EBELİK ve RUH SAĞLIĞI DERSİ
Dr. Songül KAMIŞLI
Hacettepe Üniversitesi Kanser Enstitüsü Prevantif Onkoloji ABD
Psikososyal Destek Birimi
KONU
Gebelik döneminde görülen ruhsal değişimler ve adaptasyon Gebelik Döneminin Psikososyal bakımdan değerlendirilmesi
Psikososyal sorunlar kadının hamileliğinin sonucunu etkiler mi?
• 3 ayrı klinikte 120 hamilenin incelendiği bir araştırmada depresyonu, düşük benlik algısı olan ve hamileliğe yönelik negatif algıları olan
kadınlar olmayanlara göre erken doğum yapmıştır.
• Bu bilgi kadının ilk hikayesini öğrenen hemşire için çok değerlidir.
• İlk temasta hemşire bu bilgileri öğrenirse hamilelik boyunca bakımı ona göre planlar.
S.K. 2018
Gebeliğe Uyum: Gebeliğin ilk üç ayı (ilk trimester)
• Gizli ve yabancı duyguların yaşandığı bir dönemdir. Hamileliğin
kesinleşmesinden sonra kadın, hemşire ve doktor arasında bir iletişim ve kadının psikososyal değerlendirmesi başlar.
• Bu dönemde pek çok psj belirti görülür: Şok, inanamama, mutlu olma, bekliyor olduğunu belirtme, korku vs
İlk Trimesterda Değerlendirilmesi Gereken Psikososyal Konular Hamileliğin anlamı, hamileliğin kabulü
Ruh hali değişimleri,
Eş ve diğer önemli kişilerin tepkileri Cinsellikle ilgili konular ve endişeler
Hamilelik ve doğum sonu ile ilgili endişeler Psikososyal konular ve kaygılar
Aile ile ilişkiler Destek sistemleri Başetme stratejileri
Otonom sinir sistemi değişimleri -uykuda değişim
-iştahta değişim
-enerji ve motivasyon
Maneviyat, inanç ve değerler
S.K. 2018
İlk Trimester
• İlk üç aylık dönemin en önemli görevi kadının bebeği, annelik rolünü ve hamileliği kabullenmesi ile ilgili çatışmalarıdır.
• Çoğu kadın o dönemde ne hissettiklerinden tam emin olmadığını ifade etmiştir. Ruh hali çok sakin olmaktan panik hale, mutlu olmadan kötü hissetmeye, kabulden inkara kadar değişebilir. Kadın bir miktar kopmuş, bulantı kusma, yorgunluk, kaygı ve endişe veren değişken bir ruh hali
deneyimleyebilir. Kadın ruh halini inişli çıkışlı olarak tanımlar. Zıt duygular ağır basar. “Bu istediğim bir şey mi? diye sorgulayabilir.
• Eğer kadının ilk hamileliği ise bilgi ihtiyacı çoktur. Daha önceden
deneyimleri varsa onları nasıl yaşadığı bilgisi, bu hamilelik için önemli
İlk trimester
• Daha önceden kürtajı var mı?, isteyerek mi olmuş zorunlu mu? O
dönem nasıl tepki göstermiş?, çocukları var mı? Ölü doğumu var mı?, Bu bilgileri içeren öykü, kadının bu hamileliğini etkiler. Amniosentez kadının hamileliğe alışmasında ve bağlanmasında gecikmeye neden olabilir. Bu işlem yapılıncaya kadar kadın duygularını bastırabilir, olası bir ağrı ve hayal kırıklığından korunmak için hamileliğe yabancılık
duyabilir.
• Daha önceden bir düşük öyküsü varsa bu hamileliği için de kritik hafta geçinceye kadar aynı korkuyu yaşar.
S.K. 2018
İlk Trimester
• Hamileliğin en çok duygusal değişim görülen zamanıdır
• Kadının onaylanmaya ve desteğe ihtiyacı vardır.
• Duygularını ve endişelerini paylaşmak için güvenli bir yere ihtiyaç duyar.
• En önemli iş, kadının bu deneyimini aktif dinleme yöntemiyle dinlemektir.
• Kontrole gelen hamile kadın, sanki bu dönemde sadece idrar testi, yaşam bulguları ve kilosuna odaklanılır gibi hisseder.
• Kadına verilecek bilgi destek ve kabul edici davranış bu döneme uyum sağlamasını kolaylaştırır.
EŞİN DURUMU
• Çocuk sahibi olma döneminde eşler unutulur.
• Eşlerin de hamilelik sürecine dahil edilip, kadına duygusal destek vermesi sağlanmalıdır.
• Eş için hamileliğin kabul edilmesi yalnızca bir bebeğin gelmesi değil aynı zamanda kadının duygusal değişiminin de kabulü anlamına gelir.
S.K. 2018
İlk tremesterda ebenin görevleri
• İlk teması kurarak psikososyal değerlendirmeye başlama. Kadının hamileliğe tepkisini değerlendirme
• Kadına ilgi ve destek vererek olası olumsuzlukların üstesinden gelmesine yardım etme
• İlk dönem bilgileri eşliğinde kadına rehberlik etme
• Diğerleri ve eşi ile görüşme yaparak değerlendirmeyi sürdürme
• Kadının endişelerini kabul etme, duygusal durumunu destekleme
Ebe
• Güven veren
• Dürüst
• İşbirlikçi
• Aktif dinleyen
• Güçlendirici bir ilişki kurmalı kadın ve aileyle.
S.K. 2018
İkinci Trimester (ikinci üç ay)
• Bu dönemde bebeğin hareketleri hissedilmeye başlar. Bir imaj olan ultrasondaki bebek görüntüsü artık hareket olarak hissedilir.
• Bu dönemde kadın bedensel değişimlerle baş etmeye çalışır. Hamilelik giymeye başlar, insanlar ona hamileliğine yönelik sorular sorarlar.
• Bedensel değişim, beden imajı kaybı konusunda konuşmaya ihtiyacı vardır. Hemşire kendi duygularını yansıtmamalıdır. “Bebeğin
hareketleri seni heyacanlandırıyor olmalı” gibi yoruma dayalı yönlendirici cümlelerden uzak durulmalı
İkinci Trimester
• Bu dönemde kadın hassastır, duygularını açması için güvene ihtiyacı vardır. Onun duygularını önyargısız, yorumsuz dinleyecek ebe ve
hemşire güvenilir birine ihtiyaç duyar.
• Kadın, sağlık personelinin tepkilerine, laf sokuşturmalarına, yorumlamalarına ve negatif beden diline karşı hassastır.
• Eğer hemşire kadının duygularına negatif tepkiler gösterirse, güven, işbirliği ve dürüstlüğün kapısı kapanmış olur.
S.K. 2018
İkinci Trimester
• Gebeliğin bu dönemi, genellikle dinginlik, sessizlik zamanı olarak adlandırılır.
• Bazı kadınlar bebekle ilgili kaygılı olabilirler. Fiziksel şikayetler azalır, ilgi kendisi ve bebeği ile ilgili endişelere kayar. Kötü bir şey olacağı endişesi yaşayabilir, korkuları artabilir.
• Dile gelmese de bir cinsiyet beklentisi olabilir.
İkinci Trimester
• Bu dönem yine hormonal değişimler söz konusudur
• Duygusal destek azlığı ve gebelik komplikasyonları, psikolojik değişimleri artırır ve gebeliğe uyumu zorlaştırır.
• Eğer zamanında müdahale edilmezse özellikle pospartum depresyon için risk artar.
S.K. 2018
İkinci Trimester
• Bu dönemde bebek için alışverişler başlar, doğum ve doğum sonu döneme yönelik planlamalar yapılabilir.
• Doğum bilgileri araştırılır, hamile sınıflarına katılabilir.
• Bu dönemde eşler, olayın dışında kaldıysa daha çok işine odaklanır. Eşi ve ailesiyle daha az vakit geçirebilir.
• Bazı erkekler kadının çocuk doğurduktan sonra vaginal değişime uğrayacağını ve cinsel ilişkinin eskisi gibi olmayacağı gibi bir yanlış inanca sahip olabilirler.
Bu tür durumlara karşın eşin gebeliğin bakım sürecine katılmasını
desteklemek, yanlış bilgilerini düzeltmek ve doğru bilgilendirmek hemşirenin sorumlulukları arasındadır ve kadına duygusal destek bu sayede artar.
Örnek Konuşma
• Klinik deneyimlerime göre çoğu kadın hamilelik döneminde bazı
değişimleri farklı düzeylerde yaşıyor. Bu konuda siz ne yaşıyorsunuz?
• Bu soru kadının olumlu olumsuz ne hissediyorsa kendisini açmasına yardım eder.
S.K. 2018
İkinci Tremesterda ebenin/hemşirenin görevleri
• Kadının, eşin ve ailenin psikososyal değerlendirmesini sürdürmek
• Beden imajı gibi değişimlerle ilgili kaygılarını gözlemek ve ifade etmesine fırsat vermek
• Yargısal olmayan tutumu sürdürmek
• Normalden daha fazla bir anksiyete varsa ruhsal danışmanlık alması için yönlendirmek.
• Kadını rüyaları, duyguları ve hamilelikle ilgili deneyimi konusunda paylaşması için cesaretlendirmek.
3.TRİMESTER (SON ÜÇ AY)
Bu dönemde sağlık personeline gidişler ve kontrol artar. Kadın giderek daha fazla soru sorar.
Doğum ile ilgili endişeler artar ve sözel olarak sık sık ifade edilir.
Bu dönemin en önemli konuları doğuma hazırlık ve bebeğin sağlığı ile ilgilidir.
Kadında doğum anına ilişkin ağrı, kontrol kaybı ile ilgili olası sonuçlarına yönelik kaygılar, doğumla ilgili yaklaşma uzaklaşma çatışmaları
görülebilir
S.K. 2018
3.TRİMESTER
• Bu dönemde bazı kadınlar, fiziksel ve beden imajı değişimlerinden ötürü rahatsızlık yaşarlar. Doğuma girdiklerinde ne olacağına yönelik endişeler vardır.
• Kadının kaygı ve anksiyete düzeyi araştırılmalıdır. Endişeleri kabul edilmeli ve doğal durum olarak gidişat korunmalıdır.
• Bu dönemdeki ruhsal değişimler, pospartum dönemde ortaya çıkacak ruh hali değişimleri için öncü olabilir. Bu dönemde iki önemli soru depresyon kontrolü için sorulur.
• 1.Sık sık depresif ve kötü bir ruh hali yaşıyor musunuz?
3.TRİMESTER
• Bu dönemde rüyalarda bebeğin zarar göreceğine dair endişe ve korkular görülebilir.
• Diğer kadınların doğum öykülerini dinlemek ikinci bir stres kaynağı olabilir. Kötü şeyler olacağına dair endişeler olur. Kadın endişelerini paylaşmaya yönelik güvenli bir yer ihtiyacındadır.
• Doğum sonu dönemi planlamak önemlidir. Nasıl bir destek alacak, ne hakkında destek olunacak, kim ona yardım edecek, evde başka
çocuklar varsa onların bakımını kim yapacak, doğum zamanının
belirlenmesi, randevuların alınması, emzirme için eğitim gruplarına katılabilir.
S.K. 2018
3.TRİMESTER
• Bu dönemde ebeveynler “bir yuva kurma” hazırlığı içinde olurlar.
Bebeğe uyku içini yatak, vs aparatlar hazırlanır.
• Ziyaretler sorasında hamileliği kabul etmeyle ilgili zorluk yaşayan
ebeveynlerin belirlenmesi ve ele alınması ebenin görevleri arasındadır.
Örneğin eşiniz hamileliğinizi nasıl karşılıyor? Son ziyaretinizden beri ev yaşamınızda herhangi bir değişim oldu mu sorusu ile bunlar
araştırılabilir.
3.TRİMESTER
• Bu dönemde; gelişimsel anomalilerin varlığı, çoğul gebelik, önceki hamileliğin bir yıldan önce olması, taşınma, ekonomik nedenlerden dolayı yer değiştirme, ihanete uğrama, kendisinde, eşte ya da yakın çevrede birinin hastalanması, kayıpların olması, hamileliğe bağlı
komplikasyonlar, iş ve okul hayatındaki başarısızlıklar, düşüklerin
olması, doğurganlıkla ilgili geçmiş sorunlar, travmatik doğum öyküsü, düşük ve ölü doğum öyküsü ebeveynliğe hazırlanmada hamileliğin kabulünde zorluklar yaratır.
S.K. 2018
Hemşirenin üçüncü trimesterde rolü
• Kadın, eş, ve önemli diğer kişiler için yapılan psikososyal değerlendirme devam eder.
• Doğum sınıflarına katılması ve bilgi alması desteklenebilir.
• Rol değişiklikleri ve iş durumları ile ilgili endişeler söze dökülür.
• Eş ve önemli diğerleri ile ilgili endişe ve duyguları paylaşmak
• Pospartum dönemle ilgili bilgilendirmek
• Doğumdan sonu dönemin planlanmasına yardım
S.K. 2018
Gebelik dönemi psiskososyal değerlendirme ölçeği
Sorular Yanıtlar
1.Sağlık kontrolüne gitmenizi önleyecek iş, ulaşım vs gibi herhangi bir sorun yaşadınız mı?
Evet Hayır
2.Yaşadığınız yerde güvensizlik hissediyor musunuz?
3.Geçmiş iki ay içerisinde tütün veya tütün ürünü kullandınız mı?
4.Geçmiş iki ayda ilaç, alkol vs madde kulandınız mı?
5.Geçen yıl içerisinde tanıdığınız birisi tarafından dövme, tekmele vs bir tehdite maruz kaldınız mı?
6.İstemediğiniz halde birisi sizi cinsel ilişkiye zorladı mı?
7.Mevcut stres düzeyinizi 1-5 arasında değerlendirin (1=çok düşük; 5=çok yüksek
1 2 3 4 5
8.Geçen bir yıl içerisinde kaç kez taşındınız 9.Bu hamileliğinizin zamanını değiştirmek isteseydiniz, hangisini seçerdiniz?
Daha erken Daha geç Hiçbiri
Değiştirmek istemem
Gebelik Döneminde Görülen Sorunlar: Hemşirelik Tanıları
• Doğum ve doğum sonu döneme ilişkin kaygılar
• Hamilelikle birlikte solunum sisteminde ortaya çıkan nefes alma alışkanlığında değişim
• Hamileliğin son aylarında alınan kilolara bağlı beden imajında bozulma
• Hamilelikte ortaya çıkan değişimlere yönelik bilgi eksikliği
• Sabah bulantısı ile ilişkili bedenin ihtiyacından daha az besin alma, dengesiz beslenme
• Bebeğin sağlık durumuna yönelik risklerin varlığı
Gebe Kadınla Görüşme Yapma Basamakları
• Görüşmenin yapılacağı saat ve yer bireye bildirilerek onayı alınır
• Görüşme yapılacak ortam; dikkati dağıtmayacak şekilde sade, sakin, sessiz, hemşire ve hasta için güvenli, gizliliğin korunabileceği bir
şekilde düzenlenir.
• Görüşme dört düzeyde gerçekleştirilir
S.K. 2018
Görüşme Basamakları: Tanışma Evresi
• Hemşire kendini bireye tanıtır, görüşmenin amacını açıklar ve ne kadar süreceği hakkında bilgi verir.
• Görüşme verilerinin kaydedilmesi için, görüşme sırasında ara ara not tutulacağı/ alınacağı konusunda bireye açıklama yapılır.
• Hemşire bireyi, kendi öyküsünü anlatmaya davet eder.
Görüşme Basamakları: Görüşmenin Sürdürülmesi
• Kadın kendiliğinden öyküsünü anlatabilmesi için terapötik/ hasta yararına iletişim kurma standardına göre cesaretlendirilir.
• Bireyin öyküsünün devamlılığı için gerek olmadıkça sözü kesilmez, acele edilmez ve yönlendirilmez.
• Bireye “evet” ya da “hayır” şeklinde cevaplandırılacak kapalı uçlu sorular yerine, konuşmaya teşvik edecek açık uçlu sorular sorulur.
• Bireyin sözlü ifadeleri kadar, sözsüz ifadeleri de gözlemlenir ve kaydedilir.
• Bireyin ifadeleri yargılamadan ve yorum katmadan, söylediği şekilde kaydedilir.
S.K. 2018
Görüşme Basamakları: Kapsamlı Değerlendirme
• Gebenin sağlık/ hastalık öyküsü, erken gelişim dönemi ve ortamı, eğitim durumu, mesleği, evlilik öyküsü, ilgileri, değer yargıları,
beklentileri, kullandığı baş etme yöntemleri değerlendirilir.
• Sorular genelden özele doğru sorulur.
• Birey sözlü ve sözsüz olarak desteklenir.
• Gebenin ruhsal durumu ve öyküsü değerlendirilir.
Görüşme Basamakları: Sonlandırma Evresi
• Görüşme özetlenir.
• Eklemek/ sormak istediği herhangi bir şey olup olmadığı sorulur.
• Bir sonraki görüşme hakkında (yeri, saati vb) bilgi verilir.
• Görüşme sonucunda elde edilen bilgiler/ veriler ilgili formlara kaydedilir ve tedavi ekibinin diğer üyeleri ile paylaşılır.
S.K. 2018
Müdahale
• Hamile kadının hamilelik boyunca düzenli takibinin sağlanması
• Takiplerin kayıt altına alınması
• Her görüşmede düzenli psikososyal değerlendirme
• Sağlıklı beslenme bilgisi
• Egzersiz önerileri
• Duygusal destek sağlama
Hemşirenin Yaptığı Müdahalelerin Sonuçlarının Değerlendirilmesi
• Kadın hamilelik boyunca olağan yaşam tarzını sürdürdüğünü ifade eder
• Aile üyeleri kadının yorgunluğuna uyum gösteren bir yaşam tarzını benimsediklerini ifade eder
• Çiftler hamilelik döneminde olan normal fiziksel değişimleri ifade ederler.
S.K. 2018
