,8 -6,8 3,1 -1,9 -5,3 0,6 7,2 8,1 7,9 -6,3 -5,6 -4,7. 2004 I 0.7 -13.6 2.4 0.2 2.9 2.5 8.5 14.8 9.0 -0,6 -0,6 2,6. II 2.7 -11.0 4.5 5.1 7.7 7.5 13.6 13.1 15.0 3,7 9,2 5,8. III 2.2 -9.6 3.7 3,4 5,6 5,3 6.4 5.6 7.6 1,5 1,2 4,6. IV 2.2 -9.7 3.6 1.6 2.9 3.9 1.6 8.5 1.2 -0,5 2,5 2,3. Yıllık 2.0 -11.0 3.6 2.5 4.7 4,8 7.3 10.5 8.0 1,3 3,2 4,3. 2005 I 1,9 -10,2 3,1 3,2 8,7 3,5 5,1 7,0 6,1 3,1 10,6 3,2. II -1,6 -7,8 -1,1 2,1 5,4 2,0 4,3 12,6 3,3 2,6 3,3 3,0. (1) DİE İmalat Sanayinde Üretimde Çalışanlar Endeksi, 1997=100. (2) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Reel Ücret Endeksi, 1997=100. (3) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışılan Saat Başına Kısmi Verimlilik Endeksi, 1997=100. (4) DİE Dönemler İtibariyle Üretimde Çalışan Kişi Başına Reel Kazanç Endeksi, 1997=100.. 9 " ) + " "=( 1+!$!$42$% " " ) $ 18. 2005-III.

(397) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. G. Grafik 3.3.1. Özel İmalat Sanayiinde Birim Reel Ücret Endeksi* (1997=100) 125 115 105 95 85 75 65. 05-I. 04-III. 04-I. 03-III. 03-I. 02-III. 02-I. 01-III. 01-I. 00-III. 00-I. 99-III. 99-I. 98-III. 98-I. 97-III. 97-I. 55. * DİE özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat başına reel ücret endeksi ile DİE özel imalat sanayi üretimde çalışılan saat endeksinin çarpılmasıyla oluşturulan toplam reel ücret endeksinin; DİE özel imalat sanayi üç aylık sanayi üretim endeksine bölünmesiyle oluşturulmuştur. Diğer bir deyişle birim reel ücret endeksi, reel ücretlerin kısmi emek verimliliğine oranı şeklinde ifade edilmektedir. Kaynak: DİE, DPT, TCMB.. /. *) 3 "

(398) " ) ) $ - ' . ). . ) . . . ). $ ?

(399) ; ( ) " ( . + '+ ) $Y

(400) ;

(401) " ( . D /. # . &/E ( ( $ % ). (

(402) ; 4

(403) "= $Z D ( $ 9 (

(404) ; ) $ 2 2005 yılı Temmuz ayında imzalanan protokole göre, kamu işçilerinin ücretlerine sözleşmenin ikinci yılının birinci ve ikinci altı aylık dönemlerinde yüzde 3 oranında zam yapılacaktır. Ancak, ilgili dönemlerde TÜFE’nin zam oranlarını aşması durumunda, birinci altı ay farkın yüzde 80’i, ikinci altı ay farkın tamamı ücretlere yansıtılacaktır. 3 T.C. Maliye Bakanlığı, “2006 Yılı Bütçe Sunuş Konuşması (TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu)”, 28 Ekim 2005, sf. 44.. 2005-III. 19. Özel sektördeki ücret artışlarının kamu işçilerinin ücret artışına paralel gerçekleşmesi durumunda 2006 yılında ücret kaynaklı bir maliyet baskısının olmayacağı düşünülmektedir..

(405) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. , ) '. + ) 1/ !$!$

(406) 2$ 9 ' ( Petrol başta olmak üzere hammadde fiyatlarındaki yüksek seviyenin devam etmesi enflasyon üzerinde risk oluşturmaktadır.. + . $ / " ( + ( $ % ) " ( + ) $ @ + ) + '+ $ " + " ( '. + + $ Tablo 3.3.2. Üretim Maliyetlerine İlişkin Göstergeler 2003 Yıllık İthalat Birim Değer Endeksi. 2004 I. II. 2005. III. IV. Yıllık. I. 100,0. 111,4. 112,7. 116,6. 123,3. 116,0. Ham Petrol Fiyatları ($/Varil). 27,0. 30,0. 32,0. 36,7. 39,6. 34,6. 41,7. Metal Fiyatları Endeksi. 98,2. 130,0. 130,2. 133,8. 141,9. 134,0. 161,5. II. III. (1). 122,0(1). 47,6. 55,3(2). 125,3 123,6. 163,5 167,2(1). (1) 2005 yılının üçüncü üç aylık dönemine ilişkin veri Temmuz-Ağustos dönemini kapsamaktadır. (2) Ağustos ve Eylül değerleri için tahmin kullanılmıştır. Kaynak: DİE, DPT, IFS.. . 20. 2005-III.

(407) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. KUTU 3.1. İNŞAAT SEKTÖRÜ ÜRETİMİ VE KONUT ARZI Uzun yıllar durgunluk içinde bulunan inşaat sektörü, 2003 yılı sonundan itibaren canlanmaya başlamıştır. Özel kesimin bina ve konut yatırımları, 1996 yılından itibaren küçülme eğiliminde olmuş, 2003 yılının son çeyreğinden itibaren ise hızla büyümeye başlamış ve GSYİH içindeki payı artmaya başlamıştır (Kutu 3.1.Grafik 1). Söz konusu artışta, kredi imkanlarının genişlemesi ve faiz oranlarındaki düşüşün yanı sıra ekonomik istikrarın önemli ölçüde sağlanmasının, ertelenmiş talebi harekete geçirerek etkili olduğu düşünülmektedir. Bina ve konut yatırımlarının canlanmasıyla birlikte inşaat katma değeri hızlı bir büyüme kaydetmiştir. Sektörün canlanmasında talep yönlü gelişmeler etkili olmuş ve buna bağlı olarak konut fiyatları hızlı bir artış içine girmiştir. Son yıllardaki gelişmeler ertelenmiş konut talebinin hareketlenmesine olanak tanımış ve konutun bir yatırım aracı olarak ön plana çıkmasına neden olmuştur. Bu gelişmeler, konut arzını artıran bir süreci desteklemiştir. İpoteğe dayalı konut finansman yöntemiyle (mortgage) konut sahibi olmaya olanak tanıyan yasal altyapının oluşturulmasının, arz sürecinin daha sağlıklı zeminlere oturmasına imkan tanıyacağı düşünülmektedir. Türkiye’de tarihsel olarak inşaat sektörünün küçüldüğü dönemler, genellikle Gayri Safi Yurt İçi Hasılanın (GSYİH) küçüldüğü dönemlere denk düşmektedir. Ekonomik faaliyetlerin önemli ölçüde daraldığı 1994, 1999 ve 2001 yıllarında inşaat katma değeri hızla küçülmüştür. Ancak, bu dönemlerde sektörün tekrar büyümeye başlaması GSYİH’ya göre gecikmeli olarak gerçekleşmiştir. Örneğin, 2001 yılında yaşanan krize bağlı olarak inşaat sektörü katma değeri küçülmeye başlamış, 2002-2003 yıllarında ekonominin tekrar büyüme eğilimine girmesine rağmen sektörün katma değeri ancak 2003 yılı sonunda artma eğilimine girmiştir. 2005 yılının ilk yarısında ise inşaat sektörü katma değerindeki büyüme oranı oldukça yüksek seviyelerde gerçekleşmiş ve dolayısıyla bu sektörün katma değerinin GSYİH içindeki payı artış eğilimine girmiştir. Kutu 3.1.Grafik 1. Özel Sektör İnşaat - Konut Yatırımları ve İnşaat Katma Değerinin GSYİH İçindeki Payları 15 Özel Sektör Bina ve Konut Yatırımları. Yüzde. 12. İnşaat Katma Değeri. 9. 6. 2005. 2004. 2003. 2002. 2001. 2000. 1999. 1998. 1997. 1996. 1995. 1994. 1993. 1992. 1991. 1990. 1989. 1988. 1987. 3. Konut arzını öncüleyen en önemli göstergelerden biri yapı ruhsatı istatistikleridir. 1994 yılından sonra ve özellikle 1999 yılı depremi ve 2001 yılındaki kriz süreciyle birlikte, nüfus artışına karşın, konutlar için alınan yapı ruhsatlarında kayda değer bir artış gerçekleşmemiştir. Yapı ruhsatı verilen daire sayısında uzun yıllar görülen gerilemeden sonra 2003 yılından itibaren yüksek oranlı artışlar gözlenmektedir. Diğer yandan, yapı kullanım izinleri, konut üretimindeki bu canlılığın konut arzına ancak 2005 yılında sınırlı miktarda yansıdığını göstermektedir (Kutu 3.1.Tablo.1). Dolayısıyla, inşaat sektöründeki canlanmaya karşın konut arzı halen ertelenmiş talebi karşılayacak düzeye ulaşmamıştır. Ekonomik belirsizliklerin azalmasıyla birlikte yatırım harcamalarının artması da, sanayi ve ticaret binaları inşaatlarının konut kadar olmasa da artmasını sağlamış ve inşaat sektörü katma değerinin büyümesine katkıda bulunmuştur.. 2005-III. 21.

(408) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. Kutu 3.1.Tablo 1. Yıllar İtibariyle Konut Üretimi (Yapı Ruhsatları ve Kullanma İzinlerine Göre) Yapı Ruhsatlarına Göre Daire Sayısı 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005*. Kullanım İzinlerine Göre. Yıllık % Değişim. 381.408 392.943 467.024 548.129 523.791 518.236 454.295 464.117 414.573 339.446 315.162 279.616 145.397 202.237 323.927 204.094. Daire Sayısı. -7,7 3,0 18,9 17,4 -4,4 -1,1 -12,3 2,2 -10,7 -18,1 -7,2 -11,3 -48,0 39,1 60,2 57,4. Yıllık % Değişim. 232.018 227.471 268.804 269.695 245.610 248.946 267.306 277.056 219.737 215.613 245.155 243.464 166.318 162.776 160.116 86.593. -7,4 -2,0 18,2 0,3 -8,9 1,4 7,4 3,6 -20,7 -1,9 13,7 -0,7 -31,7 -2,1 -1,6 18,6. * İlk altı aylık dönem itibariyle. Kaynak: DPT.. DİE tarafından özel sektör inşaat sektörü katma değeri hesaplanırken, yapı ruhsatı verilen bir inşaatın en fazla 5 yıl içinde bitirileceği varsayılmaktadır. DİE’nin kullandığı yönteme göre, bir yıl için hesaplanan inşaat sektörü katma değerinde, önceki iki yılda inşaat ruhsatı alınan binaların toplam yüzölçümü de önemli bir oranda yer almaktadır.1 Dolayısıyla, 2003 ve 2004 yıllarında alınan ruhsatlardaki artış, 2005 yılında gözlenen inşaat sektörü katma değeri büyümesini öncülemektedir. Diğer bir deyişle, yapı ruhsatlarındaki hareketler, milli hesaplardaki inşaat istatistiklerine gecikmeli olarak yansımaktadır (Kutu 3.1.Grafik 2). Bu çerçevede, ruhsat miktarındaki artışın 2005 yılının ilk yarısında da devam etmesi, inşaat sektörü katma değerindeki büyümenin önümüzdeki dönemde de devam edeceğine işaret etmektedir. Kutu 3.1.Grafik 2. Özel Sektör Yapı Ruhsatları ve İnşaat Sektörü Katma Değeri (Yıllıklandırılmış) 160000 140000. Bin m2. Bin YTL 5600 5400. 120000 100000. 5200. 80000 60000 40000. 5000. 20000 0. Özel Sektör Yapı Ruhsatları, sol. 4800. İnşaat Katma Değeri, sağ. 4600 4400. 4. 1. 2. 3 2003. 4. 1. 2. 3 2004. 4. 1. 2 2005. Kaynak: TCMB.. Öte yandan, inşaat sektöründeki canlanmanın, metalik olmayan diğer mineral maddeler başta olmak üzere, metal eşya, ana metal gibi imalat sanayinin birçok alt sektörünün üretimine katkısı bulunmaktadır. Nitekim, inşaat sektörüne ara girdi sağlayan sektörlerdeki gelişmeler ile inşaat katma değerine arasındaki güçlü ilişki Kutu 3.1.Grafik 3’te açıkça görülmektedir. Dolayısıyla inşaat sektörünün, sektörler arası ilişkiler bağlamında, büyümeye önümüzdeki dönemde de önemli oranda katkı sağlayacağı düşünülmektedir.. 1. . 22. Detaylı bilgi için bkz. DİE, “Gayri Safi Milli Hasıla Kavram, Yöntem ve Kaynaklar”, Yayın No. 1710, Kasım 1994.. 2005-III.

(409) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. Kutu 3.1.Grafik 3. İnşaat Sektörünü Besleyen Sektörlerdeki Gelişmeler (Yıllıklandırılmış) 7000. Bin YTL. 150. 6000. 130. 5000. 110. 4000. 90. 3000. 70. 2000. 50 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. İnşaat Katma Değeri, sol. Metalik Olmayan Diğ. Mineraller, sağ. Metal Eşya Sanayi, sağ. Ana Metal, sağ. Ekonomideki istikrarın kalıcı olarak sağlanması, faiz oranlarının düşmesiyle birlikte konut sahipliği cazip hale gelmiştir. Bu çerçevede, 2006 yılında uygulanmaya başlanılması düşünülen ipoteğe dayalı konut finansman sisteminin inşaat sektöründeki canlılığı desteklemesi beklenmektedir. Bu bağlamda, önümüzdeki dönemde ertelenmiş konut ihtiyacını karşılamak ve hızlı şehirleşmeye cevap vermek üzere bina ve konut yatırımlarındaki artışların süreceği tahmin edilmektedir. Bu gelişmeler, inşaat katma değerinin ekonomik faaliyetler içindeki payının artmaya devam edeceğine işaret etmektedir. Yukarıda vurgulandığı üzere, Türkiye ekonomisi bu payın zaman içinde 1990’lı yıllarda gerçekleşen düzeyinin üzerine çıkmasını gerektiren koşullara sahiptir. İNŞAAT SEKTÖRÜNDEKİ GELİŞMELER VE İŞGÜCÜ PİYASASI Konut sektöründeki gelişmelerin işgücü piyasasına yansımaları, Avrupa Birliği’ne tam üyelik döneminde Türkiye ekonomisinin Avrupa Birliği ülkelerine yakınsama sürecinin hızlanacağı da göz önüne alınarak değerlendirilmelidir. Bu süreçte, tarımsal işgücünün sanayi ve hizmetler sektörlerine kayma sürecinin hızlanması da söz konusu olacaktır. Artan nüfus ve şehirleşme ihtiyacına bağlı olarak konut talebinin daha da canlanacağı, buna bağlı olarak bina ve konut yatırımlarının ve inşaat faaliyetlerindeki artışın devam edeceği ve bu gelişmenin büyümeyi ve istihdamı destekleyen faktörlerden biri olacağı düşünülmektedir. Son dönemde inşaat sektörü katma değerinin artmasına paralel olarak sektörün istihdamında da hızlı artışlar meydana gelmiştir. İnşaat sektörünün 2004 yılı itibariyle toplam istihdam içindeki payı yüzde 5’e yaklaşmıştır (Kutu 3.1.Grafik 4). Dolayısıyla, Türkiye’nin istihdam ve işsizlik sorununun çözümünde tek başına inşaat sektörünün katkısı sınırlı olmaktadır. Ancak, önümüzdeki dönemde inşaat sektörünün canlılığını sürdürmesi ve tarım sektörünün istihdam içindeki payının azalmaya devam etmesi beklendiğinden, tarımsal işgücünün sanayi ve hizmetler sektörüne geçişi aşamasında inşaat sektörünün önemli rol oynayacağı ve inşaat sektörü istihdamının toplam istihdam içindeki payının artacağı düşünülmektedir. Kutu 3.1.Grafik.4. İnşaat Sektörü İstihdamının Toplam İstihdam İçindeki Payı 7,0 6,5. Yüzde. 6,0 5,5 5,0 4,5. 2005-III. 2004. 2003. 2002. 2001. 2000. 1999. 1998. 1997. 1996. 1995. 1994. 1993. 1992. 1991. 1990. 1989. 1988. 4,0. 23.

(410) PARA POLİTİKASI RAPORU. TCMB. / / /. (Sayfa düzeni nedeni ile boş bırakılmıştır). 24. 2005-III.

(411) TCMB. PARA POLİTİKASI RAPORU. 4. Mali Piyasalardaki Gelişmeler ve Para Politikası. ¤.