MSÖ405
ÖZEL EĞİTİM
DOÇ. DR. HATİCE BAKKALOĞLU
DERSİN İÇERİĞİ
ÜNİTE I: ÖZEL EĞİTİM
ÜNİTE II: ÖZEL EĞİTİMDE DEĞERLENDİRME
ÜNİTE III: BEP HAZIRLAMA ve ÖĞRETİMİN BİREYSELLEŞTİRİLMESİ ÜNİTE IV: KAYNAŞTIRMA ve DESTEK ÖZEL EĞİTİM HİZMETLERİ ÜNİTE V: AİLE EĞİTİMİ
ÜNİTE VI: ZİHİNSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE VII: İŞİTME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE VIII: GÖRME YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER
ÜNİTE IX: FİZİKSEL YETERSİZLİĞİ/SÜREĞEN HASTALIĞI OLAN ÖĞRENCİLER
ÜNİTE X: DİL VE KONUŞMA BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XI: ÖĞRENME GÜÇLÜĞÜ OLAN ÖĞRENCİLER
ÜNİTE XII: DUYGU DAVRANIŞ BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER ÜNİTE XIII: OTİSTİK BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER
ÜNİTE XIV: ÇOKLU YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLER
ÜNİTE X: DİL VE KONUŞMA
BOZUKLUĞU OLAN ÖĞRENCİLER
İletişim, Dil ve Konuşma: Tanımlar
Dil ve Konuşma Sorunlarının Yaygınlığı
İletişim Sorunları
Konuşma Bozuklukları
Dil Bozuklukları
Dil Bozukluklarının Sınıflandırılması
Okullarda Dil ve Konuşma Bozukluklarının Tanılanma ve Değerlendirme
Müdahale Yöntemleri
Okullarda Dil ve Konuşma Bozuklukları Terapisi
İletişim, Dil ve Konuşma: Tanımlar
Çoğu araştırmacının kabul ettiği ortak bir tanıma göre dil;
“insanların keyfi semboller üzerine uzlaşarak ortaya çıkardıkları bir sistemle birbirlerine evrenle ilgili anlamlı anlatılarını gerçekleştirdikleri sosyal paylaşımlı bir koddur.”
O dilin ait olduğu toplumun bireyleri aynı kurallar ve uzlaşımla ürettikleri ve karşılıklı anladıkları sembollerle ortak bir kod yani bir şifre yaratmışlardır.
Kısaca, dil, aynı kodu kullanan insanların birbirlerine
düşüncelerini aktardıkları anlamlı iletileri ve bu iletilere
karşılık gelen keyfi göstergeleri içerir.
Devam…
Bazı çocuklar;
-
sözcük ve anlamını oluşturmada (biçimbilgisi-anlambilgisi),
-
bazıları sözcükleri birbirine bağlamada (biçimbilgisi),
-
bazıları dilin ses sistemini organize ederek üretmede (sesbilgisi) ve
-
bazıları da dilin kullanımına (edimbilgisi) ilişkin sorunlar yaşarlar.
Bu sorunlar dilin 3 ana bileşeni kapsamında daha yaygın olarak çalışılır:
-
biçim,
-
içerik ve
-
kullanım
Dil ve Konuşma Sorunlarının Yaygınlığı
Dünyada dil ve konuşma bozukluklarının okul yaşı çocuklarda görülme
sıklığının % 5 olduğu saptanmıştır. Bu oranın çoğunlukla ses bozukluklarını (%3) ve kekemeliği (%1) içerdiği bilinir.
Türkiye’de dil ve konuşma sorunlu çocukların taramasına ilişkin bir çalışmada Eskişehir ili ilköğretim okulları ana sınıfı ve birinci sınıflarında %5.1 oranında sorunlu çocuk saptanmıştır.
Benzer bir çalışma, 16.000.000 anaokulu, ilkokul ve ortaokul çocuğundan
%3,5 öğrencinin dil ve konuşma sorunları olduğunu ortaya koymuştur.
Türkiye’nin 7 coğrafi bölgesinden 25 metropol ildeki 59 özel ve resmi
kurumdan örneklem alınarak yapılan araştırmada ise hizmet verilen engel
grupları sıralanmış; bunların içinde kekemelik, gecikmiş konuşma, sesletim ve
ses bozuklukları ile özel öğrenme güçlüğü %10 üzerinde oranlarla en fazla
gözlenen dil ve konuşma sorunları arasında yer almışlardır.
Nedenleri
Dil ve konuşma bozuklukları iki sınıfta incelenir;
organik bozukluklar ve
işlevsel bozukluklar
Dil bozuklukları birçok farklı nedenden kaynaklanabilir
(beyin hasarları, genetik bozukluklar veya dil gelişimi
için yeterli uyaranların ve yaşantıların eksikliği)
İletişim Sorunları
İletişim sorunları sorun ortaya çıktığında sınıflandırılır.
a) konjenital (doğuştan);
-
dudak-damak yarıklığı,
-
serebral palsi,
-
otizm,
-
beyin hasarı,
-
zihin engeli,
-
işitme kaybı veya sağırlık gibi sorunlarla dünyaya geldiklerinde.
b) edinilmiş bozukluk;
-
normal iletişim gelişimi dönemi içinde çıkan bir sorun ise.
-
çocuğun normal giden bir dil ve konuşma seyrinde havale veya travmatik
beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan işitme, biliş, dile ilişkin bir bozukluk.
Konuşma Bozuklukları
Bireyde tek başına bir konuşma bozukluğu olabileceği gibi, dil ve konuşma bozuklukları bir arada da görülebilmektedir.
Konuşma bozuklukları;
1.
Ses bozuklukları: Yapısal ya da işlevsel sorunlar yanında ses bozukluğuna neden olabilecek ses suistimali belirtileri de araştırılır. Ses bozuklukları sesi kullanma biçiminden de kaynaklanabilir
2.
Sesletim Bozuklukları: Sesletim bozuklukları sözcük üretimi hatalarıyla farkedilir. Sözcükteki sesler düşürülebilir, başka bir sesle yer değiştirebilir, bozulabilir ya da farklı bir ses eklenebilir.
3.
Akıcılık Bozuklukları: Normal konuşma, konuşma akışındaki bazı
kesilmelerle karakterizedir. Ara sıra, konuşma seslerini yanlış sıralarız
( televizyon-tevelizyon ), anlaşılamayacak kadar hızlı konuşuruz,
cümlenin yanlış bir yerinde dururuz, vb. takılmalar ve geri dönüşler,
hece ya da sözcük tekrarları, söyleyeceğimiz şeyi nasıl bitireceğimizi
düşünürken boşlukları ‘ııı’ ile doldurmak gibi.
Dil Bozuklukları
Nedenleri: Dil bozuklukları da birçok farklı nedenden kaynaklanabilir.
Kalıtım; her zaman düşünülen etmenlerden, birincil ve ikincil akrabalarda dil bozukluğu-genetik
Çevre; dil gelişimi için yeterli uyaranların ve yaşantıların
eksikliği durumunda.
Dil Bozukluklarının Sınıflandırılması
Dil bozuklukları çeşitli ölçütlere göre sınıflandırılabilmektedir.
Dilin beş alt sistemini içeren bir sınıflama şemasına göre;
sesbilgisi/fonoloji (sesler),
biçimbilgisi/morfoloji (sözcük biçimleri),
sözdizim/sentaks (sözcük dizimi ve cümle yapısı),
anlambilgisi/semantiks (sözcük ve cümle anlamları)
edimbilgisi/pragmatik (dilin sosyal kullanımı).
Devam…
İfade Edici Dil Gecikmesi . Üç yaş veya üzerindeki bazı çocuklar dili anladıklarına dair hiçbir belirti göstermezler ve dili spontan olarak kullanamazlar. Ses çıkarırlar fakat bu sesleri iletişim amacıyla kullanma yolları konuşmayı henüz öğrenmemiş küçük çocuklarınki gibidir.
Özgül Dil Bozukluğu. Özgül dil bozukluğu (ÖDB) tanısı alan çocuklar genel zeka, oral yapı ve işlevleri, ve işitme engelinin kaynak gösterilmediği bir dil bozukluğu yaşarlar.
Dil Öğrenme Güçlüğü. Erken yaşlarda özgül dil bozukluğu yaşayanlar olarak düşünülen bu çocukların sorunları okul yaşlarında öğrenme güçlüğü veya disleksiye dönüşebilir.
“Öğrenme güçlüğü, ‘edinim, dinleme, konuşma, okuma- yazma, mantıksal
çıkarım ve matematik yetilerinin kullanımında belirgin zorlanmalar’ ile
karakterize edilen hetorejen bir grup bozukluğa verilen genel bir etikettir.
Okullarda Dil ve Konuşma Bozukluklarının
Tanılanma ve Değerlendirilmesi
Değerlendirme sürecinde
ilk tanının konması,
bozukluğun hangi türde olduğunun belirlenmesi,
gereken tedavinin yoğunluğu,
vakadaki gelişimin değerlendirilmesi
dil ve konuşma terapistlerinin sorumluluklarıdır.
Dengeli bir değerlendirme şu ölçütlerin hepsini ya da bazılarını kapsamalıdır;
Aile/personel/öğrenci görüşmeleri
Çocuğun öyküsü
Kontrol listeleri ve gelişimsel ölçekler: Çocuğun hangi konularda sorun yaşadığı
Gelişim takibi: D.K. terapistleri, öğrencinin akademik ve sınıf etkinliklerindeki becerisini ölçer ve bu ölçülere göre çocuktaki sorunun eğitimsel alanını belirler.
Dinamik değerlendirme: Farklı dil müdahalelerinin D.K. terapistleri ile değerlendirilmesi sürecine dinamik değerlendirme denir. Amaç, öğrencinin öğrenme potansiyelini belirlemek ve öğrenmesine rehberlik etmektir.
Portfolyo değerlendirmesi: yazma çalışmaları; D.K. terapistiyle, aile üyeleriyle, öğretmeni ve arkadaşlarıyla etkileşiminin görüntü ya da ses kayıtları vb.
Gözleme dayalı kayıtlar: çeşitli ortamlarda, iletişimine ilişkin notlar
Standardize edilmiş testler: D.K. terapistleri son olarak çocuğun kendi
dilinde düzenlenmiş testleri uygulayıp sonuçlarını terapi programını hazırlar
Müdahale Yöntemleri
Dil ve konuşma uzmanları, çocukların dil becerilerini geliştirmek ve dili kullanmalarına yardım etmek için gittikçe doğal müdahaleleri daha çok benimsemektedirler.
Doğal müdahaleler;
evde,
okulda ya da
sosyal çevrede
doğal bir şekilde oluşan
gerçek ya da uyarlanmış etkinliklerde ortaya çıkar.
1- Doğal Dil Yaklaşımı:
Çevresel Düzenlemeler
Doğal olarak gelişen dil kullanımının uyarılması için çevre düzenlemede belli başlı 7 uygulama stratejisi belirlenir:
1.
İlginç materyaller .
2.
Nesneyi göz önünden uzakta tutma.
3.
Yetersiz malzeme .
4.
Seçim sunma.
5.
Yardım/destek.
6.
Sabotaj.
7.
Beklenmedik durumlar yaratma.
2- Kolaylaştırıcı Dil Stratejileri
Burada anlatılan kolaylaştırıcı dil stratejileri, iletişim bozukluğu olan çocuklar için hazırlanan çeşitli okul öncesi ortamlarında
kullanılmaktadır.
Bu stratejiler yetişkin-çocuk etkileşimine uygun her bağlamda uygulanabilir ve çok sayıda doğal öğretim fırsatı sağlar:
Karşılaştırma hedefli strateji
Model olma stratejisi
Olay dizinleme stratejisi
Açık uçlu sorular sorma stratejisi
Genişletme stratejisi
Yeniden düzenleme stratejisi
Anne-Babalar ve Öğretmenler İçin Rehber Etkileşim Biçimleri
Çocuğun ilgilendiği alanlar hakkında konuşun.
Takip edin, konu başlatmasına ve yorumlarına karşılık verin, heyecanını paylaşın.
Çok fazla soru sormayın. açıklayıcı uçlu soruları deneyin (nasıl, neden..)
Soru sorması için cesaretlendirin. Açık ve dürüst bir şekilde cevap verin.
Tatlı bir ses tonu kullanın, neşeli ve eğlenceli olun.
Yargılamayın ve dalga geçmeyin. her hatasını söylemeyin, hep eleştirmeyin.
Çocuğa cevap vermesi için yeterli zaman verin.
Çocuk konuşurken sözünü kesmeyin, kibar olun.
Aile ve sınıf tartışmalarına dahil edin. Katılımcı olmaya cesaretlendirin ve dinleyin.
Çocuğu ve kullandığı dili kabul edin. Ona sevginizi gösterin ve kabul edici olun.
