EBELİK ve RUH SAĞLIĞI DERSİ
Dr. Songül KAMIŞLI
Hacettepe Üniversitesi Kanser Enstitüsü Prevantif Onkoloji ABD
Psikososyal Destek Birimi 2018
Çocuk İstismarı ve İhmali Nedir?
• Çocuk istismarı ve ihmali, anne baba ya da bakıcı gibi bir erişkin tarafından çocuğa yöneltilen, hasar verici, çocuğun gelişimini engelleyen ya da kısıtlayan eylem ve eylemsizliklerin tümüdür.
• Bu eylem ya da eylemsizliklerin sonucu olarak, çocuğun fiziksel,
ruhsal, cinsel ya da sosyal açıdan zarar görmesi, sağlık ve güvenliğinin tehlikeye girmesi söz konusudur.
Fiziksel İstismar
• Fiziksel istismar, 18 yaşından küçük çocuk ya da gencin anne babası ya da bakımından sorumlu olan bir başka kişi tarafından, sağlığına zarar verecek biçimde yaralanması , fiziksel hasara uğraması, ya da
yaralanma riski taşımasıdır. Bu hasar; elle ya da bir nesneyle vurularak, itilerek, sarsılarak, yakılarak ya da ısırılarak oluşabilmektedir.
İhmal Nedir?
• Fiziksel ihmal, 18 yaşından küçük çocuk ya da gencin
• Yetersiz beslenme, giydirme, hijyen
• Yetersiz eğitim
• Haklarının ya da bakım vermemenin sonucunda zarara uğramasıdır.
Fiziksel İstismar
• Fiziksel istismar, çoğunlukla kaza olduğu düşünülerek gözden kaçırılmaktadır.
• Kız erkek oranı arasında belirgin bir fark yoktur.
• Fiziksel istismarın en çok 4-8 yaşlarındaki çocuklara yönelik olduğu, artan yaşla birlikte fiziksel istismar oranının azalmadığı görülmektedir.
• Anne yaşına bakıldığında 20 yaş ve altındaki annelerin çocuklarına daha sık fiziksel istismarda bulundukları gözlenmektedir.
• Çocuklara yönelik fiziksel istismarda annelerin oranı yüksek iken, ergenlere yönelik olanlarda babaların sorumlu oldukları saptanmıştır.
Fiziksel Şiddet Belirtileri
• Açıklanmayan yanıklar, ısırıklar, çürükler, kırıklar, morarmış gözler
• Okula devamsızlık sonrasında, solmakta olan çürükler ya da dikkat çeken işaretler
• Çocuğun ebeveynden korkması, eve gitme vakti geldiğinde ağlaması
S.K. 2018
Fiziksel Şiddet Belirtileri
• Büyükler yanına yaklaştığında çekinmesi
• Ebeveyn ya da bakıcının kendisini yaraladığını belirtmesi
• Ebeveynin çocuğu kötü sıfatlarla tanımlaması, sert fiziksel disiplin uygulaması, kendi çocukluğunda şiddet öyküsü, çocuğun yaralanması ile ilgili tutarsız açıklamalar yapması
S.K. 2018
Cinsel İstismar
• Çocuğun rızası olsun ya da olmasın ırzına geçilmesi,
• Cinsel organlarının ellenmesi,
• Müstehcen sözlere maruz bırakılması,
• Yetişkinin cinsel organlarını okşamaya yöneltilmesi veya zorlanması,
• Pornografide ya da fuhuşta kullanılması,
• Çocuğa pornografik materyal izletilmesi, teşhircilik gibi davranışlara maruz bırakılması
Çocukta Cinsel İstismar Belirtileri
• Yürümekte ya da oturmakta zorlanma
• Aniden beden eğitimi için giyinmeyi ya da diğer fiziksel aktivitelerde bulunmayı reddetmesi
• Garip, karmaşık ya da alışılmadık cinsel bilgi ya da davranışlar sergilemesi
• Özellikle on dört yaş altında hamile kalması, cinsel hastalık kapması
• Evden kaçma
• Bir ebeveyn ya da bakıcı tarafından cinsel suistimale maruz kaldığını belirtmesi
S.K. 2018
Cinsel İstismar
Cinsel istismarın sık görüldüğü ailelerde genelde;
• Baba güç ve kararlarda baskındır, güç ve kontrol sağlamak için şiddete başvurur.
• Anne baba arasında cinsel sorunlar vardır.
• Aile dışı ilişkilerde kısıtlılık vardır.
• Alkol ve madde bağımlılığı yaygındır.
• Rol çatışması (annenin eşlik ve ev kadınlığı rollerini kızına bırakması, babanın da bakım vermeyi ensest yoluyla yapması) vardır.
Duygusal İstismar ve İhmal Nedir?
• Duygusal istismar ve ihmal, çevredeki yetişkinler tarafından gerçekleştirilen, çocuğun kişiliğini zedeleyici, duygusal
gelişimini engelleyici eylemler ya da eylemsizlikler olarak tanımlanabilir.
• Fiziksel ve cinsel istismar türlerinin çoğunda, duygusal istismar ve ihmal de yer almaktadır
Duygusal İstismar
• Çocuğun gelişimiyle ilgili uyumsuz beklenti ve davranışlar,
• Duygusal yanıtsızlık ve ihmal,
• Çocuğa karşı olumsuz ve yanlış tutumlar,
• Çocuğun kişilik ve ruhsal sorunlarını fark edememe,
• Çocuğa sosyal uyum konusunda yardımcı olamama,
• Sözel istismar,
• Fiziksel olmayan ancak çok ağır olan ceza ya da tehditler
Duygusal İhmal
• Yeterli duygusal desteği vermeme
• Gerekli ilgiyi ve sevgiyi göstermeme
• Çocuğun şiddetle karşı karşıya kalmasına izin verme
Fiziksel İstismar ve İhmalin Nedenleri Nelerdir?
Fiziksel istismarı uygulayan kişiyi dikkate aldığımızda;
• Psikiyatrik bozukluklar,
• Madde kullanımı,
• Sosyal destek yokluğu,
• Çocuklukta kendine de istismarda bulunulmuş olması gibi etkenler sayılabilir.
Etiyolojik Faktörler: Biyolojik Teoriler
• Nörofizyolojik etkiler: İnsan ve hayvanda nörolojik sistemin, bazı bölümleri şiddeti engeller ya da
saldırgan dürtüleri başlatabilir.
• Biyokimyasal etkiler: Norepinefrin, dopamin ve seratonin gibi nörotransmitterler etkiler.
S.K. 2018
Etiyolojik Faktörler: Biyolojik Teoriler
• Genetik etkiler: Genetik özellik, kromozal sapma (genetik karyotip XYY sapması)
• Beyin Anomalileri: Bazı beyin hastalıkları ile ilişkili olarak şiddete yatkınlık artabilir. Temporal ve limbik lob tümörleri, beyin travmaları, ensefalit
S.K. 2018
Etiyolojik Faktörler: Psikolojik Teoriler
• Psikodinamik Teori: Tatmin ya da güvenlik açısından
karşılanmamış ihtiyaçlar, az gelişmiş ego ve süper egoya neden olmaktadır.
• Gelişmemiş egoya sahip olan kişi «İD»in davranışlarını önleyemez ve zayıf olan süper ego suçluluk duygusu üretemez.
S.K. 2018
Etiyolojik Faktörler: Psikolojik Teoriler
• Öğrenme Teorisi: Çocuklar davranışlarını yetişkinleri örnek alarak öğrenirler. Davranışlar olumlu pekiştirme ile
desteklendiğinde taklit daha fazla olur.
• Çocukken şiddet gören, fiziksel cezalara fazla maruz kalan kişiler, yetişkin olduklarında saldırgan davranışlara daha yatkın olmaktadırlar.
• TV ve medya örnekleri de çocuk ve yetişkin üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır.
S.K. 2018
Şiddete Neden Olan Sosyokültürel Teoriler
• Yoksulluk ve düşük gelir düzeyi
• Sosyal eşitsizlikler
• Fırsat eşitsizliği
• Azınlık olma
• Bireyler, ihtiyaç ve isteklerinin diğer insanlara kıyasla karşılanmadığını hissettiklerinde şiddet eğilimi artabilir.
S.K. 2018
Duygusal İstismar ve İhmalin Nedenleri Nelerdir?
• Duygu durum bozukluğu,
• Madde kullanımı,
• Sosyo-kültürel nedenler ve çocuğa karşı artmış sözel öfke gibi etkenler sayılabilir.
Çocuk İstismarı ve İhmalini Uygulayanlar Kimlerdir?
• Çocuğa şiddet uygulayan kişiler, çoğu kez tanıdığı, evi, okulu, işyeri gibi yakın çevresinde bulunan yetişkinlerdir.
• İstismar ve ihmal çocuğa anne babası ya da evdeki diğer büyükler tarafından, okulda ise öğretmenler, görevliler ya da diğer öğrenciler tarafından uygulanmaktadır.
Genel Olarak Çocuk İstismarı ve Kadına Yönelik Şiddetin Nedenleri
• Genetik faktörler
• Alkol ve uyuşturucu kullanımı
• Erkeğin sosyal ve ekonomik açıdan kendini güçsüz hissetmesi
• İşsizlik, yoksulluk, aşırı yoğun stres maruziyeti
• Modelden öğrenme, öfke ve saldırganlığın ifade edilişinin çocuklukta öğrenildiği gibi etkenler rol oynamaktadır.
Aile içi şiddete maruz kalan çocuklar
• Aile içi çatışma ortamında büyüyen çocukların bir takım duygusal ve davranışsal problemler gösterdiği ve düşük sosyal becerilere sahip olduğu bilinmektedir.
• “Acaba anne baba çatışmasının yoğun olduğu bir ailede yetişen çocuk öfkeyi anlama ve öfke yönetimi becerilerini geliştirmeye dikkatini
yönlendirebilir mi?” sorusunu akla getirir.
Aile içi şiddete maruz kalan çocuklar
• Aile içinde şiddete maruz kalan çocukların çoğu
büyüdüklerinde şiddet uygulayan eşlere ya da ana babalara dönüşmeseler de, şiddet uygulayan
yetişkinlerin büyük bölümünde çocuklukta aile içi şiddete maruz kalma öyküsü vardır.
Aile içi şiddete maruz kalan çocuklar
• Kuşaktan kuşağa aktarılan yalnızca şiddetin kendisi değil, bu durumu çevreleyen duygusal atmosfer de aktarılır.
İçselleştirilen öfke, korku ve çökkünlük duyguları kişinin tutum ve davranışlarını yaşam boyu etkileyebilmektedir.
• Dolayısıyla yetişkinlerin hem kendilerinin, hem de
çocuklarının olumsuz duygularının ifadesinde arabulucu rolü oynamaları gerekmektedir.
Aile Terapisi
• Sorunların demokratik yollarla nasıl çözüleceği üzerine odaklanılır.
• Aile üyeleri arasında güç yarışı yerine, sorunun çözümünde konu ile
ilgili herkesin karşılıklı çıkarlarını koruyacak yollar aramayı öğrenmeleri desteklenir.
• Çocuklara disiplin ve kuralları öğretmenin fiziksel cezalar dışındaki yolları anlatılır: Olumlu destek verme, tutarlı olma vs.
• Çocuğun gelişimsel dönemleri hakkında eğitim, gelişimin hangi
aşamasında ne beklendiğinin bilinmesi krizle başetmeyi kolaylaştırır.
S.K. 2018
Aile Terapisi
• Tüm aile üyelerini kapsayan terapi oturumlarında aile içi iletişime odaklanılır.
• Aile üyeleri duygularını diğer aile üyelerini tehdit etmeden, dürüstçe ifade etmeye cesaretlendirilir.
S.K. 2018
Aile Terapisi
• Aktif dinleme, kendine güven teknikleri,
• Diğerinin haklarına saygı duyma,
• İletişim önündeki engeller konuşulur.
S.K. 2018
Şiddetin ele alınması
• Şiddetin ele alınmasında sağlık, güvenlik, adalet gibi
sektörlerin her birindeki uzmanların ve toplumun desteği gerekmektedir.
• Şiddet mağduru bireyle karşılaşan sağlık personelinin, polisin ve adli personelin, şiddetin ne olduğu, nelerin şiddet
sayılacağı, şiddet mağduruna yaklaşım, şiddetin tedavisi ve şiddeti önleme konusunda eğitilmeleri gerekmektedir.
S.K. 2018
Sağlık personelinin gözünde şiddet
• Sağlık personeli de şiddetin uygulandığı toplumun bir
bireyidir ve şiddet durumu ile karşılaştığında zihninde taşıdığı inançlara bağlı olarak öfke, şaşkınlık, keder, elem gibi
duygular yaşayabilmekte, yaşadığı duygular şiddete yaklaşımını etkileyebilmektedir.
S.K. 2018
Sağlık personelinin gözünde şiddet
• Sağlık personelinin bu duyguları yaşaması doğaldır, ancak sağlık personelinin şiddeti ele almadan önce kendi duygularının farkında olması, bu duygularını kontrol etmesi, objektif olması, duygularını
uygulamalarına karıştırmaması gerekmektedir.
S.K. 2018
Sağlık personeli ne yapmalı?
• Sağlık çalışanlarının temel rollerinden birisi şiddeti tanımak, bakım sağlamak, şiddet mağdurlarına uygun hizmetleri
sunmaktır.
• Kendi güvenliğini sağlamalıdır.
• Hemşireler ve diğer sağlık çalışanları şiddetin yer aldığı
evlerde ve diğer ortamlarda şiddetle ilgili bilgileri bilmeli ve şiddet döngüsünü kırmalıdır. S.K. 2018
Şiddete yaklaşımda yapılması gerekenler
• Bireyle güvende hissettiği bir ortamda yüz-yüze görüşme
• Bireyin mahremiyetini koruma
• Şiddet deneyimleri hakkında rutin sorular sorarak şiddet öyküsünü alma
• Empati yaparak sorunun birey için ne anlama geldiğini kavrama
S.K. 2018
Şiddete yaklaşımda yapılması gerekenler
• Birey konuşmak istemiyorsa, hazır olduğunda konuşabileceğini söyleme,
• Bireye sahip olduğu tıbbi ve yasal haklarını açıklama,
• Birey hakkındaki bilgi ve kayıtların gizliliğini ve güvenirliğini sağlama,
• Şiddetin tüm ayrıntılarını ve verilen bakımı anlatan bir kayıt tutma.
S.K. 2018
Şiddete yaklaşımda yapılmaması gerekenler
• Görüşmeyi güvenli bir ortamda yapmama
• Görüşmede bireyi eleştirme, yargılama,
• Sorulara cevap vermesi için bireyi zorlama,
• Bireye başının belada olduğu veya hatalı olduğu izlenimi verme,
• Şiddetin her evlilikte olduğunu söyleme,
S.K. 2018
Şiddete yaklaşımda yapılmaması gerekenler
• Kadını şiddetle ilgili yasal yollara yönelmekten vazgeçirmeye çalışma,
• Bireyin mahremiyetini korumama,
• Birey hakkındaki bilgi ve kayıtların gizliliğini ve güvenirliğini sağlamama,
• Şiddetin tüm ayrıntılarını ve verilen bakımı anlatan bir kayıt tutmamadır.
S.K. 2018
S.K. 2018
ŞİDDET MAĞDURLARI İÇİN BAKIM PLANI Tanı: Tecavüz-travma
sonrası sendrom Hemşirelik Girişimleri Gerekçe
Hedef: İyileşme
sürecini başlatma *Kurbanla konuşma: Burada güvendesin, yaşadıkların için üzgünüm, kurtulduğun için memnunum, bu senin hatan değil, kimse bunu hak etmez
**Yapılacak tüm değerlendirme işlemlerini ve nedenlerini anlatmak.
*Bilgi toplamak işinin amacının yargılamak değil yardım etmek olduğunun güvencesini vermek
***Tüm kriz sonrası müdahalelerde
mahremiyetin korunacağının güvencesini vermek
****Saldırının tamamını anlatmaya cesaretlendirmek, dinlemek ancak sorgulamamak
*****Destek ve yardım için kimlerle
görüşebileceğini konuşma, başvurabileceği kaynakların bilgisini verme
*Kurban hayatı için endişe eder. Kendini suçlar ve kendinden şüphelenir.
**Korku ve endişenin
azalması, güvenin artması için gereklidir.
***Aşırı hassastır, çevrede fazla kişinin varlığı bu
hassasiyeti ve endişeyi artırır.
****Dinlemek iyileşme için gerekli olan boşalmayı
sağlar. Ayrıntılı tanım yasal takip için gereklidir. Şevkat ve ilgi delil toplama sürecin travmasını azaltır.
*****Kurban travmanın hemen sonrasında yaşadığı şiddetli anksiyete ve korku nedeniyle başkalarının yardımına ihtiyaç duyar (ruh sağlığı birimleri, sosyal destek grupları, kadın
sığınma veya konukevleri)
S.K. 2018
ŞİDDET MAĞDURLARI İÇİN BAKIM PLANI
Tanı: Çaresizlik Hemşirelik Girişimleri Gerekçe
Hedef: Uygun
seçenekleri arama, bulma, yaşam
kontrolünü almasını destekleme
*Dr ile işbirliği yaparak fiziksel yaraları tedavi etme, hastanın izni ile fotosunu çekme
**Kadınla görüşmek için özel bir odaya almak, olayı açıkça konuşmasını sağlamak ve dinlemek, bunun daha önce olup olmadığını, saldırganın madde kullanıp kullanmadığını
konuşmak
*** Neler yapabileceğini konuşmak, problem çözme önerilerini ve yardım alması için gerçekçi hedefleri belirlemek, aldığı
kararlar için olumlu geri bildirim vermek
****Onu kurtarmak için değil, destek teklif etmek için yanında olduğunuzu, son kararı kendisinin vereceğini söyleyin
*****Güvenliğin önemini vurgulayın. Yardım alabileceği
kaynaklarla ilgili bilgi verin. Kadın seçimi kendisi yapar, seçimine ne olursa olsun saygı duyulmalıdır.
*Hastanın güvenliği önceliklidir. Şikayette
bulunursa fotoğraflar delil olarak kullanılır.
**Kadın kendisine zarar veren kişi ile gelmişse doğruyu
söylemez. Gizleyebilir
***Alternatifleri görmeye ihtiyaç duyar
****Kendi kararını vermek hayatı hakkında kontrol
duygusunun artmasını sağlar, yargıda bulunma, öğüt verme yardım edici değildir.
*****Ulaşılabilir seçeneklerin bilinmesi çaresizlik duygusunu azaltır. Bunları kendi yararına kullanmayı seçtiği zaman
gücünü toplar
S.K. 2018
ŞİDDET MAĞDURLARI İÇİN BAKIM PLANI
Tanı: Büyüme ve
gelişme geriliği Hemşirelik Girişimleri Gerekçe
Hedef: Güvenli bir ilişki kurma, görülen
yaraların nasıl
oluştuğunu anlatma, altına işeme, parmak emme, kabus görme davranışlarında azalma
*Çocuğu tam olarak fiziksel değerlendirme, dayak olayını anlatmaya teşvik etme, cinsel suiistimal olasılığını
değerlendirme ve önemseme. Anlatılanın dışında aşırı saldırgan davranışlar, korku, hiperaktivite, içe kapanma, duygusal küntlük, yaşına uygun olmayan davranışlara dikkat
**Çocuğa eşlik eden yetişkinle ayrıntılı görüşme, Şunları değerlendirme: Yaralanma kazayla
mı oldu? Yaralanma çocuğun yaşına, kapasitesine uygun mu?
***Güven için oyun tedavisi kullanılabilir. Öykü anlattırın Suistimal ve ihmalin neler olabileciği konusunda yasal konularda bilgilenin
****Yaralanma özelliğinin yetkililere bildirme gerektirip gerektirmediğine karar verin.
*Doğru tedaviyi başlatmak için tam ve doğru
değerlendirme gerekir.
**Hapse girme veya
velayeti kaybetme korkusu ebveyni savunma
pozisyonuna sokabilir.
Olayın anlatımındaki
tutarsızlıklar belli olabilir ve derinlemesine görüşmede üstünü kapatma amaçlı yalanlar anlaşılabilir.
***Suistimal edilen çocuğun güveninin
kazanmak zordur. Oyun aktivitesi tehdit algısını azaltır.
****Susitimal şüphesi
rapor edilmeli. Yaralanmayı açıklamaktaki tutarsız
ifadeler şüphe için makul nedenlerdir. Yasalar,
suistimalini rapor edilmesini söyler.
